πρόσωπον: Difference between revisions

|Definition=τό: pl. [[πρόσωπα]], Ep. (Aeol.acc. to Sch.Il.7.212)<br><span class="bld">A</span> προσώπατα Od.18.192, ''AP''5.230 (Maced.), Opp.''C.''1.419, etc.; dat. προσώπασι Il.7.212: a masc. nom. [[πρόσωπος]] is cited from Pl.Com.250:—[[face]], [[countenance]] (cf. [[μέτωπον]]), Hom., always in plural, even of a single person, Il.7.212, 18.414, Od.19.361, al. (exc. Il.18.24), and so in Hes. ''Op.''594 ([[varia lectio|v.l.]] -πον), [[Sophocles|S.]]''[[Fragments|Fr.]]''871.6(v.infr.), ''El.''1277(lyr.), ''OC''314, X.''An.'' 2.6.11(dub.), ''AP''9.322 (Leon.): sg. in ''h.Hom.''10.2,31.12, and usually in later writers; πρόσωπον κλιθὲν προσώπῳ Simon.37.12; εἰς πρόσωπον [[βλέπειν]] E. ''Hipp.''280; <b class="b3">ἐς πρόσωπον τινὸς ἀφικέσθαι</b> come before him, ib.720; πρόσωπον πρός τινα στρέφειν Id.''Ph.''457; οὐκ ὄψεσθε τὸ πρόσωπον μου [[LXX]] ''Ge.''43.3, cf. ''UPZ'' 70.5 (ii B.C.); <b class="b3">κατὰ πρόσωπον</b> [[in front]], [[facing]], Th.1.106, [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''1.6.43, etc.; <b class="b3">τὴν κατὰ πρόσωπον τῆς ἀντίας φάλαγγος τάξιν</b> ib.6.3.35; <b class="b3">κατὰ πρόσωπον Αἰγύπτου</b> [[facing]], [[fronting]] [[Egypt]], [[LXX]] ''Ge.''25.18; opp. <b class="b3">κατὰ νώτου</b>, Plb. 1.28.9; <b class="b3">κατὰ πρόσωπον ἄγειν</b>, opp. <b class="b3">κατὰ κέρας ὑπεραίρειν</b>, Id.11.14.6, etc.; [[κατὰ πρόσωπον]] = [[in person]], ἡ κατὰ πρόσωπον ἔντευξις Plu.''Caes.''17; <b class="b3">κατὰ πρόσωπον παραμυθήσασθαι</b>, opp. <b class="b3">διὰ τοῦ ψαφίσματος</b>, ''IG''42(1).86.22 (Epid.); so κατὰ πρόσωπα Eudox.''Ars''11.21; also <b class="b3">πρὸς τὸ πρόσωπον</b> X.''Cyn.''10.9; <b class="b3">ἐπὶ προσώπου Ἰεριχώ</b> in [[front]] of [[Jericho]], [[LXX]] ''De.''34.1; ἔρρ' ἐκ προσώπου Herod. 8.59; [[ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς]] = [[from the face of the earth]], [[LXX]] ''Am.''9.8; <b class="b3">βλέπειν εἰς πρόσωπον τινός</b> regard his [[countenance]], Ev.Matt.22.16: usually of the face of man or God, as λειτουργῶν τῷ προσώπῳ Κυρίου [[LXX]] ''1 Ki.''2.11; <b class="b3">οἱ ἄρτοι τοῦ προσώπου</b>, of [[showbread]], ib.21.6: of the ibis, [[Herodotus|Hdt.]]2.76; of dogs, ἀπὸ τῶν προσώπων φαιδραί X.''Cyn.''4.2; of horses, [[Aristotle|Arist.]]''[[Historia Animalium|HA]]''631a5; of deer, ib.579a2; of fish, Anaxandr. 30,33.16; [[face]] of the moon, [[Sophocles|S.]]''[[Fragments|Fr.]]''871.6 (pl.), Plu.2.920b: metaph., ἀργυρωθεῖσαι πρόσωπα . . ἀοιδαί Pi.''I.''2.8.<br><span class="bld">2</span> [[front]], [[façade]], Id.''P.''6.14, cf. E.''Ion'' 189 (lyr., pl.); <b class="b3">κατὰ πρόσωπον τοῦ ἱεροῦ, τῆς νεώς</b>, ''PPetr.''3p.2 (iii B.C.), Ach.Tat.3.1,2; τιθέναι τὰς φιάλας ἐπὶ πρόσωπον Asclep.Myrl. ap.Ath.11.501d.<br><span class="bld">II</span> one's [[look]], [[countenance]], A.''Ag.''639,794 (anap., pl.), ''Eu.''990 (anap., pl.), etc.; <b class="b3">οὐ τὸ σὸν δείσας πρόσωπον</b> [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''448: metaph., φαίνοισα π. Ἀλάθεια Pi.''N.''5.17.<br><span class="bld">2</span> Astrol., decan considered as the [[domain]] of a [[planet]], <b class="b3">ἐν ἰδίοις προσώποις</b> Vett.Val.62.21, Paul. Al.''C.''2.<br><span class="bld">III</span> = [[προσωπεῖον]], [[mask]], D.19.287 (<b class="b3">προσωπεῖον</b> is v.l.), Arist. ''Po.''1449a36, b4, ''Pr.''958a17, Dsc.3.144 ([[varia lectio|v.l.]]), Poll.2.47; πρόσωπον ὑπάργυρον κατάχρυσον ''IG''12.276.6, cf. 42(1).102.58,68 (Epid., iv B.C.), ''Clara Rhodos'' 6/7.428; <b class="b3">ὀθόνινον πρόσωπον</b> prob. in Pl.Com.142; πρόσωπον περίθετον Aristomen.5; of the Roman [[imago|imagines]], Plb.6.53.5; [[bust]] or [[portrait]], Sammelb.5221, ''OGI''432.1 (Naksh-i-Rustam, iii A.D.).<br><span class="bld">2</span> [[dramatic part]], [[character]], Phld.''Rh.''1.199S., Arr.''Epict.''1.29.45 and 57; <b class="b3">κωφὸν πρόσωπον</b> Cic.''Att.''13.19.3; [[character]] in a book, <b class="b3">τὸ τῆς Ἑλλάδος ὄνομα καὶ πρόσωπον</b> Plb.8.11.5; <b class="b3">τὸ τοῦ Ὀδυσσέως πρόσωπον</b> Id.12.27.10, cf. Phld.''Po.''5.32; also <b class="b3">ἀστοχεῖν τοῦ προσώπου</b>, of an [[author]], Callisth.44J.; ἐπὶ προσχήματι καὶ προσώπῳ δικαστῶν Ael.''Fr.''168.<br><span class="bld">IV</span> [[person]], Phld.''Rh.''1.52S. (pl.); ἀδίκως μὴ κρῖνε πρόσωπον Ps.-Phoc.10; <b class="b3">προσώπῳ, οὐ καρδίᾳ</b> [[in person]], [[in bodily presence]], ''1 Ep.Thess.''2.17, cf. ''2 Ep.Cor.''5.12; [[ποιεῖν]] or <b class="b3">πληροῦν τὸ πρόσωπον τινός</b> to represent a [[person]], PRein.56.30 (iv A.D.), ''Sammelb.'' 6000ii 12 (vi A.D.); <b class="b3">λαμβάνειν πρόσωπον τινός</b> admit a [[person]] to one's presence, εἰ προσδέξεταί σε, εἰ λήψεται πρόσωπόν σου [[LXX]] ''Ma.''1.8; hence, = [[προσωποληπτεῖν]], ''Ev.Luc.''20.21, ''Ep.Gal.''2.6; <b class="b3">μὴ ἀποστρέψῃς τὸ πρόσωπόν μου</b>, i.e. do not reject my prayer, [[LXX]] ''3 Ki.''2.20; <b class="b3">θαυμάσαι πρόσωπον ἀσεβοῦς</b> ib.''Pr.''18.5; <b class="b3">ὁ θεὸς ὁ μέγας... ὅστις οὐ θαυμάζει πρόσωπον οὐδὲ οὐ μὴ λάβῃ δῶρον</b> ib.''De.''10.17.<br><span class="bld">2</span> [[legal personality]], Bion Borysth. ap. D.L.4.46.<br><span class="bld">3</span> Gramm., [[person]], D.T.638.4,A.D.''Pron.''3.12, etc.; <b class="b3">γυναικεῖα πρόσωπα</b> Alex.Trall.2.<br><span class="bld">4</span> <b class="b3">πρόσωπον πόλεως</b> a [[feature]] of the [[city]], of a person, Cic.''Fam.''15.17.2.<br><span class="bld">5</span> [[falsa lectio|f.l.]] in Zeno Stoic.1.23 (cf.Nicol.''Prog.''p.4 F.).

|mltxt=το / [[πρόσωπον]] ΝΜΑ, πληθ. πρόσωπα και [[προσώπατα]] ΝΑ<br /><b>1.</b> το εμπρόσθιο [[μέρος]] του κεφαλιού του ανθρώπου και σπαν. τών ζώων, η [[μορφή]], το [[μούτρο]] (α. «έλαμπε το πρόσωπό του από [[χαρά]]» β. «τὸ πρόσωπόν σου νίψαι», ΚΔ)<br /><b>2.</b> το πρόσθιο [[μέρος]] [[κάθε]] πράγματος, η [[πρόσοψη]] (α. «το [[πρόσωπο]] του σπιτιού» β. «κατὰ [[πρόσωπον]] της [[νεώς]]», Αχιλλ. Τάτ.)<br /><b>3.</b> η [[επιφάνεια]], [[ιδίως]] της γης («πᾱν [[ἔθνος]] ἀνθρώπων κατοικεῖν ἐπὶ πᾶν τὸ [[πρόσωπον]] τῆς γῆς», ΚΔ)<br /><b>4.</b> [[ήρωας]] λογοτεχνικού, [[ιδίως]] θεατρικού, έργου και ο [[ρόλος]] του<br /><b>5.</b> ο [[άνθρωπος]] ως [[άτομο]] άσχετα με το [[φύλο]] και σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το ζώο και το [[πράγμα]] (α. «γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα» β. «εἰ προσδέξεταί σε, εἰ λήψεται πρόσωπόν σου», ΠΔ)<br /><b>6.</b> η αφηρημένη [[ιδιότητα]] να [[είναι]] [[κανείς]] [[υποκείμενο]] γενικά έννομων σχέσεων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (α. «νομικό [[πρόσωπο]]» — [[καθετί]] που μπορεί να έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις<br />β. «[[φυσικό]] [[πρόσωπο]]» — ο [[άνθρωπος]])<br /><b>7.</b> <b>γραμμ.</b> [[γραμματική]] [[κατηγορία]] που δηλώνει τη [[θέση]] του ομιλητή και του ακροατή [[κατά]] την επικοινωνιακή [[πράξη]]: α' [[πρόσωπο]] που δηλώνει τον ομιλητή, β' [[πρόσωπο]], που δηλώνει τον ακροατή, γ' [[πρόσωπο]], το [[πρόσωπο]] ή το [[πράγμα]] για το οποίο γίνεται [[λόγος]]<br /><b>8.</b> <b>θεολ.</b> οι [[τρεις]] αιώνιοι τρόποι της ύπαρξης του θεού καθ' εαυτόν και της αποκάλυψής του στον κόσμο<br /><b>9.</b> <b>παροιμ. φρ.</b> «ἐν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φαγῇ τὸν ἄρτον σου» — με τον προσωπικό σου μόχθο να κερδίζεις τα [[προς]] το ζην (ΠΔ)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> ο [[ρόλος]] που διαδραματίζει [[κάποιος]] σε μία [[περίσταση]]<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «χάθηκε από το [[πρόσωπο]] της γης» — εξαφανίστηκε<br />β) «[[κατά]] [[πρόσωπο]]» — απευθείας, ενώπιον κάποιου<br />γ) «δεν έχω [[πρόσωπο]] να βγω στον κόσμο» — [[ντρέπομαι]], δεν [[τολμώ]] από [[ντροπή]]<br />δ) «δεν είδε Θεού [[πρόσωπο]]» — όλα του έρχονται [[ανάποδα]], [[τίποτε]] δεν κατόρθωσε να πετύχει<br />ε) «με τί [[πρόσωπο]] θα τον αντικρύσω» λέγεται σε περιπτώσεις [[μεγάλης]] ντροπής<br /><b>3.</b> <b>παροιμ.</b> α) «το [[πρόσωπο]] [[είναι]] [[σπαθί]]» — εάν [[κάποιος]] ζητήσει [[κάτι]] αυτοπροσώπως υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να το πετύχει<br />β) «[[κάλλιο]] κόκκινο [[πρόσωπο]] [[παρά]] μαύρη [[καρδιά]]» — [[είναι]] προτιμότερο να στενοχωρηθεί [[κανείς]] αρνούμενος [[χάρη]] που του ζητήθηκε, [[παρά]] να μετανοήσει αργότερα<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> η [[φυσιογνωμία]] κάποιου<br /><b>2.</b> <b>αστρολ.</b> [[δεκανός]] ο [[οποίος]] θεωρείται ως [[κατοικία]] κάποιου πλανήτη<br /><b>3.</b> το [[προσωπείο]], η [[προσωπίδα]] («ὅς ἐν πομπαῖς [[ἄνευ]] τοῦ προσώπου κωμάζει», <b>Δημοσθ.</b>)<br /><b>4.</b> [[προτομή]] ή [[προσωπογραφία]] κάποιου<br /><b>5.</b> τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα («ποιήσασθαι μετάβασιν ἐπὶ τὸ τῆς Ἑλλάδος [[ὄνομα]] καὶ [[πρόσωπον]]», <b>Πολ.</b>)<br /><b>6.</b> <b>φρ.</b> α) «[[πρόσωπον]] πόλεως» — το χαρακτηριστικό της πόλης<br />β) «oἱ ἄρτοι τοῦ προσώπου» — οι άρτοι της προθέσεως<br />γ) «[[πρόσωπον]] Κυρίου» ή «[[πρόσωπον]] Θεού» ή «[[πρόσωπον]] οὐρανοῦ» — ο Θεός<br />δ) «[[κατά]] [[πρόσωπον]]» — [[απέναντι]]<br />ε) ποιῶ τινος τὸ [[πρόσωπον]]» — [[εκπροσωπώ]], [[αντιπροσωπεύω]] κάποιον<br />στ) «[[πίπτω]] ἐπὶ [[πρόσωπον]]» — [[πέφτω]] στα γόνατα<br />ζ) «τοσόνδ' ἔχεις τόλμης [[πρόσωπον]]» — τόσο [[θρασύς]] και [[αναιδής]] είσαι.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Πρόκειται για συνθ. «εκ συναρπαγής» από τη φρ. [[πρός]] ὦπα</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>ὤψ</i>, <i>ὠπός</i> «όψη, [[οφθαλμός]]», <b>πρβλ.</b> [[μέτωπον]], <i>εἰσῶπα</i>, <i>ἐνῶπα</i>) με σημ. «το [[μέρος]] του κεφαλιού που βρίσκεται [[μπροστά]], στην [[πλευρά]] τών ματιών» (<b>πρβλ.</b> γοτθ. <i>and</i>-<i>augi</i>, αγγλοσαξ. <i>and</i> - <i>wlita</i>, γερμ. <i>Αntlitz</i> «όψη, [[πρόσωπο]]» <span style="color: red;"><</span> γοτθ. <i>wlitz</i> «όψη»). Η λ. <i>πρόσ</i>-<i>ωπον</i> (<b>πρβλ.</b> <i>προσ</i>-<i>όψομαι</i>, μελλ. του <i>προσ</i>-<i>ορώ</i> συνδέεται με το αρχ. ινδ. <i>prat</i><i>ī</i><i>ka</i>- «όψη» (<span style="color: red;"><</span> <i>prati</i> = [[προτί]], τ. του [[προς]] <span style="color: red;">+</span> μηδενισμένη [[βαθμίδα]] της ρίζας <i>ok</i>^w- «[[βλέπω]]», <b>βλ. λ.</b> [[ὄπωπα]]). Η ονομ. και δοτ. πληθ. [[προσώπατα]] και <i>προσώπασι</i> έχουν σχηματιστεί [[προς]] [[διευθέτηση]] μετρικών αναγκών, [[κατά]] τα [[οὔατα]] / <i>οὔασι</i> (<b>βλ. λ.</b> <i>οὖς</i>). Η λ. [[πρόσωπο]](<i>ν</i>) με αρχική σημ. «το μπροστινό [[μέρος]] του κεφαλιού του ανθρώπου, η [[μορφή]], η όψη» χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει και τον άνθρωπο γενικά ως [[άτομο]], ως [[υποκείμενο]], ως χαρακτήρα, σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το ζώο και το [[πράγμα]] (<b>πρβλ.</b> [[προσωπικότητα]]).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[προσωπείο]](<i>ν</i>), [[προσωπίς]] (-<i>ίδα</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[προσωπεύομαι]], [[προσωπιάς]], [[προσωπίδιον]], [[προσώπιον]], [[προσωποῦττα]]<br /><b>μσν.-νεοελλ.</b> [[προσωπικός]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[προσωπάκι]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[προσωπολήπτης]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[προσωποποιός]]<br /><b>μσν.</b><br />[[προσωποειδής]], [[προσωπολεξία]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[προσωπαλγία]], [[προσωπάρχης]], [[προσωπογραφία]], [[προσωποδέρνω]], [[προσωποκρατώ]], [[προσωπολάτρης]], [[προσωπολογία]], [[προσωπομετρία]], [[προσωποπαγής]]. (Β' συνθετικό) [[αμφιπρόσωπος]], [[αντιπρόσωπος]], [[απρόσωπος]], [[αυτοπρόσωπος]], [[γυναικοπρόσωπος]], [[διπρόσωπος]], [[ερυθροπρόσωπος]], [[ετεροπρόσωπος]], [[ευπρόσωπος]], [[κακοπρόσωπος]], [[μακροπρόσωπος]], [[μικροπρόσωπος]], [[μονοπρόσωπος]], [[πλατυπρόσωπος]], [[πολυπρόσωπος]], [[στενοπρόσωπος]], [[στρογγυλοπρόσωπος]], [[τερατοπρόσωπος]], [[τριπρόσωπος]], [[χαλκοπρόσωπος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αιγοπρόσωπος]], [[αιλουροπρόσωπος]], [[αισχροπρόσωπος]], <i>ανδροπρόσωπος</i>, [[βουπρόσωπος]], [[δυσπρόσωπος]], <i>εμπρόσωπος</i>, [[επιπρόσωπος]], [[ηδυπρόσωπος]], [[θηλυπρόσωπος]], [[ιδιοπρόσωπος]], [[ιπποπρόσωπος]], [[καλλιπρόσωπος]], [[καλοπρόσωπος]], [[καραβοπρόσωπος]], [[κριοπρόσωπος]], [[κυνοπρόσωπος]], [[λεοντοπρόσωπος]], [[μουσοπρόσωπος]], [[ξενοπρόσωπος]], [[ομοιοπρόσωπος]], [[ονοπρόσωπος]], [[ορνιθοπρόσωπος]], [[ουλοπρόσωπος]], [[οφιοπρόσωπος]], [[παμπρόσωπος]], [[σκληροπρόσωπος]], [[ταυροπρόσωπος]], [[τραγοπρόσωπος]], [[χρυσοπρόσωπος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>αβροπρόσωπος</i>, [[αγγελοπρόσωπος]], [[αγριοπρόσωπος]], <i>αδροπρόσωπος</i>, <i>ασκημοπρόσωπος</i>, [[ασπροπρόσωπος]], <i>αχνοπρόσωπος</i>, [[διπλοπρόσωπος]], [[εκπρόσωπος]], [[κοκκινοπρόσωπος]], <i>κρινοπρόσωπος</i>, [[λευκοπρόσωπος]], [[μαλακοπρόσωπος]], <i>μαυροπρόσωπος</i>, <i>μεγαλοπρόσωπος</i>, <i>ξανθοπρόσωπος</i>, <i>ολιγοπρόσωπος</i>, <i>ομορφοπρόσωπος</i>, [[ταυτοπρόσωπος]], [[τριτοπρόσωπος]], [[φεγγαροπρόσωπος]], <i>φιλοπρόσωπος</i>, [[χαριτοπρόσωπος]], [[ωραιοπρόσωπος]], [[ωχροπρόσωπος]]].