View source for δέκα

{{LSJ1
|Full diacritics=δέκᾰ
|Medium diacritics=δέκα
|Low diacritics=δέκα
|Capitals=ΔΕΚΑ
|Transliteration A=déka
|Transliteration B=deka
|Transliteration C=deka
|Beta Code=de/ka
|Definition=οἱ, αἱ, τά, indecl., <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> <b class="b2">ten</b>, <span class="bibl">Il.2.372</span>, <span class="bibl">Od.9.160</span>, etc.; οἱ δ. <b class="b2">the Ten</b>, <span class="bibl">Isoc.18.6</span>; ἡ τῶν δ. τυραννίς <span class="bibl">Arist.<span class="title">Ath.</span>41.2</span>; also <b class="b3">οἱ δ</b>. the <b class="b2">Attic Orators</b>, <span class="bibl">Philostr.<span class="title">VS</span>2.1.14</span>; <b class="b3">τὰ δέκα [ἔτη] ἀφ' ἥβης</b> those who are <b class="b2">ten</b> years past <span class="bibl">20</span> (the age of military service), <span class="bibl">X.<span class="title">HG</span>3.4.23</span>; <b class="b3">δ. ἄνδρες</b>, = Lat. <b class="b2">decemviri</b>, <span class="bibl">App.<span class="title">Hann.</span>56</span>: compds. (not in early writers, but usu. in Hellenistic Gr.) δεκᾰ-είς, <span class="title">Tab.Heracl.</span>2.34, <span class="bibl">Plu. <span class="title">Num.</span>3</span>: δεκαδύο, <span class="bibl"><span class="title">PSI</span>5.509.10</span> (iii B.C.), <span class="title">IG</span>22.1013.31 (ii/i B.C.), <span class="bibl">Plu. <span class="title">Cat.Mi.</span>44</span>, <span class="bibl"><span class="title">Act.Ap.</span>19.7</span>: δεκατρεῖς, <span class="bibl">D.47.77</span>,81, <span class="bibl"><span class="title">BGU</span>644.5</span> (i A.D.): δεκατέσσαρες, α, <span class="bibl">Plb.1.36.11</span>, etc.; Delph. δεκατέτορες <span class="title">SIG</span>241<span class="title">A</span>2 (iv B.C.): δεκαπέντε, <span class="bibl"><span class="title">PRev.Laws</span>12.17</span> (iii B.C., prob.), <span class="bibl">D.S.2.13</span> codd.; Thess. δεκαπέμπε <span class="title">IG</span>9(2).553.13 (Larisa, i B.C.): δεκαέξ, <span class="title">Tab.Heracl.</span>2.40,<span class="bibl"><span class="title">PSI</span>4.379.6</span> (iii B.C.), <span class="bibl">LXX<span class="title">Ge.</span>46.18</span>, <span class="bibl">Str.2.5.42</span>: δεκαεπτά, <span class="bibl"><span class="title">PSI</span>5.509.13</span> (iii B.C.), v.l. in <span class="bibl">D.S.12.36</span>, <span class="bibl">J.<span class="title">BJ</span>5.11.4</span>, <span class="bibl">S.E.<span class="title">M.</span>1.114</span>, etc.: δεκαοκτώ, <span class="title">IG</span> 2.1054.47, <span class="bibl">Cleonid.<span class="title">Harm.</span>2</span>, <span class="bibl"><span class="title">Ev.Luc.</span>13.11</span>: δεκαεννέα, <span class="bibl"><span class="title">PSI</span>4.396.12</span> (iii B.C.), <span class="bibl">D.S.12.71</span>, Plu.2.932b:—hence δεκα-έννατος, <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> <b class="b2">nineteenth</b>, ἡμέρα <span class="bibl">Lyd.<span class="title">Ost.</span>18</span>.</span>
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-0541.png Seite 541]] οἱ, αἱ, τά, indeclin., <b class="b2">zehn</b>, Latein. decem, Sansktit dacan, Gothisch taihun, Althochdeutsch zehan, s. Curtius Grundzüge der Griech. Etymol. 1, 104. Verwandt ist wohl [[δέχομαι]] ([[δέκομαι]]), [[δεξιός]], [[δάκτυλος]], [[δοχμή]]; nämlich »zehn« ist die Zahl der Finger; diese aber erhielten ihren Namen wohl im Griech. wie im Deutschen vom »fangen«, aufnehmen, fassen, δέχεσθαι, δέκεσθαι, Wurzel Δεκ-; die rechte Hand ist vorzugsweise diejenige, mit welcher man zugreift, aufnimmt, faßt, daher [[δεξιός]]. Δέκα nun also heißt wörtlich übersetzt »die Finger«, d. i. »die Fingerzahl«. Das deutsche »Finger« ist der dem Griech. [[δέκα]] zu Grunde liegenden Wurzel Δεκ-lautlich fremd und stammt von einer anderen dem Δεκ- gleichbedeutenden Wurzel; doch erscheint wohl auch im Deutschen die Wurzel Δεκ- außer im Zahlworte »zehn« oder »zehen« noch in der »Zehe«, Gothisch taihô, Althochdeursch zehâ; die »Zehen« sind die zehen Finger, die Faßglieder der Füße. – Das Wort [[δέκα]] findet sich von Homer an überall; bei Homer ist es in der Ilias weit häufiger als in der Odyssee; in letzterer findet es sich 4, 129. 9, 160. 24, 340, an allen drei Stellen als genaue Zahlbestimmung. Als Ausdruck für eine unbestimmte Vielheit in der Ilias, 2, 372. 489. 4, 347; als genaue Zahlbestimmung in der Ilias z. B. 2, 618. – Attisch bezeichnet οἱ [[δέκα]] eine Behörde, die aus zehn Personen besteht, »die Zehnmänner«, decemviri. – Bei Xen. Hell. 3, 4, 23 sind οἱ τὰ [[δέκα]] ἀφ' ἥβης, sc. ἔτη, die, welche schon 10 Jahre seit dem 20. Jahre Kriegsdienste gethan haben.
}}
{{ls
|lstext='''δέκᾰ''': οἱ, αἱ, τά, ἄκλ., Ἰλ. Β. 372, Ὀδ. Ι. 160, κτλ.· – οἱ [[δέκα]], δηλ. ἄρχοντες, Decemviri, Λυσ. 172. 26, Ἰσοκρ. 372Β· οἱ [[δέκα]] [ἔτη] ἀφ’ ἥβης, οἱ ὑπερβάντες κατὰ [[δέκα]] ἔτη τὸ 20 τῆς ἡλικίας αὐτῶν (τὸν χρόνον δηλ. τῆς στρατιωτικῆς ὑπηρεσίας), Ξεν. Ἑλλ. 3. 4, 23· τὸ [[δέκα]] συντίθεται [[μετὰ]] τοῦ ἓν καὶ δύω: [[ἕνδεκα]], [[δυώδεκα]]· ἀλλὰ παλαιότεροι καὶ δόκιμοι συγγραφεῖς ἔλεγον: [[τρεῖς]] καὶ [[δέκα]], [[τέσσαρες]] καὶ [[δέκα]], κτλ.· τὸ σύνθετον δεκα-[[τρεῖς]] ἀπαντᾷ παρὰ τῷ Ψευδο-Δημ. 1158. 25., 1162. 21., 1164. 12· δεκα-[[τέσσαρες]], α, Πολυβ. 1. 36, 11, κτλ.· δεκα-[[πέντε]], Διοδ. 2. 13· δεκαεπτά, Σέξτ. Ἐμπ. Μ. 1. 114, κτλ.· γεν. δέκων, ἐν Ἐπιγρ. Ἰων τῆς Χίου, R öhl JGA 381d, 13, ἐν ᾗ κεῖνται καὶ αἱ γεν. δυῶν, τεσσερακόντων, πεντηκόντων, ἐνενηκόντων· παρ’ Ἡσιόδ. Ε. Η. 696 τριηκόντων. (Πρβλ. Σανσκρ. daśan, Λατ. decem, κτλ., ἴδε ἐν Δδ Ι· πρβλ. [[ὡσαύτως]] [[δάκτυλος]]).
}}
{{bailly
|btext=([[οἱ]], [[αἱ]], [[τά]])<br /><i>numéral indécl.</i><br />dix.<br />'''Étymologie:''' cf. <i>lat.</i> decem.
}}
{{Autenrieth
|auten=[[ten]].
}}
{{Slater
|sltr=[[δέκα]] <br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>1</b> [[ten]] [[τρεῖς]] δὲ καὶ δέκ' ἄνδρας ὀλέσαις (O. 1.79) [[πέφνε]] δὲ [[τρεῖς]] καὶ δέκ' ἄνδρας, τετράτῳ δ αὐτὸς ἐπεδάθη fr. 135.
}}
{{DGE
|dgtxt=(δέκᾰ) οἱ, αἱ, τά<br /><br /><b class="num">• Alolema(s):</b> arcad. [[δέκο]] <i>Sokolowski</i> 2.32.6 (Arcadia V a.C.)<br /><br /><b class="num">• Grafía:</b> graf. ζέκα <i>IO</i> 2.3 (VI a.C.), <i>SEG</i> 11.275.3 (Fliunte VI a.C.)<br /><br /><b class="num">• Morfología:</b> [masc. sg. ὁ δ. Speus.28.23, <i>FXanthos</i> 7.48.3 (I d.C.), Athenag.<i>Leg</i>.6.1; indecl., pero gen. [[δέκων]] <i>Schwyzer</i> 688D.13 (Quíos V a.C.)]<br /><b class="num">I</b> ref. a una cantidad determinada<br /><b class="num">1</b> numeral [[diez]], <i>Il</i>.2.618, 9.122, 19.247, <i>Od</i>.9.160, 24.340, Hes.<i>Th</i>.636, <i>Op</i>.612, <i>IO</i> l.c., <i>SEG</i> l.c., τὰ [[δέκα]] ἀφ' ἥβης las diez clases más jóvenes en servicio militar</i> e.e., las incluidas en los diez años a partir de haber cumplido la edad militar, X.<i>HG</i> 2.4.32, 3.4.23, δ. ἀρχαί diez principios</i> básicos que constituyen el universo según algunos pitagóricos, Pythag.B.5, δ. λόγοι los diez mandamientos</i> LXX <i>Ex</i>.34.28, <i>De</i>.10.4, δ. Αἰῶνες los diez Eones</i> producidos por Λόγος y Ζωή según la gnosis valentiniana, Iren.Lugd.<i>Haer</i>.1.1.2<br /><b class="num">•</b>llamados tb. δ. Δυνάμεις Iren.Lugd.<i>Haer</i>.1.3.2, cf. 1.11.1<br /><b class="num">•</b>unido a otros numerales c. o sin καί expresando los guarismos del once al diecinueve [[δέκα]] hέν once</i>, <i>TEracl</i>.2.34 (IV a.C.), [[δέκα]] δύο doce</i> Hp.<i>Vict</i>.3.80, cf. <i>Schwyzer</i> l.c., [[δέκα]] τέτορες catorce</i>, <i>CID</i> 2.31.2 (IV a.C.), [[δέκα]] ἕξ dieciséis</i> LXX <i>Ge</i>.46.18, ἑπτὰ δὲ καὶ [[δέκα]] diecisiete</i>, <i>Od</i>.5.278, 7.267, 24.63, [[δέκα]] ὀκτώ LXX <i>Id</i>.3.14, ὀκτὼ καὶ [[δέκα]] ... γεγονὼς ἔτη Philostr.<i>VS</i> 585, cf. <i>IAbonuteichos</i> 6.15, [[δέκα]] [[ἐννέα]] <i>IG</i> 4<sup>2</sup>.110A.9 (IV/III a.C.)<br /><b class="num">•</b>c. multiplicativo τρίς [[δέκα]] treinta</i> Call.<i>Dian</i>.33.<br /><b class="num">2</b> ref. a grupos de personas οἱ Δ. esp. ref. a grupos institucionales:<br /><b class="num">a)</b> la comisión de [[diez]] πρόβουλοι elegida en Atenas durante la revolución oligárquica del 411 a.C. [[εἶπον]] γνώμην δ. ἄνδρας ἑλέσθαι ξυγγραφέας αὐτοκράτορας Th.8.67, aunque ya elegidos tras la derrota de Sicilia según Decr. en Arist.<i>Ath</i>.29.5;<br /><b class="num">b)</b> el gobierno oligárquico que en Atenas sucedió al de los Treinta en el 403 a.C, Isoc.18.6, αἱροῦνται δὲ δ. τῶν πολιτῶν αὐτοκράτορας ἐπὶ τὴν τοῦ πολέμου κατάλυσιν Arist.<i>Ath</i>.38.1, ἡ τῶν δ. τυραννίς Arist.<i>Ath</i>.41.2 (cf. [[δεκαδοῦχος]]);<br /><b class="num">c)</b> el gobierno de [[diez]] magistrados o [[decadarcas]] que los espartanos instauraron en diversas ciudades tras la Guerra del Peloponeso τυραννοῦνται καὶ ὑπὸ δ. ἀνδρῶν, οὓς Λύσανδρος κατέστησεν ἐν ἑκάστῃ πόλει X.<i>HG</i> 3.5.13;<br /><b class="num">d)</b> en Roma [[los decenviros]] ref. a los <i>decemuiri stlitibus iudicandis</i> δ. [ἀν] δρῶν ἐπὶ τῆς τῶν [δι] αφορῶν κρίσεως <i>IEphesos</i> 701.5 (I d.C.), τῶν [[δέκα]] ἀνδρῶν τῶν τὰ φονικὰ δικασάντων <i>IG</i> 4.588.2, 5(1).533.6 (ambas II d.C.), cf. <i>IG</i> 5(1).1390.32, 167 (Andania I a.C.), <i>FXanthos</i> 7.48.3 (I d.C.), <i>IGR</i> 3.134 (Paflagonia II d.C.), 3.249 (Laodicea), D.C.54.26.6, tb. sg. δ. [[ἀνήρ]] <i>FXanthos</i> 7.48.3 (I d.C.)<br /><b class="num">•</b>los [[decemuiri legibus scribendis]] τὰ ... γραφέντα ὑπὸ τῶν δ. ἀνδρῶν D.H.10.55, ἐν ... τῇ Ῥώμῃ [[δέκα]] ἄνδρες κατεστάθησαν νομογράφοι D.S.12.23, cf. 24<br /><b class="num">•</b>los [[decemuiri agris diuidundis]] [[δέον]] αὐτοὺς ἄνδρας ... ἀποδεῖξαι δ. τοὺς ὁριοῦντας τὴν γῆν siendo preciso que designaran a los decenviros encargados de fijar los límites de la tierra</i> D.H.8.81, cf. 9.37<br /><b class="num">•</b>los [[decemuiri sacris faciundis]] οἱ χρησμοὶ ... ὑπ' ἀνδρῶν δ. φυλαττόμενοι D.H.4.62, οἱ ... τὰ Σιβύλλεια ἐπισκεπτόμενοι δ. ἄνδρες App.<i>Hann</i>.56, οἱ [[δέκα]] ἱερεῖς D.C.74.1;<br /><b class="num">e)</b> ref. una comisión de [[diez legados]] o [[decénviros]] encargada de tratar los asuntos de los territorios conquistados ἡ σύγκλητος ἄνδρας δ. καταστήσασα Plb.18.42.5, cf. <i>ILampsakos</i> 4.69 (II a.C.), App.<i>Hisp</i>.99;<br /><b class="num">f)</b> οἱ δ. [[los Diez]] oradores áticos, Philostr.<i>VS</i> 585.<br /><b class="num">II</b> ref. a una cantidad indeterminada en hipérb., [[diez como número arbitrario o convencional]] εἴ μοι [[δέκα]] μὲν γλῶσσαι, [[δέκα]] δὲ στόματ' εἶεν <i>Il</i>.2.489, cf. 372, 4.347, Emp.B 129.6, ἵνα ... ἕξετε θλῖψιν ἡμερῶν δ. para que tengáis tribulación durante diez días</i>, <i>Apoc</i>.2.10.<br /><b class="num">III</b> fil. y mat. [[el número diez]], [[el diez como abstracción]] αἴ τις ἀπὸ τῶν [[δέκα]] ἓν ἀφέλοι <i>Dialex</i>.5.14<br /><b class="num">•</b>considerado número perfecto en la fil. pitagórica ἔστι ... τὰ [[δέκα]] τέλειος Speus.28.15, ὁ ... [[δέκα]] ἔχει ἴσους (τοὺς πρώτους καὶ ἀσυνθέτους καὶ τοὺς δευτέρους καὶ συνθέτους) el diez tiene igual cantidad (tanto de números primos y simples como de secundarios y compuestos)</i> Speus.28.23, μέγιστος ... ἀριθμὸς ὁ [[δέκα]] κατὰ τοὺς Πυθαγορικούς Athenag.l.c.<br /><b class="num">•</b>en autores crist., como número que representa la perfección de Dios ὅρα ... τὸν δ. τέλειον ὄντα καὶ οἰκεῖον θεοῦ Origenes <i>Fr</i>.62 <i>in Ier</i>.39.17, cf. <i>Io</i>.10.1 (p.171).<br /><br /><b class="num">• Etimología:</b> De *<i>dekm̥</i>, cf. ai. <i>dáśa</i>, lat. <i>decem</i>, etc.
}}
{{StrongGR
|strgr=a [[primary]] [[number]]; [[ten]]: ([[eight]]-)een, [[ten]].
}}
{{Thayer
|txtha=οἱ, αἱ, τά (from [[Homer]] [[down]]), [[ten]]: [[θλῖψις]] ἡμερῶν [[δέκα]], i. e. to [[last]] a [[short]] [[time]]: Terence, heaut. 5,1, 36 decem dierum vix mi est familia.
}}
{{grml
|mltxt=οι, τα (AM [[δέκα]], οἱ αἱ, τά)<br />[[άθροισμα]] τόσων μονάδων όσα [[είναι]] τα δάχτυλα και τών δύο χεριών του ανθρώπου<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> [[χαρτί]] της τράπουλας με [[δέκα]] [[σημεία]] ([[δέκα]] [[σπαθί]], [[μπαστούνι]], [[κούπα]] ή [[καρό]])<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «[[δέκα]] πληγές του Φαραώ» — οι [[δέκα]] θεομηνίες που ενέσκηψαν στην Αίγυπτο για να αναγκάσουν τον Φαραώ να επιτρέψει την [[έξοδο]] τών Εβραίων από τη [[χώρα]]<br />β) «[[δέκα]] εντολές» — οι εντολές του Μωσαϊκού νόμου<br />γ) «[[δέκα]], [[δέκα]]» — ανά [[δέκα]] («να μετρήσεις τα αντίτυπα [[δέκα]], [[δέκα]]»)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> <b>ως ουσ.</b> <i>οἱ [[δέκα]] (άνδρες)<br />Αθηναίοι άρχοντες επί Πεισιστράτου<br /><b>2.</b> <i>οἱ [[δέκα]]<br />οι Αττικοί ρήτορες<br /><b>3.</b> «οἱ [[δέκα]] ἀφ' ἥβης» — αυτοί που έχουν συμπληρώσει [[δέκα]] [[χρόνια]] από την [[εκπλήρωση]] της στρατιωτικής τους θητείας, όσοι [[είναι]] [[τριάντα]] ετών.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Ο τ. [[δέκα]] ανάγεται σε IE <i>dekm</i> <b>[[πρβλ]].</b> λατ. <i>decem</i>, αρχ. ινδ. <i>dάśa</i>).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[δεκάκις]], [[δέκατος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[δεκαχή]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[δεκανός]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[δεκάρι]], [[δεκαριά]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[δεκάβαθμος]], [[δεκαγράμματος]], [[δεκάγωνος]], [[δεκαδάκτυλος]], [[δεκάδραχμος]], [[δεκαεννέα]], [[δεκαέξι]], [[δεκαεπτά]], [[δεκαετής]], [[δεκάκλινος]], [[δεκάλιτρος]], [[δεκάλογος]], [[δεκάμετρος]], [[δεκάμηνος]], [[δεκαοκτώ]], [[δεκαπέντε]], [[δεκαπλάσιος]], [[δεκάπλευρος]], [[δεκαπλός]], [[δεκάποδος]], [[δεκάπους]], [[δεκάρχης]], [[δεκάσημος]], [[δεκάστιχος]], [[δεκάστυλος]], [[δεκασύλλαβος]], [[δεκατέσσερεις]], [[δεκατρείς]], [[δεκάχορδος]], [[δεκάχρονος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[δεκαβάμων]], [[δεκάβοιος]], [[δεκαγονία]], [[δεκαδάρχης]], [[δεκάδαρχος]], [[δεκάδελτος]], [[δεκαδούχος]], [[δεκάδωρος]], [[δεκαείς]], [[δεκαέτηρος]], [[δεκακότυλος]], [[δεκακυμία]], [[δεκαμναίος]], [[δεκάμνους]], [[δεκαμοιρία]], <i>δεκάμορφος</i>, [[δεκαναΐα]], [[δέκανδρος]], [[δεκάπαλαι]], [[δεκάπλοκος]], [[δεκάπολις]], [[δεκάπτυχος]], [[δεκάρουρος]], <i>δεκάρταδος</i>, [[δεκάσπορος]], [[δεκαστάδιον]], [[δεκαστάτηρος]], [[δεκάστεγος]], [[δεκάσχημος]], <i>δεκάφνιος</i>, [[δεκάφυλος]], [[δεκάχαλκον]], [[δεκάχιλοι]], [[δεκάχορδος]], [[δεκάχρονος]], [[δεκέμβολος]], [[δεκέτηρος]], [[δεκέτης]], [[δεκήρης]], [[δεκώβολον]], [[δεκώρυγος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br /><i>δεκαδύω</i>, [[δεκαόργυιος]], [[δεκάπληγος]], [[δεκατάλαντος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[δεκακέφαλοι]], [[δεκάπλεθρος]], <i>δεκανομώ</i><br /><b>νεοελλ.</b><br />[[δεκάγραμμος]], [[δεκαγώνιο]], [[δεκάδιπλος]], [[δεκάεδρος]], [[δεκάζυγο]], [[δεκαήμερος]], [[δέκαθλο]], [[δεκάκερος]], [[δεκάκωπος]], <i>δεκάλοδος</i>, [[δεκαμελής]], [[δεκαμερής]], [[δεκάμερο]], [[δεκασέλιδος]], [[δεκασχιδής]], [[δεκάτομος]], [[δεκάφυλλος]], [[δεκαφώτιστος]], [[δεκάωρος]]. (Β' συνθετικό) [[δώδεκα]], [[ένδεκα]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αυτόδεκα]], [[δυοκαίδεκα]], [[δυώδεκα]], [[εκκαίδεκα]], [[εννεακαίδεκα]], <i>εξκαίδεκα</i>, [[επτακαίδεκα]], [[οκτωκαίδεκα]], [[πεντεκαίδεκα]], [[συνδώδεκα]], [[συνεκκαίδεκα]], [[τεσσαρεσκαίδεκα]], <i>τεσσερεσκαίδεκα</i>, <i>τρεισκαίδεκακα</i>, [[τρισκαίδεκα]].
}}
{{lsm
|lsmtext='''δέκᾰ:''' οἱ, αἱ, τά, άκλιτο, [[δέκα]], Λατ. [[decem]], σε Όμηρ. κ.λπ.· οἱ [[δέκα]], οι Δέκα (άρχοντες), σε Ρήτ.· οἱ [[δέκα]] (<i>ἔτη</i>) <i>ἀφ' ἥβης</i>, αυτοί οι οποίοι έχουν περάσει κατά [[δέκα]] χρόνια την [[ηλικία]] των 20 (δηλ. την [[ηλικία]] της στρατιωτικής θητείας), σε Ξεν. (μερικοί το συνδέουν με το <i>δάκ-τυλος</i>, από τον αριθμό των δαχτύλων).
}}
{{elru
|elrutext='''δέκα:''' οἱ, αἱ, τά indecl. десять: εἰς τὰ δ. καταριθμεῖν Arst. считать по десятичной системе; οἱ τὰ δ. (sc. ἔτη) ἀφ᾽ ἥβης Xen. на 10 лет переросшие призывной возраст, т. е. тридцатилетние; οἱ δ. Thuc., Lys., Isocr. (= οἱ δεκαδοῦχοι) коллегия десяти (преимущ. правительство в составе десяти человек, захватившее, при содействии Лисандра, власть в Афинах; в Риме - децемвиры Diod.).
}}
{{elnl
|elnltext=δέκα, indecl., tien; subst. τὰ δέκα ἀφ’ ἥβης de tien klassen vanaf dienstleeftijd (d.w.z. leeftijdsgroepen soldaten voor elke leeftijd tussen de 20 en 30 jaar);. οἱ δ. de Tien (tirannen, in Athene) Xen. Hell. 2.4.24.
}}
{{etym
|etymtx=Grammatical information: numeral<br />Meaning: [[ten]] (Il.)<br />Compounds: <b class="b3">ἕν-</b>, <b class="b3">δώ-</b>, also <b class="b3">δυώ-</b>, <b class="b3">δυό-</b>.<br />Derivatives: Inherited (s. below) <b class="b3">δέκατος</b> (Arc. Lesb. <b class="b3">δέκοτος</b> cf. Arc. <b class="b3">δυώδεκο</b>) [[tenth]]; f. <b class="b3">δεκάτη</b> (sc. <b class="b3">μερίς</b>) <b class="b2">the tenth</b> (Ion.-Att.) with <b class="b3">δεκατεύω</b> <b class="b2">exact tithe</b> (Ion.-Att.), with <b class="b3">δεκάτευμα</b> (Call.), <b class="b3">δεκάτευσις</b> (D. H.), <b class="b3">δεκατεία</b> (Plu.), <b class="b3">δεκατευτής</b> (Harp.) and <b class="b3">δεκατευτήριον</b> [[customhouse]] (X.); rare <b class="b3">δεκατόω</b> <b class="b2">id.</b> (Ep. Hebr.); <b class="b3">δεκατός</b> <b class="b2">sentenced to a fine of one tenth of ones property</b> (Cyren.), haplol. for <b class="b3">δεκα[τω]τός</b> or <b class="b3">δεκα[τευ]τός</b>; - <b class="b3">δεκάτη</b> (sc. <b class="b3">ἡμέρα</b>) <b class="b2">the tenth day of the month or after the birth of a child, when the name-giving occurred</b> (Ion.-Att.) with <b class="b3">δεκαταῖος</b> (Pl.) and <b class="b3">δεκατισταί</b> (Bithynia; s. Chantr. Form. 318f.). - <b class="b3">δεκάς</b>, <b class="b3">-άδος</b> f. <b class="b2">decade, groop of ten, esp. soldiers</b>, <b class="b3">δεκαδεύς</b> <b class="b2">member of a decade</b> (X.) also <b class="b2">president of a college of ten men</b> (Trozen), <b class="b3">δεκαδικός</b> (Herm. Alex. in Phdr.), <b class="b3">δεκαδιστής</b>, <b class="b3">-ίστρια</b> (Delos) = <b class="b3">δεκατιστής</b>; Thphr. Char. 27, 11 (s. Fraenkel Nom. ag. 2, 71). - <b class="b3">δεκανός</b> [[decurio]], [[surveyor]] with <b class="b3">δεκανία</b>, <b class="b3">δεκανικός</b> (pap., cf. Mayser pap. 12 : 3, 88), Macedonian (v. Wilamowitz Glaube 2, 401 n. 2). - Isolated denomin. <b class="b3">δεκάζω</b> <b class="b2">bribe (the judges)</b> (Att.) s.v. with <b class="b3">δεκασμός</b> (D. H.)s. Oldfather P.-W. 13, 2398f. - Uncertain OAtt. <b class="b3">δεκᾶν</b> (IG 12, 919).<br />Origin: IE [Indo-European] [191] *deḱm̥ [[ten]].<br />Etymology: Gr. <b class="b3">δέκα</b>, Lat. [[decem]], Skt. <b class="b2">dáśa</b> a.o. from IE <b class="b2">*déḱm</b>. Beside it a collektive <b class="b2">t-</b>formation (Sommer Zum Zahlwort 21 n. 1; also on <b class="b3">δεκάκις</b>, <b class="b3">-ιν</b>) in Skt. <b class="b2">daśát</b>, Lith. <b class="b2">dẽšimt</b>, OCS <b class="b2">desętь</b>, Alb. <b class="b2">djetë</b> [[ten]], also in the ordinals <b class="b3">δέκατος</b>, Lith. <b class="b2">dešim̃tas</b>, OCS <b class="b2">desętъ</b>, Goth. [[taihunda]] etc., IE <b class="b2">*déḱm̥tos</b> (but s. Meillet BSL 29, 29f.). Lat. [[decimus]], Skt. <b class="b2">daśamá-</b> however from <b class="b2">*dḱm̥mos</b>. - Collective <b class="b3">δεκάς</b> is a Greek innovation: on the suffix (= Hitt. <b class="b2">-ant</b>\/<b class="b2">d-</b>) Sommer Münch. Stud. z. Sprachwiss. 4, 1ff. - Lit. in W.-Hofmann s. [[decem]]; also Brandenstein Die erste idg. Wanderung (Wien 1936) 22. S. also [[εἴκοσι]] and [[ἑκατόν]].
}}
{{mdlsj
|mdlsjtxt=[Some [[connect]] it with [[δάκτυλος]], from the [[number]] of the fingers.]<br />ten, Lat. [[decem]], Hom., etc.: —οἱ [[δέκα]] the Ten, Oratt.: οἱ [[δέκα]] [ἔτη] ἀφ' ἥβης those who are ten years [[past]] 20 (the age of [[military]] [[service]]), Xen.
}}
{{FriskDe
|ftr='''δέκα''': {déka}<br />'''Meaning''': [[zehn]].<br />'''Composita''' : Kopulativ-Kompp. ἕν-, δώ-, auch δυώ-, δυό-.<br />'''Derivative''': Davon als altererbte Bildung (vgl. unten) [[δέκατος]] (ark. lesb. [[δέκοτος]] wie ark. δυώδεκο) [[der zehnte]]; f. [[δεκάτη]] (sc. [[μερίς]]) [[der Zehnte]] (ion. att.) mit [[δεκατεύω]] [[den Zehnten eintreiben]] (ion. att.), wovon [[δεκάτευμα]] (Kall.), [[δεκάτευσις]] (D. H.), [[δεκατεία]] (Plu.), [[δεκατευτής]] (Harp.) und [[δεκατευτήριον]] ‘Zehnt-, Zollstätte’ (X.); vereinzelt [[δεκατόω]] ib. (''Ep''. ''Hebr''.); dazu δεκατός [[zur Buße des Zehnten seines Vermögens verurteilt]] (kyren.), eher haplologisch für δεκα[τω]τός bzw. δεκα[τευ]τός als direkt von [[δέκα]], s. Kretschmer Glotta 18, 212; — [[δεκάτη]] (sc. [[ἡμέρα]]) ‘der zehnte Tag des Monats bzw. nach der Geburt eines Kindes, wo die feierliche Namengebung stattfand’ (ion. att.) mit [[δεκαταῖος]] (Pl., Arist. u. a.; zur Bildung Schwyzer 596) und [[δεκατισταί]] (Bithynien; nach den Nomina auf -ισταί, vgl. Chantraine Formation 318f.). — [[δεκάς]], -άδος f. ‘Dekade, Zehnergruppe, bes. von Soldaten’, überh. ‘Gruppe (von Soldaten)’ (seit Β 126) mit [[δεκαδεύς]] [[Angehöriger einer Dekade]] (X.) auch [[Vorsitzender eines Zehnmännerkollegiums]] (Trozen), [[δεκαδικός]] (Herm. Alex. in ''Phdr''. u. a.), [[δεκαδιστής]], -ίστρια (Delos) = δεκατιστής; als Konj. Thphr. ''Char''. 27, 11 (Näheres bei Fraenkel Nom. ag. 2, 71). — [[δεκανός]] [[decurio]], [[Aufseher]] mit [[δεκανία]], [[δεκανικός]] (Pap. usw., vgl. Mayser Pap. 1<sup>2</sup> : 3, 88), nach v. Wilamowitz Glaube 2, 401 A. 2 makedonisch, dazu Schwyzer 71, 490, Instinsky, Reall. f. Antike u. Christentum 3, 603ff., jedenfalls nicht aus lat. ''decānus'' [nach ''primānus'' usw.], das erst spät belegt ist). — Semantisch isoliert steht das denominative [[δεκάζω]] ‘(Richter) bestechen’ (att.) mit [[δεκασμός]] (D. H., Plu.), volkstümlicher Ausdruck, eig. ‘in die [[δεκάς]] (scil. Λύκου), d. h. die Zahl der bestechlichen Richter eintragen’; Näheres bei Oldfather P.-W. 13, 2398f. — Sehr unsicher altatt. δεκᾶν (''IG'' 1<sup>2</sup>, 919).<br />'''Etymology''' : Gr. [[δέκα]], lat. ''decem'', aind. ''dáśa'' und übrige damit identische Wörter für [[zehn]] gehen auf idg. *''déḱm̥'' zurück. Daneben stand eine kollektive ''t''-Erweiterung (s. zuletzt Sommer Zum Zahlwort 21 A. 1; auch über [[δεκάκις]], -ιν) in aind. ''daśát'', lit. ''dẽšimt'', aksl. ''desętь'', alb. ''djetë'' [[zehn]], die auch den Ordinalia [[δέκατος]], lit. ''dešim̃tas'', aksl. ''desętъ'', got. ''taihunda'' usw., idg. *''déḱm̥tos'', zugrunde liegen kann (anders Meillet BSL 29, 29f.; vgl. noch Porzig Gliederung 198). Lat. ''decimus'', aind. ''daśamá''- usw. dagegen aus *''dḱm̥mos''. — Das kollektive [[δεκάς]] ist dagegen griechische Neubildung: zum Suffix (= heth. -''ant''/''d''-) Sommer Münch. Stud. z. Sprachwiss. 4, 1ff. — Reiche Lit. bei W.-Hofmann s. ''decem'', auch mit glottogonischen Etymologien; dazu noch Brandenstein Die erste idg. Wanderung (Wien 1936) 22. S. auch [[εἴκοσι]] und [[ἑκατόν]].<br />'''Page''' 1,359-360
}}