View source for ξυρόν

{{LSJ1
|Full diacritics=ξῠρόν
|Medium diacritics=ξυρόν
|Low diacritics=ξυρόν
|Capitals=ΞΥΡΟΝ
|Transliteration A=xyrón
|Transliteration B=xyron
|Transliteration C=ksyron
|Beta Code=curo/n
|Definition=τό, <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> [[razor]], <span class="bibl">E.<span class="title">El.</span>241</span>, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Ec.</span>65</span>, <span class="bibl"><span class="title">Th.</span>219</span>, <span class="bibl">Nic.<span class="title">Al.</span>411</span>, <span class="bibl">Plu. <span class="title">Art.</span>29</span>, etc.: prov., <b class="b3">ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀκμῆς... ὄλεθρος ἠὲ βιῶναι</b> death or life is balanced on a <b class="b2">razor's</b> edge, <span class="bibl">Il.10.173</span> : freq. in later authors, to express a delicately balanced like lihood of failure or success, ἀκμᾶς ἑστακυῖαν ἐπὶ ξυροῦ Ἑλλάδα <span class="bibl">Simon.97</span> ; ἐπὶ ξ. γὰρ ἀκμῆς ἔχεται ἡμῖν τὰ πρήγματα <span class="bibl">Hdt.6.11</span> ; κίνδυνος ἐπὶ ξ. ἵσταται ἀκμῆς <span class="bibl">Thgn.557</span> ; βεβὼς… ἐπὶ ξ. τύχης <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>996</span> ; <b class="b3">ἔβητ' ἐπὶ ξ</b>. ; <span class="bibl">E.<span class="title">HF</span>630</span> ; ἐπὶ ξ. εἶναι <span class="bibl">Theoc.22.6</span> ; ἐπὶ ξ. ἑστηκέναι <span class="bibl">Luc.<span class="title">JTr.</span>3</span>.</span><br /><span class="bld">ξῠρόν·</span> <b class="b3">τομόν, ἰσχνόν, ὀξύ</b>, Hsch.
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-0282.png Seite 282]] τό ([[ξύω]], auch mit [[κείρω]] verwandt, vgl. Buttm. Lexil. II p. 264), das [[Scheermesser]]; [[κρᾶτα]] πλόκαμόν τ' ἐσκυθισμένον ξυρῷ, Eur. El. 241; Ar. Eccl. 65 u. A. – Von der haarfeinen Schärfe der Scheermesserklinge übertr., νῦν γὰρ δὴ πάντεσσιν ἐπὶ ξυροῦ ἵσταται ἀκμῆς ἢ [[ὄλεθρος]] ἠὲ βιῶναι, Il. 10, 173, sprichwörtlich von dem entscheidenden Augenblicke, wo ein Haarbreit den Ausschlag geben kann, wie Her. 6, 11 sagt: ἐπὶ ξυροῦ ἀκμῆς ἔχεται ἡμῖν πρήγματα ἢ εἶναι ἐλευθέροισι ἢ δούλοισι; vgl. Theogn. 569; ähnlich Theocr. 22, 6, ἀνθρώπων σωτῆρες ἐπὶ ξυροῦ [[ἤδη]] ἐόντων, von den Dioskuren, den Rettern in der äußersten Gefahr; vgl. Aesch. Ch. 870, ἔοικε νῦν αὐτῆς ἐπὶ ξυροῦ [[πέλας]] αὐχὴν πεσεῖσθαι; Soph. φρόνει βεβὼς αὖ νῦν ἐπὶ ξυροῦ τύχης, Ant. 983; ὧδ' ἔβητ' ἐπὶ ξυροῦ, Eur. Herc. Fur. 630; so auch bei sp. D.; Paroemiogr.
}}
{{ls
|lstext='''ξυρόν''': «τομόν. ἰσχνόν. ὀξὺ» Ἡσύχ.<br />ξῠρόν, τό, (ξύω, ἴδε ἐν λέξ. ξέω)· - [[ξυράφιον]], Ὅμ., κλ.· - ἐπὶ ξυροῦ [[ἵσταται]] ἀκμῆς …, [[ὄλεθρος]] ἠὲ βιῶναι, μεταφ. ἡ [[σωτηρία]] [[ἵσταται]] νῦν ἐπὶ ἀκμῆς ξυροῦ, (ἢ θὰ ἀπολεσθῶμεν ἢ θὰ σωθῶμεν, - θρὶξ ἀνὰ μέσσον, ὡς λέγει ὁ Θεόκρ.) Ἰλ. Κ. 173 συχνὸν [[ὡσαύτως]] καὶ παρὰ τοῖς [[μετέπειτα]] πρὸς δήλωσιν σωτηρίας ἢ ἐκφυγῆς θαυμαστῆς καὶ τῶν ὁμοίων, ἀκμῆς ἑστηκυῖαν ἐπὶ ξυροῦ Ἑλλάδα Σιμων. 103· ἐπὶ ξυροῦ τῆς ἀκμῆς ἔχεται ἡμῖν τὰ πράγματα Ἡρόδ. 6. 11· [[κίνδυνος]] ἐπὶ ξ. [[ἵσταται]] ἀκμῆς Θέογν. 557· ἔοικε νῦν ἐπὶ ξ. [[πέλας]] αὐχὴν πεσεῖσθαι Αἰσχύλ. Χο. 883· βεβὼς ... ἐπὶ ξ. τύχης Σοφ. Ἀντ. 996· ἔβητ’ ἐπὶ ξυροῦ Εὐρ. Ἡρ. Μαιν. 630· ἐπὶ ξ. [[εἶναι]] Θεόκρ. 22. 6· ἐπὶ ξ. ἑστηκέναι Λουκ. ἐν Διῒ Τραγῳδ. 3.
}}
{{bailly
|btext=οῦ (τό) :<br />rasoir ; ἐπὶ ξυροῦ ἀκμῆς ἵστασθαι IL, ἔχεσθαι HDT, [[εἶναι]] THCR, <i>ou simpl.</i> ἐπὶ ξυροῦ être sous le tranchant du rasoir, <i>càd</i> au moment critique.<br />'''Étymologie:''' R. Ξυ racler ; v. [[ξέω]].
}}
{{Autenrieth
|auten=([[ξύω]]): [[razor]]; [[proverb]] ‘on the [[razor]]'s [[edge]],’ see [[ἀκμή]], Il. 10.173†.
}}
{{grml
|mltxt=[[ξυρόν]], τὸ (Α)<br /><b>1.</b> [[ξυράφι]]<br /><b>2.</b> [[μάχαιρα]] με την οποία αποκεφαλίζονταν οι καταδικασμένοι σε θάνατο<br /><b>3.</b> <i>([[κατά]] τον <b>Ησύχ.</b>)</i> «τομόν, ἰσχνόν, ὀξύ»<br /><b>4.</b> <b>παροιμ. φρ.</b> «ἐπὶ ξυροῡ (ἀκμῆς)» <br />α) σε κρίσιμο [[σημείο]], σε μεγάλο κίνδυνο, στην [[κόψη]] του ξυραφιού<br />β) μεταγενέστερα λεγόταν και για [[δήλωση]] ως εκ θαύματος σωτηρίας («ἐπὶ ξυροῡ ἀκμῆς ἔχεται ἡμῑν τὰ πράγματα», <b>Ηρόδ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Πρόκειται για αρχ. λ. που συνδέεται με το ρ. <i>ξύω</i> και αντιστοιχεί επακριβώς με το αρχ. ινδ. <i>ksura</i>-. Οι δύο αυτοί τ. [[είναι]] και οι μόνοι που μαρτυρούνται από την Ινδοευρωπαϊκή. Είναι αμφίβολο αν η αρχική σημ. της λ. [[είναι]] «[[ξυράφι]]» ή «[[μαχαίρι]]»].
}}
{{lsm
|lsmtext='''ξῠρόν:''' τό ([[ξύω]]), [[ξυράφι]], σε Όμηρ. κ.λπ.· παροιμ., ἐπὶ ξυροῦ [[ἵσταται]] ἀκμῆς [[ὄλεθρος]] ἠὲ [[βιῶναι]], μεταφ., ο [[θάνατος]] ή η [[ζωή]] ισορροπούν στην [[κόψη]] του ξυραφιού, ή θα χαθούμε ή θα σωθούμε, σε Ομήρ. Ιλ.· ἐπὶ ξυροῦ τῆς ἀκμῆς ἔχεται [[ἡμῖν]] τὰ πράγματα, σε Ηρόδ.· <i>βεβὼς ἐπὶ ξυρῷ τύχης</i>, σε Σοφ.
}}
{{elru
|elrutext='''ξῠρόν:''' τό бритва Eur., Arph., Plut.: ἐπὶ ξυροῦ (ἀκμῆς) ἵστασθαι Hom., Plut., ἔχεσθαι Her., ἐστηκέναι Luc. или εἶναι Theocr. находиться на острие бритвы, т. е. висеть на волоске, быть в критическом положении.
}}
{{etym
|etymtx=Grammatical information: n. (<b class="b3">-ός</b> m.)<br />Meaning: [[razor]] (K 173).<br />Compounds: Rarely as 1. member, e.g. <b class="b3">ξυρο-δόκη</b> f. <b class="b2">razor-case</b> (Ar.); as 2. member with metr. conditioned enlargement in <b class="b3">ὑπο-ξύριος</b> (AP 6, 307; verse-end), prop. "what is under the <b class="b3">ξ</b>.", i.e. [[on what a razor is wheted]]. Also as backformation in <b class="b3">ὑπό-ξυρος</b> <b class="b2">a little (or below) shaved off</b>, of the nose of an eagle etc. (Hp.), <b class="b3">ἀπό-ξυρος</b> [[shaved off]], [[steep]], of a rock (Peripl. M. Rubr., Luc.), <b class="b3">κατά-ξυρος</b> adjunct of <b class="b3">θυρίδες</b> ('loop-holes'; Ph. Bel.), of <b class="b3">ὑπο-</b>, <b class="b3">ἀπο-</b>, <b class="b3">κατα-ξυράω</b>, <b class="b3">-έω</b> (s.b.).<br />Derivatives: 1. Deminut.: <b class="b3">ξύρ-ιον</b> (hell.), <b class="b3">-άφιον</b> (Gal., Sch.). 2. <b class="b3">ξυρίας</b> m. <b class="b2">provided with a tonsure, clean-shaven man</b> (Poll., H.). 3. <b class="b3">ξυρίς</b>, <b class="b3">-ίδος</b> f. s.v. <b class="b3">ξιρίς</b>. 4. Denominative verbs: a. <b class="b3">ξυρέω</b> (Hdt., τrag. a. Att.), <b class="b3">ξυράω</b>, <b class="b3">-άομαι</b> (Hdt., Plu.), <b class="b3">ξύρω</b>. <b class="b3">-ομαι</b>, aor. <b class="b3">ξῦραι</b>, <b class="b3">-ασθαι</b> (Hp., hell.), also with prefix, e.g. <b class="b3">ἀπο-</b>, <b class="b3">ὑπο-</b>, <b class="b3">κατα-</b>, <b class="b2">shave clean</b> with <b class="b3">ξύρησις</b> f. [[shaving]] (LXX), <b class="b3">-ήσιμος</b> <b class="b2">good for shaving</b> (Ael. Dion.), <b class="b3">ξυρησμός</b> m. <b class="b2">id.</b> (Hdn.), <b class="b3">ξυρητής</b> m. [[barber]] (pap.) ; b. <b class="b3">ξυρίζω</b> = <b class="b3">-έω</b> (Sch.) with <b class="b3">ξύρισμα</b> n. [[shaving]] (Tz.).<br />Origin: IE [Indo-European] [586] <b class="b2">*ksuro-</b> [[razor]]<br />Etymology: Old inherited word identical with Skt. <b class="b2">kṣurá-</b> m. [[razor]], IE <b class="b2">*ksuró-</b> (on the original meaning Schrader-Nehring Reallex. 2, 61 w. lit.). Because of the limited spread of the word Specht KZ 66, 9ff. and Lexis 3, 70 wants to see in <b class="b2">kṣurá-</b> = <b class="b3">ξυρόν</b> a common LW [loanword] from an unknown south-eastern source. Wellargued objections by Thieme Die Heimat d. idg. Gemeinspr. 49 f., Fraenkel Glotta 32, 24 f. w. n. 3, Dehò Ist. Lomb. 91, 349 f. -- For further connections s. [[ξύω]].
}}
{{mdlsj
|mdlsjtxt=ξῠρόν, οῦ, [ξύω]<br />a [[rasor]], Hom., etc.:—[[proverb]], ἐπὶ ξυροῦ [[ἵσταται]] ἀκμῆς [[ὄλεθρος]] ἠὲ [[βιῶναι]] [[death]] or [[life]] is [[balanced]] on a [[rasor]]'s [[edge]], Il.; ἐπὶ ξυροῦ τῆς ἀκμῆς ἔχεται [[ἡμῖν]] τὰ πράγματα Hdt.; βεβὼς ἐπὶ ξυρῷ τύχης Soph.
}}
{{FriskDe
|ftr='''ξυρόν''': {ksurón}<br />'''Forms''': (-ός m.)<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Rasiermesser]] (seit Κ 173).<br />'''Composita''' : Vereinzelt als Vorderglied, z.B. [[ξυροδόκη]] f. [[Rasiermesserfutteral]] (Ar.); als Hinterglied mit metrisch bedingter Erweiterung in [[ὑποξύριος]] (''AP'' 6, 307; Versende), eig. "was unter dem ξ. ist", d.h. [[worauf ein Rasiermesser gewetzt wird]]. Auch als Rückbildung in [[ὑπόξυρος]] ‘ein wenig (od. unten) abrasiert’, von einer Adlernase usw. (Hp.), [[ἀπόξυρος]] [[abgeschnitten]], [[schroff]], [[steil]], von einem Felsen (''Peripl''. ''M''. ''Rubr''., Luk.), κατάξυρος Beiwort von θυρίδες (’Schießlöcher’; Ph. ''Bel''.), von ὑπο-, ἀπο-, [[καταξυράω]], -έω (s.u.).<br />'''Derivative''': Ableitungen. 1. Deminutiva: [[ξύριον]] (hell.), -άφιον (Gal., Sch.). 2. [[ξυρίας]] m. [[mit einer Tonsur versehen]], [[glattgeschorener Mensch]] (Poll., H.). 3. [[ξυρίς]], -ίδος f. [[Schwertel]], [[Iris foetidissima]] (Dsk., Plin., Gal.), wegen der Form der Blätter (Strömberg Pflanzennamen 44); zu beachten immerhin die (ursprüngliche?) Form [[ξιρίς]] bei Thphr. u.a. 4. Denominative Verba: a. [[ξυρέω]] (Hdt., Trag. u. att.), [[ξυράω]], -άομαι (Hdt., Plu. u.a.), [[ξύρω]]. -ομαι, Aor. ξῦραι, -ασθαι (Hp., hell. u. sp.), auch mit Präfix, z.B. ἀπο-, ὑπο-, κατα-, [[glatt scheren]], [[rasieren]] mit [[ξύρησις]] f. [[das Rasieren]] (LXX usw.), -ήσιμος [[zum Rasieren geeignet]] (Ael. Dion.), [[ξυρησμός]] m. ib. (Hdn.), [[ξυρητής]] m. [[Barbier]] (Pap.); b. [[ξυρίζω]] = -έω (Sch.) mit [[ξύρισμα]] n. [[das Rasieren]] (Tz.).<br />'''Etymology''' : Als altererbt mit aind. ''kṣurá''- m. [[Rasiermesser]] identisch, idg. *''ksuró''- (zur ursprünglichen Bed. Schrader-Nehring Reallex. 2, 61 m. Lit.). Wegen der beschränkten Verbreitung des Wortes will Specht KZ 66, 9ff. und Lexis 3, 70 in ''kṣurá''- = [[ξυρόν]] ein gemeinsamesLW aus einer unbekannten südöstlichen Quelle sehen. Wohlbegründete Einwände bei Thieme Die Heimat d. idg. Gemeinspr. 49 f., Fraenkel Glotta 32, 24 f. m. A. 3, Dehò Ist. Lomb. 91, 349 f. — Weitere Anknüpfungen s. [[ξύω]].<br />'''Page''' 2,341
}}