View source for οἴαξ

{{LSJ1
|Full diacritics=οἴαξ
|Medium diacritics=οἴαξ
|Low diacritics=οίαξ
|Capitals=ΟΙΑΞ
|Transliteration A=oíax
|Transliteration B=oiax
|Transliteration C=oiaks
|Beta Code=oi)/ac
|Definition=ᾱκος, Ion. οἴηξ, ηκος, ὁ, prop. <span class="sense"><span class="bld">A</span> [[handle of rudder]], [[tiller]] (<span class="bibl">Poll.1.89</span>), <b class="b3">πηδαλίων οἴακος ἀφέμενος</b> (cf. [[πηδάλιον]]) <span class="bibl">Pl.<span class="title">Plt.</span>272e</span>: generally, [[helm]], οἴακος εὐθυντῆρος ὑστάτου νεώς <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>717</span>; στρέφειν οἴακα <span class="bibl">E. <span class="title">Hel.</span>1591</span>: pl., <b class="b3">οἰάκων φύλαξ</b> ib.<span class="bibl">1578</span>; οἴακες εὐπρύμνου νεώς <span class="bibl">Id.<span class="title">IT</span>1357</span>; τὸν οἴακα εἴσω ἄγειν ἢ ἔξω Pl.<span class="title">Alc.</span>1.117c. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> metaph., [[helm of government]], ἐν πρύμνῃ πόλεως οἴ. νωμῶν <span class="bibl">A.<span class="title">Th.</span>3</span>; πραπίδων οἴ. νέμων <span class="bibl">Id.<span class="title">Ag.</span>802</span> (anap.); χαλινῶν ἔργον οἰάκων θ' ἅμα <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>869</span>, cf. <span class="bibl">E.<span class="title">Or.</span> 795</span>; τὸν οἴ. στρέφει δαίμων ἑκάστῳ <span class="bibl">Anaxandr.4</span>; τύχης οἴ. <span class="title">IG</span>7.3226.5 (Orchom. Boeot.); = [[ὡροσκόπος]], Paul.Al.<span class="title">L.</span>2. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> in <span class="bibl">Il.24.269</span>, [[οἴηκες]] are prob. [[rings of the yoke]], through which pass the reins for guiding the mules, cf. [[ἕστωρ]].</span>
}}
{{bailly
|btext=οἴακος (ὁ) :<br /><b>1</b> barre <i>ou</i> timon de gouvernail, <i>p. ext.</i> gouvernail;<br /><b>2</b> οἱ οἴακες anneaux du joug où passent les rênes.<br />'''Étymologie:''' *[[οἴω]] ; cf. [[οἴσω]].
}}
{{elru
|elrutext='''οἴαξ:''' ᾱκος, ион. [[οἴηξ]], ηκος ὁ<br /><b class="num">1)</b> [[рукоять кормового весла]] (ὄ. πεδαλίων Plat.);<br /><b class="num">2)</b> [[кормовое весло]], [[руль]] ([[νεώς]] Aesch.); перен. кормило (πόλεως Plat.): ἄγειν τὸν οἴακα [[εἴσω]] ἢ [[ἔξω]] Plat. поворачивать кормовое весло к себе или от себя;<br /><b class="num">3)</b> [[яремное кольцо]] (для продевания вожжей): ζυγὸν οἰήκεσσιν ἀρηρός Hom. снабженное кольцами ярмо.
}}
{{ls
|lstext='''οἴαξ''': -ακος, Ἰων. [[οἴηξ]], ηκος, ὁ, [[κυρίως]], ἡ λαβὴ τοῦ πηδαλίου, τὸ «δοιάκι» (Πολυδ. Α΄, 89), [[οἷον]] πηδαλίων οἴακος ἀφέμενος (πρβλ. [[πηδάλιον]]) Πλάτ. Πολιτικ. 272Ε· [[καθόλου]], τὸ [[πηδάλιον]], οἴακος εὐθυντῆρος ὑστάτου νεὼς Αἰσχύλ. Ἱκέτ. 717· στρέφειν οἴακα Εὐρ. Ἑλ. 1591· [[ὡσαύτως]] ἐν τῷ πληθ., οἰάκων [[φύλαξ]] [[αὐτόθι]] 1578· οἴακες εὐπρύμνου νεὼς Ι. Τ. 1357· τὸν οἴακα [[εἴσω]] ἄγειν ἢ ἔξω Πλάτ. Ἀλκ. 1. 117C. 2) μεταφ. τὸ [[πηδάλιον]] τῆς κυβερνήσεως ἢ διοικήσεως, ἐν πρύμνῃ πόλεως οἴακα νομῶν Αἰσχύλ. Θήβ. 3· πραπίδα οἴακα νέμων Ἀγ. 802· χαλινῶν [[ἔργον]] οἰάκων θ’ ἅμα Σοφ. Ἀποσπ. 712, πρβλ. Εὐρ. Ὀρ. 795· τὸν οἴακα στρέφει [[δαίμων]] ἑκάστῳ Ἀναξανδρ. ἐν «Ἀγχίσῃ» 1· τύχης οἴακι Ἑλλ. Ἐπιγράμμ. 491. 5. ΙΙ. ἐν Ἰλ, Ω. 269, οἴηκες, [[εἶναι]] πιθανῶς κρίκοι τινὲς ἐπὶ τοῦ ζυγοῦ ἁμάξης δι’ ὧν ἐνειρόμεναι αἱ ἡνίαι διευθύνουσιν ὡς δι’ οἴακος τοὺς ἵππους ἢ τὰς ἡμιόνους, πρβλ. ἕστωρ.
}}
{{grml
|mltxt=και [[οίακας]], ο (Α [[οἴαξ]], ιων. τ. [[οἴηξ]])<br /><b>1.</b> η [[λαβή]] του πηδαλίου, [[μοχλός]] που χρησιμεύει στη [[μετακίνηση]] του πηδαλίου, το [[δοιάκι]] («[[οἷον]] πηδαλίων οἴακος ἀφέμενος», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>2.</b> (<b>κατ' επέκτ.</b>) το [[πηδάλιο]], το [[τιμόνι]] («οἴακος εὐθυντῆρος ὑστάτου [[νεώς]]», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>3.</b> <b>μτφ.</b> [[διακυβέρνηση]], [[διοίκηση]], [[διεύθυνση]] («ἐν πρύμνῃ πόλεως οἴακα νωμῶν», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>ανατ.</b> [[εμβρυϊκός]] [[σχηματισμός]] που κατευθύνει τον όρχη [[κατά]] την κάθοδο του στο όσχεο και που [[κατά]] την μετεμβρυϊκή ζωή διατηρείται με τη [[μορφή]] του οσχεϊκού συνδέσμου<br /><b>αρχ.</b><br /><b>στον πληθ.</b> <i>οἱ οἴηκες</i><br /><b>μτφ.</b> κρίκοι [[πάνω]] στον [[ζυγό]] της άμαξας, [[μέσα]] από τους οποίους περνούν τα [[ηνία]] που κατευθύνουν τα υποζύγια, όπως ο [[οίακας]] κατευθύνει το [[πλοίο]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[οἴαξ]] [[είναι]] παράγωγο σε -<i>αξ</i> (<span style="color: red;"><</span> IE -<i>ā</i><i>k</i>-), <b>πρβλ.</b> <i>πόρπᾱξ</i>, [[τρόπηξ]], ενός θέματος σε -<i>ο</i>- η σε -<i>ᾱ</i>- που μαρτυρείται στο φινοουγγρ. [[δάνειο]] από τη Βαλτική <i>aisa</i> «[[υποστήριγμα]] φορείου» (ΙΕ <i>ois</i><i>ā</i>-, <i>oiso</i>-). Στο ίδιο [[θέμα]] ανάγονται πιθ. και τα σλοβεν. <i>oje</i>, <i>ojesa</i> «[[τιμόνι]]», αρχ. ινδ. <i>ī</i><i>sa</i> «[[τιμόνι]]», αβεστ. <i>a</i><i>ē</i><i>sa</i> «[[αλέτρι]]» και χετιττ. <i>hišša</i>, «[[τιμόνι]]». Στην Ελληνική η λ. [[οἴαξ]] χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει αποκλειστικά το [[τιμόνι]] του πλοίου (<b>πρβλ.</b> και λ. [[ιστός]]). Από το υποκορ. [[οιάκιον]] του [[οἴαξ]] σχηματίστηκε με παρετυμολογική [[επίδραση]] του [[διοικώ]] και ο τ. [[δοιάκι]]].
}}
{{lsm
|lsmtext='''οἴαξ:''' -ᾱκος, Ιων. [[οἴηξ]], -ηκος, ὁ,<br /><b class="num">I.</b> η [[λαβή]] του πηδαλίου του πλοίου, [[τιμόνι]], και γενικά, [[σύστημα]] ή όργανο διεύθυνσης, σε Αισχύλ., Ευρ. κ.λπ.· μεταφ., το [[τιμόνι]] της διακυβέρνησης, το [[πηδάλιο]] της διοίκησης, σε Αισχύλ.<br /><b class="num">II.</b> στην Ομήρ. Ιλ., <i>οἱ οἴηκες</i> είναι οι κρίκοι του ζυγού της άμαξας, μέσα από τους οποίους περνούν τα χαλινάρια για την [[καθοδήγηση]] των μουλαριών.
}}
{{etym
|etymtx=[[ακος]]<br />Grammatical information: m.<br />Meaning: <b class="b2">handle (bar) of the rudder, rudder</b> (trag., Pl.), [[οἴηκες]] pl. name of a apparatus on the yoke ('handle'?, [[eyes]]?; Ω 269).<br />Other forms: ion. <b class="b3">-ηξ</b>, <b class="b3">-ηκος</b>.<br />Compounds: As 1. member e.g. in <b class="b3">οἰακο-νόμος</b> m. [[steersman]] (A. in lyr.; cf. Sommer Nominalkomp. 166), as 2. member in <b class="b3">κερ-οίακες</b> (from <b class="b3">κερα(ι)-οίακες</b>) pl. [[rigging of the yardarm]]? (Luc. Nav. 4).<br />Derivatives: Dimin. [[οἰάκιον]] (Eust.); adv. <b class="b3">οἰακ-ηδόν</b> [[after the mannar of an οἴαξ]] (A.D.); denom. <b class="b3">οἰακ-ίζω</b> (<b class="b3">-η-</b>) [[to pilot]], [[to steer]] (ion. att.) with <b class="b3">-ισμα</b> [[steering]] (Trag. Adesp.), <b class="b3">-ιστής</b> (Suid.); <b class="b3">οἰάκ-ωσις</b> [[steering]] (Aq.), from <b class="b3">*οἰακ-όω</b> or directly from noun (cf. Chantraine Form. 279). -- Besides [[οἰήϊον]] n. [[rudder]] (Hom.).<br />Origin: IE [Indo-European]X [probably] [to be added] ([[ois-ak-]], [[h₃eis-]] <b class="b2">bar?</b><br />Etymology: Instrument-name formed like [[πόρπᾶξ]], [[τρόπηξ]], resp. [[λαισήϊον]], [[ἐργαλήϊον]] a.o. (Chantraine 381 a. 60 f.). The basis of the Greek words was an old noun with unknown stem; an [[ā-]]stem <b class="b2">*oisā-</b> is possible, nut not necessary. The noun seems preserved as Balt. LW [loanword] in Finnougr., e.g. Finn. [[aisa]] <b class="b2">bar of the forked pole (thill)</b> from Balt. <b class="b2">*aisō</b> or <b class="b2">*aisa-</b> (IE <b class="b2">*oisā-</b>, <b class="b2">*oiso-</b>). The Balt. word is again based on a Slav. [[s-]]stem, e.g. Sloven. [[ojê]], [[ojês-a]] <b class="b2">(carriage) pole</b> (further Slav. forms in Vasmer s.<b class="b2">vojé</b>), IE. <b class="b2">*oio</b> / [[es-]] n. Besides with zero grade, also lengthened, Skt. <b class="b2">īṣ-ā́</b> f. [[pole]], from which as LW [loanword] Hitt. [[hišša-]]'pole' (s. Kronasser Etymologie 144 against Kammenhuber; borrowing is also denied by Benveniste Hitt. et i.-eur. 13f.). Further combinations, for Greek unimportant, in WP. 1, 167 and Pok. 298 (after Lidén Stud. 60ff., Specht Ursprung 101). -- To be rejected Dumézil BSL 39, 192f. On the meaning of [[οἴαξ]] Meringer WuS 5, 89 ff, Hermann Gött. Nachr. 1943, 7 f.; the connection with a ship is a Greek innovation, cf. on [[ἱστός]]. -- Ngr. [[δοιάκι]] (Schwyzer KZ 63, 62). - The suffix <b class="b3">-ακ-</b> rather suggests a Pre-Greek word (which the language may have adapted to nautical use).
}}
{{mdlsj
|mdlsjtxt=[[οἴαξ]], ᾱκος,<br /><b class="num">I.</b> the [[handle]] of the [[rudder]], the [[tiller]], and [[generally]], the [[helm]], Aesch., Eur., etc.:— metaph. the [[helm]] of [[government]], Aesch.<br /><b class="num">II.</b> in Il., οἴηκες are the rings of the [[yoke]], [[through]] [[which]] [[pass]] the [[reins]] for [[guiding]] the mules.
}}
{{FriskDe
|ftr='''οἴαξ''': -ακος<br />{oíaks-}<br />'''Forms''': ion. -ηξ, -ηκος<br />'''Grammar''': m.<br />'''Meaning''': ‘Griff (Querholz) des Steuerruders, Steuerruder’ (Trag., Pl. u.a.), οἴηκες pl. Ben. einer Vorrichtung auf dem Joche (’Griffe’?, [[Ösen]]?; Ω 269).<br />'''Composita''': Als Vorderglied u.a. in [[οἰακονόμος]] m. [[Steuermann]] (A. in lyr.; vgl. Sommer Nominalkomp. 166), als Hinterglied m [[κεροίακες]] (aus κερα(ι)-οίακες) pl. [[Taue des Rahnocks]]? (Luk. ''Nav''. 4).<br />'''Derivative''': Ableitungen. Demin. [[οἰάκιον]] (Eust.); Adv. [[οἰακηδόν]] [[nach Art eines [[οἴαξ]] (A.D.); Denom. [[οἰακίζω]] (-η-) [[steuern]], [[lenken]] (ion. att.) mit -ισμα [[das Steuern]] (''Trag''. ''Adesp''.), -ιστής (Suid.); [[οἰάκωσις]] [[das Steuern]] (Aq.), von *οἰακόω oder direkt vom Nomen (vgl. Chantraine Form. 279). — Daneben [[οἰήϊον]] n. [[Steuerruder]] (Hom.). Gerätebenennungen, wie πόρπᾶξ, [[τρόπηξ]], bzw. [[λαισήϊον]], ἐργαλήϊον u.a. (Chantraine 381 u. 60 f.) gebildet.<br />'''Etymology''': Als Grundlage der griechischen Wörter hat ein altes Nomen unbekannten Stammes gedient; ein ''ā''-Stamm *''oisā''- ist möglich, aber keineswegs notwendig. Das betreffende Nomen scheint tatsächlich als balt. LW im Finnougr. erhalten zu sein, z.B. finn. ''aisa'' [[Stange der Gabeldeichsel]] aus balt. *''aisō'' oder *''aisa''- (idg. *''oisā''-, *''oiso''-). Dem balt. Wort liegt wiederum ein im Slav. erhaltener ''s''-Stamm zugrunde, z.B. sloven. ''ojê'', ''ojês''-''a'' [[Deichsel]] (weitere slav. Formen bei Vasmer s.''vojé''), idg. *''oio'' / ''es''- n. Daneben mit Schwachstufe, ebenfalls erweitert, aind. ''īṣ''-''ā́'' f. [[Deichsel]], wovon als LW heth. ''hišša''-’Deichsel' (s. Kronasser Etymologie 144 gegen Kammenhuber; Entlehnung leugnet auch Benveniste Hitt. et i.-eur. 13f.). Weitere Kombinationen, für das Griechische ohne Belang, bei WP. 1, 167 und Pok. 298 (nach Lidén Stud. 60ff., Specht Ursprung 101). — Abzulehnen Dumézil BSL 39, 192f. Zur Bed. von [[οἴαξ]] Meringer WuS 5, 89 ff, Hermann Gött. Nachr. 1943, 7 f.; die Beziehung auf das Schiff ist griechische Neuerung, vgl. zu [[ἱστός]]. — Ngr. δοιάκι (Schwyzer KZ 63, 62).<br />'''Page''' 2,356
}}
{{WoodhouseReversedUncategorized
|woodrun=[[rudder]], [[helm of state]]
}}
{{pape
|ptext=ᾱκος, ὁ, ion. [[οἴηξ]], ηκος, eigtl. <i>der [[Griff]] des Steuerruders</i>, πηδαλίων, Plat. <i>Polit</i>. 272e, [[sodann]] <i>das [[ganze]] [[Steuerruder]]</i>; οἴακος εὐθυντῆρος ὑστάτου [[νεώς]], Aesch. <i>Suppl</i>. 698, und übertragen, bes. von Regierern des Staates, ἐν πρύμνῃ πόλεως οἴακα νωμῶν, <i>Spt</i>. 3, auch εὖ πραπίδων οἴακα νέμων, <i>Ag</i>. 776; στρέφ' οἴακα, Eur. <i>Hel</i>. 1607; οἴακας ἐξῃροῦμεν [[νεώς]], <i>I.T</i>. 1357; und in [[Prosa]], ἄγειν τὸν οἴακα [[εἴσω]] ἢ [[ἔξω]], Plat. <i>Alc.I</i>, 117e, Sp., wie Polyaen. 3.11.4; Plut. – Aber <i>Il</i>. 24.269, ζυγὸν ἡμιόνειον εὖ οἰήκεσσιν ἀρηρός, sind <i>[[Ringe]] am Joch, κρίκοι [[gemeint]], durch [[welche]] die [[Leinen]] [[gehen]], mit [[denen]] die [[Zugtiere]] [[gelenkt]] [[werden]]</i>.
}}