στάδιον: Difference between revisions

|Full diacritics=στᾰ́διον

|Definition=[ᾰ], Argive [[σπάδιον]] ([[quod vide|q.v.]]), τό: pl. [[στάδια]] and heterocl. [[στάδιοι]]; [[Herodotus|Hdt.]] uses both,<br><span class="bld">A</span> στάδιοι 1.26, 2.149,158, al., στάδια 4.101, 5.53, 9.23, al.; so Th. in the same chapter (7.78) has [[στάδια]] once and [[σταδίους]] twice; στάδια [[Euripides|E.]]''[[Ion]]''497 (lyr.), [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Birds|Av.]]''6, Antiph.100, [[Plato|Pl.]]''[[Phaedrus|Phdr.]]''229c; στάδιοι Ar.''Ra.''1319, Pl.''Criti.''113c, 117e, ''PCair.Zen.'' 388.6 (iii B.C.), etc.; the sg. masc. is not found:<br><span class="bld">I</span> as a standard of length, [[stade]], = 100 [[ὀργυιά|ὀργυιαί]] or 6 [[πλέθρον|πλέθρα]] ([[Herodotus|Hdt.]]2.149), i.e. 600 Greek, 606 3/4 English feet, about ''1''/8 of a Roman mile, Plb.3.39.8, 34.12.4, cf. Plin.''HN''2.85, Hero *Deff.131; a longer [[stade]], of which there were 7 ½ in a Roman mile, is implied by D.C.52.21.<br><span class="bld">2</span> metaph., [[ἑκατὸν σταδίοισιν ἄριστος]] = [[best by a hundred miles]], Ar. ''Nu.''430; πλεῖν ἢ σταδίῳ λαλίστερα Id.''Ra.''91.<br><span class="bld">II</span> [[race-course]], IG22.677.3, etc. (because the most noted, that of Olympia, was exactly a stade long): prop. [[a single course]], opp. [[δίαυλος]], Pi.''O.''13.37, ''IG''22.2313.23, ''SIG''1067.9 (Rhodes, ii B.C.), etc.; σταδίου δρόμος Pi.''O.'' 13.30; [[γυμνὸν στάδιον]], opp. [[ὁπλίτης δρόμος]], Id.''P.''11.49; ὠκύτερον σταδίου Thgn.1306; [[ἀγωνίζεσθαι στάδιον]] = [[run a race]], [[Herodotus|Hdt.]]5.22; ἁμιλλᾶσθαι [[Plato|Pl.]]''[[Leges|Lg.]]'' 833a; νικᾶν X.''HG''1.2.1, cf. Pi.''N.''8.16; ἀσκεῖν Pl.''Thg.''128e; of the building, ''IG''22.351.16, 677.3, ''PRyl.''93.16 (iii A.D.), etc.; [[ἐν σταδίοις]], i.e. [[in the amphitheatre]], ''CIG''4377 (Sagalassos).<br><span class="bld">2</span> [[any]] [[area]], e.g. for [[dancing]], [[Euripides|E.]]''[[Ion]]''497 (lyr.); [[ξύλινον στάδιον]], of a [[board]] for playing [[πεσσοί]], ''AP''15.18.<br><span class="bld">3</span> [[walk]] in a [[garden]], ''IG''14.1853 (pl.).

{{bailly

|btext=ου (τό) :<br /><b>1</b> le stade, mesure de 600 pieds grecs <i>ou</i> 625 pieds romains;<br /><b>2</b> <i>p. ext.</i> carrière de la longueur d'un stade ; course dans le stade, course du stade : τὸ [[στάδιον]] ἀγωνίζεσθαι HDT disputer le prix de la course du stade.<br />'''Étymologie:''' [[στάδιος]].

|elnltext=στάδιον -ου, τό, plur. στάδια en στάδιοι. stadion (lengtemaat, = 600 Griekse voet, afhankelijk van regionale verschillen ergens tussen 162-210 meter, in Attica = 186 meter); overdr.. τῶν Ἑλλήνων λέγειν ἑκατὸν σταδίοισιν ἄριστος van de Grieken de beste in het spreken met een afstand van honderd stadia (tot de nummer twee) Aristoph. Nub. 430. renbaan, stadion; uitbr. hardloopwedstrijd over de afstand van één στάδιον: stadionren:. ἀγωνίζεσθαι στάδιον deelnemen aan de stadionren = τὸ στάδιον ἁμιλλᾶσθαι Plat. Lg. 833a; στάδιον νικᾶν de stadionren winnen Xen. Hell. 1.2.1. open ruimte, veld. Eur. Ion 497.

{{elru

|elrutext='''στάδιον:''' τό (pl. тж. οἱ στάδιοι)<br /><b class="num">1</b> [[стадий]] (мера длины = 184.97 м) (σ. Ὀλυμπικόν Her., Polyb.): ἑκατὸν σταδίοισιν [[ἄριστος]] Arph. опередивший на сто стадиев;<br /><b class="num">2</b> [[стадий]], [[ристалище]] (так как ристалище в Олимпии имело один стадий в длину): τὸ σ. ἀγωνίζεσθαι Her., Xen. и ἁμιλλᾶσθαι Plat. состязаться в беге; τὸ σ. [[νικᾶν]] Xen. победить в беге; στάδια χλοερὰ στείβειν ποδοῖν Eur. плясать на зеленых ристалищах, т. е. лужайках; ὁ ἐν ξιλίνῳ σταδίῳ [[πόλεμος]] Anth. сражение на деревянном ристалище, т. е. шахматная или шашечная игра.

|sltr=<b>στᾰδιον</b> (-ίου, -ιον; -ίων, -ίοις.) stadion, [[furlong]] [[race]] [[στάδιον]] μὲν ἀρίστευσεν [[παῖς]] (O. 10.64) πενταέθλῳ [[ἅμα]] σταδίου νικῶν δρόμον (O. 13.30) [[Πυθοῖ]] τ' [[ἔχει]] σταδίου τιμὰν διαύλου θ (O. 13.37) [[Πυθοῖ]] τε γυμνὸν ἐπὶ [[στάδιον]] καταβάντες (P. 11.49) (ὕμνον) Δείνιος δισσῶν σταδίων καὶ πατρὸς Μέγα Νεμεαῖον [[ἄγαλμα]] ([[ὅτι]] [[διαυλοδρόμος]] Σ.) (N. 8.16) ἔν τε γυμνοῖσι σταδίοις (I. 1.23)

|txtha=σταδιου, plural τά σταδια (Tdf.), and οἱ σταδιοι (so (Tr [[text]] WH [[text]]); Tdf.); Relz G L WH marginal [[reading]]); Tdf. Proleg., p. 117; WH s Appendix, p. 157); Krüger, § 19,2, 1) (ΣΤΑΩ, [[ἵστημι]]; [[hence]], [[properly]], 'established,' [[that]] [[which]] stands [[fast]], a 'stated' [[distance]], a '[[fixed]] [[standard]]' of [[length]]), a stadium, i. e.<br /><b class="num">1.</b> a [[measure]] of [[length]] comprising 600 Greek feet, or 625 Roman feet, or 125 Roman paces (Pliny, h. n. 2,23 (21), 85), [[hence]], [[one]]-[[eighth]] of a Roman [[mile]] (i. e. 606 3/4English feet ([[about]] 15 miles [[less]] [[than]] [[one]]-[[fifth]] of a kilometer)); the [[space]] or [[distance]] of [[that]] [[length]] (A. V. a [[furlong]]): (Tr [[text]] WH [[text]]); a [[race-course]], i. e. [[place]] in [[which]] contests in [[running]] were held; the [[one]] [[who]] outstripped the [[rest]], and reached the [[goal]] [[first]], receiving the [[prize]]: A. V. [[race]]). Courses of [[this]] [[description]] were to be [[found]] in [[most]] of the larger Greek cities, and were, [[like]] [[that]] at [[Olympia]], 600 Greek feet in [[length]]. Cf. Winer s RWB, [[under]] the [[word]] Sigdium; Grundt in Schenkel, [[under]] the [[word]], vol. v., 375f; (BB. DD. [[under]] the [[word]] Games>).

|mltxt=το / [[στάδιον]], ΝΜΑ, και δωρ. τ. [[σπάδιον]], πληθ. και ετερόκλ. στάδιοι, οί, Α<br /><b>1.</b> (στην [[αρχαιότητα]]) α) [[μονάδα]] μήκους ίση, [[κατά]] τον Ηρόδοτο, με 100 οργιές και 6 πλέθρα, που ισοδυναμούν με 184, 87 σημερινά [[μέτρα]] (α. «εἰς κώμην ἀπέχουσαν σταδίους [[ἑξήκοντα]]», ΚΔ- β. «τὸ [[περίμετρον]] τῆς περιόδου εἰσὶ στάδιοι [[ἑξακόσιοι]] καὶ [[τρισχίλιοι]]», <b>Ηρόδ.</b>)<br />β) [[αγώνας]] δρόμου που διεξαγόταν στην [[παραπάνω]] [[απόσταση]] (α. «τὸ [[στάδιον]] ἐνίκα Εὐβότας», <b>Ξεν.</b><br />β. «σταδίου [[δρόμος]]», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>2.</b> [[χώρος]] ειδικά διαρρυθμισμένος για τη [[διεξαγωγή]] αγώνων δρόμου και άλλων αγωνισμάτων (α. «Παναθηναϊκό Στάδιο» β. «ἐν τῷ σταδίῳ ἐνθαρρύνας τὸν Νέστορα», Μηναί)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>ναυτ.</b> [[μονάδα]] μέτρησης θαλάσσιων αποστάσεων ίση με το 1/10 του ναυτικού μιλίου ή 182, 20 [[μέτρα]], στην [[πράξη]] όμως λαμβανόμενη ίση με 200 [[μέτρα]], κν. γουμενιά<br /><b>2.</b> (παλαιότερα) το [[χιλιόμετρο]]<br /><b>3.</b> [[επάγγελμα]] ή [[άλλο]] κύριο [[έργο]] με το οποίο απασχολείται [[κανείς]] [[καθώς]] και το αντίστοιχο [[χρονικό]] [[διάστημα]], [[σταδιοδρομία]] (α. «ακολούθησε το διπλωματικό [[στάδιο]]» β. «το πολιτικό του [[στάδιο]] έχει [[πλέον]] λήξει»)<br /><b>4.</b> [[φάση]], [[βαθμίδα]] στην [[εξέλιξη]] μιας ενέργειας ή ενός φαινομένου (α. «η [[υπόθεση]] έχει περάσει από [[πολλά]] στάδια» β. «η [[νόσος]] διέρχεται το κρίσιμο στάδιό της»)<br /><b>5.</b> <b>βοτ.</b> οποιαδήποτε διακριτική [[φάση]] αύξησης ή ανάπτυξης ενός οργανισμού<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> «κατὰ στάδια» — σταδιακά, βαθμιαία, κλιμακωτά<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[αμφιθέατρο]] ως [[χώρος]] μαρτυρίου τών μαρτύρων<br /><b>2.</b> <b>μτφ.</b> α) ο [[κόσμος]] («ὁ ἐν τῷ μεγάλω σταδίῳ, τῷ καλῷ κόσμῳ, τὴν ἀληθινὴν νίκην κατὰ πάντων στεφανούμενος τῶν παθῶν», Κλήμ. Αλ.)<br />β) ο [[τωρινός]] [[βίος]], η παρούσα ζωή (α. «[[στάδιον]] δὲ ὁ κοινὸς τῶν ἀνθρώπων [[βίος]]», Γρηγ. Νύσσ.<br />β. «ὁ τὸν παρόντα αἰώνα [[στάδιον]] δικαιοσύνης ἐνστησάμενος», Πράξ. Αποστ.)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[επίπεδος]] και [[ανοιχτός]] [[χώρος]] [[κατάλληλος]] για όρχηση («στάδια χλοερὰ πρὸ Παλλάδος ναῶν», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>2.</b> [[περίπατος]] σε κήπο<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «ἐν σταδίοις» — σε [[αμφιθέατρο]] <b>επιγρ.</b><br />β) «ξύλινον [[στάδιον]]» — [[άβακας]], [[πίνακας]], [[ταμπλώ]] για [[παιχνίδι]] με πεσσούς, με [[πούλια]] (<b>Ανθ. Παλ.</b>)<br />γ) «ἑκατὸν σταδίοισιν [[ἄριστος]]»<br /><b>μτφ.</b> [[εκατό]] φορές [[άριστος]], υπερβολικά [[άριστος]] (<b>Αριστοφ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Κατά μία [[άποψη]], η λ. παράγεται από το επίθ. [[στάδιος]] και εντάσσεται στην [[οικογένεια]] του [[ἵστημι]], [[οπότε]] στη λ. θα [[πρέπει]] να αποδοθεί η αρχική σημ. «αυτό που [[είναι]] μετρημένο, στερεωμένο, παγιωμένο». Σύμφωνα με αυτήν την [[άποψη]], ο δωρ. τ. [[σπάδιον]] προέρχεται από το [[στάδιον]] με ανομοιωτική [[τροπή]] του οδοντικού -<i>τ</i>- σε χειλικό -<i>π</i>-. Αντίθετα, κατ' [[άλλη]] [[άποψη]], [[αρχικός]] θεωρείται ο τ. [[σπάδιον]], που συνδέεται με την [[οικογένεια]] του [[σπάω]] (<b>πρβλ.</b> λατ. <i>spatium</i>), ενώ ο τ. [[στάδιον]] έχει σχηματιστεί με παρ ετυμολογική [[επίδραση]] του επιθ. [[στάδιος]]. Η Λατινική έχει δανειστεί τον τ. <i>stadium</i>].

{{ls

|lstext='''στάδιον''': [ᾰ], τό· πληθ. στάδια καὶ ἑτερογεν. στάδιοι· ὁ Ἡρόδ. ποιεῖται χρῆσιν ἀμφοτέρων, στάδιοι 1. 26., 2. 149, 158, κ. ἀλλ., στάδια 4. 101., 5. 53., 9. 23· [[οὕτως]] ὁ Θουκ. ἐν τῷ αὐτῷ κεφ. (7. 78) ἔχει στάδια [[ἅπαξ]] καὶ σταδίους δίς· στάδια Εὐρ. Ἴων 497, Ἀριστοφ. Ὄρν. 6, Ἀντιφάν. ἐν «Ἐφεσίοις» 1, Πλάτ. Φαῖδρ. 228Α, κτλ.· ― στάδιοι Ἀριστοφ. Βάτρ. 1319, Πλάτ. Κριτί. 113C, 117Ε, κτλ.· ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει [[παράδειγμα]] τοῦ ἑνικοῦ ἀρσ.· ― [[κυρίως]], τὸ ἱστάμενον ἀκίνητον (ἴδε ἐν τέλει), [[ὅθεν]], Ι. ὡς ὡρισμένον [[μέτρον]] μήκους, = 100 ὀργυιαῖς ἢ 6 πλέθροις (Ἡρόδ. 2. 149), δηλ. ἴσον πρὸς 600 ἑλληνικοὺς καὶ 606 ¾ ἀγγλικοὺς πόδας ἢ πρὸς 184, 87 γαλλ. μέτρ. ἢ [[περίπου]] 1/8 τοῦ Ρωμαϊκοῦ μιλίου, Πολύβ. 3. 39, 8, Στράβ. 322· ― μακρότερον δὲ [[στάδιον]] ὧν 7 ½ ἀπετέλουν ἓν Ρωμαϊκὸν [[μίλιον]] μνημονεύεται τὸ πρῶτον παρὰ Δίωνι Κ. 52. 21· πρβλ. Ideler ἐν τῇ ἐκθέσει τῶν ἐργασιῶν τῆς ἐν Βερολίνῳ Ἀκαδημείας, 1812-13, σ. 187 κἑξ., Hussey Weights and Measures, παράρτ. 11 κἑξ. 2) παρὰ τῷ Ἀριστοφ. εὑρίσκομεν: ἑκατὸν σταδίοισιν ἄριστος, κατὰ .. ἄριστος, δηλ. εἰς ὑπερβολήν, Νεφ. 430· [[πλεῖν]] ἢ σταδίῳ λαλίστερος Βάτρ. 91. ΙΙ. [[δρόμος]] ἢ ἀγὼν δρόμου, ([[ἐπειδὴ]] ὁ ἐπισημότατος δρομικὸς ἀγὼν ὁ ἐν Ὀλυμπίᾳ εἶχεν ἀκριβῶς ἑνὸς σταδίου [[μῆκος]]), ἀντίθετον τῷ [[δίαυλος]] (πρβλ. Συλλ. Ἐπιγρ. 232), Πινδ. Ο. 13. 50· σταδίου [[πόνος]] (ἢ [[τόνος]]), [[δρόμος]], τιμὰ ὁ αὐτ. ἐν Ο. 10 (11). 76., 13. 41, 49· γυμνὸν στ., ἀντίθετον τῷ [[ὁπλίτης]] [[δρόμος]], Π. 11. 41, 49· γυμνὸν στ., ἀντίθετον τῷ [[ὁπλίτης]] [[δρόμος]], Π. 11. 74· ὠκύτερον σταδίου Θέογν. 1306· ἀγωνίζεσθαι στ., [[ἀγωνίζομαι]] εἰς τὸν δρόμον, Ἡρόδ. 5. 22· ἁμιλλᾶσθαι Πλάτ. Νόμ. 833Α· [[νικᾶν]] Ξεν. Ἑλλ. 1. 2, 1, πρβλ. Πινδ. Ν. 8. 26· ἀσκεῖν Πλάτ. Θεάγ. 128Ε· ― ἐν σταδίοις, δηλ. ἐν τῷ ἀμφιθεάτρῳ, Συλλ. Ἐπιγρ. 4377. 2) πᾶς [[τόπος]] [[ἐπίπεδος]] καὶ [[ἀνοικτός]], [[οἷον]] πρὸς ὄρχησιν, Εὐρ. Ἴων 497· ― ξύλινον στ., ἐπὶ τοῦ ἀβακίου τῶν πεσσῶν, Ἀνθ. Π. 15. 18. (Ἐκ τῆς √ΣΤΑ, ἵστημι, στῆναι· πρὸς τὸν Δωρικ. τύπον [[σπάδιον]] (ὃ ἴδε), πρβλ. τὸ Λατ. spalim).

|etymtx=Grammatical information: n.,<br />Meaning: [[race-course]], [[stadium]], sec. as length-measure of changing length, after Hdt. 2, 149 = 100 [[ὀργυιαί]] or 6 [[πλέθρα]] (Thgn., Pi., IA.).<br />Other forms: pl. <b class="b3">-ια</b> and <b class="b3">-ιοι</b> (''[[sc.]]'' [[δρόμοι]]).<br />Compounds: As 2. element in <b class="b3">σταδιο-δρόμος</b> m. [[racer]] (Simon., Att.), later <b class="b3">σταδια-</b> στάδιον <b class="b2">id.</b> (hell. a. late inscr. a. o.; hypercorrect formation after the plur. [[στάδια]]); often as 2. member, esp. after numerals, e.g. <b class="b3">ὀκτα-</b> (<b class="b3">ὀκτω-</b>) [[στάδιος]] <b class="b2">measuring eight st.</b> (Plb., Str.).<br />Derivatives: <b class="b3">σταδι-εύς</b> m. [[racer]] (Plb. a.o.; Bosshardt 43), <b class="b3">-εύω</b> [[to run for the wager]] (Arist. a. o.), <b class="b3">-αῖος</b> <b class="b2">measuring one st.</b> (Plb., D.H. a.o.), <b class="b3">-ασμός</b> m. <b class="b2">measuring by st.</b> (Str. a.o.: <b class="b3">*στα-διάζω</b>).<br />Origin: XX [etym. unknown]<br />Etymology: Old folketymol. tranformation of [[σπάδιον]] (Argiv.; s. [[σπάω]]) after [[στάδιος]] (Prellwitz s. v.).? Diff. Bechtel Dial. 2, 473: [[στάδιον]] original; from this by dissim. <b class="b3">σπά-διον</b>. -- Lat. LW [loanword] [[stadium]] [[race-course]].