Ζεύς: Difference between revisions

|Definition=ὁ, nom. Il.1.175, al., once written<br><span class="bld">A</span> [[Ζηύς]] ''IG''12(3).1313 (Thera), but [[Ζεύς]] ib.1316, al.; Boeot. [[Δεύς]] ([[quod vide|q.v.]]); voc. [[Ζεῦ]] Il.1.503, etc.; gen. [[Διϝός]] ''BMus.Inscr.''952 (Cephallenia, vi B.C.), Διός Il.1.63, etc.; dat. Διϝί ''Schwyzer'' 80 (Argive, from Olympia, v B.C.), Διί Il.1.578, al., ''IG''12.80.12 (v B.C.), etc., contr. [[Δί [ῑ]]] Pi.''O.''13.106, ''SIG''9,35 (Elis, vi B.C., Syrac., v B.C., from Olympia); late Δεΐ ''JHS''32.167 (Pisidia), etc.; acc. [[Δία]], rarer than [[Διός]], [[Διί]] in Hom. (Il.1.394, al.), freq. later (cf. Skt. dyaús, gen. divás, loc. diví 'sky', 'heaven', 'day', loc. also dyávi,= Lat. [[Jove]], acc. dyā´m,= Lat. [[diem]],= Gr. [[Ζῆν]] (v. infr.)): also nom. [[Ζήν]] prob. in A.''Supp.''162 (lyr.); gen. dat. acc. [[Ζηνός]], [[Ζηνί]], [[Ζῆνα]], Il.4.408, 2.49, 14.157, al., freq. in Trag. (Com. only in Trag. phrases); Coan Ζηνί ''SIG''1025.24 (iv/iii B.C.); acc. [[Ζῆν]] (Ζῆν' Aristarch.) Il.8.206, 14.265, 24.331, Hes.''Th.''884, at end of verse, before vowel in next verse (stem [[Ζην-]] prob. originated in acc. sg.); Cret. [[Ττηνός]], [[Ττηνί]], ''GDI''5024.23, 77, [[Τῆνα]], [[Τηνί]], ib.5039.11, 5145.12, Δῆνα ''SIG''527.17 (iii B.C.); nom. [[Δήν]] Hdn.Gr.2.911:—Dor. and Att.-Ion. forms with α (of doubtful origin), nom. Ζάν Pythag. ap. Porph.''VP''17, Ar.''Av.''570; gen. Ζανός ''Schwyzer'' 696 (Chios, iv B.C.), Cerc.1.7, Philox.3.10, ''IG''5(1).407 (Sparta, ii A.D.); [[Ζανός]] and [[Ζανί]], ''Lyr.Adesp.'' 82A, B (Ionic); acc. Ζᾶνα Call.''Fr.''10.6P., cf. Euhem.24J. (''FGrH'' 63); nom. Ζάς Pherecyd.Syr.1, 2 ([[Ζής]] ap.Hdn.Gr. [[l.c.]]), Ζάς Ζαντός Choerob. ''in Theod.''1.116; Δάν ([[quod vide|q.v.]]); Τάν Head ''Hist.Num.''2469 (Crete); nom. Δίς Rhinth.14, Hdn.Gr. [[l.c.]]:—obl. cases [[Ζεός]], [[Ζεΐ]], [[Ζέα]], cited by S.E.''M.''1.177, 195; [[Ζεῦν]] [[falsa lectio|f.l.]] for Ζῆν' Aeschrio 8.5: the pl. [[Δίες]], [[Δίας]], [[Διῶν]], [[Δισί]], Ael.Dion.''Fr.''127; τοὺς κτησίους Δίας Ath. 11.473b; Δίες καὶ Ζῆνες ''Stoic.''2.191; Elean Ζᾶνες Paus.5.21.2:— [[Zeus]], the [[sky]]-[[god]], ὔει μὲν ὀ Ζεύς Alc.34, cf. ''SIG''93.34 (v B.C.), Thphr. ''Char.''14.12, etc.; Ζεῦ ἄλλοι τε θεοί Il.6.476; [[ὦ Ζεῦ καὶ πάντες θεοί]], [[ὦ Ζεῦ καὶ θεοί]], X.''Cyr.''2.2.10, Ar.''Pl.''1, etc.; Ζεῦ Ζεῦ A.''Ch.''246, Ar.''V.''323 (lyr., prob. l.); ὦ Ζεῦ βασιλεῦ, τῆς λεπτότητος τῶν φρενῶν Id.''Nu.''153; in oaths, [[οὐ μὰ Ζῆνα]], twice in Hom., Il.23.43, Od.20.339: freq. in Com. and Prose, οὐ μὰ Δία Ar.''V.''193, Pl.''R.''426b (c.Art., μὰ τὸν Δί', οὐ Ar.''V.''169, al.); ναὶ μὰ Δία Id.''Ach.''88, X.''Mem.''2.7.14; [[νὴ τὸν Δία]] or [[νὴ Δία]], Ar.''V.''217, ''Eq.''319, etc.; cf. νηδί; πρὸς τοῦ Διός Id.''Av.''130; πρὸς Διός X.''An.''5.7.32; [[οὐ τὸν Δία]] alone, Ar.''Lys.''986: [[proverb|prov.]] of enormous [[wealth]], τῷ Διὶ πλούτου πέρι ἐρίζειν Hdt.5.49.<br><span class="bld">II</span> of other deities, [[Ζεὺς καταχθόνιος]],= [[Πλούτων]], Il.9.457; Ζεὺς χθόνιος S.''OC''1606, ''SIG''1024.25 (Myconos, iii/ii B.C.); of non-Greek divinities, Ζεὺς Ἄμμων Pi.''P.'' 4.16, etc.; freq. of Semitic Baalim, Ζεὺς [[Βεελβώσωρος]], etc., ''OGI''620 (Gerasa, i A.D.)), etc.; Ζεὺς [[Ὠρομάσδης]],= Pers. [[Ahuramazda]], ib.383.41 (Nemrud Dagh, i B.C.).<br><span class="bld">III</span> of persons, ὁ [[σχινοκέφαλος]] Ζεύς, iron. of [[Pericles]], Cratin.71; in flattery of kings, Hdt.7.56 (of [[Xerxes]]); [[Ξέρξης]] ὁ τῶν Περσῶν Ζεύς Gorg.''Fr.''5aD.; [ἱερεὺς] Σελεύκου Διὸς Νικάτορος ''OGI''245.10 (ii B.C.); of the Roman emperors, Opp.''C.''1.3; [[Νέρων]] Ζεὺς Ἐλευθέριος ''IG''7.2713.41 (Acraephiae), etc.; Ζῆνα τὸν Αἰνεάδην ''AP''9.307 (Phil.).<br><span class="bld">IV</span> [[Διὸς ἀστήρ]] the [[planet Jupiter]], Pl.''Epin.'' 987c, Arist.''Mete.''343b30, etc.; so Ζεύς ''Placit.''2.32.1, Cleom.2.7; [[Διὸς ἡμέρα]] a day of the week, D.C.37.19.<br><span class="bld">V</span> Pythag. name for the [[monad]], Theol.Ar.12.

|mltxt=και Δίας, ο (AM [[Ζεύς]], [[Διός]])<br /><b>1.</b> (στην αρχαία [[Ελλάδα]]) [[βασιλιάς]] και [[πατέρας]] θεών και ανθρώπων, [[θεός]] του ουρανού και της γης, [[γιος]] του Κρόνου και της Ρέας, [[σύζυγος]] της Ήρας<br /><b>2.</b> ο [[πέμπτος]] [[κατά]] [[σειρά]] αποστάσεως από τον Ήλιο, και μεγαλύτερος ως [[προς]] τη [[μάζα]] [[πλανήτης]] του ηλιακού μας συστήματος<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[γένος]] ακανθοπτερύγιων ιχθύων, κν. [[χριστόψαρο]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> <b>φρ.</b> α) «[[Ζεύς|Ζεὺς]] [[καταχθόνιος]]» — ο [[Πλούτων]]<br />β) «σχαοκέφαλος [[Ζεύς]]» — κωμ. επίθ. του Περικλέους<br />γ) «Διὸς [[ἡμέρα]]» — [[ονομασία]] μιας από τις ημέρες της εβδομάδας<br /><b>2.</b> <b>παροιμ.</b> «τῷ Διὶ πλούτου πέρι [[ἐρίζω]]» — [[είμαι]] ή [[γίνομαι]] [[πάμπλουτος]]<br /><b>3.</b> (για [[κολακεία]]) ο Ξέρξης, οι βασιλείς της Συρίας, οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες κ.λπ.<br /><b>4.</b> (στους Πυθαγορείους) η [[μονάδα]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ</span></b> Η [[έννοια]] του ουρανού και του (φυσικού) φωτός της ημέρας —πιθ. και του Ουράνιου, του κατοικούντος στον ουρανό (Caelestis)— από κοινού με την [[έννοια]] του «[[λάμπω]], [[φωτίζω]]» υπήρξαν η απώτερη [[πηγή]] του ονόματος <i>Dy</i><i>ē</i><i>us</i> της Ινδοευρωπαϊκής, απ' όπου προήλθαν το ελλ. [[Ζευς]], το αρχ. ινδ. <i>Dy</i><i>ā</i><i>us</i>, το λατ. <i>Iupiter</i> (= ελλ. «Ζευ [[πάτερ]]»), το χεττ. <i>šiuš</i> κ.ά. Αν δεχθούμε ότι η αρχική ([[απαθής]]) [[μορφή]] του ΙΕ τύπου του ονόματος βρίσκεται στην [[κλητική]] <i>Ζεῦ</i> (με αναβιβασμένο τον τόνο, εξ ού και ο περισπώμενος [[τονισμός]]), [[ήτοι]] ότι <i>Ζεῦ</i> <span style="color: red;"><</span> <i>Dyeu</i> (με φωνητική [[εξέλιξη]] του <i>dy</i> σε <i>dz</i>, δηλ. σε ελλ. <i>ζ</i>), [[τότε]] οι τύποι τών άλλων πτώσεων του ονόματος στην Ελληνική προήλθαν ως [[εξής]]: [[Ζευς]] <span style="color: red;"><</span> <i>Ζηύς</i> <span style="color: red;"><</span> <i>Dy</i><i>ē</i><i>us</i><br />ο αρχ. [[μακρός]] [[τύπος]] <i>Ζηύς</i> (πρβλ. αρχ. ινδ. <i>Dy</i><i>ā</i><i>us</i>) βραχύνθηκε σε [[Ζεύς]] [[κατά]] τον νόμο του Osthoff (μακρό [[φωνήεν]] προ ημιφώνου, του <i>υ</i>, και συμφώνου, του <i>ς</i>, βραχύνεται). <i>ΔıF</i>-<i>ός</i> <span style="color: red;"><</span> <i>Diw</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>Dyu</i>- πρόκειται εδώ για τη μηδενισμένη ([[χωρίς]] το <i>e</i> του <i>Dyeu</i>-) [[βαθμίδα]] της ρίζας, όπου το ημίφωνο <i>y</i> εμφανίζεται με τη φωνηεντική του [[μορφή]] (<i>ι</i>), το δε έτερο ημίφωνο <i>u</i> με τη συμφωνική [[μορφή]] του (<i>w</i>/<i>F</i>). Ομοίως ερμηνεύεται και η δοτ. <i>ΔıF</i>-<i>ί</i> (> <i>Διί</i> και, με [[συναίρεση]], <i>Δῑ</i>). Η αιτ. <i>Ζῆν</i> <span style="color: red;"><</span> <i>Dy</i><i>ē</i>(<i>u</i>)<i>m</i> (πρβλ. λατ. <i>diem</i> «την [[ημέρα]]», αρχ. ινδ. <i>dy</i><i>ā</i><i>m</i>) εμφανίζει και επεκτεταμένο τ. <i>Ζῆνα</i> [[κατά]] τον έτερο, νεώτερο τύπο, της αιτ. <i>Δία</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>ΔίF</i>-<i>α</i>), όπως αναλογικοί [[είναι]] και οι τύποι <i>Ζηνός</i> <b>γεν.</b> και <i>Ζηνί</i> <b>δοτ.</b>. Η [[ερμηνεία]] αυτή (του Pokorny <b>κ.ά.</b>) έχει το [[πλεονέκτημα]] ότι εξηγεί από κοινού, δηλ. ενιαία, την [[πληθώρα]] τών φαινομενικώς διισταμένων τύπων, η δε βασική [[ρίζα]] <i>dyeu</i>-/<i>dieu</i>- αποτελεί, [[κατά]] πολλούς, σχηματισμό δραστικού ονόματος (<i>nomen agentis</i>) σε -<i>eu</i>- (> <i>εύς</i>) της ρ. <i>dy</i>-(<i>eu</i>-)/<i>di</i>-(<i>eu</i>-) που συνδέεται με τη ρ. του αρχ. ινδ. <i>di</i>-<i>de</i>-<i>ti</i> «λάμπει», ελλ. [[δέατο]] κ.ά. Κατ' άλλους (<i>Chantraine</i> <b>κ.ά.</b>), [[εκτός]] από τη ρ. <i>dy</i>-<i>ē</i><i>u</i>-, τη [[ρίζα]] Ι, θα [[πρέπει]] να δεχθούμε και μια [[άλλη]] [[ρίζα]], τη [[ρίζα]] ΙΙ, που έχει τη [[μορφή]] <i>deiw</i>- και από την οποία μπορούν ευκολότερα να παραχθούν το ελλην. <i>ΔıF</i>-<i>ός</i> (μηδενισμένη [[βαθμίδα]]), το αρχ. ινδ. <i>div</i>-<i>as</i> (= <i>ΔιFός</i>) και τα λατ. <i>deivos</i>/<i>deus</i>. Η [[ερμηνεία]] αυτή προϋποθέτει, [[φυσικά]], ότι η κλητ. <i>Ζεῦ</i> δεν [[είναι]] αρχική και βασική, [[αλλά]] [[υστερογενής]] αναλογικός τ. από την ονομαστική [[Ζεύς]], [[πράγμα]] δύσκολο, αν ληφθεί υπ' όψιν η [[δύναμη]] της κλητικής ως τύπου επικλήσεως [[ιδίως]] στα ονόματα θεών (πρβλ. Ζεῦ [[πάτερ]], <i>Iupiter</i> <b>κ.ά.</b>). Σύμφωνα μ' αυτή την [[άποψη]], θα [[πρέπει]] να αναχθούμε σε αρχ. τ. <i>deiw</i>-<i>os</i>, απ' όπου θα εξηγηθούν και τα αρχ. ινδ. <i>dev</i>-<i>as</i>, λατ. <i>deus</i>, λιθ. <i>diẽvas</i> κ.ά. Όπως και να έχουν οι λεπτομέρειες της ετυμολογικής ερμηνείας του ονόματος, και οι δύο ρίζες συγκλίνουν σημασιολογικά στο να συνδεθεί το όνομα του θεού με την [[έννοια]] του ουρανού και του φυσικού φωτός της ημέρας. Ως α' συνθετικό η λ. [[Ζευς]] απαντά στη γενική και [[δοτική]] και [[συχνά]] σε κύρια ονόματα: α) σε γενική με τη [[μορφή]] <i>Διοσ</i>-, <i>Δıo</i>- ή <i>Ζηνο</i>-: πρβλ. [[Διοβλής]], [[Διογενέτωρ]], [[Διογενής]], <i>Διογένης</i>, [[Διομήδης]], [[Διόπαις]], <i>Διό</i>(<i>σ</i>)<i>δοτος</i>, [[Διοσημία]], <i>Διόσκουροι</i>, <i>Διοσξεινιασταί</i>, <i>Διοσσωτηριασταί</i>, [[Ζηνοδοτήρ]], <i>Ζηνόδοτος</i>, [[Ζηνοποσειδών]], [[Ζηνόφρων]]<br />β) σε [[δοτική]] με [[μορφή]] <i>ΔιFει</i>- (στην κυπριακή διάλεκτο), <i>Διει</i>- ή <i>Διι</i>-<br />πρβλ. <i>ΔιFείθεμις</i>, <i>ΔιFείφιλος</i>, <i>Διειπετής</i>, [[Διιπόλεια]], [[Διισωτήρια]], <i>Διίφιλος</i>].

|etymtx=Grammatical information: m.<br />Other forms: Boeot. Lac. etc. [[Δεύς]], voc. [[Ζεῦ]], gen. <b class="b3">Δι(Ϝ)ός</b>, dat. (loc.) <b class="b3">Δι(Ϝ)ί</b>, dat. also [[ΔιϜεί]] (e. g. <b class="b3">ΔιϜεί-φιλος</b>; ), acc. [[Ζῆν]], since Hom. also <b class="b3">Δί-α</b>, <b class="b3">Ζῆν-α</b> with <b class="b3">Ζην-ός</b>, <b class="b3">-ί</b>; nom. [[Ζήν]] (A. Supp. 162 [lyr.]; or voc.?), [[Ζάν]] (Pythag., Ar.), [[Ζάς]] (Pherec. Syr.), gen. [[Ζανός]] (inscr. Chios IVa [? ] a. o.); note [[Δᾶν]] (Theocr. 4, 17); more forms in Schwyzer 576f., Leumann Hom. Wörter 288ff. and the dict.<br />Dialectal forms: Myc. dat. <b class="b2">diwe /diwei/</b><br />Compounds: As 1. member in univerbations like <b class="b3">Διόσ-κουροι</b> (gen.; also <b class="b3">Διεσ-κουρίδου</b> [Priene a. o.]), <b class="b3">ΔιϜεί-φιλος</b> (dat.), stemform e. g. in <b class="b3">διο-γενής</b>; also <b class="b3">Ζηνό-δοτος</b> (for <b class="b3">Διόσ-δοτος</b>) a. o.; as 2. member in [[ἔνδιος]], [[εὑδία]], s. vv.; cf. also [[αὑτόδιον]].<br />Derivatives: [[δῖος]], s. v.<br />Origin: IE [Indo-European] [184] <b class="b2">&#42;dieu-</b> [[Zeus]]<br />Etymology: Ols name of heaven, of the god of heaven, of the day, preserved especially in Sanskrit, Greek and Italic, and prob. in Hittite, with several related forms: [[Ζεύς]] = Skt. <b class="b2">dyáuḥ</b> [[(god of) heaven]], [[day]], Lat. [[Iovis]] and pob. in <b class="b2">nu-diūs tertius</b> <b class="b2">(it is) now the third day</b>, i. e. [[the day before yesterday]], IE <b class="b2">&#42;d(i)i̯ēus</b>; also Hitt. <b class="b2">&#42;šiuš</b>, <b class="b2">šiun(i</b>)- [[god]]; <b class="b3">Ζεῦ πάτερ</b> = Lat. [[Iūpiter]], [[Ζῆν]] = Skt. <b class="b2">dyā́m</b>, Lat. [[diem]] (with new nom. [[diēs]], [[Diēspiter]]; cf. also Illyr. [[Δειπάτυρος]]); the other oblique cases, <b class="b3">ΔιϜ-ός</b>, <b class="b3">-εί</b>, <b class="b3">-ί</b>, [[Δία]] agree with Skt. <b class="b2">diváḥ</b>, <b class="b2">divé</b>, <b class="b2">diví</b>, <b class="b2">dívam</b> (partly parallell innovations). New in Greek are <b class="b3">Ζῆν-α</b> (after <b class="b3">Δί-α</b>) with [[Ζηνός]], <b class="b3">-ί</b>, which contains the old acc. <b class="b2">&#42;Di̯e(u)m</b> with early loss of the <b class="b2">u̯</b> seen also in Skt. [[Dyam]]; not to IE <b class="b2">&#42;din-</b> [[day]] in Lat. [[nun-dinae]] [[market-day]], Skt. [[madhyán-dinam]] [[midday]] a. o. (after Kretschmer Glotta 14, 303f. also <b class="b3">Τιν-δαρίδαι</b> and 30, 93ff). - The [[α]] in [[Ζάς]], [[Ζάν]], [[Ζανός]] was spread from Elean Olympia, where [[η]] became [[α]], s. Leumann Hom. Wörter 288ff. (after Kretschmer Glotta 17, 197) and Fraenkel Gnomon 23, 373. - It is generally assumed that IE <b class="b2">&#42;d(i)i̯ēus</b> is an agent noon of the verb seen in Skt. <b class="b2">dī́-de-ti</b> [[shine]], gr. [[δέατο]] (s. v.) meaning [[shine]], [[glow]], [[light]]; <b class="b2">&#42;d(i)i̯ēus</b> prop. "the shining, gleaming". Objections in Wackernagel BerlAkSb. 1918, 396ff. (= Kl. Schr. 1, 315ff.), Nilsson Gr. Rel. 1, 391. Beside [[Ζεύς]] etc. there is an old appellative for [[god]] in Skt. <b class="b2">deváḥ</b> = Lat. [[deus]] = Lith. <b class="b2">diẽvas</b> a. o., IE <b class="b2">&#42;deiu̯os</b>; prop. "the heavenly, caelestis" as deriv. from the noun for [[heaven]]. - Except Bq see W.-Hofmann s. [[diēs]], Fraenkel Lit. et. Wb. s. <b class="b2">diẽvas</b>, Wackernagel-Debrunner Aind. Gramm. 3, 219ff., Mayrhofer EWAia. s. <b class="b2">dyáuh</b>, Benveniste Origines 59f, 166. (Cf. also [[Τινδαρίδαι]]).

|mdlsjtxt=[the obl. cases formed from &#42;di/s, gen. [[Διός]]; dat. Διΐ, Δί [ῑ], acc. Δία] [in Poets also, Ζηνός, Ζηνί, Ζῆνα] [in [[later]] doric Ζάν, Ζανός, etc.:—]<br /><b class="num">I.</b> [[Zeus]], Lat. Ju-piter, [[father]] of gods and men, son of Kronos and [[Rhea]], [[hence]] called [[Κρονίδης]], [[Κρονίων]], [[husband]] of [[Hera]]: —Hom. makes him [[rule]] in the [[lower]] air (ἀήῤ; [[hence]] [[rain]] and storms [[come]] from him, [[Ζεύς|Ζεὺς]] ὕει, etc.:—in oaths, οὐ μὰ Ζῆνα Hom., [[attic]]; so μὰ Δία, νὴ Δία, [[Attic]]<br /><b class="num">II.</b> [[Ζεύς|Ζεὺς]] [[καταχθόνιος]], [[Pluto]], Il.

|ftr='''Ζεύς''': {Zeús}<br />'''Forms''': böot. lak. usw. [[Δεύς]], Vok. Ζεῦ, Gen. Δι(ϝ)ός, Dat. (Lok.) Δι(ϝ)ί, Dat. auch Διϝεί (z. B. Διϝείφιλος; myk. ''di''-''we''?), Akk. [[Ζῆν]], seit Hom. auch [[Δία]], Ζῆνα mit Ζηνός, -ί; Nom. [[Ζήν]] (A. ''Supp''. 162 [lyr.]; oder Vok.?), [[Ζάν]] (Pythag., Ar.), Ζάς (Pherek. Syr.), Gen. Ζανός (Inschr. Chios IV^a [? ] u. a.); weitere Formen mit Belegen bei Schwyzer 576f., Leumann Hom. Wörter 288ff. und in den Wörterbüchern.<br />'''Grammar''': m.<br />'''Composita''': Als Vorderglied in Univerbierungen wie [[Διόσκουροι]] (Gen.; auch Διεσκουρίδου [Priene u. a.]), Διϝείφιλος (Dat.), Stammform z. B. in [[διογενής]]; dazu noch Ζηνόδοτος (für [[Διόσδοτος]]) u. a.; als Hinterglied in [[ἔνδιος]], [[εὐδία]], s. dd.; vgl. auch zu [[αὐτόδιον]].<br />'''Derivative''': Ableitung [[δῖος]], s. bes.<br />'''Etymology''': Alte Benennung des Himmels, des Himmelsgottes, des Tages, insbes. im Altindischen, Griechischen und Italischen, wohl auch im Hethitischen erhalten, u. z. mit mehreren sich genau deckenden Formen: [[Ζεύς]] = aind. ''dyáuḥ'' ‘Himmels(gott), Tag’, lat. wahrscheinlich in ''nu''-''diūs'' ''tertius'' ‘(es ist) jetzt der dritte Tag’, d. h. [[vorgestern]], idg. *''d''(''i'')''i̯ēus''; dazu noch heth. *''šiuš'', ''šiun''(''i'')- [[Gott]]; sehr fraglich dagegen russ. ''doždь'' [[Regen]] s. Vasmer Russ. et. Wb. s. v.; Ζεῦ πάτερ = lat. ''Iūpiter'', [[Ζῆν]] = aind. ''dyā́m'', lat. ''diem'' (wozu als neuer Nom. ''diēs'', ''Diēspiter''; vgl. noch illyr. [[Δειπάτυρος]]); die übrigen Cas. obliqui, Διϝός, -εί, -ί, [[Δία]] stimmen zu aind. ''diváḥ'', ''divé'', ''diví'', ''dívam'' (teilweise parallele Neubildungen). Neu für das Griechische sind Ζῆνα (nach [[Δία]]?) mit Ζηνός, -ί; Zusammenhang mit idg. *''din''- [[Tag]] in lat. ''nun''-''dinae'' [[Markttag]], aind. ''madhyán''-''dinam'' [[Mittag]] u. a. (nach einer Vermutung von Kretschmer Glotta 14, 303f. auch Τινδαρίδαι) ist (trotz Kretschmer a. a. O. und Glotta 30, 93ff.) nicht vorhanden. — Das α in Ζάς, [[Ζάν]], Ζανός hat sich von dem elischen Olympia aus in die Fremde verbreitet, s. Leumann Hom. Wörter 288ff. (nach Kretschmer Glotta 17, 197) und Fraenkel Gnomon 23, 373. — Nach allgemeiner Annahme liegt in idg. *''d''(''i'')''i̯ēus'' ein Nomen agentis des in aind. ''dī́''-''de''-''ti'' [[scheinen]], gr. [[δέατο]] (s. d.) enthaltenen Verbs [[scheinen]], [[hell glänzen]], [[leuchten]] vor; *''d''(''i'')''i̯ēus'' somit eig. "der Glänzende, der hell Aufleuchtende"? Beachtenswerte Einwände von Wackernagel BerlAkSb. 1918, 396ff. (= Kl. Schr. 1, 315ff.), Nilsson Gr. Rel. 1, 391. Neben [[Ζεύς]] usw. steht ein altes Appellativum für [[Gott]] in aind. ''deváḥ'' = lat. ''deus'' = lit. ''diẽvas'' u. a., idg. *''deiu̯os''; eig. "der Himmlische, caelestis" als Ableitung vom Nomen für [[Himmel]], nicht von einem Verb [[scheinen]], [[glänzen]]. — Lit. (außer Bq und WP. 1, 772ff.) W.-Hofmann s. ''diēs'', Fraenkel Lit. et. Wb. s. ''diẽvas'', Wackernagel-Debrunner Aind. Gramm. 3, 219ff., Mayrhofer Wb. s. ''dyáuḥ''. Vgl. auch [[Τευδάρεως]] und [[Τινδαρίδαι]].<br />'''Page''' 1,610-611