φθίω: Difference between revisions

|Definition=[[ἔφθιον]], each once in Hom. (v. infr. 1.2), the common pres. being [[φθίνω]], Od.5.161, al. (also [[φθινύθω]], [[quod vide|q.v.]]): impf.<br><span class="bld">A</span> ἔφθῐνον [[Herodotus|Hdt.]]3.29, Pl.''Ti.''77a: fut. and aor. φθείσω, [[φθίσω]], ἔφθεισα and ἔφθισα (v. infr. ''ΙΙ''): pf. ἔφθῐκα [[varia lectio|v.l.]] in Dsc.''Praef.''6 (cf. [[φθινάω]]), (ἀπ-) Them.''Or.''28.341d:—Med. and Pass. (in same sense), fut. φθίσομαι (leg. [[φθείσομαι]], in view of [[φθείσω]], v. infr. 11) Il.11.821 (φθειται ''PGen.'' (ii B. C.)), 19.329, 24.86 ([[varia lectio|v.l.]]), Od.13.384: aor. 1 [[φθίσασθαι]] (ἀπο-) Q.S. 14.545: 3pl. aor. Pass. ἔφθῐθεν, v. [[ἀποφθίνω]]: aor. 2 ἐφθίμην, ἔφθῐσο A.''Th.''971 (lyr.); ἔφθῐτο Il.18.100, Thgn.1141 ([[nisi legendum|nisi leg.]] [[ἔφθιται]]), A.''Eu.''458, [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''962, [[Euripides|E.]]''[[Alcestis|Alc.]]''414 (lyr.); 3pl. ἐφθίατο Il.1.251; imper. 3sg. [[φθίσθω]] (ἀπο-) 8.429; Ep. subj. φθίεται 20.173, φθιόμεσθα 14.87; opt. [[φθίμην]] (ἀπο-) Od.10.51, [[φθῖτο]] (φθῖτ') 11.330 (the [[varia lectio|v.l.]] φθεῖτ' is incorrect); inf. φθίσθαι Il.9.246, 13.667, Od.14.117, 15.354, (κατα-) 2.183 (always with incorrect [[varia lectio|v.l.]] [[φθεῖσθαι]]); part. [[φθίμενος]], v. infr. 1.2: rare in pf., ἔφθιται Od.20.340, 3pl. ἐξέφθινται [[Aeschylus|A.]]''[[The Persians|Pers.]]''679 (lyr.). [Hom. has ῑ in [[φθίῃς]] (infr.1.2), ῐ in [[ἔφθιεν]] (infr.), [[φθιόμεσθα]], [[φθίεται]]: ῑ always in fut. and aor. φθίσω, [[φθίσομαι]], [[ἔφθισα]] (sed v. infr. ''ΙΙ''), cf. [[φθισήνωρ]], [[φθισίμβροτος]] ([[quod vide|qq.v.]]): ῐ always in aor. and pf. Pass. (v. supr.), exc. in opt. (v. supr.):—Hom. also uses ῑ in [[φθίνω]] (prob. fr. <b class="b3">*φθῐνϝω</b>, cf. [[φθίνυθω]]) whereas ῐ always in φθῐνω in Pi. and Trag., who use ῐ even in ἔφθισα, v. infr. 11.] (Cf. [[ψίνω]], [[ψινάς]], [[ψίσις]]: φθῐ- and ψῐ- correspond to Skt. kṣi-, pres. kṣiṇā́ti, kṣiṇóti, 'he [[destroy]]s', Pass. Kṣī́yante 'they [[perish]]', ákṣitas ( = [[ἄφθιτος]]) '[[imperishable]]', fut. stem kṣeṣya- ( = φθεισο-), aor. stem kṣeṣ- (= φθεισ-).)<br><span class="bld">I</span> [[decay]], [[wane]], of [[time]], [[πρίν]] κεν νὺξ φθῖτο (opt. aor.) [[first]] [[would]] the [[night]] [[be]] [[come]] to an [[end]], Od.11.330: τῆς νῦν φθιμένης νυκτός [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''141 (anap.); in this sense mostly in pres. [[φθίνω]], φθίνουσιν νύκτες τε καὶ ἤματα = they [[wane]] or [[pass away]], Od.11.183, etc.; [[μηδέ τοι αἰὼν φθινέτω]] = [[let]] not [[thy]] [[life]] [[be wasted]], 5.161: esp.<br><span class="bld">b</span> of the [[moon]], [[wane]], [σελήνη] αὐξανομένη καὶ φθίνουσα Arist.''Cael.'' 291b20; hence, in monthly reckoning, [[μηνῶν φθινόντων]] in the moon's [[wane]], i.e. towards the month's end, 10.470, etc.; later, [[μὴν φθίνων]], the [[last]] [[decad]], IG12.298.17, 328.13, Th.5.54, etc.; opp. [[ἱστάμενος]] ([[ἵστημι]] B. 111.4), [[μεσῶν]], but in Hom., the [[second]] [[half]] of the [[month]] (τοῦ μὲν φθίνοντος μηνός, τοῦ δ' ἱσταμένοιο), Od.14.162, 19.307.<br><span class="bld">c</span> of the [[star]]s, [[decline]], [[set]], [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''7 (prob. interpol.).<br><span class="bld">2</span> of persons, [[waste away]], [[pine]], [[perish]], ὥς κε δόλῳ φθίῃς Od.2.368 (perhaps aor. subj. with ῑ metri grat.); [[ἤτοι ὁ τῆς ἀχέων φρένας ἔφθιεν]] = [[was wasting away in mind]], Il.18.446 (perhaps trans., [[causing]] his [[heart]] to [[pine]]; prob. impf., but possibly aor.); φθίνει καὶ μαραίνεται νόσῳ [[Euripides|E.]]''[[Alcestis|Alc.]]''203; ἐκ φόνων S.''Tr.''558; [[οἱ φθίνοντες]] = [[consumptive]] [[people]], Hp.''Aph.''3.10, cf. ''Epid.''1.24.<br><span class="bld">b</span> of life, strength, etc., οὐ φθίνει ἀρετά Pi.''P.''1.94; φθίνει μὲν ἰσχὺς γῆς φ. δὲ σώματος [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Coloneus|OC]]''610, cf. ''OT''665 (lyr.); [[ὕβρις]] . . ἀνθεῖ τε καὶ πάλιν φ. Id.''Fr.''786; ἥβην τὴν μὲν ἕρπουσαν πρόσω, τὴν δὲ φθίνουσαν Id.''Tr.''548; τοῖς μὲν αὔξεται βίος, τῶν δὲ φθίνει E.''Fr.''415.5, cf. [[Plato|Pl.]]''[[Phaedo|Phd.]]''71b, ''Ti.''81b, etc.; c. dat. modi, πόλις φθίνουσα μὲν κάλυξιν... φθίνουσα δ' ἀγέλαις [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''25; of things, [[fade away]], [[disappear]], ἐδεστὸν ἐξ αὑτοῦ φ. καὶ ψῇ Id.''Tr.''677; τὸ σῶμα φθίνει Hp.''Loc.Hom.''24; metaph., φθίνοντα Ααΐου θέσφατα [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''906 (lyr.), cf. ''Ant.''1013:—Pass., αὐτὸς φθίεται Il.20.173, cf. 14.87; more freq. in fut. and aor., ἤδη φθίσονται 11.821, cf. 19.329, Od.13.384; τηλόθι πάτρης ἔφθιτο Il.18.100; δύο γενεαὶ μερόπων ἀνθρώπων ἐφθίατο 1.251; νούσῳ ὑπ' ἀργαλέῃ φθίσθαι 13.667; νόσοις ὁ τλήμων ἔφθιτο [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''962; πρὸς φίλου ἔφθισο = wast [[slain]] by... A.''Th.''971 (lyr.), cf. E.''Med.''1414 (anap.): freq. in part. [[φθίμενος]], [[slain]], [[dead]], Od.11.558, al.; χερσὶν ὑπ' Ἀργείων φθίμενος Il.8.359; ἐν πολέμῳ φθίμενον ''IG''12. 976; [[φθίμενοι]] = [[the dead]], φθιμένοισι μετείην Od.24.436; πενθήσει βασιλῆ φ. Orac. ap. [[Herodotus|Hdt.]]7.220, cf. Euph.21; φθιμένων ζῳῶν τε φωτῶν Pi.''I.'' 4(3).10(28), cf. B.5.83; φθιμένοισιν A.''Th.''732 (lyr.); [[φθίμενος]] S.''Tr.'' 1161, cf. ''Ant.''836 (anap.); μηδέτιν' [[εἰπεῖν]] . . φθιμένων [[Euripides|E.]]''[[Hecuba|Hec.]]''137 (anap.): less freq. c. Art. (cf. [[φθιτός]]), τὸν φθίμενον A.''Th.''336 (lyr., codd.); τῶν φ. Id.''Ag.''1023 (lyr.); τῶν [[πρότερον]] φ. Id.''Ch.''403 (anap.); [[φθίμενον δέμας]], [[σῶμα]], [[mortal]], IG9(1).882.9,12 (Corc.); [[Φθιμένη]] = [[Perishing]], personified as a [[goddess]], Φυσώ τε Φ. τε Emp. 123.1: rare in Prose, τοῖς φθιμένοις [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''8.7.18.<br><span class="bld">II</span> Causal, in fut. φθ(ε)ίσω, aor. 1 ἔφθεισα, ἔφθισα (usu. written [[φθίσω]], [[ἔφθισα]] in codd., but correctly φθεισαν (Od.20.67) in ''PHib.''1.23 (iii B. C.), φθείσει (Il.6.407) in cod. A and ''Et.Gen.''cod.B (Miller Mélanges 300)), [[cause to decay]] or [[pine away]], [[consume]], [[destroy]], φθ(ε)ίσει σε τὸ σὸν [[μένος]] Il.6.407; τὸν Πάτροκλος ἔμελλε φθ(ε)ίσειν 16.461, cf. 22.61; οἳ μεμάασιν Ὀδυσσῆος φθ (ε) ῖσαι γόνον Od.4.741; ἵνα φθ (ε) ίσωμεν ἑλόντες αὐτόν 16.369; τόν ἔθελον φθ(ε)ῖσαι ib.428; τοκῆας . . φθ(ε)ῖσαν θεοί 20.67: rare in Trag. (only lyr., and in the form ἔφθῐσα), Μοίρας φθίσας A.''Eu.''173; τὸν . . ὑπὸ σῷ φθίσον κεραυνῷ [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''202; φυτὸν ἥμερον μήτε [[φθίνειν]] μήτε [[σίνεσθαι]] Pythag. ap. D.L.8.23; νῦν σε [[μοῖρα]] . . φθίνει, [[φθίνει]] dub. in S.''El.''1414 (lyr., fort. σοι).

|btext=<i>f.</i> φθίσω, <i>ao.</i> ἔφθισα, <i>pf.</i> rare ἔφθικα;<br /><i>Pass. ao.</i> ἐφθίθην, <i>pf.</i> ἔφθιμαι;<br /><b>1</b> <i>intr. (au prés. et à l'impf)</i> périr, dépérir, se consumer, se flétrir : [[ἀχέων]] φρένας ἔφθιεν IL il se consumait de chagrin dans son cœur;<br /><b>2</b> <i>tr. (au f. et à l'ao.)</i> faire périr lentement, consumer, perdre peu à peu, acc.;<br /><i><b>Pass.-Moy.</b></i> [[φθίομαι]] (<i>pf.</i> ἔφθιμαι, <i>pqp.</i> ἐφθίμην <i>aussi empl. comme ao.2</i> &gt; <i>sbj.</i> φθίωμαι, <i>épq.</i> φθίομαι, φθίεται, φθιόμεσθα ; <i>opt.</i> φθίμην, φθῖο, [[φθῖτο]], <i>inf.</i> [[φθίσθαι]], <i>part.</i> [[φθίμενος]] ; <i>ao. Pass. homér.</i> ἐφθίθην) dépérir, se consumer : φθ. κακὸν οἶτον OD périr d'une mort funeste ; νόσοις SOPH, ὑπὸ νούσῳ IL mourir épuisé par les maladies, par la maladie ; [[πρός]] τινος périr de la main de qqn ; οἱ φθίμενοι les morts.<br />'''Étymologie:''' R. Φθι, épuiser, ruiner ; cf. [[φθίνω]].

|mltxt=ΝΜΑ, και [[φθίω]] και κρητ. τ. τ. [[ψίνω]] Α<br /><b>1.</b> [[τείνω]] [[προς]] το [[τέλος]], ελαττώνομαι [[συνεχώς]], [[εκλείπω]] σταδιακά (α. «φθίνουσα [[πορεία]]» β. «φθίνουσιν νύκτες τε καὶ ἤματα», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> [[διέρχομαι]] το [[στάδιο]] της παρακμής, [[παρακμάζω]] (α. «από τον 2ο μ.Χ. αιώνα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άρχισε να φθίνει» β. «φθίνοντα θέσφατα», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>3.</b> <b>αστρον.</b> (για τη [[σελήνη]]) [[προχωρώ]] [[προς]] τη [[χάση]] μου (α. «φθίνουσα [[σελήνη]]» — η [[φάση]] της Σελήνης από την Πανσέληνο [[μέχρι]] τη νέα Σελήνη, όταν το φωτισμένο [[τμήμα]] της ελαττώνεται [[βαθμηδόν]]<br />β. «([[σελήνη]]) αὐξανομένη καὶ φθίνουσα», <b>Αριστοτ.</b>)<br /><b>4.</b> <b>μτφ.</b> (<b>για πρόσ.</b>) [[χάνω]] [[σιγά]] [[σιγά]] τις δυνάμεις μου, μαραίνομαι, [[μαραζώνω]] (α. «φθίνει από τη [[στενοχώρια]] της» β. «φθίνει καὶ μαραίνεται νόσῳ», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>φρ.</b> α) «φθίνουσα [[πρόοδος]]»<br /><b>μαθημ.</b> <b>βλ.</b> [[πρόοδος]]<br />β) «[[νόμος]] φθινουσών αποδόσεων»<br /><b>(οικον.)</b> [[νόμος]] της μικροοικονομικής θεωρίας σύμφωνα με τον οποίο από ένα [[σημείο]] και [[πέρα]] το [[μέσο]] [[προϊόν]] εργασίας αρχίζει να φθίνει<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> (για αστέρες) δύω, [[βασιλεύω]]<br /><b>2.</b> (<b>για πράγμ.</b>) εξαφανίζομαι, [[χάνομαι]] (α. «οὐ φθίνει Κροίσου... ἀρετά», <b>Πίνδ.</b><br />β. «ὁρῶ... ἥβην τὴν μὲν ἕρπουσαν [[πρόσω]], τὴν δὲ φθίνουσαν», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>3.</b> (<b>για πρόσ.</b>) [[πεθαίνω]] («νόσοις ὁ [[τλήμων]]... ἔφθιτο», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>4.</b> <b>(μτβ.)</b> α) [[ενεργώ]] [[έτσι]] ώστε να ελαττωθεί ή και να χαθεί [[κάτι]] [[σιγά]] [[σιγά]] («φθίσει σε τὸ σὸν [[μένος]]», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br />β) (σχετικά με πρόσ.) [[σκοτώνω]], [[φονεύω]] («οἳ μεμάασιν... Ὀδυσσῆος φθῑσαι [[γόνον]]», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>5.</b> (μόνον ο τ. [[ψίνω]] στο μέσ.) [[ψίνομαι]]<br />(για άμπελο) [[αποβάλλω]] τους καρπούς μου [[προτού]] να ωριμάσουν<br /><b>6.</b> (το αρσ. πληθ. μτχ. ενεργ. ενεστ. ως ουσ.) <i>οἱ φθίνοντες</i><br />οι φυματικοί<br /><b>7.</b> (η μτχ. μέσ. ενεστ. ως επίθ.) [[φθίμενος]], -<i>ένη</i>, -<i>ον</i><br />αυτός που υπόκειται σε [[φθορά]], [[φθαρτός]] («κεῖται μὲν γαίῃ φθίμενον [[δέμας]]», <b>επιγρ.</b>)<br /><b>8.</b> (το αρσ. μτχ. μέσ. ενεστ. ως ουσ.) ὁ [[φθίμενος]]<br />α) ο [[θνητός]]<br />β) ο [[νεκρός]]<br /><b>9.</b> (το θηλ. μτχ. μέσ. ενεστ. ως κύριο όν.) <i>Φθιμένη</i><br />η [[προσωποποίηση]] της έννοιας της φθοράς, της καταστροφής<br /><b>10.</b> <b>φρ.</b> «μὴν φθίνων»<br />(στο αττ. [[ημερολόγιο]]) η [[τρίτη]] και τελευταία [[δεκάδα]] ενός [[μήνα]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Το ρ. <i>φθῑνω</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>φθίνFω</i>, για τη [[διαλεκτική]] [[εναλλαγή]] -<i>ῑ</i>-/-<i>ῐ</i>-, [[μετά]] την [[απλοποίηση]] του συμπλέγματος -<i>νF</i>-, <b>πρβλ.</b> <i>φθᾱ</i>-<i>νω</i> <span style="color: red;"><</span> <i>φθάνFω</i>, <b>βλ.</b> και λ. [[φθάνω]]) ανάγεται στη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] της ΙΕ ρίζας <i>g</i>^zw<i>hei</i>- «[[αφανίζω]], εξαφανίζομαι, [[χάνομαι]] ([[συχνά]] αναφορικά [[προς]] τη [[χάση]] της σελήνης)» και συνδέεται με διάφορους αρχ. ινδ. τ. σχηματισμένους από θ. <i>kse</i>- / <i>ksi</i>- με σημ. «[[αφανίζω]], [[καταστρέφω]], [[χάνομαι]]» (<b>πρβλ.</b> <i>ksayah</i>, <i>ksin</i><i>ā</i><i>ti</i> κ.λ.π.). Το αρκτικό <i>ks</i>- τών αρχ. ινδ. τ. [[καθώς]] και η [[παρουσία]] στην Ελληνική τ. με αρκτικό <i>ψ</i>- (<b>πρβλ.</b> [[ψινάς]], [[ψίνω]], [[ψίσις]]) επιβεβαιώνουν την ύπαρξη αρκτικού δασέος ηχηρού χειλοϋπερωικού φθόγγου <i>g</i>^zw<i>h</i>- (<b>βλ.</b> και λ. [[φθάνω]], [[φθείρω]]). Ο ενεστ. [[φθίνω]] έχει σχηματιστεί από τη [[ρίζα]] <i>g</i>^zw<i>hi</i>- με έρρινο [[ένθημα]] -<i>n</i>-/-<i>ν</i>- και [[παρέκταση]] -<i>u</i>/<i>F</i>- της ρίζας μέσω ενός αρχικού τ. <i>φθινευμι</i> / <i>φθινῦμι</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>g</i>^zw<i>hi</i>-<i>n</i>-<i>eu</i>/<i>g</i>^zw<i>hi</i>-<i>n</i>-<i>u</i>-, <b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>ksinoti</i>, <i>ksinumah</i> με έρρινο [[ένθημα]] [[επίσης]]) ο [[οποίος]], με [[μετάσταση]] στη θεματική [[συζυγία]], έδωσε τ. <i>φθίνFω</i> (για ανάλογο σχηματισμό <b>βλ.</b> και λ. [[φθάνω]]). Η [[μορφή]] αυτή <i>φθίνFω</i> διατηρείται στους τ. [[φθινύω]] και [[φθινύθω]] όπου το -<i>F</i>- απαντά με τη φωνηεντική του [[μορφή]] ως -<i>υ</i>- (για το [[σύστημα]] αρχ. ινδ. <i>ksinoti</i>: <i>φθινῦμι</i>: <i>φθίνFω</i>: [[φθινύω]], <b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>sanoti</i>: <i>ἄνῡμι</i>: <i>ἄνFω</i> [> <i>ᾱνομαι</i> / <i>ἄνω</i>]: [[ἀνύω]], <b>βλ. λ.</b> [[ἀνύω]]). Το ρ. [[φθίνω]] εμφανίζει στα παρ. και σύνθ. του, [[αλλά]] και [[κατά]] την [[κλίση]] του, ποικίλες μορφές θέματος προερχόμενες από τις διάφορες μεταπτωτικές βαθμίδες της ρίζας <i>g</i>^zw<i>hei</i>-: <i>φθῐ</i>- της μηδενισμένης βαθμίδας (<b>πρβλ.</b> [[φθίσις]], [[φθιτός]], μέσ. αορ. <i>ἔ</i>-<i>φθι</i>-<i>το</i>, μτχ. [[φθίμενος]]), <i>φθῐν</i>- από το θ. του ενεστ. (<b>πρβλ.</b> [[φθινάς]], [[φθινώδης]]), <i>φθοι</i>- της ετεροιωμένης βαθμίδας (<b>πρβλ.</b> [[φθόη]] <span style="color: red;"><</span> <i>φθοyα</i>). Η [[μορφή]] <i>φθει</i>- της απαθούς βαθμίδας απαντά στους τ. του μέλλ. <i>φθείσω</i> / <i>φθείσομαι</i> και σε ορισμένους σύνθ. τ. ([[πρβλ]]. [[φθεισήνωρ]]), οι οποίοι όμως απαντούν [[σχεδόν]] [[παντού]] με -<i>ῑ</i>- [[αντί]] -<i>ει</i>- (<b>βλ.</b> και τα σύνθ. με α' συνθετικό <i>φθισι</i>-), [[γεγονός]] που ερμηνεύεται [[είτε]] με [[βάση]] μια αρχαία [[αντικατάσταση]] της εναλλαγής -<i>ei</i>-/-<i>i</i>- της ΙΕ από μια [[εναλλαγή]] -<i>ῑ</i>-/-<i>ῐ</i>- [[είτε]] από την ιωτακιστική [[προφορά]] της διφθόγγου -<i>ει</i>-. Ωστόσο, παρλλ. [[προς]] τους τ. <i>φθῑσω</i>, <i>ἔφθῖσα</i> απαντά και τ. αορ. <i>ἔφθῐσα</i> (και στη [[συνέχεια]] και ο μέλλ. <i>φθῐσω</i>) σχηματισμένος από το θ. του ενεστ. <i>φθῐνω</i>, [[κατά]] το [[σχήμα]] τών αορ. σε -<i>ισα</i> <span style="color: red;"><</span> ρ. σε -<i>ίζω</i> (<b>πρβλ.</b> <i>ἔσχισα</i>: [[σχίζω]]). Τέλος, [[εκτός]] από τον ενεστώτα [[φθίνω]], απαντούν και οι τ. [[φθινύω]] (<b>πρβλ.</b> τον τ. του <b>Ησύχ.</b> <i>φθινύουσι</i><br /><i>φθείρονται</i>), [[φθινύθω]], [[φθίω]] ([[χωρίς]] την [[παρέκταση]] -<i>ν</i>-<i>F</i>- του [[φθίνω]]), ενώ δεν θεωρείται πιθανή η ύπαρξη συνηρημένου τ. <i>φθινῶ</i>, -<i>άω</i> ή -<i>έω</i>, στον οποίο καταλήγουν ορισμένοι μελετητές με [[αφετηρία]] τους τ: μέλλ. <i>φθιν</i>-<i>ή</i>-<i>σω</i> και αόρ. <i>ἐ</i>-<i>φθίν</i>-<i>η</i>-<i>σα</i> (οι τ. αυτοί έχουν σχηματιστεί από το θ. <i>φθῐν</i>- του ενεστ. με αναλογική [[επέκταση]] -<i>η</i>-)].