κοιμάμαι: Difference between revisions

|mltxt=και [[κοιμούμαι]] (Α [[κοιμῶ]], [[κοιμάω]], Μ [[κοιμοῦμαι]] και [[κοιμῶμαι]])<br /><b>1.</b> βρίσκομαι σε [[κατάσταση]] ύπνου, [[πέφτω]] σε ύπνο<br /><b>2.</b> [[πλαγιάζω]] για ύπνο<br /><b>3.</b> <b>συνεκδ.</b> [[πεθαίνω]], [[κείτομαι]] [[νεκρός]]<br /><b>4.</b> <b>μτφ.</b> [[αδιαφορώ]], [[απρακτώ]], [[εφησυχάζω]], [[αδρανώ]] («το [[κράτος]] κοιμάται»)<br /><b>5.</b> [[έρχομαι]] σε σαρκική [[μίξη]], [[συνευρίσκομαι]], [[πλαγιάζω]] [[μαζί]] με κάποιον<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>μτφ.</b> α) [[είμαι]] διανοητικά [[νωθρός]]<br />β) [[είμαι]] [[οκνηρός]], αργοκίνητος («κοιμάται όρθιος»)<br /><b>2.</b> <b>μτφ.</b> βρίσκομαι σε [[κατάσταση]] τέλειας ακινησίας, [[ηρεμώ]] [[τελείως]] («τα νερά της λίμνης κοιμούνται»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «κοιμάται τον ύπνο του δικαίου» ή «κοιμάται τον αξύπνητο» — πέθανε, [[είναι]] [[νεκρός]]<br />β) «[[κοιμάμαι]] με τις κότες» — [[πηγαίνω]] πολύ [[νωρίς]] για ύπνο<br />γ) «κοιμάται κι η [[τύχη]] του δουλεύει» — κερδίζει [[χωρίς]] να κοπιάσει<br /><b>μσν.</b><br />«κοιμοῦμαι θάνατον» — [[πεθαίνω]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> (το παθ.) κοιμῶμαι. -άομαι<br />α) [[φυλάγω]] [[φρουρά]] τη [[νύχτα]]<br />β) [[διανυκτερεύω]]<br />γ) [[ονειρεύομαι]]<br /><b>2.</b> (το ενεργ.) κοιμῶ, -άω<br />α) [[βάζω]] κάποιον να κοιμηθεί, [[κοιμίζω]]<br />β) καταπραΐνω, [[κατευνάζω]], [[καθησυχάζω]] («κοίμησον δ' ὀδύνας», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>3.</b> (η μτχ. παθ. παρακμ.) οι κεκοιμημένοι<br />οι νεκροί<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «κοίμησον [[στόμα]]» — σώπα.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Οι τ. [[κοιμάω]] / -ῶ και κοιμάομαι / -ῶμαι <span style="color: red;"><</span> αμάρτυρο κοῖμα ή κοῖμος που ανάγεται στην ετεροιωμένη [[βαθμίδα]] κοιμ- της ρίζας κειμ- του [[κεῖμαι]]. Ο νεοελλ. τ. [[κοιμάμαι]] σχηματίστηκε υποχωρητικά, αναλογικά [[προς]] το γ' εν. κοιμᾶται του κοιμῶμαι. Επίσης σχηματίστηκε τ. σε -οῦμαι (κοιμοῦμαι), η [[κλίση]] του οποίου περιορίστηκε στο α' εν. και, τοπικά, και στο α' πληθ. ([[πρβλ]]. σμυρναϊκό κοιμούμαστε) [[καθώς]] και στο γ' πληθ., το οποίο τελικά εντάχθηκε στην [[κλίση]] του κοιμᾶμαι (κοιμοῦνται συνηθέστερο του κοιμῶνται). Τέλος, [[μεταξύ]] τών συνθέτων του ρ., που σχηματίζονται [[επίσης]] σε -ῶμαι, -ᾶμαι και -οῦμαι, εμφανίζεται και [[ένας]] [[μοναδικός]] τ. σε -ιέμαι, το [[αποκοιμιέμαι]], σχηματισμένο [[κατά]] τον τύπο του αγαπ-ιέμαι.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[κοίμησις]], [[κοιμητήριον]] <b>αρχ.</b> [[κοιμήθρα]], [[κοίμημα]], [[κοιμητικώς]], [[κοιμήτωρ]]<br /><b>μσν.</b><br />[[κοιμησιό]], [[κοιμητίο]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[κοιμηθιά]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> α) -άμαι: <b>νεοελλ.</b> αλαφροκοιμάμαι, αποκοιμάμαι, βαθιοκοιμάμαι, βαριοκοιμάμαι, γλυκοκοιμάμαι, ελαφροκοιμάμαι, κακοκοιμάμαι, καλοκοιμάμαι, [[λαγοκοιμάμαι]], μισοκοιμάμαι, ξανακοιμάμαι, [[ξενοκοιμάμαι]], [[παρακοιμάμαι]], [[πολυκοιμάμαι]], σιγοκοιμάμαι, χαμοκοιμάμαι, ψευτοκοιμάμαι<br />β) -ιέμαι: <b>νεοελλ.</b> [[αποκοιμιέμαι]]<br />γ) -ούμαι: <b>νεοελλ.</b> [[αλαφροκοιμούμαι]], αποκοιμούμαι, βαθιοκοιμούμαι, βαριοκοιμούμαι, [[γλυκοκοιμούμαι]], κακοκοιμούμαι, καλοκοιμούμαι, [[λαγοκοιμούμαι]], μισοκοιμούμαι, ξανακοιμούμαι, ξενοκοιμούμαι, παρακοιμούμαι, πολυκοιμούμαι, σιγοκοιμούμαι, ψευτοκοιμούμαι<br />δ) -ώ: <b>αρχ.</b> [[κατακοιμώ]]<br />ε) -ώμαι: [[αποκοιμώμαι]], [[παρακοιμώμαι]], [[συγκοιμώμαι]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[εγκατακοιμώμαι]], [[εγκοιμώμαι]], [[εκκοιμώμαι]], [[επικατακοιμώμαι]], [[επικοιμώμαι]], [[περικοιμώμαι]], [[προκοιμώμαι]]].