Ἑρμῆς

English (LSJ)

οῦ, ὁ, nom.

   A Ἑρμῆς Od.5.54, etc.: acc. Ἑρμῆν 8.334, etc., Ion. Ἑρμέην Hdt.5.7, late Ἑρμῆ CIG5094 (Nubia): dat. Ἑρμῇ Od.14.435, Ἑρμέᾳ Il.5.390: voc. Ἑρμῆ h.Hom.18.12, A.Pers.629, Eu.90: Ep. gen. Ἑρμέω h.Merc.413, h.Ven.148, Hdt.5.7, etc.; lengthd. Ἑρμείω Il.15.214:—Ep. nom. Ἑρμείας, Od.1.42, al., IG5(2).558 (Arc.), acc. -αν Od.1.38, 5.28, al.; later Ἑρμείης, Call.Dian.69, etc.; gen. Ἑρμείαο Od.12.390, 15.319, Ἑρμεία AP7.480 (Leon.); dat. Ἑρμείᾳ IG12.631 (vi B. C.); voc. Ἑρμεία Od.5.29, al.:—Boeot. and Dor. nom. Ἑρμᾶς, gen. ᾶ, Corinn. Supp.2.57, Pi.P.2.10, etc., voc. Ἑρμᾶ A.Fr.384, acc. Ἑρμᾶν ib.273: also Ἑρμάων [ᾱ], Hes. Fr.23, Bion Fr.7. 8, AP4.3b.64 (Agath.):—contr. Ἑρμάν(not ἑρμην-ᾶν), ᾶνος, Call.Fr.32 P., IG5(2).360, al.(Arc.),ib.5(1).1390.33 (Andania, i B.C.),Supp.Epigr. 2.165 (Laconia) : Thess. dat. Ἑρμαίου IG9(2).716 (dub.), Ἑρμάου ib. 715, al., Ἑρμάο ib.471, Ἑρμᾶ ib.356 : Cret. acc. Ἑρμάον Schwyzer 179a:—Hermes, son of Zeus and Maia, Od.5.28, 14.435, Hes.Th. 938, etc.    2 pillar surmounted by bust, at Athens and elsewhere, And.1.37, Th.6.27, etc.; τῶν ἱερῶν Ἑρμῶν IG12(8).188.14 (Samothrace) ; as a decorative piece, with two faces, Keil-Premerstein Dritter Bericht117: Ἑ. τρικέφαλος, τετρακέφαλος, Hsch.    3 ὁ τοῦ Ἑρμοῦ ἀστήρ the planet Mercury, Pl.Ti.38d, Epin.987b, Arist.Mete. 342b33, Metaph.1073b32, Thphr.Sign.46, etc.: later Ἑρμῆς, ὁ, in same sense, Placit.2.32.1, Plu.2.1028b, Cleom.2.7 : hence, Ἑρμοῦ ἡμέρα D.C.37.19.    4 Ἑρμαῖ· παραφυάδια δένδρων ἄχρηστα, Hsch.    5 cake in the shape of a κηρυκεῖον, Schwyzer694 (Chios, iv B.C.), Hsch.    II prov. and phrases :    1 Ἑρμῆν ἕλκειν to make a last effort, from the parting cup at a feast being drunk to Hermes, Stratt.22.    2 κοινὸς Ἑρμῆς shares in your luck ! Arist. Rh.1401a21, Thphr.Char.30.9, Men.Epit.67,etc.    3 ἐν τῷ λίθῳ Ἑρμῆς, of the actual potentially in the material, Arist.Metaph.1002a22,1017b7.    4 Ἑρμῆς ἐπεισελήλυθε 'Hermes is come in', a saying used when conversation suddenly ceased, Plu.2.502f.    5 τὸ Ἑρμοῦ ῥαβδίον, like 'Fortunatus' cap', Arr.Epict.3.20.12.    6Ἑρμοῦ βοτάνιον, Ἑρμοῦ πόα,=λινόζωστις, Dsc.4.189, Plin.HN25.38.

German (Pape)

[Seite 1033] οῦ, ὁ, s. nom. pr. In der Kunstsprache hieß jeder Kopf so, der in einen viereckigen Fußpfeiler od. eine Säule auslief, Herme; dergleichen Ἑρμαῖ standen in Athen auf mehreren öffentlichen Plätzen u. vor den Häusern, Thuc. 6, 27. – Man bemerke Ἑρμῆν ἕλκειν, den letzten Zug thun, weil bei den Schmäusen der letzte Becher dem Hermes gebracht wurde, Strattis bei Ath. XI, 473 c; VLL. – Ἑρμῆς κοινός, bei einem unverhofften Fund, ἕρμαιον, halb Part, Arist. rhet. 2, 24; Luc. nav. 12 u. A. – Plut. sagt καθάπερ ὅταν ἐν συλλόγῳ τινὶ γένηται σιωπή, τὸν Ἁρμῆν ἐπεισεληλυθέναι φασίν, de garrul. 2, wofür wir sagen: ein Engel flog durchs Zimmer.

Greek (Liddell-Scott)

Ἑρμῆς: -οῦ, ὁ: ἐκτὸς τῆς ὀνομ. ὁ Ὅμ. ἔχει συχνάκις αἰτ. Ἑρμῆν, ἀλλ’ Ἑρμῆ ἀπαντᾷ ἐν Συλλ. Ἐπιγρ. 5094-9: δοτ. Ἑρμῇ Ὀδ. Ξ. 435: κλητ. Ἑρμῆ Ὁμ. Ὕμν. 17, 12, Αἰσχύλ. Πέρσ. 629, Εὐμ. 90: Ἐπικ. γεν. Ἑρμέω Ὁμ. Ὕμν. εἰς Ἑρμ. 413, εἰς Ἀφρ. 149, Ἡρόδ. 5.7, κτλ.· μετ’ ἐπεκτάσ. Ἑρμείω Ἰλ. Ο. 214· ὁ ἀσυναίρ. τύπος Ἑρμέας μόνον ἐν τῇ δοτ. Ἑρμέᾳ Ἰλ. Ε. 390: Ἐπικ. ὀνομ. Ἑρμείας, αἰτ. -αν, συχνὸν παρ’ Ὁμήρῳ· Ἑρμείης μόνον παρὰ μεταγεν. Ἐπικοῖς, ὡς Καλλ., Νικ., κτ.: γεν. Ἑρμείαο Ὀδ. Μ. 390, Ο. 318, Ἑρμεία Ἀνθ. Π. 7. 480: κλητ. Ἑρμεία Ὅμ.: - Δωρ. ὀνομ. Ἑρμᾶς, γεν. -ᾶ, Πίνδ., κλ., κλητ. Ἑρμᾶ Αἰσχύλ. Ἀποσπ. 271, 387: ὡσαύτως Ἑρμάων ᾱ, Ἡσ. Ἀποσπ. 9, Βίων 3.8, Ἀνθ. Π. 4. 3, 110· Βοιωτ. γεν. Ἑρμάου Keil Ἐπιγραφ. σ. 76. Ἑρμῆς, ὁ παρὰ Λατ. Mercurius, υἱὸς τοῦ Διὸς καὶ τῆς Μαίας κατὰ τὸν Ἡσίοδ. ἐν Θεογον. 938· ὁ Ὅμ. ἀναφέρει τὸν πατέρα αὐτοῦ, ἦ ῥα καὶ Ἑρμείαν υἱὸν φίλον ἀντίον ηὔδα (ὁ Ζεὺς) Ὀδ. Ε. 28, τὴν δὲ μητέρα αὐτοῦ καλεῖ Μαιάδα, Ἑρμῇ, Μαιάδος υἱεῖ Ὀδ. Ξ. 435. Παρ’ Ὁμήρῳ ὡς ἄγγελος τῶν θεῶν (Ἰλ. Ω. 334, Ὀδ. Ε. 28) καλεῖται διάκτορος (ὃ ἴδε)· ὡς δοτὴρ εὐτυχίας (Ἰλ. Ξ. 491, Ὀδ. Ο. 319) ἐριούνιος, ἀκάκητα, πρβλ. ἕρμαιον, μετὰ ἰδιαιτέρας ἀναφορᾶς πρὸς τὸν πολλαπλασιασμὸν τῶν κτηνῶν (Ἡσ. Θεογον. 444), ὥστε ἀκολούθως γίνεται βουκολικὸς θεὸς (ἴδε νόμιος)· ὡς θεὸς πάσης κρυφίας πράξεως, πανουργίας ἢ στρατηγήματος (Ὀδ. Τ. 397) δόλιος· ἕνεκα δὲ τῆς χρυσῆς αὐτοῦ ῥάβδου τῆς μαγικὴν δύναμιν ἐχούσης (Ὀδ. Ε. 47) ἐκαλεῖτο χρυσόρραπις· ὡς ὁδηγὸς τῶν ψυχῶν τῶν τεθνεώτων (Ὅμ. μόνον ἐν Ὀδ. Ω. 1, ἀλλὰ μετὰ ταῦτα συχνότατα) ψυχοπομπός, πομπαῖος. Κατὰ τὸν Ὁμ. Ὕμν. εἰς Ἑρμ. παρίσταται ὡς ὁ εὑρὼν τὴν χέλυν καὶ ὡς ὡς ἐπιτήδειος κλέπτης. Ἀκολούθως ἐγένετο θεὸς προστάτης πάσης νοερᾶς ἢ σωματικῆς δεξιότητος καὶ ἱκανότητος ἐν παντὶ πράγματι, ὡς τῆς γυμναστικῆς (ἴδε ἐναγώνιος), τῆς ῥητορικῆς, τῶν γραμμάτων καὶ πάσης τέχνης καὶ ἐπιστήμης· ὡσαύτως τοῦ ἐμπρίου, τῆς ἀγορᾶς, τῶν ὁδῶν (ἀγοραῖος, ἐμπολαῖος, ὅδιος, ἐνόδιος) καὶ τῶν κηρύκων. Ἡ ράβδος αὐτοῦ εἶχε μαγικὴν δύναμιν, ἴδε κατωτ. ΙΙ. 4. Συνήθως παριστάνετο ὡς νεανίας λεπτοφυής· παλαιότερόν τι Πελασγικὸν ἄγαλμα αὐτοῦ παρίστανεν αὐτὸν ἄνευ χειρῶν καὶ ποδῶν μετὰ γενειάδος καὶ ὀρθοῦ αἰδοίου, Ἡρόδ. 2. 51· καὶ ἐν Ἀθήναις πᾶσαι ἐν ταῖς γωνίαις τῶν ὁδῶν τετράγωνοι στῆλαι ἔχουσαι κεφαλὴν ἢ προτομὴν ἐκαλοῦντο Ἑρμαῖ (ἐν τῇ σημασίᾳ ταύτῃ ὁ Winckelman, Lessing κλπ. σχετίζουσι τὴν λέξιν πρὸς τὸ ἕρμα, ἕρμαξ)· ἐκαλοῦντο προσέτι ἡ τετράγωνος ἐργασία Θουκ. 6. 27· τὸ σχῆμα τὸ τετράγωνον Παυσ. 4. 33, 3· τὰ ὁμοιώματα ταῦτα ἐτίθεντο ὡς ὅρια καὶ ἐθεωροῦντο ἱερά· ἐντεῦθεν ἡ ταραχὴ ἡ γενομένη κατὰ τὴν θραῦσιν αὐτῶν ἐν Ἀθήναις ἐν ἔτει 415 π.Χ., ἐμεγάλυνον καὶ ἐβόων ὡς ἐπὶ δήμου καταλύσει τὰ μυστικὰ καὶ ἡ τῶν Ἑρμῶν περικοπὴ γένοιτο Θουκ. 6. 28, 53, Ἀνδοκ. 6. 7, κτλ.· πρβλ. Ἑρμαθήνη καὶ ἴδε Λεξ. Ἀρχαιοτ. ἐν λ. Ἑρμαῖ· ὁ πληθυντ. τῶν ἱερῶν Ἑρμῶν ἀπαντᾷ ὡσαύτως ἔν τινι Σαμοθρ. ἐπιγρ. ἐν τῇ Συλλ. Ἐπιγρ. 2158. -Καθ’ Ἡσύχ.: «ἑρμαῖ· παραφυάδια δένδρων, οἷς παίζοντες ἑρμομαχεῖν λέγουσιν». ΙΙ. παροιμ.: 1) Ἑρμῆν ἕλκω, πίνω (κοιν. «τραβῶ») τὸ τελευταῖον ποτήριον ἐν συμποσίῳ εἰς τιμὴν τοῦ Ἑρμοῦ, Στράττις ἐν «Λημνομέδᾳ» 1. 2) κοινὸς Ἑρμῆς, συντροφικός, ἀνήκων εἰς πάντας ὁμοίως, δηλ. ἐὰν δύο ἢ πλείονες ἄνθρωποι εὕρωσί τι κατὰ τύχην, δικαιοῦνται νὰ μοιρασθῶσιν αὐτὸ ἐπιφωνοῦντος ἑκάστου «κοινὸς Ἑρμῆς», πάντες ἔχομεν μερίδιον, Ἀριστ. Ρητ. 2. 24, 2· «καὶ τῶν εὑρισκομένων χαλκῶν ὑπὸ τῶν οἰκείων ἐν ταῖς ὁδοῖς δεινὸς ἀπαιτῆσαι τὸ μέρος, κοινὸν εἶναι φήσας τὸν Ἑρμῆν» Θεοφρ. Χαρ. 30, ἔνθα ἴδε Casaub· πρβλ. ἕρμαιον. 3) ἐν τῷ λίθῳ Ἑρμῆς, ὁ ὑπονοούμενος ὡς ὑπάρχων ἐν τῷ λίθῳ καὶ πρὶν ἔτι λάβῃ μορφὴν Ἑρμοῦ, Ἀριστ. Μετὰ τὰ Φυσ. 2. 5, 6., 4. 2. 7, κ. ἀλλ. 4) Ἑρμῆς ἐπεισῆλθε, φράσις ἐν χρήσει ἐπὶ αἰφνιδίου παύσεως τῆς συνομιλίας, ὡς τὸ τῆς συνηθείας «βωβὸς περνάει», ἢ «Ἑβραιόπουλον γεννᾶται», Πλούτ. 2. 502F. 5) τὸ Ἑρμοῦ ῥαβδίον, τὸ δι’ οὗ ἀγαθόν τι γίνεται, Ἑρμοῦ ῥαβδίον. οὗ θέλεις, φησίν ἅψαι, καὶ χρυσοῦν ἔσται Ἀρρ. Ἐπικτ. 3. 20, 12. 6) Ἑρμοῦ ἀμύητος· «ἐπὶ τῶν μᾶλλον ἔν τισιν ἐμπείρων· χλευαστικὴ δὲ ἡ παροιμία, ὁμοίᾳ τῇ: βάλλ’ ἐς ἔχοντα τήν ἐπιστήμην» Διογενίαν. IV. 63 7) Ἑρμοῦ κλῆρος· «ὁ πρῶτος ἑλκόμενος κλῆρος Ἑρμοῦ νομίζεται» Ἡσυχ. 8) Ἑρμοῦ αἰδοῖον, λίθος τις τῶν τιμίων ἄγνωστος, Πλιν. Φυσ. Ἱστ. 37. 166. 9) Ἑρμοῦ ψῆφος· «τὰ ἐν ταῖς ὁδοῖς ἕρμαια» Ἡσυχ.

French (Bailly abrégé)

οῦ, voc. -ῆ (ὁ) :
1 Hermès, fils de Zeus et de Mæa, messager des dieux, protecteur du commerce et des voyages sur terre et sur mer;
2 hermès, buste ou tête d’Hermès posée sur une stèle ou petite colonne dans les rues, sur les places, etc. ; au pl. ἑρμαῖ, des hermès.
Étymologie: contraction de Ἑρμέας ; selon les uns, Ἑρμείας = le védique Sâraméya, dérivé de Saramâ, l’orage impétueux ; sel. d’autres, l’aurore ; ou p.-ê. apparenté à ὁρμή qui exprime une idée de mouvement -- plusieurs hypoth. dans DELG pê t. égéen ; pê apparenté à ἑρμηνεύς en tant que « dieu des passages » ; attesté dans les tabl. myc.