δίκαιος: Difference between revisions

|dgtxt=-α, -ον<br /><b class="num">• Alolema(s):</b> [[ζίκαιος]] <i>Schwyzer</i> 409.2 (Olimpia VI a.C.) <br /><b class="num">• Prosodia:</b> [-ῐ-]<br /><b class="num">• Morfología:</b> [-ος, -ον E.<i>Heracl</i>.901, <i>IT</i> 1202, D.S.5.72; compar. δικαιέστερος Philox.Gramm.339; eol. sup. δικαίτατα <i>IG</i> 12(2).526c.17 (Ereso VI a.C.)]<br /><b class="num">A</b> <b class="num">I</b> ref. pers.<br /><b class="num">1</b> [[que sigue las normas generales de la sociedad humana]], [[civilizado]] frec. en op. al concepto de [[ὕβρις]]: [[Χείρων]] ... δικαιότατος Κενταύρων <i>Il</i>.11.832, Ἱππημολγῶν γλακτοφάγων Ἀβίων τε δικαιοτάτων ἀνθρώπων <i>Il</i>.13.6, ὑβρισταί τε καὶ [[ἄγριοι]] οὐδὲ δίκαιοι <i>Od</i>.6.120, 9.175, 13.201, cf. 8.575, [[χαῖρε]] δ' [[Ἀθηναίη]] πεπνυμένῳ ἀνδρὶ δικαίῳ <i>Od</i>.3.52, οὔ τι νοήμονες οὐδὲ δίκαιοι <i>Od</i>.3.133, cf. 13.209, [[γένος]] ... δ. καὶ [[ἄρειον]] Hes.<i>Op</i>.158, [[οὐδέ]] [[τις]] εὐόρκου [[χάρις]] [[ἔσσεται]] οὐδὲ δικαίου οὐδ' ἀγαθοῦ Hes.<i>Op</i>.190, ἐν μὲν μαινομένοις [[μάλα]] [[μαίνομαι]], ἐν δὲ δικαίοις ... [[εἰμὶ]] δικαιότατος Thgn.314, cf. 794<br /><b class="num">•</b> fig. del mar en calma, Sol.9.2.<br /><b class="num">2</b> [[justo]] c. connotaciones religiosas [[δικαίων]] τε [[πτόλις]] [[ἀνδρῶν]] <i>h.Ven</i>.20, op. [[δυσσεβής]]: [[φεῦ]] τοῦ ξυναλλάσσοντος ὄρνιθος βροτοῖς δίκαιον ἄνδρα τοῖς δυσσεβεστέροις = <i>¡ay del ave que unió al justo con los impíos!</i> A.<i>Th</i>.598, op. [[ἀνόσιος]] A.<i>Th</i>.610, δίκαιον καὶ ὅσιον Pl.<i>Grg</i>.507b, cf. E.<i>Hec</i>.1235, [[δικαίων]] ἀδίκους φρένας παρασπᾷς = <i>arrastras las mentes de los justos a la [[injusticia]]</i> S.<i>Ant</i>.791, οὐδὲ ... [[ἄνδρες]] ... θεουδέες οὐδὲ δίκαιοι A.R.2.1180, [[βδέλυγμα]] δικαίοις ἀνὴρ [[ἄδικος]] [[LXX]] <i>Pr</i>.29.27, [[θεός]] Ph.1.684, ἀνὴρ δ. καὶ [[ἅγιος]] <i>Eu.Marc</i>.6.20, de los santos crist., Iust.Phil.<i>Dial</i>.19.5, Origenes <i>Cels</i>.8.20.<br /><b class="num">3</b> [[justo]], [[recto]], [[honrado]] ἐγὼ μήτ' αὐτὸς ἐν ἀνθρώποισι δ. [[εἴην]] Hes.<i>Op</i>.270, [[ἰθύς]] τε καὶ δ. ἦν Hdt.1.96, δ. πρὸς πᾶσαν ὁμιλίην Hp.<i>Medic</i>.1, ὁ χρημάτων [[παντελῶς]] [[ἥσσων]] [[οὐκ]] ἄν ποτε εἴη δ. Democr.B 50, cf. Cleanth.<i>Stoic</i>.1.127, [[πολίτης]] D.3.21, [[δικαστής]] Lys.14.4, δ. περὶ τοὺς [[αὑτοῦ]] παῖδας Lys.32.5, cf. Men.<i>Mon</i>.490, ἐν δὲ δικαίοις οὐ συνεδριάζει [[LXX]] <i>Pr</i>.3.32, cf. <i>Eu.Matt</i>.1.19, Vett.Val.10.14, φύσει ... δικαίους ὁ θεὸς [[ἡμᾶς]] ἐδημιούργησεν Clem.Al.<i>Strom</i>.1.6.34<br /><b class="num">•</b> de un hist. [[imparcial]] Luc.<i>Hist.Cons</i>.39<br /><b class="num">•</b> [[inocente]] ἀλλὰ δίκαιοι καταγελῶνται [[LXX]] <i>Ib</i>.9.23, χεῖρες ἐκχέουσαι [[αἷμα]] δικαίου [[LXX]] <i>Pr</i>.6.17, μηδὲν σοὶ καὶ τῷ δικαίῳ ἐκείνῳ <i>Eu.Matt</i>.27.19, cf. <i>Eu.Luc</i>.23.47<br /><b class="num">•</b> fig. de un animal que no come carne δικαιότατον [[γένος]] ἅλμης Opp.<i>H</i>.1.111, cf. 2.643<br /><b class="num">•</b> subst. οἱ Δίκαιοι = <i>Los Justos</i> tít. de una obra de Frínico tb. llamada Πέρσαι y Σύνθωκοι Sud.s.u. Φρύνιχος.<br /><b class="num">4</b> [[genuino]], [[auténtico]], [[verdadero]] [[κἀγὼ]] δ. [[τοῦδε]] τοῦ φόνου [[ῥαφεύς]] A.<i>A</i>.1604, [[γόνος]] S.<i>Fr</i>.1119.<br /><b class="num">5</b> Ὅσιος καὶ Δ. [[Santo y Justo]] n. de un dios, gener. considerado único, originario de la región noroccidental de [[Frigia]], Ὅσιος καὶ Δ. <i>MAMA</i> 5.184 (Frigia II d.C.), <i>TAM</i> 5.246 (III d.C.), <i>SEG</i> 41.1333 (Panfilia II/III d.C.), 41.1101 (Prusa II d.C.), frec. escrito con diversas variantes Ὅσιος Δ. <i>SEG</i> 34.1294 (Dorileo I a./d.C.?), <i>RECAM</i> 242.13 (I a.C.), Θεῖον Ὅσιον καὶ Δίκαιον <i>SEG</i> 28.929 (Lidia, imper.), <i>TAM</i> 5.337 (II d.C.), Μέγα τὸ Ὅσεον, [[μέγα]] τὸ Δίκαιον <i>SEG</i> 41.721 (Tasos II d.C.), Μέγας Θεὸς Ὅσιος καὶ Δ. <i>SEG</i> 32.1215 (Lidia II d.C.), Θεὸς Δ. <i>SEG</i> 41.614 (Gorgipia II d.C.), desdoblado en dos Θεοῖς Ὁσίῳ καὶ Δικαίῳ <i>IGBulg</i>.2.680 (Nicópolis del Histro II d.C.), cf. <i>SEG</i> 41.586 (Anquíalo), <i>TAM</i> 5.586, asociado a un correlato fem. Ὁσία καὶ Δικαία <i>TAM</i> 5.247 (III d.C.), calificado de ‘[[ángel]]’ Ἄνγελος Ὅσιος Δ. <i>TAM</i> 5.185 (II/III d.C.), φιλαγγέλων [[συμβίωσις]] Ὁσίῳ Δικέῳ εὐχήν <i>SEG</i> 31.1130 (Frigia III d.C.).<br /><b class="num">II</b> de abstr. ref. a la actividad humana<br /><b class="num">1</b> [[civilizado]], [[ajustado]] a la norma, [[apropiado]], [[digno]] ἐπὶ ῥηθέντι δικαίῳ <i>Od</i>.18.414, δίκαια καὶ ἤπια [[δήνεα]] οἶδεν Hes.<i>Th</i>.236, [[ζόη]] Hdt.2.177, [[ἔρως]] Democr.B 73.<br /><b class="num">2</b> [[justo]] c. connotaciones religiosas ὅρκοι Thgn.1139, [[κόσμος]] [[οὔτε]] πρὸς [[θεῶν]] ἀγάλματα φέρειν δ. A.<i>Eu</i>.56, [[ηὑσέβεια]] E.<i>IT</i> 1202, [[ὁδός]] E.<i>Heracl</i>.901, [[δόξαι]] D.S.l.c.<br /><b class="num">3</b> [[justo]] gener., [[recto]] φρένες B.11.123, λόγοι B.15.47, ἀληθείη ... πάντων [[χρῆμα]] δικαιότατον Mimn.8.2, ἔρδειν πάντα δίκαια Tyrt.3.9, [[φθόνος]] Hippias B 16, [[λόγος]] Th.1.76, 3.44, [[δίκη]] Lys.1.29, [[βάσανος]] Antipho 1.8, [[βίος]] Ph.1.365, [[γνώμη]] Ph.2.597, [[αἰτία]] <i>PStras</i>.22.3 (III d.C.)<br /><b class="num">•</b> compar. neutr. como adv. [[con más justicia]] ἐριώλην ... [[ἐχρῆν]] αὐτὴν καλεῖν δικαιότερον ἢ καυνάκην Ar.<i>V</i>.1149<br /><b class="num">•</b> sup. neutr. como adv. [[con toda justicia]], [[con muchísima razón]] δικαιότατ' ἂν ληφθεῖσα Ar.<i>Au</i>.1222, ὠς ἄριστα καὶ δικαίτατα <i>IG</i> [[l.c.]]<br /><b class="num">III</b> de abstr., cosas y anim.<br /><b class="num">1</b> [[recto]], [[correcto]] como sinón. de [[normal]] [[φύσις]] Hp.<i>Fract</i>.1, [[χείριξις]] Hp.<i>Fract</i>.7, βραχίονος [[κατάτασις]] Hp.<i>Fract</i>.8 σχήματα Hp.<i>Art</i>.69<br /><b class="num">•</b> [[equilibrado]] [[πηδάλιον]] Pi.<i>P</i>.1.86, ἀντιρροπαί Hp.<i>Art</i>.7, [[ἅρμα]] X.<i>Cyr</i>.2.2.26.<br /><b class="num">2</b> [[preciso]], [[exacto]] τῷ δικαιοτάτῳ τῶν λόγων Hdt.7.108, de medidas αἱ δ' ἑκατὸν ὀργυιαί Hdt.2.149, ἀληθὲς δὲ καὶ δ. [[μέτρον]] Ph.1.684, [[χοῦς]] δ. <i>Graff.Dip</i>.Ha 25, cf. 27<br /><b class="num">•</b> [[adecuado]] ἵππον καὶ βοῦν ... δικαίους ποιήσασθαι X.<i>Mem</i>.4.4.5, ([[ἵππος]]) δ. τὴν σιαγόνα = <i>(un caballo) con una buena dentadura</i> Poll.1.195.<br /><b class="num">3</b> [[justo]], [[legal]] στατε̄́ρ inscr. en un peso <i>IGDS</i> 108 (Siracusa V a.C.), [[μισθός]] <i>POxy</i>.3811.4 (III d.C.).<br /><b class="num">IV</b> c. inf., constr. pers. e impers.<br /><b class="num">1</b> pers. [[ser justo que]], [[tener derecho a]], [[ser digno de]], [[tener razón para]] οἱ δὲ τὸν μισθὸν ἔφασαν δίκαιοι [[εἶναι]] ἀπολαβόντες [[οὕτως]] ἐξιέναι = <i>y ellos dijeron que tenían derecho a irse después de recibir su salario</i> Hdt.8.137, δίκαιοι ἐστε ... [[ἰέναι]] Hdt.9.60, οὐ δίκαιοί εἰμεν ἔχειν Hdt.9.27, δ. εἰμ' ἐγὼ κολάζειν = <i>tengo derecho a castigar</i> Ar.<i>Nu</i>.1434, cf. S.<i>Ant</i>.400, Antipho 3.3.7, δίκαιοί εἰσι καὶ ἀπιστότατοι [[εἶναι]] Th.4.17, οὐ δ. ... βλάπτεσθαί ἐστιν = <i>no hay razón para que sea golpeado</i> Lys.20.12, cf. D.6.37, ὁ [[σπουδαῖος]] ... ἄρχειν δ. Arist.<i>Pol</i>.1287^b13, cf. Lys.20.34, Pl.<i>Smp</i>.172b.<br /><b class="num">2</b> impers. [[δίκαιον]] ([[δίκαιόν ἐστι]]), [[δίκαια]] ([[δίκαιά ἐστι]]) [[es justo]], [[es lógico]], [[es razonable]] οὐ γὰρ καλὸν ἀτέμβειν οὐδὲ δ. <i>Od</i>.20.294, 21.312, [[ὥσπερ]] δ. πρὸς φίλους οἴγειν [[στόμα]] A.<i>Pr</i>.611, δίκαια γὰρ τόνδ' εὐτυχεῖν κτείναντά με; S.<i>Ai</i>.1126, cf. <i>Tr</i>.495, 1116, Hdt.1.39, Thgn.743, Xenoph.B 2.13, Democr.B 173, Gorg.B 11.7, Critias <i>Fr.Trag</i>.1.3.<br /><b class="num">B</b> subst.<br /><b class="num">I</b> τὸ δίκαιον, τὰ δίκαια<br /><b class="num">1</b> [[lo justo]], [[la justicia]] c. connotaciones religiosas παρ' ἑαυτῷ τὸ δίκαιον ἔχων ([[Ζεύς]]) A.<i>Pr</i>.186, ἐν τῷ δικαίῳ δ' ἐλπίδες σωτηρίας E.<i>Hel</i>.1031, c. connotaciones democráticas τολμᾷ τε λέγειν [[τὰ δίκαια]] ref. la [[parresía]], Ar.<i>Eq</i>.510, περὶ τοῦ δικαίου μαχόμενοι καὶ [[ὑπὲρ]] τῆς δημοκρατίας στασιάσαντες Lys.2.61<br /><b class="num">•</b> concr. [[el lugar de los justos]] ψυχὴ δ' ἐς τὸ δίκαιον ἔβη <i>IG</i> 7.2543.3 (Tebas III/IV d.C.).<br /><b class="num">2</b> [[lo justo]] gener., [[la justicia]] τὰ δίκαια δύνασθαι πρήσσειν Xenoph.B 1.15, τῷ δικαίῳ τὸ ἄδικον πολέμιόν ἐστι Hdt.1.96, φύσει τε τὸ δίκαιον [[εἶναι]] καὶ μὴ θέσει Chrysipp.<i>Stoic</i>.3.76, τὸ ... διανεμητικὸν δ. = <i>la justicia distributiva</i> Arist.<i>EN</i> 1131^b28, τὸ δὲ πολιτικὸν δίκαιον = <i>la justicia política</i> Arist.<i>EN</i> 1134^b18, ἐκ τοῦ δικαίου = <i>de acuerdo con la justicia, de una manera justa</i> Ar.<i>Au</i>.1435, Th.2.89, ἀπὸ τοῦ δικαίου <i>IEryth</i>.111.8 (II a.C.), [[μετὰ]] τοῦ δικαίου = <i>del lado de la justicia</i> Lys.2.12, D.21.177<br /><b class="num">•</b> plu. τὰ δίκαια mismo sent. λέγοντα [[νικᾶν]] καὶ δίκαια κἄδικα = <i>hacer triunfar por la palabra lo justo y lo injusto</i> Ar.<i>Nu</i>.99, τῶν ἴσων καὶ τῶν [[δικαίων]] ... μετεῖναι D.21.67, οὐδὲν τῶν [[δικαίων]] ἐποίουν X.<i>HG</i> 5.3.10<br /><b class="num">•</b> identificado c. [[lo legal]] τὸ μὲν δ. [[ἄρα]] τὸ νόμιμον Arist.<i>EN</i> 1129^a34, cf. Ph.2.343<br /><b class="num">•</b> equivalente a [[legislación]], [[ley]] βασιλικὴ γῆ ἰδιωτικῷ δικαίῳ ἐπικρατουμένη <i>PGiss</i>.60.2.25 (II a.C.), cf. <i>POxy</i>.94.21 (I d.C.)<br /><b class="num">•</b> τὰ δίκαια [[razones de justicia]], [[justificaciones]] παρεχόμενοι ... ἃ ἔχομεν δίκαια [[πρός]] τε τὰ Θηβαίων διάφορα = <i>presentando las razones que tenemos en lo que toca a nuestra enemistad con los tebanos</i> Th.3.54.<br /><b class="num">3</b> [[lo merecido]], [[lo que se debe]] [[δικαίων]] θ' ὧν ἐπραξάμην πόλιν Πριάμου = <i>y del merecido castigo que infligí a la ciudad de Príamo</i> A.<i>A</i>.812, οὐδὲν [[ἔτι]] [[ἡμῖν]] τῶν [[δικαίων]] ἐποίουν Lys.17.3, τὰ δίκαια ἔχειν = <i>obtener lo que se le debe</i> a uno, obtener satisfacción</i> X.<i>An</i>.7.7.14, τὰ δίκαια λαμβάνειν X.<i>An</i>.7.7.17, τὰ ... δίκαια ... πρὸς ἀλλήλους = <i>obligaciones mutuas</i> Plb.3.21.10, ποιῶν τὰ ἐν τῇ τέχνῃ δίκαια <i>SEG</i> 2.184.7 (Tanagra II a.C.), ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις = <i>en ciertas condiciones convenidas</i> D.H.3.51, τὰ πρὸς Σύλλαν δίκαια πρεσβεύων = <i>dando preferencia a sus obligaciones para con Sila</i> Plu.<i>Luc</i>.3, τὰ δίκαια = <i>reclamaciones</i>, <i>PMich</i>.616.13 (II d.C.)<br /><b class="num">•</b> [[el derecho]] αἰ ζὲ με̄̓πιθεῖαν τὰ [[ζίκαια]] ὂρ μέγιστον [[τέλος]] ἔχοι καὶ τοὶ βασιλᾶες = <i>si el magistrado principal y los reyes no le concediesen sus derechos</i>, <i>Schwyzer</i> [[l.c.]], τοὐμὸν ... δ. = <i>mi propio derecho</i> E.<i>IA</i> 810, τῶν [[δικαίων]] τεύξεσθαι = <i>obtener los derechos</i> Lys.3.2, κατὰ ποῖον δ. = <i>con qué derecho</i>, <i>BGU</i> 1047.2.7 (II d.C.), τὰ δίκαια τῆς πατρίδος <i>CRIA</i> 7.6 (I a.C.), cf. <i>TAM</i> 3(1).104.8 (Termeso III d.C.), δίκαιόν μου τῆς δεσποτείας <i>PTeb</i>.335.6 (III d.C.), τὰ ὑπόντα μοι τῆς εὐπαιδείας δίκαια <i>POxy</i>.1264.18 (III d.C.), τὰ πατρωνικὰ δίκαια equiv. al lat. <i>[[patronatus ius]]</i>, <i>PSI</i> 1040.17 (III d.C.), τέκνων δ. equiv. al lat. <i>[[ius liberorum]]</i>, <i>POxy</i>.1467.5 (III d.C.), <i>PCol</i>.179.4 (IV d.C.), <i>TAM</i> 3(1).383, 482 (Termeso, imper.), cf. <i>PStras</i>.150.2 (III d.C.), Mitteis <i>Chr</i>.96.17 (IV d.C.).<br /><b class="num">II</b> τὸ δίκαιον concr.<br /><b class="num">1</b> [[título]], [[documento de legitimidad]] εἴ τινα δίκαια ἔχεις, τῷ στρατηγῷ παραθοῦ <i>PWürzb</i>.9.73 (II d.C.), cf. <i>PMich</i>.179.15 (I d.C.), <i>POxy</i>.2852.14 (II d.C.), <i>PTeb</i>.335.16 (III d.C.).<br /><b class="num">2</b> [[junta administrativa]] τοῦ ἁγίου ξενοδοχίου <i>PSI</i> 284.2 (VI d.C.), τῆς ἁγίας διακονίας <i>PFlor</i>.285.4 (VI d.C.).<br /><b class="num">3</b> [[propiedad]], [[bienes]] μισθώσασθ(αι) ... οἶκον ... [[μετὰ]] τῶν αὐτοῦ τόπων καὶ παντὸς τοῦ δικαίου <i>PSI</i> 75.13, cf. <i>PGiss</i>.56.9, <i>BGU</i> 303.13, <i>POxy</i>.1910.25 (todos VI d.C.), tb. en plu. ἀμπελικὸν [[χωρίον]] ... σὺν λάκκῳ ... καὶ δικαίοις πᾶσι <i>PHamb</i>.23.20 (VI d.C.), ὅροι διορίζοντες τὰ δίκαια Χασίου ... καὶ Καλάθου <i>IApameia</i> 112.1 (biz.), cf. <i>IGCh</i>.27 (Cízico V/VI d.C.).<br /><b class="num">III</b> subst., zool. ὁ δ.<br /><b class="num">1</b> euf. de una [[serpiente sagrada]] ἐπεσκεύωσαν ... τῷ δικαίῳ τὰς χειάς <i>ICr</i>.1.14.2.5 (II a.C.).<br /><b class="num">2</b> orn., n. de un [[pájaro]] de la India llamado tb. δίκαιρος por los indios, Ael.<i>NA</i> 4.41.<br /><b class="num">C</b> adv. [[δικαίως]]<br /><b class="num">1</b> [[de acuerdo con la norma]], [[en forma civilizada]] μνᾶσθαι <i>Od</i>.14.90.<br /><b class="num">2</b> [[con justicia]] c. connotaciones religiosas πνεόντων [[μεῖζον]] ἢ δ. = <i>de los que tienen más orgullo de lo que es justo</i> A.<i>A</i>.376.<br /><b class="num">3</b> [[con justicia]] gener., [[honestamente]] [[τόν]] τε δ. καὶ τὸν [[ἀκαίρως]] πόλιν οἰκουροῦντα πολιτῶν A.<i>A</i>.808, ἐκ τῆς Ἀττικῆς ... ἐξεβλήθησαν, [[εἴτε]] ὦν δὴ δ. [[εἴτε]] [[ἀδίκως]] Hdt.6.137, cf. S.<i>Ant</i>.292, <i>Ai</i>.547, Th.5.47, Ar.<i>Pl</i>.233, And.<i>Myst</i>.135, Lys.14.8, ὡς δ. αὐτὸν ἐξετάσω D.21.154.<br /><b class="num">4</b> [[con razón]], [[merecidamente]] κατεγνωκότες [[ὅτι]] Th.6.34, λέγειν Pl.<i>Phdr</i>.276a, cf. S.<i>OT</i> 675, Isoc.15.170, Pl.<i>Cra</i>.418e, Lys.13.51.<br /><b class="num">5</b> [[con exactitud]] πάντα δ. [[ὑμῖν]] τετήρηται D.21.3, cf. Vett.Val.163.30, Plot.2.3.14.