κατά

English (LSJ)

[κᾰτᾰ], poet. καταί acc. to A.D.Synt.309.28, found in Compds., as καταιβάτης: Prep. with gen. or acc.:—

   A downwards.    A WITH GEN.,    I denoting motion from above, down from, βῆ δὲ κατ' Οὐλύμποιο καρήνων, κατ' Ἰδαίων ὀρέων, βαλέειν κ. πέτρης, Il. 22.187, 16.677, Od.14.399; κατ' οὐρανοῦ εἰλήλουθας Il.6.128; καθ' ἵππων ἀΐξαντε ib.232; δάκρυα . . κ. βλεφάρων Χαμάδις ῥέε 17.438; ἵεις σαυτὸν κ. τοῦ τείχους Ar.V.355; ἁλόμενοι κ. τῆς πέτρας X.An.4.2.17; κ. τῶν πετρῶν ὦσαι Pl.Phdr.229c; κ. κρημνῶν ῥιφέντες Id.Lg.944a:— for κατ' ἄκρης v. ἄκρα: Μοῖσα κ. στόματος Χέε νέκταρ Theoc.7.82 (but perh. in sense 11.1).    II denoting downward motion,    1 down upon or over, κ. Χθονὸς ὄμματα πήξας Il.3.217; of the dying, κατὰ . . ὀφθαλμῶν κέχυτ' ἀχλύς a cloud settled upon the eyes, 5.696, cf. 20.321; τὸν δὲ κατ' ὀφθαλμῶν . . νὺξ ἐκάλυψεν 13.580; φᾶρος κὰκ κεφαλῆς εἴρυσσε down over . ., Od.8.85; [κόπρος] κ. σπείους κέχυτο . . πολλή 9.330; ὕδωρ κ. Χειρός, v. Χείρ; μύρον κ. τῆς κεφαλῆς καταχέαντες Pl.R.398a; νάρκη μου κ. τῆς Χειρὸς καταχεῖται Ar.V.713; κ. τῆς τραπέζης καταπάσας τέφραν Id.Nu.177; ξαίνειν κ. τοῦ νώτου πολλὰς [πληγάς] D.19.197; ἐσκεδασμένοι κ. τῆς Χώρας Plb.1.17.10; οἱ κ. νώτου πονοῦντες Id.3.19.7; ῥόπαλον ἤλασα κὰκ κεφαλῆς Theoc.25.256; κ. κόρρης παίειν, = ἐπὶ κόρρης, Luc.Cat.12, al.    b Geom., along, upon, πίπτειν κατ' [εὐθείας] Archim.Sph.Cyl.1 Def.2; αἱ γωνίαι κ. κύκλων περιφερειῶν ἐνεχθήσονται will move on . ., ib.1.23, al., cf. Aristarch.Sam.1.    2 down into, νέκταρ στάξε κ. ῥινῶν Il.19.39; of a dart, κ. γαίης ᾤχετο 13.504, etc.; ἔθηκε κατ' ὄχθης μείλινον ἔγχος 21.172; ψυχὴ κ. Χθονὸς ᾤχετο 23.100; κ. γᾶς underground, Pi.O.2.59; κατ' ὕδατος under water, Hdt.2.149; [ποταμὸς] δὺς κ. τῆς γῆς Pl.Phd. 113c, cf. Ti.25d; κ. γῆς σύμεναι A.Eu.1007 (anap.); κ. Χθονὸς κρύψαι to bury. S.Ant.24; ὁ κ. γῆς one dead and buried, X.Cyr.4.6.5; οἱ κ. Χθονὸς θεοί A.Pers.689, etc.; θεοὶ<οἱ> κ. γᾶς Id.Ch.475 (lyr.), etc.; so κ. θαλάσσης ἀφανίζεσθαι, καταδεδυκέναι, Hdt.7.6,235; also βᾶτε κατ' ἀντιθύρων go down by or through . ., S.El.1433.    3 later, towards a point, τοξεύειν κ. σκοποῦ to shoot at, Hdn.6.7.8; κατ' ἰχνῶν τινος ὁδεύειν Luc.Rh.Pr.9.    4 of vows or oaths, by, καθ' ἡμῶν ὀμνύναι D.29.26, cf. 54.38; ἐπιορκήσασα κ. τῶν παίδων Lys.32.13; esp. of the victims, etc., over which the oath is taken, ὀμνυόντων τὸν ἐπιχώριον ὅρκον καθ' ἱερῶν τελείων Foed. ap. Th.5.47, cf. Arist.Ath.29.5, Foed.Delph.Pell.1A9, etc.; κ. τῶν νικητηρίων εὐξάμενοι D.Ep.1.16; also κατ' ἐξωλείας ὀμνύναι to imprecate destruction on oneself, Id.21.119; κατ' ἐξ. ἐπιορκεῖν Id.57.22.    b to make a vow towards, i.e. make a vow of offering... κ. Χιλίων εὐχὴν ποιήσασθαι Χιμάρων Ar. Eq.660.    5 in hostile sense, against, A.Ch.221, S.Aj.304, etc.; κ. πάντων φύεσθαι D.18.19; esp. of judges giving sentence against a person, A.Th.198, S.Aj.449, etc.; ψεύδεσθαι κατά τινος Lys.22.7; λέγειν κατά τινος κακά S.Ph.65, cf. X.HG1.5.2, etc.; of speeches, [λόγος] κ. Μειδίου, etc. (opp. πρὸς Λεπτίνην, in reply to L.); δῶρα εἰληφέναι κατά τινος Din.3.6, cf. 18.    6 of Time,for, μισθοῦν κ. εἴκοσι ἐτῶν IG12.94.37; κ. βίου for life, Tab.Heracl.1.50; κὰπ παντὸς Χρόνοι IG9(2).517.20 (Larissa) (but κ. παντὸς τοῦ Χρόνου σκέψασθε D. 22.72 falls under 7); κ. παντὸς τοῦ αἰῶνος ἀείμνηστον Lycurg.7.    7 in respect of, concerning, μὴ κατ' ἀνθρώπων σκόπει μόνον τοῦτο Pl. Phd.70d; κ. τῶν ἄλλων τεχνῶν τοιαῦτα εὑρήσομεν Id.Sph.253b; οἱ κ. Δημοσθένους ἔπαινοι praises bestowed on D., Aeschin.3.50; ἐρεῖν or λέγειν κατά τινος to say of one, Pl.Ap.37b, Prt.323b, etc.; εἰ κ. θηλείας φαίης A.D.Synt.198.10; εἴπερ ἕν γέ τι ζητεῖς κ. πάντων Pl.Men. 73d, cf. 74b; ὅπερ εἴρηται καθόλου κ. πασῶν τῶν πολιτειῶν Arist.Pol. 1307b2; freq. in the Logic of Arist., κατά τινος λέγεσθαι or κατηγορεῖσθαι to be predicated of... Int.16b10, Cat.1b10, etc.; καταφῆσαί (or ἀποφῆσαί) τι κατά τινος to affirm (or deny) of... Metaph.1007b21; so κ. τινὸς ὑπάρχειν Int.16b13: and in Adv. καθόλου (q.v.).    B WITH Acc.,    I of motion downwards, κ. ῥόον down stream, Od.14.254, Il.12.33; opp. ἀνὰ τὸν ποταμόν, Hdt.2.96; κ. τὸν ποταμόν, κ. τὸ ὑδάτιον, Id.1.194, Pl.Phdr.229a; κατ' οὖρον ἰέναι, ῥεῖν, down (i.e. with) the wind, A.Th.690, S.Tr.468; κ. πνεῦμα, κατ' ἄνεμον ἵστασθαι to leeward, Arist.HA535a19, 560b13, Dsc.4.153.    2 with or without signf. of motion, on, over, throughout a space, freq. in Hom., καθ' Ἑλλάδα καὶ μέσον Ἄργος Od.1.344; κατ' Ἀχαΐδα, κ. Τροίην, Il.11.770, 9.329; κατ' ἠερόεντα κέλευθα Od.20.64; κ. πόντον, κῦμα, ὕλην, Il.4.276, 6.136, 3.151; κ. πτόλιν Od.2.383; κ. ἄστυ, οἶκον, Il.18.286, 6.56; κ. ὅμιλον, στρατόν, 3.36, 1.229; κ. κλισίας τε νέας τε ib.487; πόλεμον κάτα δακρυόεντα 17.512; κ. ὑσμίνην, μόθον, κλόνον, 5.84, 18.159, 16.331; τὸ ὕδωρ κ. τοὺς ταφροὺς ἐχώρει X.Cyr.7.5.16, etc. (in later Gr.of motion to a place, κ. τὴν Ἰταλίαν Zos.3.1); καθ' Ἑλλάδα A.Ag.578; κ. πτόλιν Id.Th.6; αἱ σκηναὶ αἱ κ. τὴν ἀγοράν D.18.169; τὰ κατ' ἀγροὺς Διονύσια Aeschin.1.157, etc.; κ. τὸ προάστιον Hdt.3.54; τύμβον κατ' αὐτόν A. Th.528, cf. Supp.869 (lyr.): Geom., at a point, Euc.1.1,al.; τέμνειν [σφαῖραν] κ. κύκλον in a circle, Archim.Aren.1.17; also, in the region of, οἱ κ. τὸν ἥλιον γινόμενοι ἀστέρες Gem.12.7: freq. in Hom. in describing the place of a wound, βαλεῖν κ. στῆθος, γαστέρα, etc., Il.11.108, 16.465, al.; νύξε κ. δεξιὸν ὦμον 5.46; οὔτασε κατ' ἰσχίον 11.339; so βαλεῖν κατ' ἀσπίδα, κ. ζωστῆρα, 5.537,615; βέλος κ. καίριον ἦλθεν struck upon a vital part, v.l. in 11.439: metaph., ἄχος κ. φρένα τύψε 19.125: generally, κ. φρένα καὶ κατὰ θυμόν in heart and soul, 4.163, al.    3 opposite, over against, κ. Σινώπην πόλιν Hdt.1.76, cf. 2.148, Th.2.30, etc.; ἀνὴρ κατ' ἄνδρα A.Th.505; μολὼν . . μοι κ. στόμα Id.Ch.573; κατ' ὀφθαλμούς τινος LXX 2 Ki.12.11; οἱ μὲν Ἀθηναῖοι κ. Λακεδαιμονίους ἐγένοντο X.HG4.2.18; κατ' Ἀχαιοὺς ἀντετάχθησαν ibid.; ἐν συμποσίῳ... περίμενε, μέχρις ἂν γένηται κατὰ σέ Epict.Ench. 15, cf. D.L.7.108.    II distributively, of a whole divided into parts, κρῖν' ἄνδρας κ. φῦλα, κ. φρήτρας by tribes, by clans, Il.2.362; κ. σφέας μαχέονται by themselves, separately, ib.366, cf. Th.4.64; ἐσκήνουν κ. τάξεις X.Cyr.2.1.25; αὐτὴ καθ' αὑτήν A.Pr.1013; κ. κώμας κατοικημένοι in separate villages, Hdt.1.96; κατ' ἑωυτοὺς ἕκαστοι ἐτράποντο each to his own home, Id.5.15; κ. πόλεις ἀποπλεῦσαι, διαλυθῆναι, Th.1.89, 3.1: στρατιὰ κ. ἕνδεκα μέρη κεκοσμημένη Pl.Phdr.247a; later οἱ κατ' ἄνδρα λόγοι PLond.2.259.72 (i A. D.), cf. D.Chr.32.6, etc.; ἡ κατ' οἰκίαν ἀπογραφή PLond.3.904.20(ii A.D.), etc.; κατ' ἔπος word by word, Ar.Ra.802; κατ' ὄνομα individually, 3 Ep.Jo.15, etc.; παῖδα κ. κρήνην at each fount a boy, Lyr.Alex.Adesp.37.13, cf. POxy 2108.9 (iii A.D.).    2 of Time, καθ' ἡμέραν, κατ' ἦμαρ, day by day, daily, v. ἡμέρα 111; καθ' ἑνιαυτόν, κατ' ἔτος, Test.Epict.6.24, Ev.Luc.2.41, etc.; κ. μῆνα POxy.275.18 (i A.D.).    3 of Numbers, by so many at a time, καθ' ἕνα one at a time, individually, Hdt.7.104 (later τὸ καθ' ἕν detailed list, PTeb.47.34 (ii B.C.), etc.); κ. μίαν τε καὶ δύο by ones and twos, Hdt.4.113; δύο μνέαι τεταγμέναι κατ' ἄνδρα αἰχμάλωτον ἕκαστον Id.6.79; ἐκ τῶν συμμάχων ἐξελέγετο κατ' ὀλίγους Id.8.113; κ. τὰς πέντε καὶ εἴκοσι μνᾶς πεντακοσίας δραχμὰς εἰσφέρειν to pay 500 drachmae on every 25 minae, D.27.7; κ. διακοσίας καὶ τριακοσίας ὁμοῦ τι τάλαντον διακεχρημένον in separate sums of 200 and 300 drachmae, Id.27.11; of ships, κ. μίαν (sc. ναῦν) in column, Th.2.90; κ. μίαν ναῦν ἐπιτάττειν Plb.1.26.12, cf. Th.2.84: Geom., μετρεῖν, μετρεισθαι κατά . ., measure, be measured a certain number of times, Euc.7 Def.8,9,al.; μετρεῖν κ. τὰς ἐν τῷ Β μονάδας as many times as there are units in B, Id.7.16.    III of direction towards an object or purpose, πλεῖν κ. πρῆξιν on a business, for or after a matter, Od. 3.72, 9.253; πλάζεσθαι κ. ληΐδα to rove in search of booty, 3.106; κ. ληΐην ἐκπλῶσαι Hdt.2.152; ἔβη κ. δαῖτα Il.1.424; ἐπιδημεῖν κατ' ἐμπορίαν IG22.141.32, cf. Arist.Ath.11.1; κ. Χρέος τινὸς ἐλθεῖν come to seek his help, consult him, Od.11.479, etc.; ἵεται κ. τὴν φωνήν Hdt.2.70; κ. θέαν ἥκειν to have come for the purpose of seeing, Th.6.31; κ. πλοῦν ἤδη ὤν Id.7.31; καθ' ἁρπαγὴν ἐσκεδασμένοι X.An.3.5.2; κ. τί; for what purpose? why? Ar.Nu.239.    2 of pursuit, κ. πόδας τινὸς ἐλαύνειν Hdt.9.89; simply κ. τινά after him, Id.1.84; ἰέναι κ. τοὺς ἄλλους Id.9.53; κατ' ἴχνος on the track, S.Aj.32, A.Ag.695 (lyr.); ὥσπερ κατ' ἴχνη κ. τὰ νῦν εἰρημένα ζῆν Pl.Phd.115b.    3 Geom., in adverbial phrases, κ. κάθετον in the same vertical line, Archim. Quadr.6; κατ' εὐθεῖάν τινι in the same straight line with... Papp. 58.7.    IV of fitness or conformity, in accordance with, κ. θυμόν Il.1.136; καθ' ἡμέτερον νόον after our liking, 9.108; κ. νόον πρήξωμεν Hdt.4.97; κ. μοῖραν as is meet and right, Il.1.286; κατ' αἶσαν, κ. κόσμον, 10.445,472; κ. νόμον Hes.Th.417; κὰν νόμον Pi.O.8.78; κ. τοὺς νόμους IG22.1227.15; αἰτίαν καθ' ἥντινα for what cause, A.Pr. 228; κατ' ἔχθραν, κ. φθόνον, for (i.e. because of) hatred, envy, Id.Supp.336, Eu.686; καθ' ἡδονήν τι δρᾶν, ποιεῖν, do as one pleases, Th. 2.37,53; κ. τὸ ἔχθος τὸ Θεσσαλῶν Hdt.8.30, cf. 9.38; κ. φιλίαν, κατ' ἔχθος, Th.1.60, 103, etc.; κατ' ἄλλο μὲν οὐδέν, ὅτι δέ . . for no other reason but that... Pl.Phdr.229d; κ. δύναμιν to the best of one's power, Hdt.3.142, etc. (κὰδ δ. Hes.Op.336); κ. τρόπον διοικεῖν arrange suitably, Isoc.2.6,al.; κατ' εὐνοίην with goodwill, Hdt.6.108; κ. τὰ παρηγγελμένα X.An.2.2.8, etc.; in quotations, according to, κατ' Αἰσχύλον Ar.Th.134; κ. Πίνδαρον Pl.Phdr.227b, etc.    2 in relation to, concerning, τὰ κατ' ἀνθρώπους = τὰ ἀνθρώπινα, A.Eu.930, 310; τὰ κ. τὸν Τέλλον Hdt.1.31; τὰ κ. τὴν Κύρου τελευτήν ib.214; τὰ κ. πόλεμον military matters, Aeschin.1.181; αἱ κ. τὴν πόλιν οἰκονομίαι (opp. αἱ πολεμικαὶ πράξεις) the management of public affairs, Din. 1.97; τὰ κ. τὰς θυσίας SIG506.7(Delph., iii B.C.); so τὸ κατ' ὑμέας as far as concerns you, Hdt.7.158; τὸ κατ' ἐμέ as far as I am concerned, D.18.247; κ. τοῦτο in this respect, Hdt.5.3, etc.; κ. ταὐτά in the same way, Id.2.20; καθ' ὅτι so far as, Th.1.82, etc.    3 in Comparisons, corresponding with, after the fashion of, κρομύοιο λοπὸν κ. like the coat of an onion, dub. in Od.19.233; μέλος κ. Φοίνισσαν ἐμπολὰν πέμπεται Pi.P.2.67; κ. Μιθραδάτην answering to the description of him, Hdt.1.121; τὴν ἰδέαν κ. πνιγέα like an oven in appearance, Ar.Av.1001; κηδεῦσαι καθ' ἑαυτόν to marry in one's own rank of life, A.Pr.890; οὐ κατ' ἄνθρωπον φρονεῖν Id.Th.425; λέγω κατ' ἄνδρα, μὴ θεόν, σέβειν ἐμέ Id.Ag.925; οὐ κατὰ σέ none of your sort, Chionid.1 (but ἵνα προσείπω σε κατὰ σέ to address you in your own style, Pl.Grg.467c); τὸ κατ' ἐμὲ καὶ οὐ κατ' ἐμέ Arr.Epict.1.28.5; οὐ κ. τὰς Μειδίου λῃτουργίας D.21.169; ἡ βασιλεία κ. τὴν ἀριστοκρατίαν ἐστί Arist.Pol.1310b3: freq. after a Comp., μέζων ἢ κατ' ἀνθρώπων φύσιν Hdt.8.38, cf. Pl.Ap.20e, etc.; μείζω ἢ κ. δάκρυα too great for tears, Th.7.75; ἤθεα βαθύτερα ἢ κ. Θρήϊκας morerefined than was common among the Thracians, Hdt.4.95.    V by the favour of a god, etc., κ. δαίμονα Pi.O.9.28, cf. P.8.68; κ. θεῖον Ar.Eq.147 codd. (κ. θεὸν Cobet); κ. τύχην τινά D.48.24.    VI of round numbers (v. infr. v11.2), nearly, about, κ. Χίλια ἑξακόσια ἔτεα 1600 years more or less, Hdt.2.145, cf. 6.44, al.; κατ' οὐδέν next to nothing, Pl.Plt.302b.    VII of Time, during or in the course of a period, κ. τὸν πόλεμον Hdt.7.137; καθ' ἡμέραν, κατ' ἦμαρ, by day, A. Ch.818, Ag.668; κατ' εὐφρόνην Id.Pers.221; κ. Χειμῶνα, κ. θερείαν, PLille1r14 (iii B.C.), PTeb.27.60 (ii B.C.).    2 about, κ. τὸν αὐτὸν τοῦτον Χρόνον Hdt.3.131, etc.; κ. τοὺς θανάτους τῶν βασιλέων Id.6.58; esp. with names of persons, κ. Ἄμασιν βασιλεύοντα about the time of Amasis, Id.2.134; κ. τὸν κ. Κροῖσον Χρόνον Id.1.67; οἱ κατ' ἐκεῖνον (sc. τὸν Ἀλκιβιάδην) ὑμέτεροι πρόγονοι D.21.146 (v.l. κατ' ἐκ. τὸν Χρόνον) ; κ. τοὺς Ἡρακλείδας X.Lac.10.8; οἱ καθ' ἑαυτοὺς ἄνθρωποι their contemporaries, Id.Mem.3.5.10.    3 καθ' ἕτος this year, SIG 284.24 (Erythrae, iv B.C.), OGI458.64 (i B.C./iA.D.), CIG3641b5,38 (Lampsacus).    VIII periphrastically with abstract Subst., κατ' ἡσυχίην, κ. τάχος, = ἡσύχως, ταχέως, Hdt.1.9,7.178; κ. κράτος by force, X.HG2.1.19, etc.; κ. μέρος partially, Arist.Po.1456a16; individually, severally, Pl.Tht.157b, Lg.835a; κ. φύσιν naturally, Hdt. 2.38, Pl.R.428e; κ. τὴν τέχνην skilfully, Luc.DDeor.20.7; οὔτ' ἐμοὶ λέγειν καθ' ἡδονήν [ἐστι] it is not pleasant for me to tell you, A.Pr.263.    C Position: κατά may follow both its cases, and is then written with anastr. κάτα, as Il.20.221, etc.; so also in tmesi, when it follows its Verb, 17.91.    D abs. as ADV. in all the above senses, esp. like κάτω, downwards, from above, down, freq. in Hom.    E κατά in COMPOS.,    I downwards, down, as in καταβαίνω, καταβάλλω, κατάκειμαι, καταπέμπω, καταπίπτω, καταπλέω 1.    II in answer to, in accordance with, as in κατᾴδω (occino), καταινέω, καταθύμιος.    III against, in hostile sense (cf. A.11.5), as in καταγιγνώσκω, κατακρίνω, καταψηφίζομαι: more rarely with a Subst., as καταδίκη.    IV back, back again, as in κάτειμι, καταπορεύομαι, καταπλέω 11.    V freq. only to strengthen the notion of the simple word, as in κατακόπτω, κατακτείνω, καταφαγεῖν, etc.; also with Substs. and Adjs., as in κατάδηλος, κάτοξος.    VI sts. to give a trans. force to an intr. Verb, our be-, as in καταθρηνέω bewail.    VII implying waste or consumption, as in καταλειτουργέω, καθιπποτροφέω, καταζευγοτροφέω: and generally in a disparaging sense, as in καταγιγνώσκω 1.    F κατά as a Prep. was shortd. in some dialects, esp. in Ep., into κάγ, κάδ, κάκ, κάμ, κάν, κάπ, κάρ, κάτ, before γ, δ, κ, μ, ν, π (or φ) , ῥ, τ (or θ), respectively; see these forms in their own places. Mss. and the older Edd. join the Prep. with the following word, as καγγόνυ, καδδέ, κακκεφαλῆς, καππεδίον, καπφάλαρα, καρρόον, καττάδε, καττόν, etc. In compd. Verbs, κατά sts. changes into καβ, καλ, καρ, κατ, before β, λ, ρ, θ, respectively, as κάββαλε, κάλλιπε, καρρέζουσα, κάτθανε; and before στ, σχ, the second syll. sts. disappears, as in καστορνῦσα, κάσχεθε, as also in the Dor. forms καβαίνων, κάπετον.</div2

   A = κατὰ τά, IG22.334.15; cf. κά. κᾆτα, Att. crasis for καὶ εἶτα, v. εἶτα sub fin. κατάβα, for κατάβηθι, aor. 2 imper. of καταβαίνω.

German (Pape)

[Seite 1338] ion. = καθά, d. i. καθ' ἅ. kommt als adv. nicht mehr vor u. erscheint nur in einzelnen Fällen ohne Casus, wo man eine Tmesis annehmen muß, wie auch κατὰ δὲ προτόνοισιν ἔδησαν Od. 2, 425. 15, 290 zu fassen, sie banden mit Tauen fest, wo der dat. nicht zu κατά gezogen werden darf; vgl. κατὰ συφεοῖσιν ἐέργνυ 10, 238. Als Präposition mit der Grundbedeutung herab u. darüberhin.

French (Bailly abrégé)

adv. de haut en bas, d’où
1 en bas ; κατὰ δάκρυ χέουσα IL laissant tomber une larme, κὰδ δέ οἱ ὕδωρ χεῦαν IL ils versèrent de l’eau sur son corps;
2 en dessous, au fond ; à fond, tout à fait, complètement : κατὰ ταῦρον ἐδηδώς IL (semblable au lion) qui a dévoré un taureau ; κατὰ τέκν’ ἔφαγε IL (dès qu’) il eut mangé les petits passereaux;
3 qqf avec un gén. de direction indépendant de la préposition : κατὰ δ’ αἷμα ἔρρεε χειρός IL de sa main le sang coulait ; κατὰ δὲ ῥέεν ἱδρὼς ὤμων καὶ κεφαλῆς IL de ses épaules et de sa tête la sueur coulait;
Prép. avec le gén. et l’acc. :
• avec le GÉN. :
I. pour marquer le point de départ du haut de : βῆ δὲ κατ’ Οὐλύμποιο καρήνων IL (Athéna) s’élança des sommets de l’Olympe ; ἅλλεσθαι κατὰ τῆς πέτρας XÉN sauter du haut du rocher;
II. pour marquer le point d’arrivée, càd :
1 sur : κατὰ χθονὸς ὄμματα πήξας IL ayant fixé ses yeux à terre ; fig. κατὰ δ’ ὀφθαλμῶν κέχυτ’ ἀχλύς IL et les ténèbres se répandirent sur ses yeux ; p. ext. κατ’ ἐξωλείας ὀμνύναι ATT jurer par sa perte, càd sur sa propre tête;
2 au fond de, à l’intérieur de, dans : καταδῦναι κατὰ θαλάσσης HDT s’enfoncer dans la mer ; κατὰ χθονὸς κρύπτειν SOPH déposer dans le sein de la terre ; ὁ κατὰ γῆς XÉN celui qui est sous terre, le mort ; οἱ κατὰ χθονὸς θεοί ESCHL les divinités souterraines, les dieux infernaux;
III. pour marquer la direction, le but :
1 en vue de : λέγειν κατά τινος PLAT parler sur qqn ou sur qch (mais v. ci-dessous la même locut. en mauv. part) ; καθ’ ὅλου ATT en général ; κατὰ παντός ATT m. sign.
2 en mauv. part contre : λόγχην στῆσαι κατά τινος SOPH tenir sa lance en arrêt contre qqn ; λέγειν κατά τινος SOPH parler contre qqn;
• avec l’ACC;
I. en suivant de haut en bas, en descendant :
1 avec idée de lieu κατά ῥόον HDT en descendant le courant ; τὸ ὕδωρ κατὰ τὰς τάφρους ἐχώρει XÉN l’eau s’épanchait dans les tranchées ; κατὰ φῦλα, κατὰ φρήτρας IL par tribus, par familles ; κατ’ ἄνδρα HDT homme par homme ; κατὰ κώμας κατῳκῆσθαι HDT habiter dans des villages séparés ; ἐσκήνουν κατὰ τάξεις XÉN (les troupes) logeaient sous des tentes par compagnies ; κατὰ μέρος φυλάττειν XÉN monter la garde par détachements;
2 avec idée de temps pendant : κατὰ τὸν πόλεμον HDT pendant la guerre ; δεῖπνον κατὰ φῶς ἐποιοῦντο XÉN ils prenaient le repas du soir pendant qu’il faisait encore jour ; κατὰ τὸν κατὰ Κροῖσον HDT au temps de Crésus ; κατὰ τὸν αὐτὸν χρόνον HDT dans le même temps;
3 avec idée de distribution καθ’ ἡμέραν ESCHL jour par jour, jour après jour ; κατ’ ἐνιαυτόν XÉN chaque année;
II. en tombant sur :
1 au propre βέλος κατὰ καίριον ἦλθεν IL le trait (ne) l’atteignit (pas) mortellement ; παίειν κατὰ τὸ στέρνον XÉN frapper à la poitrine;
2 à travers (du haut en bas, d’un bout à l’autre) : καθ’ Ἑλλάδα ESCHL par toute la Grèce ; κατὰ γῆν, κατὰ θάλατταν XÉN par terre, par mer ; sur terre, sur mer ; κατὰ τὴν ὁδόν, sur le chemin ou le long de la rue;
3 p. ext. dans le voisinage de, auprès de : τύμβον κατ’ αὐτόν ESCHL près du tombeau même ; κατὰ τὸ προάστειον HDT à l’entrée du faubourg ; avec idée de nombre κατὰ ἑξήκοντα ἔτεα καὶ χίλια HDT vers ou environ 1060 années;
III. p. anal. avec simple idée de direction en regardant vers :
1 en face de : κατὰ βορέαν ἑστηκώς THC exposé au vent du nord ; fig. en vue de : πλάζεσθαι κατὰ ληΐδα OD ou κατὰ ληΐην HDT aller de côté et d’autre en quête d’un butin ; καθ’ ἁρπαγὴν ἐσκεδασμένοι XÉN s’étant dispersés pour piller;
2 avec idée d’hostilité contre : ἀνὴρ κατ’ ἄνδρα ESCHL homme contre homme;
3 fig. au sujet de, par rapport à, en ce qui concerne : τὰ κατ’ ἀνθρώπους ESCHL les affaires humaines ; καθ’ ἡσυχίην HDT c. ἡσύχως, en sécurité, en paix ; κατὰ τάχος HDT c. ταχέως, en hâte;
4 selon, suivant, d’après ; καθ’ ἡμέτερον νόον IL selon notre sentiment ; κατά τὸν νόμον XÉN conformément à la loi, selon la loi ; κατ’ ἔχθραν ESCHL, κατ’ ἔχθος THC par haine ; avec idée de comparaison κρομύοιο λοπὸν κάτα (pour l’accent, v. fin de l’article) OD comme une pelure d’oignon ; κηδεῦσαι καθ’ ἑαυτόν ESCHL se marier selon son rang ; οὐ κατ’ ἄνθρωπον φρονεῖν ESCHL n’avoir pas les sentiments d’un homme ; μείζων ἢ κατ’ ἀνθρώπου φύσιν HDT plus grand que selon la nature humaine ; μείζω ἢ κατὰ δάκρυα THC (les maux que l’armée avait soufferts étaient) de ceux que les larmes ne sauraient égaler;
5 au fond de, dans : κατὰ θυμόν IL au fond de son cœur, dans son cœur;
• Rem. : I. κατά en poésie se place qqf après son régime, et s’accentue κάτα (v. ci-dessus III, 4);
II. En composition κατά marque :
1 l’idée de « descendre » ; v. καταβαίνω, καταβάλλω, etc.
2 l’idée de « aller dans le sens de », d’où l’idée de « en conformité », « d’accord avec », « selon » : v. κατᾴδω ; « p. suite de », « en réponse à » : v. καταβοάω;
3 l’idée de « aller contre », d’où en gén. l’idée d’hostilité : v. καταγιγνώσκω, κατακρίνω;
4 l’idée de « tout à fait », « complètement », v. κατακαίω, κατακτείνω, etc.
5 p. suite, une simple idée de renforcement : v. καταθρηνέω.
Étymologie: du th. i.-e. ca-, κα- « avec », et du th. pronom, τα- d’où το- conservé dans l’art. τό, dans les pronoms αὐτός, οὗτος, etc.

English (Autenrieth)

before γ sometimes κάγ, before δ κάδ, before π and φ κάπ, before ρ κάρ (and by some written in combination with its case, e. g. καγγόνυ, καδδύναμιν): down.—I. adv., down, utterly (here belong all examples of ‘tmesis’ so-called); κατὰ δάκρυ χέουσα, fig., κατὰ δ' ὅρκια πάτησαν, ‘under foot,’ Il. 4.157 ; κατὰ δ' ἅρματα ἄξω, break ‘to pieces;’ κατὰ ταῦρον ἐδηδώς, having devoured, stronger than ‘eaten,’ through the force of κατά, Il. 17.542; Πηλῆά γ' ὀίομαι ἢ κατὰ πάμπαν | τεθνάμεν, to be dead and gone, cf. καταθνήσκω, Il. 19.334; the appropriate case of a subst. may specify the relation of the adv., κατὰ δὲ νότιος ῥέεν ἱδρὼς | ὤμων καὶ κεφαλῆς (local gen.), Il. 11.811.—II. prep., (a) w. gen., down, down from, down over, κατ' οὐρανοῦ εἰλήλουθεν, Od. 7.199; κατ ὀφθαλμοῦ κέχυτ ἀχλύς, Il. 5.696; ἀμβροσίην καὶ νέκταρ ἐρυθρὸν | στάξε κατὰ ῥῖνῶν, ‘down through,’ ‘in through,’ Il. 19.39 ; κατ' ἄκρης, ‘from top to bottom,’ ‘utterly.’—(b) w. acc., down, down through, down into, κατὰ τεῖχος ἔβησαν, Il. 13.737; of motion not so vaguely as ἀνά, ‘up and down,’ but usually rather with reference to some definite end or purpose, δοιὼ δὲ κυβιστητῆρε κατ' αὐτοὺς.. ἐδίνευον κατὰ μέσσους, ‘among them.. down the centre,’ Od. 4.18 ; ναίειν κατὰ πόλιν, in particular places throughout the city, Il. 2.130; so, κατὰ γαῖαν, κατὰ πόντον, and simply local, κατὰ στῆθος, in the breast, met., κατὰ θῦμόν, ‘in the heart;’ transferred from the physical or local sense to other relations, distributive, according to, by, κατὰ φῦλα, κατὰ στίχας, so κατὰ σφέας, ‘by themselves;’ fitness, κατὰ θῦμόν, according to one's wish; κατὰ κόσμον, κατ' αἶσαν, κρομύοιο λοπὸν κάτα, ‘after the semblance’ of an onion-skin, Od. 19.233; purpose, κατὰ πρῆξιν, ‘on business’; κατὰ δαῖτα, ‘for a banquet,’ Il. 1.424.