σπεῖρα: Difference between revisions

|Definition=ἡ, <span class="sense"><span class="bld">A</span> [[anything twisted]] or [[wound]], <b class="b3">ποιεῖν τι οἷον σπεῖραν</b> [[twist]] it into a [[ball]], <span class="bibl">Hp.<span class="title">Morb.</span> 2.33</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> pl., [[coil]]s or [[spire]]s of a [[serpent]], <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span> 535</span> (anap.), <span class="bibl">Ar.<span class="title">Fr.</span>500</span>; <b class="b3">πολύπλοκοι σ</b>. <span class="bibl">E.<span class="title">Med.</span>481</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">Ion</span> 1164</span>: so in sg., <span class="bibl">Nic.<span class="title">Th.</span>156</span>, <span class="bibl">A.R.4.151</span>, <span class="bibl">Arat.47</span>,<span class="bibl">89</span>, etc. </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> [[rope]], [[cord]], Nic.<span class="title">Fr.</span> 74.21, [[falsa lectio|f.l.]] in Hp.<span class="title">Steril.</span>235; <b class="b3">σπείραισι δικτυοκλώστοις</b> with the net's meshy [[folds]], <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>346</span> (lyr.); [[ship's cable]], Plu.2.507b; [[padded circle]] used by women carrying weights on their head, <span class="bibl">Aët. 12.55</span>; so by Atlas, <span class="bibl">Apollod.2.5.11</span>; as a [[lamp-stand]], [[ἀρτεμισία]]ς σ. ἐπὶ τὸν λύχνον <span class="title">PMag.Lond.</span>121.601 (cf. [[σπειρίον]] ''III''); [[round cushion]], IG5(1).1390.24 (Andania, i B.C.). </span><span class="sense"><span class="bld">4</span> [[a mode of dressing the hair]], <span class="bibl">Poll.2.31</span>, <span class="bibl">4.149</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">5</span> <b class="b3">σ. βόειαι</b> [[thong]]s or [[strap]]s of [[ox-hide]] to [[guard]] and [[arm]] a [[boxer]]'s fist, <span class="bibl">Theoc.22.80</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">6</span> [[knot]] or [[curl]] in [[wood]], <span class="bibl">Thphr.<span class="title">HP</span>5.2.3</span>, <span class="bibl">Plin.<span class="title">HN</span>16.198</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">7</span> a kind of [[cheesecake]] (al. [[σπῖρα]]), Chrysipp. Tyan. ap. <span class="bibl">Ath.14.647d</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">8</span> [[rounded moulding]] in the [[base]] of an [[Ionic]] or [[Corinthian]] [[column]], [[torus]], IG12.372.64, <span class="title">Sardis</span> 7(1) No.181 (i A.D.), <span class="title">CIG</span>2713-14 (Labranda), <span class="bibl">Poll.7.121</span>, Vitr.3.5.3. </span><span class="sense"><span class="bld">9</span> Geom., [[anchor-ring]], [[tore]], produced by [[revolution]] of a [[circle]] about a [[line]] in its [[plane]] but not [[passing]] through the [[centre]], Hero *Deff.97, <span class="bibl">Procl. <span class="title">in Euc.</span>p.119</span> F. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> Milit., [[tactical unit]], in the [[Ptolemaic]] [[army]], <span class="bibl"><span class="title">BGU</span>1806.4</span> (i B.C.); used to [[translate]] the Roman [[manipulus]], <span class="bibl">Plb.11.23.1</span>, al., <span class="bibl">Str.12.3.18</span>, <span class="bibl">Plu.<span class="title">Aem.</span>17</span>; [[κατὰ σπείρας]] = Lat. [[manipulatim]], <span class="bibl">Plb.3.115.12</span>; later, [[cohort]], Act.Ap.10.1, <span class="bibl">J.<span class="title">BJ</span>3.4.2</span>, <span class="title">IGRom.</span>1.10 (Massilia), 1373 (Egypt), al., <span class="title">OGI</span>208.2 (Nubia, ii A.D.), al. (gen. in this sense always σπείρης, <span class="title">Act.Ap.</span> [[l.c.]], <span class="bibl"><span class="title">POxy.</span>477.3</span> (ii A.D.), <span class="bibl"><span class="title">BGU</span>73</span> (ii A.D.), <span class="title">OGI</span>l.c., etc.). </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> = [[θίασος]], [[religious]] [[college]] or [[guild]], gen. σπείρης <span class="title">IG</span>14.925 (Portus Trajani); dat. [[σπείρῃ]] ib.977 (Rome), <span class="title">Inscr.Perg.</span>319,320; nom. σπεῖρα <span class="title">AEM</span> 14.28 (Roumania); Lat. [[spira]], <span class="title">CIL</span> 6.261 (Rome), al. (cf. [[σπειράρχης]]).</span>

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-0918.png Seite 918]] ἡ, auch σπείρα betont, das lat. spira, alles Gewundene; vom Netze, [[ἄγει]] πόντου τ' εἰναλίαν φύσιν σπείραισι δικτυοκλώστοις, Soph. Ant. 346; σπείραις πολυπλόκοις, Eur. Med. 481; σπεῖραι τριχῶν, Haarflechten, Poll. 2, 31. 4, 149. – Bei Apolld. 2, 5, 11, σπεῖραν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ποιήσασθαι, wie Schol. Ap. Rh. 4, 1396 ein Ring, den man unter die auf dem Kopfe zu tragende Last legte. – Auch die Basis, Unterlage einer Säule; – βόειαι σπεῖραι, der von Ochsenleder gemachte, um die Faust gewundene caestus der Faustkämpfer, Theocr. 22, 80. – Windung, Schneckenlinie, der gewundene Gang der Schlangen, Arat. 446; ὁλκοὶ τοῦ ὄφεως, Suid., u. ähnl. – Auch ein Schiffstan, das man im Sturme auswarf und hinter dem Schiffe schleppen ließ, um den schwankenden u. schnellen Gang des Schiffes zu sichern u. zu hemmen, νεὼς μὲν γὰρ ἁρπαγείσης ὑπὸ πνεύματος ἐπιλαμβάνονται σπείραις καὶ ἀγκύραις τὸ [[τάχος]] ἀμβλύνοντες, Plut. de garrul. 10; vgl. Luc. Tox. 10. – Im Holze solche Stellen, wo die Holzfasern schneckenförmig in einander gewunden sind, Maser, Theophr. – Bei Pol. der römische manipulus, der dritte Theil der Cohorte, 11, 23, 1 u. sonst; κατὰ σπείρας, manipulatim, 3, 115, 12 u. öfter; Plut., N. T. u. a. Sp. – Vgl. noch [[σπάρτος]], [[σπάργω]], [[σπάργανον]] u. [[σφαῖρα]].

|mltxt=η / σπεῖρα, ΝΜΑ, και δ. γρφ<br />σπῑρα Α<br /><b>1.</b> [[καθετί]] που [[είναι]] στριμμένο ελικοειδώς, [[καθώς]] και [[κάθε]] έλικά του (α. «η [[τρίτη]] [[σπείρα]] του ελατηρίου» β. «ποιεῖν τι [[οἷον]] σπεῖραν», Ιπποκρ.)<br /><b>2.</b> η [[βάση]] του ιωνικού κίονα, η οποία με τις ραβδωτές εσοχές και προεξοχές της δίνει την [[εικόνα]] στρεπτού αντικειμένου, και [[κυρίως]] το κυρτό της [[μέρος]], αλλ. [[τόρος]]<br /><b>3.</b> <b>μαθ.</b> η [[επιφάνεια]] που ορίζεται όταν [[ένας]] [[κύκλος]] περιστραφεί στον χώρο [[γύρω]] από έναν άξονα ο [[οποίος]] βρίσκεται στο επίπεδό του [[αλλά]] δεν τον τέμνει<br /><b>4.</b> <b>στον πληθ.</b> <i>οι σπείρες</i> και αἱ <i>σπεῖραι</i><br />οι κουλούρες του σώματος ερπετού<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>μαθ.</b> α) [[καμπύλη]] που βρίσκεται [[πάνω]] στην [[επιφάνεια]] κυλίνδρου ή κώνου και τέμνει τα στοιχεία του υπό σταθερή [[γωνία]]<br />β) <b>στον πληθ.</b> επίπεδες καμπύλες γραμμές που περιβάλλουν ένα [[σημείο]] άπειρες φορές και με [[κάθε]] [[στροφή]] το προσεγγίζουν ή απομακρύνονται από αυτό<br /><b>2.</b> <b>(ηλεκτρ.)</b> [[στοιχείο]] μιας περιέλιξης το οποίο παρουσιάζει κυκλικό [[σχήμα]] και έχει τα [[άκρα]] του πολύ [[κοντά]] [[μεταξύ]] τους<br /><b>3.</b> <b>τεχνολ.</b> καθένα από τα πλήρη ελικοειδή τμήματα ενός σπειρώματος<br /><b>4.</b> <b>ζωολ.</b> το [[σύνολο]] τών γύρων ενός συνεστραμμένου οστράκου<br /><b>5.</b> οργανωμένη [[ομάδα]] κακοποιών (α. «[[σπείρα]] λαθρεμπόρων» β. «[[σπείρα]] απατεώνων»)<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> α) «ανταγωνιστικές σπείρες»<br /><b>(ηλεκτρ.)</b> σπείρες ενός επαγωγέα ή ενός επαγώγιμου μιας ηλεκτρικής μηχανής που εξουδετερώνουν η μια το μαγνητικό [[αποτέλεσμα]] της άλλης<br />β) «[[σπείρα]] φύλλων»<br /><b>βοτ.</b> η γενετήσια [[σπείρα]], [[δηλαδή]] η υποθετική [[σπείρα]] που σχηματίζεται εάν αχθεί μια [[γραμμή]] που ενώνει τα [[σημεία]] έκφυσης τών φύλλων στα διαδοχικά γόνατα του βλαστού, σε μια συνεχή [[σειρά]] από τη [[βάση]] [[προς]] την [[κορυφή]]<br />γ) «σπείρες [[γαλαξιών]]»<br /><b>αστρον.</b> οι σπειροειδείς βραχίονες, [[δηλαδή]] το εξωτερικό [[τμήμα]] της [[ορατής]] δομής τών σπειροειδών [[γαλαξιών]]<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />[[μονάδα]] του ρωμαϊκού στρατού, [[κοόρτις]] («παραλαβόντες τον Ἰησοῦν εἰς τὸ [[πραιτώριον]] συνήγαγον ἐπ' αὐτον ὅλην τὴν σπεῖραν», ΚΔ)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> στριμμένο δικτυωτό [[πλέγμα]], [[σπείραμα]]<br /><b>2.</b> [[κάλως]], [[παλαμάρι]]<br /><b>3.</b> [[ελικοειδής]] [[κόμμωση]]<br /><b>4.</b> κυκλικό [[πλέγμα]] που τοποθετούσαν στο [[κεφάλι]] για να μεταφέρουν βάρη<br /><b>5.</b> συνεστραμμένες ίνες ξύλου, [[ρόζος]]<br /><b>6.</b> μικρή [[μονάδα]] του ρωμαϊκού στρατού, [[διλοχία]]<br /><b>7.</b> [[τακτική]] [[μονάδα]] του στρατού τών Πτολεμαίων<br /><b>8.</b> [[θρησκευτικός]] [[θίασος]], όμιλος λατρευτών.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[σπεῖρα]] (<span style="color: red;"><</span> <i>σπερ</i>-<i>jα</i>) και η λ. [[σπεῖρον]] (<span style="color: red;"><</span> <i>σπερ</i>-<i>jον</i>) [[πρέπει]] να προέρχονται από κάποιο ρ. με σημ. «[[λυγίζω]], [[στρέφω]], [[περιτυλίσσω]]» (<b>βλ.</b> και λ. [[σπάρτο]], [[σπάργανο]]), το οποίο, όμως, δεν διατηρήθηκε πιθ. λόγω του ότι θα ήταν ομώνυμο με το ρ. [[σπείρω]]. Ο τ. [[σπῖρα]] εμφανίζει τον φωνηεντισμό του λατ. <i>spira</i>, που [[είναι]] [[δάνειο]] από την Ελληνική].

|etymtx=Grammatical information: f.<br />Meaning: [[twist]], [[for instance of a snake]], [[of a network]], [[spiral]], des. of everal wound or cicular objetcs, e.g. [[rope]], [[belt]], [[bead]], [[round base of a pillar]] (Ion. poet., also hell. a. late prose; [[varia lectio|v.l.]] ζ 269); also as military term = Lat. [[manipulus]] (hell.; on the explanation [prop. [[bundle]]] Debrunner IF 48, 244), later = [[cohors]] (inscr. a. pap., Act. Ap. a.o.).<br />Compounds: Some compp., e.g. <b class="b3">σπειρο-κέφαλον</b> n. [[base and capital of a column]], <b class="b3">ὑπό-σπειρον</b> n. "what lies under the round base", <b class="b2">square slab, πλίνθος</b> (inscr.).<br />Derivatives: 1. <b class="b3">σπειρ-ίον</b> n. [[little column base]] (Hero); 2. <b class="b3">-ικός</b> <b class="b2">belonging to a σ.</b> (Hero); 3. <b class="b3">-ίτης</b> (''[[sc.]]'' [[λίθος]]) [[stone for a column base]] (inscr. Didyma; Redard 64 w. n. 26, with other interpretation); 4. <b class="b3">-αία</b> f. [[privet]] (Thphr.; from the form of the inflorescence); 5. <b class="b3">-ηδόν</b> [[in convolutions]], [[in a circle]] (Opp., AP). 6. denom. verb <b class="b3">σπειρ-άομαι</b>, also w. <b class="b3">περι-</b> a. o., [[to convolve]] (hell. a. late), older <b class="b3">συ-σπειράομαι</b> [[to wind]], [[to pull together]] (Pl., X., Arist. a. o.), also act. <b class="b3">συ-</b>, <b class="b3">περι-σπειράω</b> [[to wind]], [[to pull together]] (hell. pap., D.S. a.o.); from this <b class="b3">σπείρ-αμα</b>, Ion. <b class="b3">-ημα</b> n. [[twist]], [[for instance of a snake]], [[band etc.]] (A., Arist., Nic. a.o.; also enlarged from [[σπεῖρα]]? Chantraine Form. 184). 7. Also (<b class="b3">συ-</b>) [[σπειρόομαι]] <b class="b2">to wind (together)</b> (Hp., Thphr.), act. aor. [[σπειρῶσαι]] [[to swathe]] (Call.; from [[σπεῖρον]]?).<br />Origin: IE [Indo-European]X [probably] [991] <b class="b2">*sper-</b> [[turn]], [[wind]]<br />Etymology: Like [[πεῖρα]], [[στεῖρα]], [[μοῖρα]] feminine <b class="b3">ια-</b>derivation; whether first from a noun or verb, cannot be decided (cf. Schwyzer 474, Chantraine Form. 98 f.). Finally in any case from the same verb [[wind]], [[twine]], which is seen in [[σπάρτον]], [[σπεῖρον]] and [[σπάργανον]](?). The primary verb was replaced partly by the secondary [[σπειράομαι]], [[σπαργανόω]], partly by other verbs like [[εἰλέω]], [[εἰλύω]].

|ftr='''σπεῖρα''': {speĩra}<br />'''Grammar''': f.<br />'''Meaning''': ‘Windung, z.B. einer Schlange, eines Netzgeflechts, Spirale’, Ben. mehrerer gewundener oder kreisförmiger Gegenstände, z.B. [[Tau]], [[Riemen]], [[Wulst]], [[runde Säulenbasis]] (ion. poet., auch hell. u. sp. Prosa; [[varia lectio|v.l.]] ζ 269); auch als militä-rischer Terminus = lat. ''manipulus'' (hell.; zur Erklärung [eig. [[Bündel]] Debrunner IF 48, 244), später = ''cohors'' (Inschr. u. Pap., ''Act''. ''Ap''. u.a.).<br />'''Composita''': Einzelne Kompp., z.B. [[σπειροκέφαλον]] n. [[Basis und Kapitäl einer Säule]], [[ὑπόσπειρον]] n. "was unter der runden Basis liegt", [[viereckige Platte]], [[πλίνθος]] (Inschr.).<br />'''Derivative''': Davon 1. [[σπειρίον]] n. [[kleine Säulenbasis]] (Hero); 2. -ικός ‘zu einer σ. gehörig’ (Hero); 3. -ίτης (''[[sc.]]'' [[λίθος]]) [[Stein für eine Säulenbasis]] (Inschr. Didyma; Redard 64 m. A. 26, wo anderer Deutungsvorschlag); 4. -αία f. [[Liguster]] (Thphr.; von der Form der Blütenstände); 5. -ηδόν [[in Windungen]], [[im Kreise]] (Opp., ''AP''). 6. Denom. Verb [[σπειράομαι]], auch m. περι- u. a., [[sich winden]] (hell. u. sp.), älter συσπειράομαι ‘sich zusammenwinden, -ziehen’ (Pl., X., Arist. u. a.), auch Akt. συ-, [[περισπειράω]] [[zusammenwickeln]], [[zusammenziehen]] (hell. Pap., D.S. u.a.); davon [[σπείραμα]], ion. -ημα n. ‘Windung, z.B. einer Schlange, Binde’ (A., Arist., Nik. u.a.; auch aus [[σπεῖρα]] erweitert? Chantraine Form. 184). 7. Auch (συ-) σπειρόομαι ‘sich (zusammen)winden’ (Hp., Thphr.), Akt. Aor. σπειρῶσαι [[einwindeln]] (Kall.; von [[σπεῖρον]]?).<br />'''Etymology''': Wie [[πεῖρα]], [[στεῖρα]], [[μοῖρα]] feminine ια-Ableitung; ob zunächst von einem Nomen oder Verb, ist nicht zu entscheiden (vgl. Schwyzer 474, Chantraine Form. 98 f.). Letzten Endes jedenfalls vom. selben Verb [[winden]], [[flechten]], das auch in [[σπάρτον]], [[σπεῖρον]] und [[σπάργανον]] Spuren hinterlassen hat. Das primäre Verb wurde teils von den sekundären [[σπειράομαι]], [[σπαργανόω]], teils von anderen Verba wie [[εἰλέω]], [[εἰλύω]] ersetzt.<br />'''Page''' 2,761