πατήρ: Difference between revisions

|Definition=ὁ, gen. and dat. [[πατέρος]], [[πατέρι]] in Ep. and Lyr., Att. [[πατρός]], [[πατρί]] (which is also the commoner form in Hom., Hes., and Pi.); acc. always [[πατέρα]]; voc. [[πάτερ]]: pl. [[πατέρες]], [[πατέρας]], [[πατέρων]] ([[πατρῶν]] only Od.4.687, 8.245); dat. [[πατράσι]] [ᾰ] (cf. Skt. loc. pl.<br><span class="bld">A</span> pitṛṣu, no dat. pl. occurs in Hom. or Hes.), late Ep. [[πατέρεσσι]] Q.S.10.40:—[[father]], Il.1.98, etc.; [[πατρὸς πατήρ]] = [[grandfather]], 14.118, Od.19.180, X.HG6.3.4, etc.; τοῦδε κεκλῆσθαι πατρός S.Fr.86; μητρὸς καλεῖσθαι παῖδα τοῦ πατρός [[παρόν]] ib.564; [[τὰ πρὸς πατρός]] = [[by the father's side]], [[Herodotus|Hdt.]]7.99, cf. SIG1015.7 (Halic.), etc.; especially of God, the [[father]] of the [[Israelite]]s, LXXDe.32.6, al.; [[father]] of men, Ev.Matt. 6.8, al.; [[father]] of Jesus Christ, ib.7.21,al.<br><span class="bld">II</span> esp. as [[epithet]] of [[Zeus]], πατὴρ [[Ζεύς]], πατὴρ [[Κρονίδης]], [[πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε]], Il.4.235, 21.508, 1.544, al.; Ζεὺς πατήρ A.Th. 512, etc.; Ζεῦ πάτερ καὶ θεοί Ar.Ach.225; πατέρ' Οὐρανιδᾶν Ζῆνα Pi.P.4.194; ὁ τῶν ἁπάντων Ζεὺς πατὴρ [[Ὀλύμπιος]] S.Tr.275, etc.<br><span class="bld">III</span> respectful mode of addressing persons older than oneself, ξεὶνε πάτερ Od.7.28,48,8.145, cf. POxy. 1296.15 (iii A. D.), etc.; in addressing an elder brother, UPZ65.3 (ii B.C.).<br><span class="bld">IV</span> metaph., [[father]], [[author]], ἀοιδᾶν π… [[εὐαίνητος]] [[Ὀρφεύς]] Pi.P.4.176; [[χρόνος]] ὁ πάντων [[πατήρ]] Id.O.2.17, cf. Pl.Ti.41a; τοῦ λόγου πατήρ Id.Smp. 177d, cf. Phdr.257b, etc.; [[ὁ πατὴρ τῶν φώτων]], i.e. [[God]], the [[father]] of the [[star]]s, Ep.Jac.1.17; [[οἱ πατέρες τῶν ἀτόμων]] = the [[author]]s of the [[atomic]] [[theory]], Gal.1.246; of [[capital]], τοῦ πατρὸς ἐκγόνους τόκους Pl.R.555e.<br><span class="bld">V</span> [[title]] of a [[grade]] in the mysteries of [[Mithras]], IG14.1272, etc.<br><span class="bld">VI</span> [[πατὴρ πατρίδος]], = Lat. [[pater patriae]], Plu.Cic.23, BGU1074.1 (i A. D.), IG7.2713.33 (Acraeph., i A. D.), etc.; similarly, [[πατὴρ τῆς πόλεως]] = [[curator]] [[ciuitatis]], [[pater]] [[ciuitatis]] ib.5(1).1417.11 (Methone).<br><span class="bld">VII</span> in plural, [[πατέρες]]<br><span class="bld">1</span> [[forefathers]], Il.6.209, etc.; [[ἐξέτι πατρῶν]] = [[from our fathers' time]], Od.8.245; ἐκ πατέρων Pi.P.8.45.<br><span class="bld">2</span> [[parents]], [[Diodorus Siculus|D.S.]]21.17, Alciphr.3.40, Epigr.Gr.227 (Teos).<br><span class="bld">3</span> [[parent]] [[nation]], opp. [[colonist]]s, [[Herodotus|Hdt.]]7.51, 8.22, Plu.Them.9. (Cf. Skt. pitár-, Lat. [[pater]], etc.)

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-0534.png Seite 534]] ὁ, gen. πατέρος, att. u. schon bei Hom. u. Hes. viel häufiger πατρός, eben so dat. πατέρι u. πατρί, acc. πατέρα, voc. πάτερ, gen. plur. πατέρων u. πατρῶν, dat. πατράσι, πατέρεσσι, Qu. Sm. 10, 40, – der [[Vater]], pater; εἴπ' ὄνομ' [[ὅττι]] σε [[κεῖθι]] κάλεον [[μήτηρ]] τε [[πατήρ]] τε, Od. 8, 550; πατρὸς δ' ἐξ ἀγαθοῦ καὶ ἐγὼ [[γένος]] [[εὔχομαι]] εἶναι, Il. 14, 113, u. oft, wie bei den Folgdn überall; πατρὸς [[πατήρ]], der Großvater, 14, 118 Od. 19, 180. Von den Göttern heißt bes. Zeus [[πατήρ]], auch πατὴρ ἀνδρῶν τε θεῶν τε, Hom. u. A. – Übh. wie bei uns ehrende Anrede Jüngerer an Aeltere mit dem Ausdruck der Hochachtung u. Liede, Od. 7, 48. 8, 145 u. sonst. – Übh. der Urheber wovon, der Erfinder, Jacobs Ach. Tat. p. 493; so πατὴρ ἔργων, ἃ δι' ἐμοῦ γιγνόμενα, Plat. Tim. 41 a, wie τὸν ποιητὴν καὶ πατέρα τοῦδε τοῦ παντός, 28 c; dah. auch vom Capital, τοῦ πατρὸς ἐκγόνους τόκους πολλαπλασίους κομιζόμενοι, Rep. VIII, 555 e; τοῦ λόγου, Conv. 177 d, u. öfter, wie Sp. – Im plur. die Väter, die Ahnherren, Vorfahren, Hom. u. Folgde, wie Pind. Ol. 2, 7 u. oft; Eur. Andr. 766; Thuc. 2, 11, oft; ἀγαθῶν πατέρων φύντι, Plat. Legg. VI, 772 e; ἐκ πατέρων, von den Vätern her, von den Vätern angestammt, Jac. A. P. p. 792; auch die Eltern, Vater und Mutter, D. Hal. u. Sp., vgl. Schäfer mel. p. 45. – Das Stammvolk, der Mutterstaat im Gegensatz der Colonie, vgl. Valck. zu Her. 7, 51. 8, 22.

|btext=<i>gén.</i> πατέρος, <i>att. et poét.</i> πατρός;<br /><i>dat.</i> πατέρι, <i>att. et poét.</i> πατρί ; <i>acc.</i> πατέρα ; <i>voc.</i> πάτερ;<br /><i>plur. nom.</i> πατέρες, <i>gén.</i> πατέρων, <i>dat.</i> πατράσι, <i>acc.</i> πατέρας;<br /><b>I.</b> [[père]] : πατρὸς [[πατήρ]] IL, OD, <i>etc.</i> père du père, grand-père, aïeul;<br />οἱ πατέρες;<br /><b>1</b> les parents, <i>càd</i> le père et la mère;<br /><b>2</b> [[les ancêtres]];<br /><b>3</b> [[les fondateurs d'une race]], [[souche]], [[métropole]];<br /><b>II.</b> <i>p. anal.</i> père, titre de respect et d'affection qu'on donnait aux vieillards.<br />'''Étymologie:''' R. Πα, nourrir ; cf. R. <i>skr.</i> Pâ ; cf. <i>lat.</i> pater, <i>skr.</i> pitâr, etc.

|txtha=(from the [[root]], pa; [[literally]], nourisher, [[protector]], [[upholder]]; ([[Curtius]], § 348)), πατρός, πατρί, πατέρα, vocative πάτερ (for [[which]] the nominative ὁ [[πατήρ]] is [[five]] times used, and (anarthrous) [[πατήρ]] in T Tr WH, 24,25 L T Tr WH; cf. B. § 129,5; Winer's Grammar, § 29,2; WH's Appendix, p. 158), plural πατέρες, πατέρων, πατρασι (πατέρας, ὁ (from Homer down), the Sept. for אָב, a [[father]];<br /><b class="num">1.</b> [[properly]], equivalent to generator or [[male]] [[ancestor]], and [[either]] a. the nearest [[ancestor]]: οἱ πατέρες τῆς σαρκός, [[fathers]] of the [[corporeal]] [[nature]], [[natural]] [[fathers]] (opposed to ὁ [[πατήρ]] τῶν πνευμάτων), parents, the [[founder]] of a [[race]] or [[tribe]], [[progenitor]] of a [[people]], [[forefather]]: so Abraham is called, [[fathers]] i. e. [[ancestor]]'s, forefathers, Homer down; so [[too]] אָבות, the founders of a [[race]], [[one]] advanced in years, a [[senior]]: [[πατήρ]] περιτομῆς, [[πατήρ]] πάντων τῶν πιστευόντων, ἐκ πατρός τίνος [[εἶναι]] is used of [[one]] [[who]] shows [[himself]] as [[like]] [[another]] in [[spirit]] and [[purpose]] as [[though]] he had [[inherited]] his [[nature]] from him, [[Sophocles]], Lexicon, [[under]] the [[word]]), applied to α. teachers, as those to whom pupils [[trace]] [[back]] the [[knowledge]] and [[training]] [[they]] [[have]] [[received]]: β. the members of the Sanhedrin, whose [[prerogative]] it [[was]], by [[virtue]] of the [[wisdom]] and [[experience]] in [[which]] [[they]] excelled, to [[take]] [[charge]] of the interests of others: God is called the Father, a. τῶν [[φώτων]] (A. V. of lights i. e.) of the stars, the [[heavenly]] luminaries, [[because]] he is [[their]] [[creator]], [[upholder]], [[ruler]], of [[all]] [[rational]] and [[intelligent]] beings, [[whether]] angels or men, [[because]] he is [[their]] [[creator]], [[preserver]], [[guardian]] and [[protector]]: G L T Tr WH; τῶν πνευμάτων, of [[spiritual]] beings, of [[all]] men ([[πατήρ]] τοῦ παντός ἀνθρώπων γένους, Josephus, Antiquities 4,8, 24): so in the Synoptic Gospels, [[especially]] Matthew, ὁ [[πατήρ]] ὁ ἐν (τοῖς) οὐρανοῖς, the Father in [[heaven]], R G L; ἐξ οὐρανοῦ; cf. Buttmann, § 151,2{a}; Winer's Grammar, § 66,6); ὁ [[πατήρ]] ὁ οὐρανοῖς, the [[heavenly]] Father, of Christians, as those [[who]] [[through]] Christ [[have]] been [[exalted]] to a [[specially]] [[close]] and [[intimate]] [[relationship]] [[with]] God, and [[who]] no [[longer]] [[dread]] him as the [[stern]] [[judge]] of sinners, [[but]] [[revere]] him as [[their]] reconciled and [[loving]] Father. This [[conception]], [[common]] in the [[NT|N.T.]] Epistles, shines [[forth]] [[with]] [[especial]] [[brightness]] in [[γεννάω]], 2d.): [[absolutely]], Θεός καί [[πατήρ]] πάντων, of [[all]] Christians, Winer's Grammar, § 34,3b.; § 132,10), ὁ [[πατήρ]] τῶν [[οἰκτίρμων]], τῆς δόξης, ὁ Θεός καί [[πατήρ]] [[ἡμῶν]], Θεός [[πατήρ]], etc., [[see]] Θεός, 3, p. 288{a}.<br /><b class="num">d.</b> the Father of Jesus Christ, as [[one]] whom God has united to [[himself]] in the closest [[bond]] of [[love]] and [[intimacy]], made acquainted [[with]] his purposes, appointed to [[explain]] and [[carry]] [[out]] [[among]] men the [[plan]] of [[salvation]], and (as appears from the [[teaching]] of John) made to [[share]] [[also]] in his [[own]] [[divine]] [[nature]]; he is so called, α. by Jesus [[himself]]: [[simply]] ὁ [[πατήρ]] (opposed to ὁ [[υἱός]]), ὁ [[πατήρ]] μου, ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς added, ὁ [[οὐράνιος]], ὁ [[ἐπουράνιος]], β. by the apostles:: John, pp. 27-34, and) [[below]] in [[υἱός]] and [[τέκνον]].

|mltxt=ο, ΝΜΑ, και [[πατέρας]], ΝΜ<br /><b>1.</b> ο γεννήτορας, ο [[γονιός]], ο [[γονέας]] (α. «του [[πατέρα]] σου, όταν έρθεις, δε θα βρεις [[παρά]] τον τάφο», <b>Σολωμ.</b><br />β. «ἐπῆγεν ὁ [[πατέρας]] της εἰς κάποιον [[ταξίδι]]», Διγ. Ακρ.<br />γ. «τοῦδε κεκλῆσθαι πατρός», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> «Πάτερ ημών» — η [[Κυριακή]] [[προσευχή]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[προσφώνηση]] ιερέων («[[πάτερ]] Νικόλαε, [[προσκυνώ]]»)<br /><b>2.</b> ειδικά για μοναχούς χρησιμοποιείται ως [[παράθεση]] [[πριν]] από το όνομά τους σε ονομ. ή κλητ. (α. «ο [[πατήρ]] Ιάκωβος» β. «[[είναι]] του [[πάτερ]] Ανανία»)<br /><b>3.</b> [[προσφώνηση]] πάτρωνα, αφεντικού («[[πατέρα]], πώς να μην τραγουδήσω;», Κρυστάλλ.)<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «έγινε [[πατέρας]]» — απέκτησε το πρώτο του [[παιδί]]<br />β) «[[είναι]] [[παιδί]] του [[πατέρα]] του» — έχει τα [[ίδια]] προτερήματα ή ελαττώματα με τον [[πατέρα]] του<br />γ) «άκουγε τον [[πατέρα]] σου κι ορμήνευε τον γιο σου» — ο [[γιος]] [[πρέπει]] να υπακούει τον [[πατέρα]] του και ο [[πατέρας]] να συμβουλεύει τον γιο του<br />δ) «[[προς]] πατρός» — από την [[πλευρά]] του [[πατέρα]] («ο [[προς]] πατρός [[θείος]]»)<br />ε) «από [[πατέρα]]» — συγγενείς από [[πατέρα]]<br />στ) «Πατέρες της Εκκλησίας» — οι εκκλησιαστικοί άνδρες τών πρώτων μ.Χ. αιώνων που διακρίθηκαν με τον λόγο και τα συγγράμματα, με την επιστημονική και εκκλησιαστική [[δραστηριότητα]] και με την αγιότητά τους<br />ζ) «[[φιλοσοφία]] τών Πατέρων» — [[κλάδος]] της φιλοσοφίας που ασχολείται με τις κοσμοθεωρίες που αναπτύχθηκαν από τους Πατέρες της Ανατολικής και της Δυτικής Εκκλησίας<br />η) «Άγιοι Πατέρες» — οι συνοδικοί, οι επίσκοποι που αποτελούν την Ιερά Σύνοδο<br />θ) «ευλογείτε, Πατέρες Άγιοι» — [[φράση]] που λέγεται από τον αναγνώστη στα μοναστήρια [[πριν]] από την [[ανάγνωση]] του συναξαρίου<br />ι) «πατέρες του έθνους» ή, ειρωνικά, «εθνοπατέρες» — οι αιρετοί εκπρόσωποι του έθνους, οι βουλευτές<br />ια) «[[πατέρας]] του έθνους» ή «[[πατέρας]] της φυλής» — εμπνευσμένος, [[λαοπρόβλητος]] [[ηγέτης]] με μεγάλες υπηρεσίες στο [[έθνος]]<br />ιβ) «[[Κυριακή]] τών Αγίων Πατέρων» — η [[έκτη]] [[Κυριακή]] [[μετά]] το [[Πάσχα]] και η [[τρίτη]] [[Κυριακή]] του Οκτωβρίου, [[κατά]] τις οποίες η Εκκλησία τιμά τη [[μνήμη]] τών μεγάλων Πατέρων που συγκρότησαν τις οικουμενικές [[συνόδους]]<br />ιγ) «[[πάτερ]] φαμίλιας» — [[τίτλος]] που αποδίδεται στον αρχηγό της οικογένειας<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br /><b>1.</b> ο Θεός, [[κατά]] τη χριστιανική [[αντίληψη]] («Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς «ουρανοῖς», ΚΔ)<br /><b>2.</b> ο Θεός, όπως αποκαλείται από τον Χριστό («Πάτερ, εἰς χεῖράς σου [[παραδίδω]] τὸ πνεῦμα μου», ΚΔ)<br /><b>3.</b> ο Θεός, σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα («[[πιστεύω]] εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα...»)<br /><b>4.</b> <b>στον πληθ.</b> <i>οι πατέρες</i><br />[[προσηγορία]] τών αγίων, [[καθώς]] και τών κληρικών<br /><b>νεοελλ.-αρχ.</b><br /><b>1.</b> <b>στον πληθ.</b> οι πρόγονοι, οι προπάτορες («ἐκ πατέρων» — από την [[εποχή]] τών προγόνων, ΚΔ)<br /><b>2.</b> ο [[δημιουργός]], ο [[εφευρέτης]] ενός πράγματος, ο [[εισηγητής]], ο [[πρωτεργάτης]] (α. «ο [[πατέρας]] της Ιστορίας» — ο Ηρόδοτος<br />β. «ὁ πατὴρ τῶν φώτων» — ο Θεός<br />γ. «[[χρόνος]] ὁ πάντων [[πατήρ]]», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> <b>στον πληθ.</b> <i>oἱ πατέρες</i><br />οι δύο γονείς<br /><b>2.</b> ο γεννήτορας θεών και ανθρώπων, ο [[υπέρτατος]] [[αρχηγός]] και [[προστάτης]], ο [[Ζεύς]] («ὁ τῶν ἁπάντων [[Ζεύς|Ζεὺς]] [[πατήρ]]», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>3.</b> ([[κατά]] την Παλ. Διαθήκη) ο γεννήτορας και [[προστάτης]] του γένους του Ισραήλ («[[οὗτος]] [[πατήρ]]... ἐποίησέ σε καὶ ἔπλασέ σε», ΠΔ)<br /><b>4.</b> ([[κατά]] την εβραϊκή [[παράδοση]]) ο Αβραάμ, ο προπάτορας και [[γενάρχης]] του εβραϊκού λαού («Ἀβραὰμ τὸν [[πατέρα]] ἡμῶν», ΚΔ)<br /><b>5.</b> [[προσφώνηση]] σε πρεσβύτη ή αξιοσέβαστο [[πρόσωπο]] ή [[ξένο]] («ξεῖνε [[πάτερ]], δείξω τοι δρόμον», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>6.</b> <b>στον πληθ.</b> οι εποικιστές μιας πόλεως, οι οποίοι αποτελούσαν τη μητρόπολή της, οι πρόγονοι μιας αποικίας («οὐ ποιέετε δίκαια ἐπὶ τοὺς [[πατέρας]] στρατευόμενοι», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>7.</b> [[τίτλος]] ενός βαθμού της ιεραρχίας στα μυστήρια του Μίθρα<br /><b>8.</b> το χρηματικό [[κεφάλαιο]], [[επειδή]] γεννάει τον τόκο («τοῦ πατρὸς ἐκγόνους τόκους», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>9.</b> <b>φρ.</b> α) «πατρὸς [[πατήρ]]» — ο [[παππούς]], <b>Ομ. Ιλ.</b><br />β) «τὰ πρὸς πατρός» — από την πατρική [[πλευρά]], [[πατρόθεν]]<br />γ) «συγγεγραμμένοι πατέρες» — οι πληβείοι της Ρώμης που στις αρχές τών δημοκρατικών χρόνων έγιναν δεκτοί στη ρωμαϊκή σύγκλητο, [[αλλιώς]] εκλεγέντες πατέρες ή, [[κατά]] [[άλλη]] [[εκδοχή]], γενικά οι συγκλητικοί<br />δ) «[[πατήρ]] πατρίδος» — [[τιμητικός]] [[τίτλος]] που απένεμαν οι Ρωμαίοι σε διακρινόμενους αρχηγούς του κράτους<br />ε) «[[πατήρ]] βουλής» — [[τιμητικός]] [[τίτλος]] τών Ρωμαίων, [[αρχηγός]], [[καθοδηγητής]] της βουλής, της συγκλήτου<br />στ) «[[πατήρ]] συναγωγής» — [[τιμητικός]] [[τίτλος]] στους Εβραίους.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[πατήρ]], αντίστοιχη του [[μήτηρ]], ανάγεται στον ΙΕ τ. pәtēr «[[πατέρας]], [[αρχηγός]] της οικογένειας» και απαντά στις περισσότερες ΙΕ γλώσσες (<b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>pit</i><i>ā</i><i>r</i>-, αβεστ. <i>pitar</i>-, λατ. <i>pater</i>, αρχ. ιρλ. <i>athir</i>, αρχ. άνω γερμ. <i>fater</i>, γερμ. <i>Vater</i>, αγγλ. <i>father</i>) [[καθώς]] και στη Μυκηναϊκή στον τ. <i>pate</i>. Η λ. [[πατήρ]] έχει ιδιαίτερη κοινωνική [[αξία]] και δηλώνει τον [[πατέρα]] ως αρχηγό της οικογένειας και εκπρόσωπο τών παλαιότερων γενεών (<b>πρβλ.</b> τη [[χρήση]] του τ. <i>πατέρες</i> με σημ. «πρόγονοι»). Παράλληλα, η λ. έχει και θρησκευτικό [[περιεχόμενο]] (<b>πρβλ.</b> τη [[χρήση]] της ως προσωνυμίας του [[Διός]] στις φρ. [[πάτερ]] Ζεῦ</i>, [[πατήρ]] ἀνδρῶν τε θεῶν τε</i>). Και οι δύο αυτές χρήσεις της λ. υπάρχουν ήδη και στην ΙΕ. Η λ. [[πατήρ]] απαντά ως <i>α</i>' συνθετικό σε αρχαϊκά ανθρωπωνύμια με τη [[μορφή]] <i>Πατρο</i>- ([[πρβλ]]. [[Πατροκλῆς]], [[Πάτροκλος]], [[Πάτριππος]]), [[καθώς]] και ως β' συνθετικό με τις μορφές -[[πάτρα]] (<b>πρβλ.</b> <i>Φιλο</i>-[[πάτρα]] = μυκηναϊκό <i>piropatara</i>, <i>Κλεο</i>-[[πάτρα]], <i>Θεο</i>-[[πάτρα]], <i>Νικο</i>-[[πάτρα]]) και αργότερα -<i>πατρoς</i> ([[πρβλ]]. [[Ἀντίπατρος]], [[Κλεινόπατρος]], [[Κλεόπατρος]]). Από τη λ. [[πατήρ]] προέρχονται, [[επίσης]], και τα ανθρωπωνύμια <i>Πατρέας</i>, <i>Πατρίσκος</i>, <i>Πάτρων</i>, <i>Πατρώ</i>. Ο νεοελλ. τ. [[πατέρας]] έχει σχηματιστεί από την [[αιτιατική]] [[πατέρα]] του [[πατήρ]] [[κατά]] τα αρσ. σε -<i>ας</i>. Τέλος, η λ. απαντά και σε προσηγορικά ως α' συνθετικό με τη [[μορφή]] <i>πατρο</i>- και ως β' συνθετικό με τη [[μορφή]] -[[πάτωρ]] και σπανιότερα -<i>πάτηρ</i> σε υστερογενείς σχηματισμούς.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[πατριά]], [[πατρικός]], [[πάτριος]], [[πατριός]], [[πατρότητα]](-<i>της</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[πάτρα]], [[πατριάζω]], [[πατριαστί]], [[πατρίδιον]], [[πατριστί]], [[πατρόθεν]], [[πατροφιστί]], [[πατρώζω]], [[πάτρως]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' Συνθετικό) [[πατραγαθία]], [[πατροκτασία]], [[πατροκτόνος]], [[πατροπαράδοτος]], [[πατρώνυμος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[πατραδέλφεια]], [[πατραδέλφη]], [[πατραλοίας]], [[πάτραρχος]], [[πατρελασία]], [[πατρογένειος]], [[πατρογενής]], [[πατρογενίδης]], [[πατρογέννητος]], [[πατρογέρων]], [[πατροδότωρ]], [[πατροδώρητος]], <i>πατροκασίγνητη</i>, [[πατροκασίγνητος]], [[πατροκελεύστως]], [[πατροκόμος]], [[πατρολάθησις]], [[πατρολέτωρ]], <i>πατρολόος</i>, [[πατρολύμας]], [[πατρομάχος]], [[πατρομήτωρ]], [[πατρομύστης]], [[πατρονόμος]], [[πατροπάτωρ]], [[πατροποίητος]], [[πατροποιούμαι]], [[πατρόπολις]], [[πατρορραίστης]], [[πατροστερής]], [[πατροτυπία]], [[πατροτύπτης]], [[πατροφάγος]], [[πατροφαής]], [[πατροφεγγής]], [[πατροφονεύς]], [[πατροφόνος]], [[πατροφόντης]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[πατράδελφος]], [[πατροδίδακτος]], [[πατροκίνητος]], [[πατροποθήτως]]<br /><b>μσν.</b><br />[[πατρακούομαι]], [[πατρεπωνυμία]], [[πατρογεώργητος]], [[πατρόδοτος]], [[πατροείκελος]], [[πατρόθειος]], <i>πατρόθεος</i>, [[πατροθετούμαι]], [[πατρομαχία]], [[πατρομητρόθεν]], [[πατρομητρόμοιος]], [[πατρομιμήτως]], [[πατρομιξία]], [[πατρόμοιος]], [[πατρόπαππος]], [[πατροπαράδοσις]], [[πατροπρεπής]], [[πατροσθενής]], [[πατροτροφώ]], [[πατρόφιλος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[πατρογονικός]], [[πατροκλινής]], [[πατρολογία]], [[πατρομανώ]], [[πατροτοπικός]]. (Β' Συνθετικό σε -[[πάτωρ]]) [[απάτωρ]], [[προπάτωρ]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>αμφιπάτωρ</i>, [[αυτοπάτωρ]], <i>βροντοκεραυνοπάτωρ</i>, [[επιπάτωρ]], [[ευπάτωρ]], [[θεοπάτωρ]], [[κλωποπάτωρ]], [[κοινοπάτωρ]], [[λιποπάτωρ]], [[μαμμοπάτωρ]], [[μεγιστοπάτωρ]], [[μισοπάτωρ]], [[μονοπάτωρ]], [[ομοπάτωρ]], [[ορφανοπάτωρ]], [[ουσιοπάτωρ]], [[πατροπάτωρ]], [[ταυροπάτωρ]], [[τριπάτωρ]], [[τριτοπάτωρ]], [[φιλοπάτωρ]], [[χρυσοπάτωρ]], [[ψευδοπάτωρ]]. (Β' συνθετικό σε -<i>πατηρ</i>) [[αινοπάτηρ]], [[οβριμοπάτηρ]], [[ομοπάτηρ]], [[φιλοπάτηρ]]].

|etymtx=[[πατρός]], πατέρα<br />Grammatical information: m.<br />Meaning: [[father]] (Il.); for the inflection Schwyzer 567.<br />Other forms: Myc. [[pate]].<br />Compounds: Many compp., e.g. <b class="b3">πατρο-φόνος</b> [[parricidal]], [[parricide]] (trag., Pl.) with metr. condit. acc. <b class="b3">-ῆα</b> (Od.), also <b class="b3">-φόντης</b> m. f. <b class="b2">id.</b> (S.; Fraenkel Nom. ag. 1, 24 n. 4 a. 239 n. 1), <b class="b3">πατρ-αλοίας</b> s. [[ἀλωή]]; <b class="b3">ἀ-πάτωρ</b> [[fatherless]] (trag., Pl.); [[Ἀπατούρια]] s. v. On the compp. Sommer Nominalkomp. 141 ff. (esp. <b class="b3">ὄ-πατρος</b> a. <b class="b3">ὀβριμο-πάτρη</b>; cf. s. vv.), Risch IF 59, 17.<br />Derivatives: 1. Dimin.: <b class="b3">πατρ-ίδιον</b> n. (com.), also <b class="b3">πατέρ-ιον</b> (Luc.) with <b class="b3">-ίων</b> m. (late; from voc. [[πάτερ]]; <b class="b3">-ίων</b> like <b class="b3">μαλακ-ίων</b> a.o.), Georgacas Glotta 36, 175f., Maas Mél. Bq 2, 130 f. -- 2. <b class="b3">πάτρ-α</b>, Ion. <b class="b3">-η</b> f. [[paternal ancestry]], [[tribe; native city]], [[country]], [[fatherland]] (Il.; Wackernagel Festg. Kaegi 57ff. = Kl. Schr. 1, 485ff.). -- 3. <b class="b3">πατρ-ιά</b>, Ion. <b class="b3">-ιή</b> f. [[paternal ancestry]], [[lineage]], [[family]] (Hdt., El., Delph., LXX, NT; Wackernagel [[l.c.]], Scheller Oxytonierung 71 f.) with <b class="b3">-ιώτης</b>, Dor. <b class="b3">-ιώτας</b>, f. <b class="b3">-ιῶτις</b> [[from the same lineage]], [[native]], [[fellow-countryman]] (Att., Troizen, Delphi Va), <b class="b3">-ιωτικός</b> [[belonging to fellow-countrymen]], [[fatherland]] (Delphi IVa, Arist.). -- 4. <b class="b3">πάτρ-ιος</b> [[paternal]], [[hereditary]], [[customary]] (Pi., IA.), f. <b class="b3">πατρ-ίς</b> [[paternal]], [[fatherland]] (Il.); younger <b class="b3">πατρ-ικός</b> [[paternal]] (Democr., Att., hell.); in the same meaning also [[πατρώϊος]] s. on 7. [[πάτρως]]. -- 5. <b class="b3">πατρ-όθεν</b> [[from ones father]] (Il). -- 6. <b class="b3">εὑ-πατρ-ίδης</b>, Dor. <b class="b3">-ίδας</b>, f. <b class="b3">-ις</b> [[of a noble father]], [[noble]], usually as name of the Oldatt. nobles (trag., Att.), opposite <b class="b3">κακο-πατρ-ίδας</b>, f. <b class="b3">-ις</b> (Alc., Thgn.; Wackernagel Glotta 14, 50f. = Kl. Schr. 2, 858f.). -- 7. [[πάτρως]], <b class="b3">-ωος</b> a. <b class="b3">-ω</b> m. [[male relative]], [[esp. father's brother]], [[uncle]] (Pi., Cret., Ion. Att.); formation like [[μήτρως]] (s.v.); Lat. [[patruus]], Skt. <b class="b2">pitr̥vyà-</b> <b class="b2">id.</b> (e.g. Schmeja IF 68, 22). From it <b class="b3">πατρώ-ϊος</b>, <b class="b3">πατρῳ̃ος</b> [[belonging to the paternal clan]], [[paternal]] = [[πάτρως]], [[πατρικός]] (Il.), cf. <b class="b3">μητρώ-ϊος</b> and Wackernagel Festg. Kaegi 50ff. = Kl. Schr. 1,478ff.; on [[πατρικός]] also Chantraine Études (s. Index). -- 8. [[πατρωός]] m. [[stepfather]] (hell.; formation unclear); also [[πατρυιός]] (late, after [[μητρυιά]], s.v.). -- 9. Verbs: <b class="b3">πατερ-ίζω</b> (Ar. V. 652) [[to call father]] (from voc.), <b class="b3">-εύω</b> <b class="b2">to hold office of πατηρ πόλεως (πατερ-ία)</b> (Miletos VIp); <b class="b3">πατρ-ῴζω</b> [[to take after ones father]] (Philostr., Alciphr.; cf. <b class="b3">μητρ-ῴζω</b>), <b class="b3">-ιάζω</b> <b class="b2">id.</b> (Poll.); also <b class="b3">*πατρίζω</b> > lat. [[patrissāre]] <b class="b2">id.</b> (Leumann Die Sprache 1, 207 = Kl. Schr. 174). -- On [[πατήρ]] w. derivv. also Chantraine REGr. 59-60, 219ff.<br />Origin: IE [Indo-European] [829] <b class="b2">*ph₂ter</b> [[father]]<br />Etymology: Old inherited word for [[father]] (as head of the family), in most IE languages retained, e.g. Skt. [[pitár-]], Lat. [[pater]], Germ., e.g. Goth. [[fadar]]. With [[πάτριος]] agree Skt. [[pítriya]] und Lat. [[patrius]]; with <b class="b3">ὁμο-πάτωρ</b>, <b class="b3">-πάτριος</b> [[from the same father]] (Att. resp. Ion. Att.) OPers. [[hama-pitar-]] resp. OWNo. [[sam-feðr]]; on possible cognates of [[πάτρως]] s. above 7. -- Further forms w. rich lit. in WP. 2, 4, Pok. 829 and in separate dictionaries.

|ftr='''πατήρ''': πατρός, πατέρα usw. (Schwyzer 567)<br />{patḗr}<br />'''Forms''': myk. ''pa''-''te''.<br />'''Grammar''': m.<br />'''Meaning''': [[Vater]] (seit Il.);<br />'''Composita''': Zahlreiche Kompp., z.B. [[πατροφόνος]] [[vatermordend]], [[Vatermörder]] (Trag., Pl.) mit metr. bedingtem Akk. -ῆα (Od.), auch -[[φόντης]] m. f. ib. (S.; Fraenkel Nom. ag. 1, 24 A. 4 u. 239 A. 1), [[πατραλοίας]] s. [[ἀλωή]]; [[ἀπάτωρ]] [[vaterlos]] (Trag., Pl. u.a.); [[Ἀπατούρια]] s. bes. Zu den Kompp. Sommer Nominalkomp. 141 ff. (bes. [[ὄπατρος]] u. [[ὀβριμοπάτρη]]; vgl. s. vv.), Risch IF 59, 17.<br />'''Derivative''': Ableitungen. 1. Demin.: [[πατρίδιον]] n. (Kom.), auch [[πατέριον]] (Luk.) mit -ίων m. (sp.; vom Vok. πάτερ; -ίων wie [[μαλακίων]] u.a.), Georgacas Glotta 36, 175f., Maas Mél. Bq 2, 130 f. — 2. [[πάτρα]], ion. -η f. ‘väterliche Ab- stammung, Sippe; Vaterstadt, -land, Heimat’ (ep. poet. seit Il.; Wackernagel Festg. Kaegi 57ff. = Kl. Schr. 1, 485ff.). — 3. [[πατριά]], ion. -ιή f. [[väterliche Abstammung]], [[Geschlecht]], [[Familie]] (Hdt., el., delph., LXX, NT usw.; Wackernagel a.a.O., Scheller Oxytonierung 71 f.) mit -ιώτης, dor. -ιώτας, f. -ιῶτις [[aus demselben Geschlecht]], [[einheimisch]], [[Landsmann]] (att., Troizen, Delphi V^a), -ιωτικός [[zu den Landsleuten]], [[zur Heimat gehörig]] (Delphi IV^a, Arist. u.a.). — 4. [[πάτριος]] [[väterlich]], [[althergebracht]], [[gebräuchlich]] (Pi., ion. att.), f. [[πατρίς]] [[väterlich]], [[Vaterland]] (seit Il.); jünger [[πατρικός]] [[väterlich]] (Demokr., att., hell. u. sp.); in ders. Bed. auch [[πατρώϊος]] s. zu 7. [[πάτρως]]. — 5. [[πατρόθεν]] [[vom Vater her]] (seit IL). — 6. [[εὐπατρίδης]], dor. -ίδας, f. -ις ‘von edlem Vater, vor- nehm', gew. als Ben. der altatt. Adeligen (Trag. in lyr., att.), Gegensatz κακοπατρίδας, f. -ις (Alk., Thgn.; Waekernagel Glotta 14, 50f. = Kl. Schr. 2, 858f.). — 7. [[πάτρως]], -ωοςu. -ω m. ‘männlicher Verwandter, bes. Bruder des Vaters, Oheim' (Pi., kret., ion. att.); Bildung wie [[μήτρως]] (s.d.); lat. ''patruus'', aind. ''pitr̥vyà''- ib. u.a. (z.B. Schmeja IF 68, 22) scheinen damit entfernt verwandt zu sein. Davon [[πατρώϊος]], πατρῳ̃ος [[der väterlichen Sippe gehörig]], [[väterlich]] = [[πάτρως]], [[πατρικός]] (seit Il.), vgl. [[μητρώϊος]] und Wackernagel Festg. Kaegi 50ff. = Kl. Schr. 1,478ff.; zu [[πατρικός]] noch Chantraine Études (s. Index). — 8. [[πατρωός]] m. [[Stiefvater]] (hell. u. sp.; Bildung unklar ([[πατρωός]] zu [[μητρυιά]] nach -ώς: -υῖα? Tierfelder briefl.); auch [[πατρυιός]] (sp., nach [[μητρυιά]], s.d.). — 9. Verba: [[πατερίζω]] (Ar. ''V''. 652) [[Vater nennen]] (vom Vok.), -εύω ‘das Amt des πατὴρ πόλεως ([[πατερία]]) besorgen’ (Miletos VI^p); [[πατρῴζω]] ‘dem Vater (den Vätern?) nacharten’ (Philostr., Alkiphr. u.a.; vgl. [[μητρῴζω]]), -ιάζω ib. (Poll.); auch *[[πατρίζω]] > lat. ''patrissāre'' ib. (Leumann Die Sprache 1, 207 = Kl. Schr. 174). — Zu [[πατήρ]] m. Ableitungen auch Chantraine REGr. 59—60, 219ff.<br />'''Etymology''': Altes, auf das Lallwort in [[πάππα]] (s.d.) zurückgehendes Erbwort für [[Vater]] (als Oberhaupt der Familie), in den meisten idg. Sprachen erhalten, z.B. aind. ''pitár''-, lat. ''pater'', germ., z.B. got. ''fadar''. Zu [[πάτριος]] stimmen noch aind. ''pítriya''und lat. ''patrius''; zu [[ὁμοπάτωρ]], -[[πάτριος]] [[von demselben Vater]] (att. bzw. ion. att.) apers. ''hama''-''pitar''- bzw. awno. ''sam''-''feðr''; über mögliche Verwandte von [[πάτρως]] s. oben 7. — Weitere Formen m. reicher Lit. bei WP. 2, 4, Pok. 829 und in den Spezialwörterbüchern.<br />'''Page''' 2,481-482