δεσπόζω: Difference between revisions

|Definition=mostly pres. and impf.: <span class="bld">A</span> fut. δεσπόσω [[Aeschylus|A.]]''[[Prometheus Vinctus|Pr.]]''210, al., Ep. -όσσω ''h.Cer.''365: aor. inf. δεσπόσαι [[Euripides|E.]]''[[Alcestis|Alc.]]''486:<br><span class="bld">1</span> abs., to [[be lord]] or [[be master]], [[gain the mastery]], πρὸς βίαν δ. [[Aeschylus|A.]]''[[Prometheus Vinctus|Pr.]]''210; ἄρχειν καὶ δ. [[Plato|Pl.]]''[[Phaedo|Phd.]]'' 80a, al.: as law-term, to [[be the legal proprietor]], opp. [[κρατεῖν]], ''PTheb.Bank''1.15, cf. ''BGU''1187.9 (i B. C.), ''PLond.''3.977.32 (iv A. D.).<br><span class="bld">b</span> Astrol., of planets, to [[be dominant]] in a [[nativity]], Vett. Val.72.5.<br><span class="bld">2</span> c. gen., to [[be lord]] or [[be master of]], h.Cer.365, [[Herodotus|Hdt.]]3.142, etc.; [[Ζηνὸς]] (or [[Διὸς]]) δεσπόσαι [[Aeschylus|A.]]''[[Prometheus Vinctus|Pr.]]''930; δεσπόζοντ' ἐμοῦ E. ''Supp.''518; <b class="b3">δ. τινός</b>, opp. <b class="b3">δουλεύειν ἄλλῳ</b>, [[Plato|Pl.]]''[[Republic|R.]]'' 576a; <b class="b3">δεσπόζειν φόβης</b> [[own]] it, A.''Ch.''188; [[make oneself master of]], λέκτροις ὧν ἐδέσποζον [[Euripides|E.]]''[[Andromache|Andr.]]''928: metaph., τοῦδε δ. λόγου [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''543.<br><span class="bld">3</span> c. acc., [[lord it over]], δ. πόλιν E.''HF''28:—Pass., δεσπόζονται Hp.Aër.16; δεσποζόμεναι πόλεις [[Plato|Pl.]]''[[Leges|Lg.]]''712e; δ. ὑπό τινος [[Diodorus Siculus|D.S.]]18.60; πρός τινος Ph.1.337.

|dgtxt=<b class="num">• Morfología:</b> [ép. fut. δεσπόσσεις <i>h.Cer</i>.365]<br /><b class="num">1</b> [[ser dueño]], [[dominar]] c. gen. de animado δεσπόσσεις πάντων ὁπόσα ζώει τε καὶ ἕρπει <i>h.Cer</i>.l.c., δεσπόσειν Ζηνός τινα A.<i>Pr</i>.930, οὐκ οἶδ' ἐγὼ Κρέοντα δεσπόζοντ' ἐμοῦ no sé yo que Creonte sea mi dueño</i> E.<i>Supp</i>.518, ἔνιοι δὲ πολίων μὲν δεσπόζουσι, γυναξὶ δὲ δουλεύουσιν Democr.B 214, οἶκος [[ἄλλος]] Ἑβραίων οὐκ ἂν δεσπόσειε I.<i>AI</i> 7.385, ὧν αὐτῷ δεσπόζειν οὐδὲν προσῆκεν Plu.<i>Cat.Mi</i>.66, unido a ὑπερισχύω y a κυριεύω [[LXX]] 1<i>Es</i>.4.3, c. compl. impl. τοῖς δεσπόζουσιν ὑπηρετοῦντες Plot.4.4.34, cf. Hld.5.11.4, c. gen. de cosa o abstr. θρόνων S.<i>Tr</i>.363, cf. E.<i>Andr</i>.928, τῆσδε δεσπόζειν φόβης ser dueño de este mechón</i> A.<i>Ch</i>.188, cf. Hld.5.19.2, δεσπόζειν κοινοῦ κτήματος enseñorearse de una propiedad común</i> (designando así a Hermes), Luc.<i>Cat</i>.2, ὁ πάντων δεσπόζων Pamph.Mon.<i>Soter</i>.171, abs. πρὸς βίαν τε δεσπόσειν A.<i>Pr</i>.208, πᾶν τὸ δεσπόζον μισῆσαι D.C.52.8.5, unido a ἄρχειν y op. [[δουλεύειν]] Pl.<i>Phd</i>.80a, Arist.<i>Pol</i>.1252^a32<br /><b class="num">•</b>astrol. [[dominar]], [[estar en posición dominante]] οἱ ἀστέρες ... τῶν χρόνων δεσπόζοντες Vett.Val.36.13<br /><b class="num">•</b>jur. [[tener la posesión de]], [[ser propietario]] legal ὁ δεσπόζων [[el propietario]] τῆς κτήσεως <i>SB</i> 4512.80, cf. 49 (II a.C.), <i>PTor.Choachiti</i> 12.8.26 (II a.C.), κυριεύειν καὶ δ. ὧν [[ἕκαστος]] κεκλήρωται <i>PMich</i>.186.23 (I d.C.), cf. <i>PTeb</i>.383.35 (I d.C.), αὐτῆς (τῆς δούλης) <i>POsl</i>.40.12 (II d.C.), abs. κρατεῖν καὶ κυριεύειν καὶ δ. <i>SB</i> 4370.32 (III d.C.), cf. <i>BGU</i> 1187.9 (I a.C.), <i>PMich</i>.583.17 (I d.C.)<br /><b class="num">•</b>fig. de palabras [[dominar]], [[comprender]] διδαχθεὶς τοῦδε δεσπόσω λόγου A.<i>A</i>.543, εἰ (ὁ λογισμός) λήθης καὶ ἀγνοίας οὐ δεσπόζει [[LXX]] 4<i>Ma</i>.1.5.<br /><b class="num">2</b> [[gobernar despóticamente]] c. gen. δεσπόζων ἀνδρῶν de Polícrates de Samos, Hdt.3.142, δεσπόζειν ... τῶν δεσποστῶν gobernar con despotismo a los que son proclives a dejarse someter</i> Arist.<i>Pol</i>.1324^b38<br /><b class="num">•</b>tb. c. ac. δεσπόζειν πόλιν E.<i>HF</i> 28<br /><b class="num">•</b>en v. pas. [[estar sometido a un amo]] οἱ ἄνθρωποι μηδὲ αὐτόνομοι, ἀλλὰ δεσπόζονται Hp.<i>Aër</i>.16, δεσποζόμεναι πόλεις Pl.<i>Lg</i>.712e, μηδένα ... καρτερήσειν δεσποζόμενον ὑπὸ τῶν ὀφειλόντων ἑτέροις ὑποτάττεσθαι que nadie soportaría estar sometido a quienes deberían estar subordinados a otro</i> [[Diodorus Siculus|D.S.]]18.60, cf. Cyr.Al.<i>Io</i>.17.4, τῶν κατὰ τὸ ἐξαίρετον οἰκειώσεως λόγον δεσποζομένων πρὸς αὐτοῦ (τοῦ θεοῦ) de los que, por un extraordinario afecto, están sometidos a él (el dios)</i> Ph.1.337.<br /><b class="num">3</b> [[dirigir]], [[administrar]] c. gen. τῶν ἰδίων la propia hacienda, I.<i>AI</i> 14.317, κτημάτων καὶ θεμελίων Vett.Val.41.20.

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-0551.png Seite 551]] als unumschränkter Herr gebieten, τινός H. h. Cer. 366; Aesch. Prom. 930; θρόνων Soph. Tr. 362; Prosa, Her. 3, 142; Plat. Legg. IV, 713 d u. Folgde, wie Pol. 1, 10; oft absolut, ἄρχειν καὶ δεσπόζειν Plat. Phaed. 80 a; bes. vom Hausherrn, Poll. 3, 73; <span class="ggns">Gegensatz</span> δουλεύειν Plat. Rep. IX, 576 a; seltener τί, πόλιν Eur. Herc. fur. 28; pass., sich beberrschen lassen, gehorchen, πόλεις δεσποζόμεναι καὶ δουλεύουσαι Plat. Legg IV, 713 a; ὑπό τινος D. Sic. 18, 60; – einer Sache Herr werden, ἵππων Eur. Alc. 486; λόγου, die Rede verstehen, Aesch. Ag. 543.

|btext=<i>f.</i> δεσπόσω, <i>ao.</i> ἐδέσποσα, <i>pf. inus.</i><br /><b>1</b> [[être le maître]];<br /><b>2</b> devenir maître de, se rendre maître de, <i>gén. ; fig.</i> δ. λόγου ESCHL se rendre maître de ce que qqn dit, comprendre le langage de qqn.<br />'''Étymologie:''' [[δεσπότης]].

|mltxt=(AM [[δεσπόζω]])<br /><b>1.</b> [[είμαι]] [[δεσπότης]], [[απόλυτος]] [[κύριος]], [[εξουσιάζω]]<br /><b>2.</b> επιβάλλομαι σε κάποια [[αδυναμία]] μου, [[ελέγχω]] κάποιο ελάττωμά μου<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[είμαι]] ο σπουδαιότερος, ο σημαντικότερος<br />(«αυτό το [[θέμα]] δεσπόζει στις συνομιλίες»)<br /><b>2.</b> (για τόπους) βρίσκομαι ψηλότερα («το [[φρούριο]] δεσπόζει της πόλεως»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «δεσπόζων [[τόνος]] ή [[φθόγγος]]» — ο [[βασικός]] [[τόνος]] [[γύρω]] από τον οποίο στρέφεται μια [[μελωδία]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[είμαι]] ο [[νόμιμος]] [[κύριος]], [[ιδιοκτήτης]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />(μτχ. θηλ. ενεστ. ως ουσ.) η [[δεσπόζουσα]]<br /><b>1.</b> σε ένα [[τροπικό]] ή τονικό [[σύστημα]], ο περισσότερο ενδιαφέρων [[ήχος]] στο [[οικοδόμημα]] της κλίμακας [[μετά]] την τονική [[γύρω]] από την οποία διαρθρώνεται η [[μελωδία]] [[πριν]] μεταπέσει στην τελική, δηλ. τονική<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> «εβδόμη της δεσπόζουσας» — [[μείζων]] [[συγχορδία]] με μικρή εβδόμη [[πάνω]] από την πέμπτη [[βαθμίδα]] μιας κλίμακας.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> [[δεσπότης]], αναλογικά [[προς]] τα ρήματα σε -(<i>ο</i>)<i>ζω</i> ([[πρβλ]]. [[αρμόζω]], [[πελάζω]] <b>κ.ά.</b>) Ερμηνεύεται και από αρχικό θ. <i>δεσποδ</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>δεσπότ</i>-].

|lsmtext='''δεσπόζω:''' μέλ. <i>-όσω</i>, απαρ. αόρ. αʹ <i>δεσπόσαι</i>·<br /><b class="num">1.</b> απόλ., είμαι [[κυρίαρχος]], [[άρχοντας]] ή [[αφέντης]], [[κερδίζω]] την [[αρχηγία]], [[υπερέχω]], σε Αισχύλ., Πλάτ.<br /><b class="num">2.</b> με γεν., είμαι [[κύριος]] ή [[αφέντης]] κάποιου, σε Ομηρ. Ύμν., Ηρόδ. κ.λπ.· <i>δεσπόζειν φόβης</i>, είμαι [[κύριος]], σε Αισχύλ.· μεταφ., [[κατέχω]] το [[θέμα]] σε [[βάθος]], <i>δ. λόγου</i>, στον ίδ.<br /><b class="num">3.</b> με αιτ., [[εξασκώ]] [[εξουσία]] πάνω σε [[κάτι]], σε Ευρ.

|elnltext=δεσπόζω [δεσπότης] aor. ἐδέσποσα; fut. δεσπόσω, heer, meester zijn (van), heersen (over); met gen.:; προσδοκᾶν χρὴ δεσπόσειν Ζηνός τινα; moeten we verwachten dat iemand meester zal zijn van Zeus? Aeschl. PV 930; met acc.:; τὴν ἑπτάπυργον τήνδε δεσπόζων πόλιν heersend over deze stad met zeven torens Eur. HF 28; overdr., met gen.:; διδαχθεὶς τοῦδε δεσπόσω λόγου als het mij wordt uitgelegd zal ik deze uitspraak meester zijn (d.w.z. zal ik haar begrijpen) Aeschl. Ag. 543; pass. overheerst worden, onderworpen zijn.

|elrutext='''δεσπόζω:'''<br /><b class="num">1</b> (неограниченно), [[господствовать]], [[властвовать]], [[повелевать]] (πρὸς βίαν Aesch.; ἄρχειν καὶ δ. Plat.): δ. τινός HH, Trag., Her., Arst., Plut. и δ. τι Eur. господствовать над кем(чем)-л.; владеть кем(чем)-л.;<br /><b class="num">2</b> pass. [[находиться под неограниченной властью]], [[быть в полном подчинении]], [[быть порабощенным]] ([[ὑπό]] τινος Diod.; πόλεις δεσποζόμεναι καὶ δουλεύουσαι Plat.);<br /><b class="num">3</b> досл. овладевать перен. постигать: διδαχθεὶς [[τοῦδε]] δεσπόσω λόγου Aesch. будучи вразумлен, я пойму эту речь, т. е. объяснись точнее.

|mdlsjtxt=<b class="num">1.</b> absol. to be [[lord]] or [[master]], [[gain]] the [[mastery]], Aesch., Plat.<br /><b class="num">2.</b> c. gen. to be [[lord]] or [[master]] of, Hhymn., Hdt., etc.; δεσπόζειν φόβης to own the [[lock]] of [[hair]], Aesch.; metaph. to [[master]], δ. λόγου Aesch.<br /><b class="num">3.</b> c. acc. to [[lord]] it [[over]], Eur.