ὑπεραίρω: Difference between revisions

|Definition=<span class="bld">A</span> [[lift up over]] or [[raise up over]], εἰς τὸν ἔξω τόπον τὴν τοῦ ἡνιόχου κεφαλήν [[Plato|Pl.]]''[[Phaedrus|Phdr.]]''248a; τὴν ὀφρῦν ὑπὲρ τοὺς κροτάφους Luc.''Am.''54; ἑρμάτων ὑπεραίρω τὸ [[σκάφος]] = [[over]] the [[rock]]s, Philostr.''VA''3.23; ὑπεραίρω τὸ [[φθέγμα]] = [[raise]] it [[very high]], Luc.''Ner.''9:—Med., [[lift oneself]] or [[rise above]], πάντων Anon. in Rh.1.632 W.: abs., to [[be lifted up]], ''2 Ep.Cor.''12.7; [[give oneself airs]], [[be coy]], Aristaenet.1.17, 2.6; [[exalt oneself above]], ἐπὶ θεόν ''2 Ep.Thess.''2.4.<br><span class="bld">2</span> [[heighten]], ναῦν τοίχοις Philostr. ''VA''3.35.<br><span class="bld">II</span> intr.,<br><span class="bld">1</span> c. acc., [[jump over]], τειχία X.''Eq.Mag.''8.3; [[cross]], Ἄλπεις Plb.2.23.1; ὑπεραίρω τὸ [[πέλαγος]] = [[pass over]], Id.1.28.1; <b class="b3">ὑ. τὴν ἄκραν</b> [[double]] the cape, Id.1.54.7; <b class="b3">κάμψαντες τὸν Πάχυνον ὑ. [τὸ πέλαγος] εἰς</b>.. Id.1.25.8; also τὸν Καταράκτην ''OGI''654.6 (Egypt, i B. C.): abs., [[cross the sea]], Plb.1.47.2: as naval and military term, [[outflank]], τὸ λαιὸν τῶν πολεμίων Plb.1.50.6, cf. 3.73.7, etc.: without a sense of motion, [[rise above]], τὸ ὕδωρ [[Theophrastus|Thphr.]] ''[[Historia Plantarum|HP]]''4.8.10; τὸ μέγεθος τοῦ δένδρου Id.''CP''5.14.9.<br><span class="bld">2</span> [[excel]], τινι in a thing, D.18.220: c. acc., [[excel]], Id.60.21, Aristeas 16, Philostr.''Her.''2.19; τοὺς πρὸ ἑαυτοῦ ἡγεμονεύσαντας ''SIG''877 ''A''5 (Delph., ii/iii A. D.); νοῦν ὑπεραίρει Plot.6.7.22.<br><span class="bld">3</span> [[overshoot]], [[go beyond]], μήθ' ὑπεράρας μήθ' ὑποκάμψας καιρόν A.''Ag.''786 (anap.); ὑπεραίρω τὸν ὡρισμένον καιρόν Plb. 9.14.11; τὴν συνήθειαν Id.28.14.2; [[exceed]], ὑπεραίρῃ τῆς [[οὐσία]]ς τὸ [[μέγεθος]] ὁ τῶν τέκνων [[ἀριθμός]] Arist.''Pol.''1266b11; οὗ ἡ [[πρόνοια]] τὰς πάντων εὐχὰς οὐκ ἐπλήρωσε μόνον ἀλλὰ καὶ ὑπερῆρε ''BMus.Inscr.''894.8 (Halic., i A. D.); <b class="b3">πυγωνιαῖον ἢ μικρὸν ὑπεραῖρον</b> a little [[more]], [[Theophrastus|Thphr.]] ''[[Historia Plantarum|HP]]'' 4.6.8; <b class="b3">τῶν ὑπεραιρόντων ἱερέων</b> the priests [[in excess]] (of a certain number), ''BGU''1.16 (iii A. D.); <b class="b3">τῶν ὑπεραιρούντων</b> (sic) τὸν ἀριθμὸν τῶν ἱερέων ''PLond.''2.347.6 (iii A. D.); <b class="b3">τὸ ὑπεραῖρον ἀργύριον</b> the money (received) [[in excess]], ''SIG''976.27 (Samos, ii B. C.); <b class="b3">τοσοῦτον ἐν [τοῖς δαπανηθεῖσιν] ὑπερῆρεν [αὐτόν]</b> he so far [[exceed]]ed him in his expenditure, D.C.37.8; λόγος [[ὑπεραίρων]] τοῖς ὀνόμασι καὶ ταῖς γνώμαις [[overdo]]ne, Philostr.''VA''8.6; τὸ ὑπεραῖρον [[exaggeration]], Plb.16.12.9.<br><span class="bld">III</span> c. gen., [[pass beyond]], [[double]] a cape, τοῦ ἀκρωτηρίου Philostr.''VA''3.24; [[rise above]], τῆς γῆς Id.''Her.''19.16.<br><span class="bld">2</span> [[transcend]], [[exceed]], <b class="b3">μήθ' ὑπεραίροντα τῶν εἰθισμένων ὄγκων</b> (τὸν εἰθ. ὄγκον Stob.) μήτ' ἐλλείποντα [[Plato|Pl.]]''[[Leges|Lg.]]''717d, cf. D.C.75.13 (c. gen.), etc.; ὑ. τῷ μεγέθει τινῶν [[Diodorus Siculus|D.S.]]20.91, etc.; [[overcome]], τέχνῃ τοῦ ῥοθίου Philostr.''VA''7.26.<br><span class="bld">3</span> c. gen., [[despise]], ib.1.2, Philostr.Jun.''Im.''7.<br><span class="bld">IV</span> [[overflow]], τὰ ἀγγεῖα Arist.''Mir.''835a32: abs., of a stream, ὑ. εἰς τὰ χωρία D.55.10.<br><span class="bld">2</span> <b class="b3">ὑ. ὑπέρ τι</b> [[project]] beyond... Arr.''Tact.''12.9; <b class="b3">οἱ ἐν τῷ τρίτῳ ζυγῷ ὑ. τοὺς πρωτοστάτας πήχεις σ</b>, i.e. their [[σάρισαι]] [[project beyond]]... Ael.''Tact.'' 14.4; <b class="b3">ὑπεραίρειν ἔξω τὰ βλέφαρα</b> [[project beyond]] the [[eyelid]]s, of a [[tumour]], Aët.7.36, cf. 15; [[overlap]], Aristarch.Sam.8.<br><span class="bld">V</span> [[Ὑπεραίρων]], Ὑπεραίροντος, ὁ, [[Most Excellent]], = Lat. [[exsuperatorius|Exsuperatorius]], name given to [[December]] by [[Commodus]], D.C.72.15.

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1190.png Seite 1190]] (s. [[αἴρω]]), [[darüber heben]], [[darüber erheben]], ὑπερῆρεν εἰς τὸν ἔξω τόπον τἡν τοῦ ἡνιόχου κεφαλήν, Plat. Phaedr. 248 a, darübersetzen; – intrans., sich darüber erheben; im eigtl. Sinne, τὸ [[ὄρος]], τὸ [[πέλαγος]], über den Berg steigen, über das Meer setzen, Pol. 2, 23, 1. 1, 47, 2, u. Sp., wie D. Cass. 62, 13; auch vom Heere, Pol. 1, 50, 6; vom Wasser, überfließen, εἰς τὰ χωρία, Dem. 55, 10; – übertr., μήθ' ὑπεράρας, μήθ' ὑποκάμψας καιρὸν Χάριτος, darüber hinausgehend, Aesch. Ag. 760; übertreffen, <span class="ggns">Gegensatz</span> ἐλλείπειν, Plat. Legg. IV, 717 d; ὑπερῆρε πάντας ἀνθρώπους πονηρίᾳ, Dem. 25, 94, vgl. 18, 220; τὰ ὑπεραίροντα τὴν κοινὴν συνήθειαν, Pol. 15, 16, 1; dah. τὸ ὑπεραῖρον, das Übermaaß, 16, 12, 9; auch von der Zeit, ὑπεράρας τὸν καιρόν, 9, 14, 11; ὑπεραίρειν τῶν συμβαινόντων, S. Emp. adv. phys. 1, 161.

|elrutext='''ὑπεραίρω:'''<br /><b class="num">1</b> (высоко), [[поднимать]] (τὴν κεφαλὴν εἴς τι Plat.): ὑ. τι [[ὑπέρ]] τι Luc. поднимать что-л. выше чего-л.; ὑ. τὸ [[φθέγμα]] Luc. высоко поднимать голос, т. е. говорить в повышенном тоне; ὑπεραιρόμενος ἐπὶ πάντα NT превозносящийся превыше всего;<br /><b class="num">2</b> [[переходить]], [[пересекать]] (τὰς [[Ἄλπεις]] Polyb.): ὑπεράραντες τὴν ἄκραν Polyb. миновав мыс;<br /><b class="num">3</b> воен. [[обходить]], [[заходить в тыл]]: ὑπερᾶραι τὸ λαιὸν τῶν πολεμίων Polyb. охватить левый фланг противника;<br /><b class="num">4</b> [[превосходить]], [[превышать]] (τινά τινι Dem., Plut.): ὑπεράρας [[καιρόν]] Aesch. хватив через край; ὑπερᾶραι τὸν ὡρισμένον [[καιρόν]] Polyb. пропустить установленный срок; ὑ. τινὸς τὸ [[μέγεθος]] Arst. или τῷ μεγέθει Diod. превышать своим размером что-л.;<br /><b class="num">5</b> [[переливаться через край]]: ὑ. τὰ ἀγγεῖα Arst. выливаться из сосудов; ὑ. εἰς τὰ χωρία Dem. разливаться по стране, наводнять страну - см. тж. [[ὑπεραῖρον]].

|lstext='''ὑπεραίρω''': [[αἴρω]], ὑψώνω [[ὑπεράνω]], ὑπερῆρεν εἰς τὸν ἔξω τόπον τὴν τοῦ ἡνιόχου κεφαλὴν Πλάτ. Φαῖδρ. 248Α· τὴν ὀφρῦν [[ὑπὲρ]] τοὺς κροτάφους Λουκ. Ἔρωτες 54· τὸ [[σκάφος]] ὑπερ. ἑρμάτων, [[ὑπεράνω]] τῶν βράχων, μνημονευόμενον ὑπὸ τοῦ Φιλοστρ.· ὑπ. τὸ [[φθέγμα]], αἴρειν τὴν φωνὴν [[μεγάλως]], Λουκ. Νέρ. 9. - Μέσ., αἴρομαι, ὑψοῦμαι [[ὑπεράνω]], πάντων Ρήτορες (Walz) τ. 1, σ. 632· ἀπολ., ὑψοῦμαι, ἀνυψοῦμαι, ἐπαίρομαι, Β΄ Ἐπιστ. πρ. Κορινθ. ιβ΄, 7· ἐγείρομαι, ἐπανίσταμαι, ἐπὶ θεὸν Β΄ πρὸς Θεσσ. β΄, 4. ΙΙ. ἀμεταβ., 1) μετ’ αἰτιατ., βαίνω ἢ πηδῶ [[ὑπεράνω]], περῶ [[ἄνωθεν]] ὡς τὸ Λατ. transcendere, trajicere, οἱ δέ γε (δηλ. ἵπποι) δεδιδαγμένοι τε καὶ εἰθισμένοι τάφρους διαπηδᾶν καὶ τειχία ὑπεραίρειν Ξεν. Ἱππαρχ. 8, 3· Ἄλπεις Πολύβ. 2. 23, 1 πρβλ. 1. 47, 2· - [[οὕτως]], ὑπ. τὸ [[πέλαγος]], [[διέρχομαι]], [[διαπλέω]], ὁ αὐτ. 1. 28, 1· ὑπ. τὴν ἄκραν, [[περικάμπτω]], ὑπερκάμπτω τὸ [[ἀκρωτήριον]], ὁ αὐτ. 1. 54, 7· κάμψαντές τὸν Πάχυνον ὑπ. [τὸ [[πέλαγος]]] εἰς... [[αὐτόθι]] 25, 8· ὡς στρατιωτικὸς ὅρος, κυκλῶ, περικυκλῶ, ὑπερφαλαγγῶ, τινὰ ὁ αὐτ. 1. 50, 6., 3. 73, 7, κλπ.· - [[ἄνευ]] τῆς ἐννοίας κινήσεως, ἐγείρομαι, ἀνυψοῦμαι [[ὑπεράνω]], [[ὑπερβαίνω]], τὸ [[ὕδωρ]] Θεοφρ. περὶ Φυτ. Ἱστ. 4. 8, 10· τὸ [[μέγεθος]] τοῦ δένδρου ὁ αὐτ. περὶ Φυτ. Αἰτ. 5. 14, 9. 2) [[ὑπερβαίνω]], ὑπερτερῶ, [[ἐξέχω]], [[ὑπερέχω]], τινά τινι, εἴ τι [[πρᾶγμα]], Δημ. 301. 35., 798. 8· νικῶ, τινὰ ὁ αὐτ. 1395. 23. 3) [[ὑπερακοντίζω]], χωρῶ [[πέραν]] τινός, [[ὑπερβαίνω]], οὔθ’ ὑπεράρας οὔθ’ ὑποκάμψας καιρὸν Αἰσχύλ. Ἀγ. 786· ὑπ. τὸν ὡρισμένον καιρὸν Πολύβ. 9. 14, 11· τὴν συνήθειαν ὁ αὐτ. 27. 16, 2· ὑπ. τῆς οὐσίας τὸ [[μέγεθος]] ὁ τῶν τέκνων [[ἀριθμός|ἀριθμὸς]] Ἀριστ. Πολιτ. 2. 7, 5 πυγωνιαῖον ἢ μικρὸν ὑπεραῖρον, ὀλίγῳ περισσότερον, Θεοφρ. περὶ Φυτ. Ἱστ. 4. 6, 8. ΙΙΙ. μετὰ γεν., [[διέρχομαι]] [[πέραν]], ὑπερκάμπτω [[ἀκρωτήριον]], τοῦ ἀκρωτηρίου Φιλόστρ. 115· ὑψοῦμαι, [[ὑπεράνω]], τῆς γῆς ὁ αὐτ. 746, κλπ. 2) [[ὑπερβαίνω]], μήθ’ ὑπεραίροντα τῶν εἰθισμένων ὄγκων (διάφ. γραφ. τὸν εἰθ. ὄγκον) μήτ’ ἐλλείποντα Πλάτ. Νόμ. 717D, πρβλ. Δίωνα Κ. 75. 13, κλπ.· ὑπ. τινὸς τῷ μεγέθει Διόδ. 20. 91, κλπ.· [[καταβάλλω]], νικῶ, τέχνῃ τοῦ ῥοθίου Φιλόστρ. 305. IV. ὑπερχειλίζω, [[πλημμυρίζω]], τὰ ἀγγεῖα Ἀριστ. περὶ Θαυμασ. 67· καὶ ἀπολ., ἐπὶ ποταμοῦ, ὑπερ. εἰς τὰ χωρία Δημ. 1274. 20. 2) ὑπ. ὑπέρ τι, ἐκτείνομαι [[πέραν]] τινός, Ἀρρ. Τακτ. 12. 3) [[ὑπερέχω]], ὑπερτερῶ, ἔν τινι ἢ τινὶ Δίων Κ. 37. 8, Φιλόστρ.· τὸ ὑπεραῖρον, ἡ [[ὑπερβολή]], Πολύβ. 16. 12. 9. - [[Κατὰ]] Σουΐδ.: «ὑπερῆραν, ὑπερέβησαν. Πολύβιος (1. 25) ‘κάμψαντες δὲ τὸν Πάχυνον ὑπερῆραν εἰς Ἔκνομον’», ἴδε ἀνωτ. ΙΙ, 1.

|txtha=[[present]] [[middle]] [[ὑπεραίρομαι]]; ([[ὑπέρ]] and [[αἴρω]]); to [[lift]] or [[raise]] up [[over]] [[something]]; [[middle]] to [[lift]] [[oneself]] up, be [[exalted]], be [[haughty]]: R. V. to be [[exalted]] [[overmuch]]); [[ἐπί]] τινα, [[above]] [[one]], τίνι, to [[carry]] [[oneself]] [[haughtily]] to, [[behave]] [[insolently]] toward [[one]], [[Aeschylus]] and [[Plato]] down).

|mltxt=[[ὑπεραίρω]] ΝΜΑ, και ποιητ. τ. [[ὑπεραείρω]] ΜΑ [[αἴρω]] / [[ἀείρω]]<br /><b>1.</b> [[σηκώνω]], [[υψώνω]] [[κάτι]] [[πάνω]] από [[κάτι]] [[άλλο]]<br /><b>2.</b> <b>μέσ.</b> <i>υπεραίρομαι</i> και <i>ὑπεραίρομαι</i><br />[[υπερηφανεύομαι]], [[αλαζονεύομαι]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>μτφ.</b> υπερεξυψώνω, [[υπερεπαινώ]]<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />[[υπερβαίνω]] [[κάτι]] στο ύψος (α. «ὑπεραίρειν τὸ [[μέγεθος]] τοῦ δένδρου», Θεόφρ.<br />β. «αἱ ἀνομίαι μου ὑπερῆραν τὴν κεφαλήν μου», ΠΔ)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[πηδώ]], [[περνώ]] [[πάνω]] από [[κάτι]] («ἵπποι... εἰθισμένοι τάφρους διαπηδᾱν καὶ τειχία ὑπεραίρειν», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>2.</b> [[παρακάμπτω]], [[περνώ]] [[πέρα]] από κάποιο [[σημείο]] («κάμψαντες δὲ τὸν Πάχυνον ὑπερῆραν εἰς Ἔκνομον», Αρρ.)<br /><b>3.</b> <b>στρ.</b> [[περικυκλώνω]] με [[υπερφαλάγγιση]], [[υπερφαλαγγίζω]]<br /><b>4.</b> [[φτάνω]] [[πέρα]] από κάποιο [[σημείο]], [[υπερακοντίζω]] («οὐθ' ὑπεράρας, οὐδ' ὑποκάμψας καιρόν», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>5.</b> [[υπερτερώ]], [[υπερέχω]] σε [[κάτι]] («σὺ τοσοῦθ' ὑπερῆρας ῥῴμη καὶ τόλμῃ», <b>Δημοσθ.</b>)<br /><b>6.</b> [[είμαι]] [[περισσότερος]] ή μεγαλύτερος από άλλον («μήθ' ὑπεραίροντα τῶν εἰθισμένων ὄγκων μήτ' ἐλλείποντα», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>7.</b> [[καταβάλλω]], [[νικώ]] («ὁ τῶν ἐναντίων ἡγεμὼν ὑπερῆρε τοὺς ἐπὶ τούτῳ ταχθέντας», <b>Δημοσθ.</b>)<br /><b>8.</b> [[ξεχειλίζω]], [[πλημμυρίζω]]<br /><b>9.</b> <b>μέσ.</b> α) υψώνομαι [[πάνω]] από [[κάτι]]<br />β. εξεγείρομαι, ξεσηκώνομαι, [[επαναστατώ]] («ὁ ἀντικείμενος καὶ ὑπεραιρόμενος ἐπὶ [[πάντα]] λεγόμενον θεόν», ΚΔ)<br /><b>10.</b> (η μτχ. ενεστ. ως κύριο όν.) <i>ὁ Ὑπεραίρων</i><br />[[ονομασία]] που δόθηκε στον [[μήνα]] Δεκέμβριο από τον Κόμμοδο<br /><b>11.</b> (το ουδ. μτχ. ενεστ.) <i>τὸ ὑπεραῖρον</i><br />η [[υπερβολή]]<br /><b>12.</b> <b>φρ.</b> α) «[[ὑπεραίρω]] τὸ [[φθέγμα]]» — [[υψώνω]] πολύ τον τόνο της φωνής (<b>Λουκιαν.</b>)<br />β) «[[ὑπεραίρω]] τὸ [[πέλαγος]]» — [[περνώ]], [[διαπλέω]] το [[πέλαγος]] (<b>Πολ.</b>)<br />γ) «[[ὑπεραίρω]] [[ὑπέρ]] τι» — εκτείνομαι [[πέρα]] από [[κάτι]] <b>(Αρρ.)</b><br />δ) «ὑπεραίρειν ἔξω τὰ βλέφαρα» — [[προκαλώ]] [[διόγκωση]] τών βλεφάρων [[προς]] τα έξω.<br />-έω, Α<br /><b>1.</b> [[παίρνω]] επί [[πλέον]]<br /><b>2.</b> [[υπερβαίνω]], [[ξεπερνώ]] («τῶν ὑπεραιρούντων τὸν ἀριθμὸν τῶν ἱερέων», πάπ.).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>ὑπερ</i>- <span style="color: red;">+</span> <i>αἱρῶ</i> «[[λαμβάνω]], [[παίρνω]] με τα χέρια»].