View source for φάλαγγα

{{grml
|mltxt=η / [[φάλαγξ]], -αγγος, ΝΜΑ<br /><b>1.</b> [[γραμμή]], [[τάξη]], [[παράταξη]] στρατεύματος για [[μάχη]] σε μεγάλο [[βάθος]]<br /><b>2.</b> η οριζόντια μεταλλική [[ράβδος]] του ζυγού από την οποία [[είναι]] αναρτημένοι [[εκατέρωθεν]] οι δίσκοι<br /><b>3.</b> <b>ανατ.</b> καθένα από τα μικρά οστά που αποτελούν τον [[σκελετό]] τών δακτύλων τών χεριών και τών ποδιών του ανθρώπου και τών ζώων<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> έκτακτο στρατιωτικό [[σώμα]] με ιδιαίτερη [[συγκρότηση]] και [[οργάνωση]] (α. «[[φάλαγγα]] ιερολοχιτών» β. «[[φάλαγγα]] μακεδονομάχων»)<br /><b>2.</b> [[σχηματισμός]] στρατιωτικού τμήματος, [[ιδίως]] σε [[κίνηση]] («η [[αεροπορία]] επισήμανε δύο φάλαγγες τεθωρακισμένων στα [[μετόπισθεν]] τών εχθρικών γραμμών)·3. [[τρόπος]] διάταξης στρατιωτικού ή άλλου συγκροτημένου σώματος, λ.χ. προσκόπων, αθλητών, μαθητών («[[φάλαγγα]] κατ' άνδρα [ή [[κατά]] δυάδες, [[κατά]] τριάδες κ.λπ.]» — [[φάλαγγα]] αποτελούμενη από έναν ή δύο ή [[τρεις]] κ.λπ. άνδρες σε [[βάθος]], από έναν ή δύο ή [[τρεις]] κ.λπ. ζυγούς)<br /><b>4.</b> παραστρατιωτικό [[σώμα]]<br /><b>5.</b> [[μεγάλη]] [[μονάδα]] οργανωτικής συγκρότησης της λεγόμενης Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας την οποία είχε ιδρύσει το δικτατορικό [[καθεστώς]] της 4ης Αυγούστου<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> α) «[[διπλή]] [[φάλαγγα]]» — [[σχηματισμός]] στρατεύματος<br />β) «[[σύστημα]] [[φάλαγγας]]»<br />(οικον.-κοινων.) το [[φαλαγγιστήριο]]<br />γ) «Πανεπιστημιακή Φάλαγξ» — <b>βλ.</b> [[πανεπιστημιακός]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> ιδιαίτερη [[διάταξη]], [[ιδιαίτερος]] [[τακτικός]] [[σχηματισμός]] μάχης ενός στρατεύματος και [[ιδίως]] του κύριου σώματος, τών [[βαριά]] οπλισμένων στρατιωτών (α. «τοὺς ἱππέας πρώτους..., [[ὄπισθεν]] δὲ ἡ [[φάλαγξ]] ἐφεπομένη», <b>Ξεν.</b><br />β. «ἐπετάχυνε τὴν πορείαν προσβιαζόμενος ἀκολουθεῖν τὴν [[φάλαγγα]] τοῖς ἱππεῡσι», <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>2.</b> <b>συνεκδ.</b> η για [[κατά]] [[μέτωπο]] [[μάχη]] [[παράταξη]] του κέντρου του στρατού, σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[κέρας]]·3. (στον Όμ.) [[σύνολο]] στρατεύματος που παρατάσσεται σε [[μάχη]]<br /><b>4.</b> [[μεγάλη]] στρατιωτική [[μονάδα]] 16. 384 [[ανδρών]], υποδιαιρούμενη σε μικρότερες ομάδες και σε 16 σειρές<br /><b>5.</b> το [[στρατόπεδο]] («συνελκύσαντες τοὺς τῶν πολεμίων νεκροὺς [[εἴσω]] [[φάλαγγος]]», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>6.</b> κυλινδρικό [[κομμάτι]] ξύλου, [[στέλεχος]], [[πρέμνο]], [[κορμός]] («φάλαγγες ἐβένου», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>7.</b> η [[αράχνη]] [[φαλάγγιο]] («ἐοίκασιν ἡμῖν οἱ νόμοι τούτοισι τοῖσι λεπτοῖς ἀραχνίοις, ἃ τοῖσι τοίχοισιν ἡ [[φάλαγξ]] ὑφαίνει», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>8.</b> [[σειρά]] βλεφαρίδων<br /><b>9.</b> δ. προφ. του [[φάραγξ]]<br /><b>10.</b> ([[κατά]] τον <b>Φώτ.</b>) «φάλαγγες... λέγεται... καὶ νεὼς ὑπερείσματα... καὶ ἐπὶ τῆς νεὼς ἡ [[διαβάθρα]]»<br /><b>11.</b> <b>στον πληθ.</b> αἱ [[φάλαγγαι]]<br />α) ξύλινοι κύλινδροι για την [[μετακίνηση]] βαρών<br />β) περιφράγματα, χαρακώματα<br /><b>12.</b> <b>φρ.</b> «[[φάλαγξ]] πλαγία» — [[φάλαγγα]] με [[μήκος]] μετώπου [[πολλαπλάσιο]] του βάθους<br />β) «[[φάλαγξ]] ὀρθή [ή ὀρθία]» — [[φάλαγγα]] με [[βάθος]] [[πολλαπλάσιο]] του μετώπου<br />γ) «[[φάλαγξ]] [[ἀμφίστομος]]» — ορθή [[φάλαγγα]] στην οποία οι άνδρες τάσσονταν [[πλάτη]] με [[πλάτη]] ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν [[επίθεση]] του εχθρού και από τις δύο πλευρές<br />δ) «[[φάλαγξ]] άντίστομος» — [[πλάγια]] [[φάλαγγα]] με [[διάταξη]] όμοια με αυτήν της αμφίστομης<br />ε) «μακεδονικὴ [[φάλαγξ]]» — [[φάλαγγα]] από 8, και στη [[συνέχεια]] από 16, σειρές πεζεταίρων οπλισμένων με την περίφημη [[σάρισα]] και με [[ξίφος]]<br />στ) «λοξή [[φάλαγξ]]» — [[τύπος]] [[φάλαγγας]] που σχημάτιζε [[οξεία]] [[γωνία]] [[προς]] την αντίπαλη, παρατεταγμένη σε [[ευθεία]] [[γραμμή]], [[φάλαγγα]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[φάλα]]-γ-ξ, -α-γ-γος ανάγεται στην ΙΕ [[ρίζα]] bhelәg- «[[σανίδα]], [[δοκάρι]]» και εμφανίζει συνεσταλμένο το [[φωνήεν]] της πρώτης συλλαβής και έρρινο [[ένθημα]] -γ- (<b>πρβλ.</b> [[φάρα]]-γ-ξ). Η λ. συνδέεται με τ. της Γερμανικής, <b>πρβλ.</b> αρχ. ισλανδ. bjalki «δoκάρι», αγγλοσαξ. balca, bealca «[[δοκάρι]]», γερμ. Balken «[[δοκάρι]]», ενώ η [[σύνδεση]] της με άλλους τ., όπως λατ. fulcio «[[στηρίζω]]», λιθουαν. balžiena «[[ρόπαλο]]», ρωσ. bolozno «χοντρή [[σανίδα]]», κ.ά. παραμένει ανεπιβεβαίωτη. Αρχική σημ. της λ., [[επομένως]], [[είναι]] η σημ. «κυλινδρικό [[κομμάτι]] ξύλου», από την οποία προήλθαν οι σημ. «καθένα από τα επιμήκη οστά τών δακτύλων» (λόγω του σχήματός τους) και «[[είδος]] αράχνης» (για τη σημασιολογική [[σχέση]] τών τ., <b>πρβλ.</b> το [[ζεύγος]]: [[σκυτάλη]] «ξύλινη [[ράβδος]]»: [[σκυταλίς]] «[[φάλαγγα]] τών δακτύλων» και «[[είδος]] καβουριού», «[[είδος]] κάμπιας»). Τέλος, η [[χρήση]] της λ. [[φάλαγξ]] για να δηλωθεί η στρατιωτική [[παράταξη]] [[είναι]] αρχαία, [[πρέπει]], όμως, να θεωρηθεί μεταφορική].
}}
{{trml
|trtx====[[phalanx]]===
Armenian: փաղանգ; Belarusian: фаланга; Bulgarian: фаланга; Catalan: falange; Chinese Mandarin: 方陣, 方阵; Czech: falanga; Danish: falanks; Dutch: [[falanx]]; Esperanto: falango; Finnish: falangi; French: [[phalange]]; Galician: falanxe; German: [[Phalanx]]; Greek: [[φάλαγγα]]; Ancient Greek: [[φάλαγξ]]; Icelandic: kjúka; Irish: falang; Italian: [[falange]]; Japanese: ファランクス; Macedonian: фаланга; Polish: falanga; Portuguese: [[falange]]; Romanian: falangă; Russian: [[фаланга]]; Serbo-Croatian Cyrillic: фаланга; Roman: falanga; Slovene: falanga; Spanish: [[falange]]; Swedish: falang; Ukrainian: фаланга; Vietnamese: phalanx
}}