View source for χήν

{{LSJ1
|Full diacritics=χήν
|Medium diacritics=χήν
|Low diacritics=χην
|Capitals=ΧΗΝ
|Transliteration A=chḗn
|Transliteration B=chēn
|Transliteration C=chin
|Beta Code=xh/n
|Definition=ὁ and ἡ, Dor. χάν ([[quod vide|q.v.]]), gen. [[χηνός]]: Ion. gen. pl. [[χηνῶν]] (not [[χηνέων]]) <span class="bibl">Hdt.2.45</span>; irreg. acc. pl. <span class="sense"><span class="bld">A</span> χένας <span class="title">AP</span>7.546:—[[wild goose]], [[Anser cinereus]], χηνῶν ἢ γεράνων ἢ κύκνων <span class="bibl">Il.2.460</span>; χ. πλατυγίζων καὶ κεχηνώς <span class="bibl">Eub.115</span>, cf. <span class="bibl">Arist.<span class="title">HA</span>593b22</span>; εἰ μὴ σὺ χηνὸς ἧπαρ ἢ ψυχὴν ἔχεις <span class="bibl">Eub.101</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> [[tame goose]], χῆν' ἥρπαξ' ἀτιταλλομένην ἐνὶ οἴκῳ <span class="bibl">Od.15.174</span>, cf. <span class="bibl">161</span>; χῆνές μοι κατὰ οἶκον ἐείκοσι πυρὸν ἔδουσιν <span class="bibl">19.536</span>; χ. τιθασός <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>866</span>; <b class="b3">ὥσπερ χῆνα σιτευτὸν . . ἔτρεφέ με</b> Epigen.<span class="bibl">2</span>; <b class="b3">γάλακτι χηνός</b>, of an unknown luxury, <span class="bibl">Eub.90.5</span>; ἥπατα χηνῶν Plu.2.965a. </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> [[νὴ]] or <b class="b3">μὰ τὸν χῆνα</b> was Socrates' oath, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Av.</span>521</span> (anap., ubi v. Sch.), <span class="bibl">Cratin.231</span>, <span class="bibl">Zen.5.81</span>. (Cf. Skt. [[haṃsás]], Lith. [[žąsìs]], OHG. [[gans]], all = [[goose]].) </span>
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1353.png Seite 1353]] gen. χηνός, ἡ, im Att. gew. ὁ, die [[Gans]], nach dem Aufsperren des Schnabels benannt; χηνῶν ἢ γεράνων ἢ κύκνων Il. 2, 460. 15, 692, u. öfter; masc. ist es deutlich Od. 19, 552, fem. 15, 161. 174, χηνέων Her. 2, 45; χὴν συγγεγραμμένος Ar. Av. 805; τὸν χῆνα ὀμνύναι 521; Xen. An. 1, 9,26; χὴν πλατυγάζων καὶ κεχηνώς Eubul. bei Ath. XII, 519 a; – χένας als acc. plur. steht Ep. ad. 667 (VII, 546).
}}
{{bailly
|btext=χηνός (ὁ, ἡ)<br />oie, <i>oiseau</i>.<br />'''Étymologie:''' cf. <i>lat.</i> anser.
}}
{{elru
|elrutext='''χήν:''' χηνός ὁ и ἡ (acc. pl. Anth. [[χένας]]) гусь или гусыня Hom., Soph., Arph., Arst. etc.
}}
{{ls
|lstext='''χήν''': ὁ καὶ ἡ, γεν. χηνός· Ἰων. γεν. πληθ. χηνῶν (οὐχὶ χηνέων) Ἡρόδ. 2. 45· ἀνώμαλ. αἰτ. πληθ. χένας Ἀνθ. Π. 7. 546· ― ἡ ἀγρία χήν, Anser cinereus, χηνῶν ἢ γεράνων ἢ κύκνων Ἰλ. Β. 460· χῆνα πλαταγίζοντα καὶ μὴ κεχηνότα Εὔβουλος ἐν «Χάρισιν» 1. 3, πρβλ. Ἀριστ. π. τὰ Ζ. Ἱστ. 8. 3, 16. 2) ἡ [[ἥμερος]] χήν’ ἥρπαξ’ ἀτιταλλομένην ἐνὶ οἴκῳ Ὀδ. Ο. 174, πρβλ. 161· χῆνες μοι κατὰ οἶκον ἐείκοσι πυρὸν ἔδουσιν Τ. 536· τιθασὸς χ. Σοφ. Ἀποσπ. 744· [[ὥσπερ]] χῆνα σιτευτὸν λαβὼν ἔτρεφέ με Ἐπιγένης ἐν «Βακχ(ε)ίᾳ» 2· γάλακτι χηνός, «μὲ τοῦ πουλιοῦ τὸ [[γάλα]]», ἐπὶ πολυδαπάνου καὶ σπανιωτάτου ἐδέσματος, Εὔβουλος ἐν «Πρόκριδι» 1. 5· χηνῶν ἥπατα (ἴδε [[χήνειος]]) Πλούτ. 2. 965Α, πρβλ. Εὔβουλον ἐν «Στεφανοπώλισι» 5. 3) νὴ ἢ μὰ τὸν χῆνα, [[ὅρκος]] τοῦ Σωκράτους, ἴδε Ἑρμηνευτὰς εἰς Ἀριστοφ. Ὄρν. 521, Κρατῖνος ἐν «Χείρωσιν» 11, Ζηνόβ. 5. 81 (ἐν Παροιμιογράφοις), καὶ πρβλ. [[κύων]] Ι. 2. ― Πρβλ. Σανσκρ. hans-a, Λατ. ans-er (ἀντὶ hans-er)· Ἀρχ. Σκανδ. gâs πληθ. gœs Ἀγγλο-Σαξον. gôs πληθ. gês· Ἀρχ. Γερμαν. Kans (gans, gand-er)· Λιθ. zas- is. (Ὁ Κούρτ. ἀμφιβάλλει περὶ τῆς πιθανωτάτης ἄλλως ἐτυμολογίας ἐκ τῆς √ΧΑ, χανεῖν, [[χάσκω]] (πρβλ. Εὔβουλον ἔνθ’ ἀνωτ.), [[ἕνεκα]] τοῦ s, [[ὅπερ]] ὑπάρχει εἰς τόσας γλώσσας ὡς [[μέρος]] τῆς ῥίζης).
}}
{{Autenrieth
|auten=χηνός: [[goose]].
}}
{{eles
|esgtx=[[ganso]], [[oca]]
}}
{{grml
|mltxt=-ηνός, ὁ, ἡ, ΜΑ, και δωρ. τ. χάν, -ανός, ἁ, Α<br /><b>βλ.</b> [[χήνα]].
}}
{{lsm
|lsmtext='''χήν:''' Δωρ. χάν, ὁ και ἡ, γεν. <i>χηνός</i>· γεν. πληθ. <i>χηνῶν</i>· ανώμ. αιτ. πληθ. <i>χένας</i>, Λατ. [[anser]], άγρια [[χήνα]], σε Ομήρ. Ιλ.· ήρεμη [[χήνα]], σε Ομήρ. Οδ. κ.λπ.· <i>νὴ</i> ή <i>μὰ τὸν χῆνα</i>, όρκος του Σωκράτη, αντί <i>Ζῆνα</i>.
}}
{{mdlsj
|mdlsjtxt=<br />Lat. [[anser]], the [[wild]] [[goose]], Il.: the [[tame]] [[goose]], Od., etc.:— νή or μὰ τὸν χῆνα was [[Socrates]]' [[form]] of [[oath]], [[instead]] of Ζῆνα.
}}
{{FriskDe
|ftr='''χήν''': χηνός (seit Il.),<br />{khḗn}<br />'''Forms''': dor. böot. χάν, χανός<br />'''Grammar''': m. f.<br />'''Meaning''': [[Gans]].<br />'''Composita''': Als Vorderglied, z.B. [[χηναλώπηξ]] m. f. "Fuchsgans" (nach [[κυναλώπηξ]] u.a.) Bez. einer ägypt. Gänseart (Hdt., Ar., Arist., Herod.). Kurzform pl. χηνάλοπεςH. (Risch IF 59, 56, Schwyzer 426A.4). mit -αλωπεκιδεύς f. ‘junge F.’ (Ael.), -ειος (hell. Pap. u.a.); [[χηνάγριον]] n. [[junge Wildgans]], Demin. von *χήναγρος (zur Bildung Risch IF 59, 286f.).<br />'''Derivative''': Davon 1. Demin.: [[χηνίον]] n. (hell. Pap.), -ίσκος m. (Eub.), meist übertr., z.B. [[umgebogener Teil am Hintersteven]] (Ptol., Luk. u.a.), -άριον n. (Hdn. u.a.). -ιδεύς m. (Ael., Eust.). 2. Adj. -ε(ι)ος [[von der Gans]] (Hdt., Arist., hell. Pap. u.a.), -ώδης [[gänsehaft]] (S. E.). 3. Verb -ίζω und -ιάζω [[wie eine Gans schnattern]], [[gänseln]] (Ath., Diph.); von Flötenspielern.<br />'''Etymology''': Alte Benennung der (Wild)gans (Schrader-Nehring Reallex. 1, 339 ff.), in mehreren Sprachen erhalten. Der Nom. pl. χῆνες, χᾶνες deckt sich mit germ. und balt. Formen: ags. ''gēs'' ( > engl. ''geese''), awno. ''gǣss'' (urg. *''gáns''-''iz''), lit. dial. ''žą̃s''-''es'', idg. *''ĝháns''-''es''; ebenso Gen. χηνῶν = lit. ''žąsų̃''. Auch Akk. sg. χῆνα läßt sich mit lit. ''žą̃s''-''į'' gleichsetzen. Der daraus sich ergebende einsilbige Konsonantstamm (''s''-Stamm) ist im Griech. als ν-Stamm durchgeführt mit analog. Nom. [[χήν]], χάν (für *χάς < *χάνς); sonst wurde er auf verschiedene Weise erweitert: zu ''i''-Stamm in lit. ''žąs''-''ìs'' (vgl. Akk. ''žą̃s''-''į'' oben), slav., z.B. russ. ''gusь'', ahd. ''gans'', wohl auch air. ''gēiss'' [[Schwan]]; zu ''o''-Stamm in aind. ''haṃsá''- m. (ausführlich zur Bed. M. Geiger Münch. Stud. 10, 48 ff.) mit f. ''haṃsī''; zu ''ā'' -Stamm in ags. ''gōs'', awno. ''gǭs'' (urg. *''gáns''-''ō'' neben pl. *''gáns''-''iz'', s. oben); strittig lat. ''āns''-''er'', -''eris'' m. (vgl. ags. ''gan''(''d'')''ra'', engl. ''gander'', mnd. ''ganre'' [[Gänserich]]?). —Neben de.m ''s''-Sta.mn.. *''ĝhans''- stehen im Germ. Formen mit Dental (idg. -''d''-?) in altgerm. ''ganta'' [[Art Gans]] (Plin.), mnd. ''gante'' [[Gänserich]]; noch anders ags. ''gan''(''d'')''ra'', mnd. ''ganre'' (s. oben). Aus dem Germ. lit. ''gañdras'' [[Storch]]. Zur Stammbildung im allg. vgl. [[μήν]] [[Monat]]. — Weitere Einzelheiten mit Lit. bei WP. 1, 536, Pok. 412, W.-Hofmann s. ''ānser'', Fraenkel s. ''žąsìs'' (auch über russ. ''gusь''). Verwandtschaft mit χανεῖν (s. [[χάσκω]]) ist möglich; auch onomatopoetischer Ursprung nach der Stimme ist erwogen worden.<br />'''Page''' 2,1094-1095
}}
{{mantoulidis
|mantxt=-νός, ὁ καί ἡ (=ἡ χήνα). Ἀπό τό [[χάσκω]], ὅπου δές γιά περισσότερα παράγωγα.
}}