χελιδών: Difference between revisions

|Definition=όνος, ἡ (even of the male, S.E.M.1.151); but masc., metaph. of men, Ion Trag.33, cf. Hdn.Gr.1.25: voc. [[χελιδοῖ]], as if from a nom. [[χελιδώ]], Anacr.67, Simon.74, Ar.Av.1411 (anap.), AP9.70 (Mnasalc., with<br><span class="bld">A</span> [[varia lectio|v.l.]] [[χελιδόν]], as in Anacreont.9.2 cod.):—[[swallow]], Od.21.411, 22.240, Hes.Op.568, Hdt.2.22, Democr.14, etc.: [[πέδοικος]] χ. A.Fr.53, cf. Ar.Av.714 (anap): [[proverb|prov.]], [[μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ]] = [[one swallow does not a summer make]] Cratin.33 (cf. Arist.EN1098a18); δεῖσθαι δ' ἔοικεν οὐκ ὀλίγων χ. Ar.Av.1417, cf. 1681; χελιδὼν [[λευκός|λευκή]], of a [[rare]] [[event]], Thphr.Sign.39; the [[twittering]] of the [[swallow]] was [[proverb|prov.]] used of [[barbarous]] [[tongue]]s by the [[Greeks]], εἴπερ ἐστὶ μὴ χελιδόνος δίκην ἀγνῶτα φωνὴν βάρβαρον κεκτημένη A.Ag.1050: hence ὁ χελιδών, = ὁ [[βάρβαρος]], Ion [[l.c.]]; Θρῃκία χ. ἐπὶ βάρβαρον ἑζομένη πέταλον Ar.Ra.681 (lyr.); [[χελιδόνων μουσεῖα]] = [[bower]]s that [[ring]] with [[poetaster]]s' [[twittering]]s, ib.93 (parodied from [[ἀηδόνων μουσεῖα]] in E., v. Fr.88).<br><span class="bld">2</span> metaph. of letters, τῶν σῶν χ. αἱ ἡμέτεραι πλείους Lib.Ep.46.2.<br><span class="bld">II</span> [[flying-fish]], [[Dactylopterus volitans]], [[hirondelle de mer]], Ephipp.12.5 (anap.), Speus. ap. Ath.7.324f; χ. [[θαλάττιος|θαλάττιαι]] Arist.HA535b27.<br><span class="bld">III</span> [[frog]] in the [[hollow]] of a [[horse]]'s [[foot]] (expld. by Hsch. τὸ [[κοῖλον]] τῆς [[ὁπλή|ὁπλῆς]]), so called from its being [[fork]]ed like the [[swallow]]'s [[tail]], X.Eq. 1.3, 4.5, 6.2, Poll.1.188.<br><span class="bld">2</span> the like [[part]] of a [[dog]]'s [[foot]], Suid.<br><span class="bld">3</span> = [[λειχήν]] 4, Cael.Aur.TP1.138 (pl.); a [[growth]] on the [[knee]] in [[horse]]s, Sch.Nic.Th.945.<br><span class="bld">4</span> [[hollow]] above the [[bend]] of the [[elbow]], Hsch.<br><span class="bld">5</span> [[pudenda muliebria]] (with play on Ar.Lys.770 (hex.)), Suid., cf. Juv.6.365(6).<br><span class="bld">6</span> a kind of [[ship]], Suid.<br><span class="bld">7</span> a Peloponnesian silver coin, Id. ([[Χελιδφών]] as pr.n., IG92(1).86 (Corinthian, found at Thermon); cf. Assyr. hinundu, Lat. [[hirundo]].)  

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1348.png Seite 1348]] όνος, ἡ, voc. χελιδοῖ, Simonds. frg. 118 bei Schol. Ar. Av. 1406, bei Gramm. χελιδόν, vgl. Anacr. 9, 2 u. Jac. A. P. p. LXVII, – 1) die [[Schwalbe]]; Il. 21, 411. 22, 240; Hes. O. 570; Her. 2, 22; [[εἴπερ]] ἐστὶ μὴ χελιδόνος δίκην ἀγνῶτα φωνὴν βάρβαρον κεκτημένη Aesch. Ag. 1020 (vgl. [[χελιδονίζω]]); Ar. oft, βαδίζειν ὥςπερ αἱ χελιδόνες Av. 1679, οὐκ ὀλίγων δεῖσθαι χελιδόνων 1417, mit Bezug auf das Sprichwort μία χελιδὼν [[ἔαρ]] οὐ ποιεῖ, wie der Schol. anführt (s. Arist. eth. 1, 7); [[ὅταν]] χελιδὼν ἠρινὰ φωνῇ κελαδῇ Pax 774. – 2) ein fliegender Meerfisch von der Farbe der Schwalbe, exocoetus volitans oder evolans Linn.; Ephipp. bei Ath. VII, 322 d; Arist. H. A. 4, 9; Ael. N. A. 2, 50. – 3) die Höhlung unten im Hufe der Pferde od. im eigentlichen Strahle, rana, Xen. equit. 1, 6; – eine ähnliche Höhlung unter dem Fuße des Hundes, Suid.; – eine Höhlung über dem Ellenbogen im Buge, id.

|btext=όνος (ἡ) :<br /><i>voc.</i> [[χελιδοῖ]];<br /><b>1</b> hirondelle, <i>oiseau</i> ; χελιδόνων μουσεῖα AR lieu où l'on bavarde;<br /><b>2</b> hirondelle de mer, <i>sorte de poisson volant</i>;<br /><b>3</b> <i>pudenda muliebria</i>.<br /><i><b>Étym.</b> lat.</i> [[hirundo]].

|elrutext='''χελῑδών:''' όνος ἡ (voc. [[χελιδοῖ]] и χελιδόν - эол. [[χελιδών]])<br /><b class="num">1</b> [[ласточка]] Hom., Hes., Her., Aesch., Arph. etc.: [[μία]] χ. [[ἔαρ]] οὐ ποιεῖ погов. Arst. одна ласточка не делает весны; δεῖσθαι οὐκ ὀλίγων χελιδόνων погов. Arph. нуждаться в немалом количестве ласточек, т. е. в теплой погоде, быть плохо одетым;<br /><b class="num">2</b> зоол. [[летучая рыба]] (Exocoefus volitans) Arst.;<br /><b class="num">3</b> анат. [[стрелка]] (расщепление в нижней части конского копыта) Xen.

|lstext='''χελῑδών''': -όνος, ἡ, (καὶ ἐπὶ τῆς ἄρρενος, Σέξτ. Ἐμπ. π. Μ. 1. 151· ἀλλ’ ὡς ἀρσ. μεταφ. ἐπὶ ἀνδρῶν, Ἴων ἐν τοῖς Σχολ. εἰς Ἀριστοφ. Ὄρν. 1680, ἴδε Ἠρῳδιαν. π. μον. λέξ. 9)· - κλητ. χελιδὸν Ἀνακρεόντ. 9. 2, Ἀνθ. Παλατ. 9. 70, ἀλλὰ χελιδὼν Σαπφ. 99 Ahr., καὶ χελιδοῖ, [[ὥσπερ]] ἐξ ὀνομ. χελιδώ, Ἀνακρ. 67, Σιμωνίδ. 74, Ἀριστοφ. Ὄρν. 1411· (ἴδε ἐν λ.). Ὡς καὶ νῦν, κοιν. «χελιδόνι», Ὀδ. Φ. 411, Χ. 240, Ἡσ. Ἔργ. κ. Ἡμ. 566, Ἡρόδ. 2. 22, καὶ Ἀττ.· - ἡ λαλιὰ τῆς χελιδόνος ἦτο [[παροιμιώδης]] καὶ ἐλέγετο ἐπὶ βαρβάρων γλωσσῶν παρὰ τοῖς Ἕλλησιν, [[εἴπερ]] ἐστὶ μὴ χελιδόνος δίκην ἀγνῶτα φωνὴν βάρβαρον κεκτημένη Αἰσχύλ. Ἀγ. 1050· - καθ’ Ἡσύχ.: «χελιδόνος δίκην· τοὺς βαρβάρους χελιδόσιν ἀπεικάζουσι διὰ τὴν ἀσύνθετον λαλιάν»· - [[ἐντεῦθεν]], ὁ χελιδὼν = ὁ [[βάρβαρος]], Ἴων ἔνθ’ ἀνωτ.· [[χελιδονίζω]] = βαρβαρίζω, Αἰσχύλ. Ἀπόσπ. 408, πρβλ. Ἀριστοφ. Βατρ. 680· ([[οὕτως]] αἱ φωναὶ τῶν πτηνῶν [[καθόλου]] παραβάλλονται πρὸς βάρβαρον γλῶσσαν, Ἡρόδ. 2. 57)· - χελιδόνων μουσεῖα, «ἀντὶ τοῦ βάρβαρα καὶ ἀσύνετα· καὶ γὰρ [[παροιμία]] ἐπὶ τῶν βαρβάρων καὶ πολυλόγων καὶ ἐπαχθῶν ἐστὶ ταττομένη» (Σχόλ.), Ἀριστοφ. Βάτρ. 93 (κατὰ παρῳδίαν τοῦ ἀηδόνων μουσεῖα παρ’ Εὐρ., ἴδε Ἀποσπ. 89)· - ἡ χελιδὼν [[εἶναι]] πτηνὸν ἀποδημητικόν, Ἡρόδ. 2. 22· [[πέδοικος]] χ. (δηλ. [[μέτοικος]]) Αἰσχύλ. Ἀποσπ. 48, πρβλ. Ἀριστοφ. Ὄρν. 714 κἑξ.· [[ἐντεῦθεν]] αἱ παροιμίαι μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ Ἀριστ. Ἠθ. Νικ. 1. 7, 15 (ἐκ τοῦ Κρατίνου κατὰ τὰ Κραμήρου Παρισ. Ἀν. 1. 182)· δεῖσθαι δ’ ἔοικεν οὐκ ὀλίγων χελιδόνων Ἀριστοφ. Ὄρν. 1417, πρβλ. 1681 ([[ἔνθα]] [[ἴσως]] δεκτέα ἡ τοῦ Bentley [[διόρθωσις]]: βαβάζει γ)· - [[ὡσαύτως]], χ. λευκή, ἐπὶ σπανίων πραγμάτων ἢ συμβάντων, Θεοφρ. Ἀποσπ. 6 39 κτλ.· - μικροὶ λίθοι εὐρισκόμενοι ἐν τῷ προλόβῳ τῶν νεοσσῶν χελιδόνων ἐθεωροῦντο ὡς ἰαματικοὶ τῆς ἐπιληψίας, Θεοφ. Νόνν. 36, πρβλ. [[χελιδόνιος]]. ΙΙ. ὁ πετόμενος ἰχθύς, τὸ «χελιδονόψαρον», exocoetus volitans ἢ evolans, hirondelle de mer, Ἔφιππος ἐν «Κύδωνι» 1. 5, Ἀριστ. περὶ τὰ Ζ. Ἱστ. 4. 9, 7, ἴδε σημ. Κοραῆ εἰς Ξενοκράτ. σελ. 68. ΙΙΙ. ἡ ἐν τῷ κοιλώματι τῆς ὁπλῆς τοῦ ἵππου μαλακὴ [[οὐσία]] (οὐχὶ ἀκριβῶς ἑρμηνεύεται ὑπὸ τοῦ Ἡσυχ. τὸ κοῖλον τῆς ὁπλῆς τῶν ἵππων), οὕτω κληθεῖσα [[ἐπειδὴ]] [[εἶναι]] δισχιδὴς ὡς ἡ οὐρὰ τῆς χελιδόνος, Ξεν. Ἱππ. 1, 3., 4, 5., 6, 2, Πολυδ. Α΄, 188, κτλ.· - ἐκαλεῖτο καὶ [[βάτραχος]], Γεωπον. 16· 1, 9, Ἱππιατρ. σ. 34 κἑξ.· Λατ. ranula, Veger 1. 56, 31., 2. 58, 4. 2) τὸ αὐτὸ [[μέρος]] τοῦ ποδὸς κυνὸς ὡς τὸ τοῦ ἵππου, Σουΐδ. 3) [[κοιλότης]] μικρὰ [[ὑπὲρ]] τὴν καμπὴν τοῦ ἀγκῶνος, «χελιδὼν .. καὶ τοῦ ἀνθρώπου τὸ [[ἄνωθεν]] τοῦ ἀγκῶνος τὸ κατὰ τὰς καμπὰς» Ἡσύχ. 4) τὸ [[γυναικεῖον]] [[αἰδοῖον]], «λέγεται χελιδὼν καὶ τῶν γυναικῶν τὸ [[μόριον]]» Σουΐδ. 5) «λέγεται δὲ χελιδὼν καὶ ἡ [[ναῦς]] ἡ τοὺς εἰς Μασσαλίαν διακομίσασα» ὁ αὐτ. IV. Παρὰ τοῖς Ἑβδ. (Ἐκκλ. ΚΑ΄, 21), Πολυδ. Ε΄, 99, [[εἶναι]] πλημμ. γραφ. ἀντὶ [[χλίδων]], [[ὅστις]] ἦν [[κόσμος]] τις περὶ τοὺς βραχίονας, φέρεται καὶ χλιδών· (χελιδ·ὼν [[εἶναι]] ταὐτὸν τῷ Λατ. hirund-o, ἐναλλαγέντων τῶν γραμμάτων λ και r ἴδε (Λλ Ι), καὶ ἐκπεσόντος τοῦ ν ἐν τῇ Ἑλληνικῇ).

|mltxt=-όνος, η, ΝΜΑ, και τ. αρσ. [[χελιδών]], ὁ, Α<br />(<b>[[λόγιος]] τ.</b>)<br /><b>1.</b> το [[πουλί]] [[χελιδόνι]]<br /><b>2.</b> το τριγωνικό [[κενό]] στο [[κάτω]] και οπίσθιο [[μέρος]] της οπλής του αλόγου<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> το μικρό τριγωνικό [[κενό]] στο οπίσθιο [[μέρος]] του πέλματος του σκύλου<br /><b>2.</b> η μικρή [[κοιλότητα]] [[πάνω]] από την [[καμπή]] του αγκώνα του ανθρώπου<br /><b>3.</b> το [[χελιδονόψαρο]]<br /><b>4.</b> ([[κατά]] το λεξ. [[Σούδα]]) α) «χελιδὼν καὶ τῶν τὸ [[μόριον]]» <br />β) «λέγεται δὲ χελιδὼν καὶ ἡ ναῦς ἡ τοὺς εἰς Μασσαλίαν διακομίσασα»<br /><b>5.</b> (<b>το αρσ.</b>) [[άτομο]] που μιλάει βαρβαρική, ακατανόητη [[γλώσσα]], [[βάρβαρος]]<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> α) «χελιδόνος [[δίκην]]»<br />(ως [[χαρακτηρισμός]] βαρβαρικών γλωσσών) [[ακατανόητος]], [[ξένος]] (<b>Αισχύλ.</b>)<br />β) «χελιδόνων μουσεῖα»<br />i) λεγόταν για εκφράσεις και λόγους που περιείχαν πολλούς βαρβαρισμούς και είχαν ύφος κουραστικό και ασαφές<br />ii) [[άτομο]] που εκφραζόταν με τον τρόπο αυτό (<b>Αριστοφ.</b>)<br /><b>7.</b> <b>παροιμ. φρ.</b> «μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ» — ένα [[χελιδόνι]] δεν φέρνει την [[άνοιξη]] (<b>Αριστοτ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. τ., σχηματισμένος με [[επίθημα]] -<i>δών</i>, που απαντά και σε άλλα ονόματα ζώων (<b>πρβλ.</b> <i>ἀνθη</i>-<i>δών</i>, <i>τερη</i>-<i>δών</i>). Η γρφ. του ανθρωπωνυμίου <i>ΧελιδFών</i> στην [[επιγραφή]] της Αιτωλίας παραμένει αμφβλ. και [[πρέπει]] [[μάλλον]] να θεωρηθεί εσφ., [[αφού]] το [[σύμπλεγμα]] -<i>δF</i>- [[είναι]] μοναδικό στην Ελληνική και μπορεί να ερμηνευθεί μόνο ως ψευδοαρχαϊσμός. Συχνά η λ. ανάγεται στην ΙΕ [[ρίζα]] <i>ghel</i>- «[[φωνάζω]], [[θορυβώ]]» και συνδέεται με τον τ. [[κίχλη]] «[[είδος]] ωδικού πτηνού» και τα γερμ. <i>Ν</i><i>achtigall</i>, αγγλ. <i>nightingale</i> «[[αηδόνι]]». Επικρατέστερη, [[ωστόσο]], θεωρείται η [[άποψη]] ότι η λ. συνδέεται με το αντίστοιχο λατ. <i>hirund</i><i>ō</i>, [[μαζί]] με το οποίο αποτελούν παρλλ. δάνεια άγνωστης προέλευσης. Ορισμένοι, εξάλλου, υποστηρίζουν ότι οι δύο τ. έχουν σχηματιστεί με [[ανομοίωση]], το μεν [[χελιδών]] <span style="color: red;"><</span> <i>χενινδFων</i>, το δε <i>hirund</i><i>ō</i> <span style="color: red;"><</span> <i>hinund</i><i>ō</i>. Τέλος, η [[σύνδεση]] της λ. με το ασσυρ. <i>hinundu</i> ή ακκαδ. <i>sinuntu</i> «[[χελιδόνι]]» δεν θεωρείται αρκετά πιθανή].

|lsmtext='''χελῑδών:''' -όνος, ἡ, κλητ. <i>χελιδόν</i>, επίσης [[χελιδοῖ]] (όπως αν προερχόταν από ονομ. <i>χελιδώ</i>)· [[χελιδόνι]], σε Ομήρ. Οδ. κ.λπ.<br /><b class="num">I.</b> η [[λαλιά]] του χελιδονιού χρησιμοποιήθηκε παροιμ. για τις βάρβαρες γλώσσες από τους Έλληνες, σε Αισχύλ.· <i>χελιδόνων μουσεῖα</i> (βλ. [[μουσεῖον]])· παροιμ., επίσης, [[μία]] χελιδὼν [[ἔαρ]] οὐ ποιεῖ, σε Αριστ.<br /><b class="num">II.</b> η μαλακή [[ουσία]] στην [[οπλή]] του αλόγου· λέγεται έτσι [[επειδή]] έχει [[μορφή]] διχάλας όπως η [[ουρά]] του χελιδονιού, σε Ξεν.

|mdlsjtxt=χελῑδών, όνος, ἡ,<br /><b class="num">I.</b> the [[swallow]], Od., etc.:— the twittering of the [[swallow]] was [[proverbially]] used of [[barbarous]] tongues by the Greeks, Aesch.; χελιδόνων μουσεῖα (v. [[μουσεῖον]]): proverbs also, μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ Arist.<br /><b class="num">II.</b> the [[frog]] in a [[horse]]'s [[foot]], so called from its [[being]] [[forked]] like the [[swallow]]'s [[tail]], Xen.

|ftr='''χελιδών''': -όνος<br />{khelīdṓn}<br />'''Forms''': poet. Vok. -οῖ (wie ἀηδοῖ: [[ἀηδώ]](ν) u.a.)<br />'''Grammar''': f.<br />'''Meaning''': [[Schwalbe]] (seit Od.); oft übertr., z.B. als N. eines Flugfisches (mittl. Kom., Arist., Strömberg Fischn. 117 f., Thompson Fishes s.v.)<br />'''Derivative''': Davon 1. [[χελιδονίς]], -ίδος f. poet., = -ών mit Verdeutlichung des Sexus (''AP''), metaphor. von einer Dichterin (Grabepigramm, Rom I^p), auch als mythologischer Name (Ant. Lib.). 2. -ιδεύς m. [[junge Schwalbe]] (Eust.; wie [[ἀετιδεύς]] u.a., Bosshardt 78f.). 3. -ιον n. ib. (Gal.), auch N. einer Pflanze (Thphr., Dsk. u.a.; weil sie im Frühling blüht, Strömberg 72). 4. -ίας m. Art Thunflsch (Diph. Siph., nach der Farbe; od. als Jäger der Flugfische? Strömberg Fischn. a.O.), auch als N. eines Sternbilds (Scherer Gestirnn. 174), [[Frühlingswind]] (Thphr., wie [[ἀπαρκτίας]] u.a.). 5. -εως f. Art Feigenbaum (Ath. u.a., wie [[φιβάλεως]] u.a., vgl. 7.). 6. -ιά f. N. eines Demos (Ark., Scheller Oxyton. 137). 7. -(ε)ιος ‘zur Schwalbe gehörig, schwalbenähnlich, -farbig’, u.a. von Feigen, σῦκα, ἰσχάδες (Ar.''Fr''. 569, 4, Dsk. u.a.; Schulze Kl. Schr. 415), von einem Becher, [[κύλιξ]] (Delos IV-II^a). 8. -ιαῖος [[schwalbenfarbig]] (Pap. d. Kaiserzeit), vgl. ngr. χελι̯ός [[schwarzweiß]], von Ziegen und Eseln (Kreta; Xanthudides Ἀρχ. Ἐφ. 28, 130ff.). 9. -ίζω [[wie eine Schwalbe zwitschern]], [[unverständlich sprechen]], [[βαρβαρίζειν]] (A.''Fr''. 450 = 728 M.), [[für die Schwalbe sammeln]], [[betteln]] (Rhodos; Ath. 8, 360b) mit -ισταί· οἱ τῇ χελιδόνι (τὴν -όνα cod.) ἀγείροντες H. — Ausführlich über [[χελιδών]] nebst Ableitungen Thompson Birds s.v., Merentites Platon 9 (Athen 1953) 3—32.<br />'''Etymology''': Der inschriftlich belegte Frauenname Χελιδϝον (''IG'' 9:1², 86,1, Thermos VI^a, korinth. Ursprungs; für Χελιδϝονι̣[ς? Sommer Nominalkomp. 146 A. 3) scheint ein ϝον-Suffix zu verbürgen, das jedenfalls in postkonsonantischer Stellung ein griech. Unikum darstellen würde (vgl. myk. ''te''-''mi''-''dwe''-''te'', -''ta'' [s. [[τέρμα]]?). Deshalb hält es Fraenkel Phil. 97, 171 (m. Lit.) für eine Nachbildung von *ἀϝηδϝών (zu ''u̯ed''- [[sprechen]]; vgl. aind. ''yáj''-''van''- usw.), eine ganz hypothetische Annahme. Somit -ϝ- ein falscher Archaismus wie Τλασίαϝο u.a. für -αο (vgl. Fraenkel a.O. S. 161) ? Auch im übrigen ist die Bildung unklar: χελιδ- wie ψηφιδ-, κνημιδ- usw.? Weiterer Anschluß an das reduplizierte [[κίχλη]] (s.d.) und an germ., z.B. ahd. ''gellan'' [[tönen]], [[klingen]], [[schreien]] (mit ''Nachti''-''gall''), mhd. ''glīen'' [[schreien]], bes. von Raubvögeln (zu χελι-, u. zw. mit lautmalendem ι ? WP. 1, 628, Pok. 428) ist gewiß möglich. Für Verwandtschaft mit dem gleichgebildeten lat. ''hirundō'' (seit Pott; Curtius 199) noch Pisani Rend. Acc. Lincei VI: 11, 780 A. 1.<br />'''Page''' 2,1084-1085