δίκαιος: Difference between revisions

|Definition=[ῐ], δικαία, δίκαιον, also [[δίκαιος]], δίκαιον E.''Heracl.''901 (lyr.), ''IT''1202, [[Diodorus Siculus|D.S.]]5.72: ([[δίκη]]):<br><span class="bld">A</span> in Hom. and all writers, of persons, [[observant of custom]] or [[observant of rule]], Od.3.52; esp. of [[social]] [[rule]], [[well-ordered]], [[civilized]], ὑβρισταί τε καὶ ἄγριοι οὐδὲ δ. 9.175, cf. 8.575; [Γαλακτοφάγοι] δικαιότατοι Il.13.6; [Χείρων] δικαιότατος Κενταύρων 11.832, cf. Thgn.314, 794; δίκαιος [[πολίτης]] = a [[good]] [[citizen]], D.3.21, etc.: metaph. of the sea, Sol.12.2 (Sup.); <b class="b3">δικαίη ζόη</b> a [[civilized]] [[way]] of [[living]], [[Herodotus|Hdt.]]2.177. Adv. [[δικαίως]], [[μνᾶσθαι]] = [[woo]] [[in due form]], [[decently]], Od.14.90; ὑπὸ ζυγῷ λόφον δ. εἶχον [[loyally]], S.''Ant.''292.<br><span class="bld">2</span> [[observant of duty]] to gods and men, [[righteous]], Od.13.209, etc.; δ. πρὸς πᾶσαν ὁμιλίην Hp.''Medic.'' 2; ἰθὺς καὶ δίκαιος [[Herodotus|Hdt.]]1.96; opp. [[δυσσεβής]], A.''Th.''598, cf. 610; δ. καὶ ὅσιος [[Plato|Pl.]]''[[Gorgias|Grg.]]'' 507b; δικαίων ἀδίκους φρένας παρασπᾷς S.''Ant.''791 (lyr.); also of actions, etc., [[righteous]], [[ἐπὶ ῥηθέντι δικαίῳ]] a thing [[rightly]] said, Od.18.414, etc.<br><span class="bld">3</span> <b class="b3">ὁ δίκαιος</b>, euphemism of a [[sacred]] [[snake]], ''GDI'' 5056 (Crete).<br><span class="bld">B</span> later:<br><span class="bld">I</span> [[equal]], [[even]], [[well-balanced]], <b class="b3">ἅρμα δίκαιον</b> [[even-going]] [[chariot]], [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''2.2.26: so metaph., νωμᾷ δικαίῳ πηδαλίῳ στρατόν Pi.''P.''1.86; δικαιόταται ἀντιρροπαί Hp.''Art.''7; <b class="b3">δικαιότατα μοχλεύειν</b> ibid.: hence, [[fair]], [[impartial]], βάσανος Antipho 1.8; [[συγγραφεύς]] Luc.''Hist.Conscr.''39.<br><span class="bld">b</span> [[legally exact]], [[precise]], [[τῷ δικαιοτάτῳ τῶν λόγων]] to [[speak quite exactly]], [[Herodotus|Hdt.]]7.108, cf. Th.3.44; of Numbers, αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαι [[Herodotus|Hdt.]]2.149. Adv. [[δικαίως]], πάντα δικαίως ὑμῖν τετήρηται D.21.3; δικαίως [[ἐξετάζειν]] ib.154.<br><span class="bld">2</span> [[lawful]], [[just]], esp. [[τὸ δίκαιον]] = [[right]], opp. [[τὸ ἄδικον]], [[Herodotus|Hdt.]]1.96, [[Aeschylus|A.]]''[[Prometheus Vinctus|Pr.]]''189 (lyr.), etc.; [[τὸ δίκαιον]] τὸ [[νόμιμον]] καὶ [[τὸ ἴσον]] [[Aristotle|Arist.]]''[[Nicomachean Ethics|EN]]''1129a34; δίκαιον [[διορθωτικός|διορθωτικόν]], δίκαιον [[διανεμητικός|διανεμητικόν]], ib.1131b25, 27; [[τὸ πολιτικὸν δίκαιον]] ib.1134b18; ἔστι ἐπιεικὲς τὸ παρὰ τὸν γεγραμμένον νόμον δίκαιον Id.''Rh.''1374a27, cf. ''EN''1137b12; καὶ δίκαια κἄδικα Ar. ''Nu.''99; τὰ ἴσα καὶ τὰ δίκαια D.21.67; [[τοὐμὸν δίκαιον]] = [[my own right]], E.''IA''810; <b class="b3">ἐλθεῖν ἐπὶ τοῦτο τὸ δίκαιον</b> [[bring]] the [[case]] to this [[issue]], Antipho6.24; <b class="b3">οὐδὲν τῶν δικαίων ποιεῖν τινί</b> not to do [[what is just and right]] by a man, X.''HG''5.3.10; [[τὰ δίκαια ἔχειν]], [[τὰ δίκαια λαμβάνειν]], [[receive one's due]], Id.''An.''7.7.14, 17; <b class="b3">τὰ δίκαια πράττεσθαι πόλιν</b> [[give]] a [[city]] its [[desert]]s, [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''812; [[ἐκ τοῦ δικαίου]] = [[δικαίως]], [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Birds|Av.]]''1435, cf. Th.2.89; so [[ἀπὸ τοῦ δικαίου]], [[ἀπὸ τῶν δικαίων]], ''Inscr.Prien.''50.8 (ii B. C.), 123.8 (i B. C.); μετὰ τοῦ δικαίου Lys.2.12, D.21.177; [[τὸ δίκαιον]] = [[lawful claim]], <b class="b3">ἃ ἔχομεν δίκαια πρός</b>… Th.3.54, cf. D. 21.179, Plu.''Luc.''3, etc.; [[τὰ πρὸς ἀλλήλους δίκαια]] = [[mutual]] [[obligation]]s or [[contract]]s, Plb.3.21.10; [[ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις]] = on [[certain]] [[agreed]] [[term]]s, D.H.3.51. Adv. [[δικαίως]] = [[rightly]], [[justly]], [[Herodotus|Hdt.]]6.137; [[μεῖζον]] ἢ δ. [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''376 (lyr.); καὶ [[δικαίως]] καὶ [[ἀδίκως]] And.1.135.<br><span class="bld">II</span> of persons and things, [[meet and right]], [[fitting]], δ. τοῦδε τοῦ φόνου [[ῥαφεύς]] [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''1604; [[κόσμος]] οὐ [[φέρειν]] δ. Id.''Eu.''55; <b class="b3">ἵππον δίκαιον ποιεῖσθαί τινι</b> make a [[horse]] [[fit]] for another's [[use]], [[Xenophon|X.]]''[[Memorabilia|Mem.]]''4.4.5, cf. ''Cyn.''7.4 (<b class="b3">ἵππος δ. τὴν σιαγόνα</b> having a [[good]] [[mouth]], Poll.1.196).<br><span class="bld">b</span> [[normal]], [[σχῆμα|σχήματα]] Hp.''Art.''69; [[φύσις]] Id.''Fract.''1 (Sup.).<br><span class="bld">2</span> [[real]], [[genuine]], [[γόνος]] [[Sophocles|S.]]''[[Fragments|Fr.]]''[1119]; ποιῶν τὰ ἐν τῇ τέχνῃ δ. ''Supp.Epigr.''2.184.7 (Tanagra, ii B. C.). Adv., [[εἴπερ δικαίως ἐστ' ἐμός]] = [[really and truly mine]], [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''547, cf.[[Plato|Pl.]]''[[Cratylus|Cra.]]''418e.<br><span class="bld">3</span> <b class="b3">ὁ δίκαιος λόγος</b> the [[plea]] [[of equity]], Th.1.76. Adv. [[δικαίως]] = [[with reason]], Id.6.34, cf. [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Tyrannus|OT]]''675: Comp. δικαιότερον Ar.''V.''1149, etc.; also [[δικαιοτέρως]] Isoc. 15.170: Sup. δικαιότατα [[Aristophanes|Ar.]]''[[The Birds|Av.]]''1222; Aeol. [[δικαίτατα]] ''IG''12(2).526c17 (Eresus).<br><span class="bld">III</span> [[ψυχὴ ἐς τὸ δίκαιον ἔβη]] = the [[soul]] [[depart]]ed to '[[the land of the leal]]', ''IG''7.2543.3 (Thebes).<br><span class="bld">C</span> in Prose, <b class="b3">δίκαιός εἰμι</b>, c. inf., <b class="b3">δίκαιοί ἐστε ἰέναι</b> you are [[bound]] to [[come]], [[Herodotus|Hdt.]]9.60, cf. 8.137; δ. εἰμεν ἔχειν Id.9.27; [[δίκαιός εἰμι κολάζειν]] = I have a [[right]] to [[punish]], Ar.''Nu.''1434, cf. S.''Ant.''400; δ. ἐστι [[περιπεσεῖν]] κακοῖς Antipho 3.3.7; <b class="b3">δ. εἰσι ἀπιστότατοι εἶναι</b> they have most [[reason]] to [[distrust]], Th.4.17; δ. [[βλάπτεσθαι]] Lys.20.12; [[δίκαιός ἐστιν ἀπολωλέναι]] = [[dignus est qui pereat]], D.6.37; ὁ [[σπουδαῖος]] [[ἄρχειν]] δίκαιος = the virtuous man [[justly]] [[deserve]]s to [[rule]] Arist.''Pol.''1287b12; with a non-personal subject, [[ἔλεος]] δ. [[ἀντιδίδωμι|ἀντιδίδοσθαι]] Th.3.40: less freq. in Comp. and Sup., δικαιότεροι [[χαρίζομαι|χαρίσασθαι]] Lys.20.34; δικαιότατος εἶ [[ἀπαγγέλλειν]] [[Plato|Pl.]]''[[Symposium|Smp.]]'' 172b; but [[δίκαιόν ἐστι]] is also found, [[Herodotus|Hdt.]]1.39, [[Aeschylus|A.]]''[[Prometheus Vinctus|Pr.]]''611, etc.: pl., δίκαια γὰρ τόνδ' [[εὐτυχεῖν]] [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''1126, cf. ''Tr.''495, 1116; <b class="b3">δικαίως ἄν</b>, c. opt., Pl. ''Phdr.''276a. δικαίων with penultimate short in Orph.''Fr.''247.2; cf. οὐ δίκαον· οὐ δίκαιον, [[Hesychius Lexicographus|Hsch.]]]

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-0626.png Seite 626]] ([[δίκη]]), zuweilen 2 End.; Eur. Heracl. 902; I. T. 1202; vgl. Aesch. Spt. 626; u. bei Sp., wie D. Sic. 5, 72 u. Alciphr. 3, 23; – der nach Sitten, [[Brauch]] handelt (vgl. [[δίκη]]), z. B. οὐκ ἐθέλουσι δικαίως μνᾶσθαι Od. 14, 90. Gew. = [[gerecht]], der seine Pflichten gegen Götter u. Menschen erfüllt, von Hom. an überall; im <span class="ggns">Gegensatz</span> von [[δυσσεβής]], Aesch. Spt. 580, wo es 592 neben [[σώφρων]], [[ἀγαθός]], [[εὐσεβής]] steht; [[Χείρων]] ist δικαιότατος Κεντααρων, Il. 11, 832, von Epaphroditos in den Scholl. φιλοξενώτατος erklärt; denn die Pflichten gegen Fremde sind bes. im [[δίκαιος]] einbegriffen, machen den Menschen zum wohlgesitteten; vgl. Odyss. 6, 120 [[τέων]] [[αὖτε]] βροτῶν ἐς γαῖαν [[ἱκάνω]]; ἦ ῥ' οἵ γ' ὑβρισταί τε καὶ ἄγριοι οὐδὲ δίκαιοι, ἦε φιλόξεινοι, [[καί]] [[σφιν]] [[νόος]] ἐστὶ [[θεουδής]]. Uebrigens ist zu Iliad. 11, 832 in den Scholl. noch bemerkt τὸ ὑπερθετικὸν κεῖται ἀντὶ τοῦ ἀπολύτου· ἔστι δὲ ὁ [[μόνος]] ἐν Κενταύροις [[δίκαιος]]. ὅμοιον δὲ τούτῳ τὸ »μελάντερον ἠύτε [[πίσσα]] (Iliad. 4, 277)«; also etwa »der (sehr) gerechte unter den Centauren«. Iliad. 13, 6 Ἀβίων τε, δικαιοτάτων ἀνθρώπων, vgl. Scholl. Bei Plat. Gorg. 507 b wird [[δίκαιος]] auf das Verhalten gegen die Menschen, [[ὅσιος]] auf das gegen die Götter bezogen; περὶ τὴν πόλιν, Ar. Plut. 588. – Nach Arist. Eth. Nic. 5, 2, 8 διώρισται τὸ δίκαιον τό τε νόμιμον καὶ τὸ [[ἶσον]]. Insbesondere ist [[δίκαιος]]: – a) [[gleichmäßig]]; [[ἅρμα]] οὐ δίκαιον ἀδίκων ίππων συνεζευγμένων Xen. Cyr. 2, 2, 26, was B. A. 344 εὐπειθές erkl. wird, ein gleichmäß gehender Wagen od. übh. ein tüchtiger; u. so von Sachen: [[tüchtig]], brauchbar, was so ist, wie es sein soll; βοῦς, [[ἵππος]], Xen. Mem. 4, 4, 5; [[ἵππος]] δ. τὴν γνάθον, mit gleichweichen Kinnbacken, Poll. 1, 196, im Ggstze von [[ἑτερόγναθος]]; vom Acker, dem πονηρόν entgeggstzt, Xen. Cyr. 8, 3, 38; – αἱ ἑκατὸν ὀργυιαὶ δίκαιαί εἰσι [[στάδιον]] ἑξάπλεθρον Her. 2, 149, [[gerade]], vollkommen 100 Klafter. – Aber auch ἰητρός, Hippocr.; [[συγγραφεύς]], Luc. hist. conscr. 39. – b) [[gesetzmäßig]], recht; [[πηδάλιον]] Pind. P. 1, 86; [[λόγος]] Aesch. Suppl. 168; [[ψῆφος]] Eum. 675; [[γνώμη]] Soph. El. 551; [[μέμψις]] Ar. Plut. 10; [[λογισμός]], richtig, Dem. 60, 32; καὶ ὀρθὴ [[ὁδός]] 18, 15; auch καὶ ὀρθὴ καὶ [[ἀδιάφθορος]] [[ψυχή]] 18, 298; καὶ προσήκουσα [[ἀπολογία]] 19, 202, u. öfter [[κρίσις]], [[αἰτία]] u. ä., bes. bei den Rednern; [[χάριν]] [[παρασχεῖν]] Soph. O. C. 1494, gebührenden, wie Dem. 38, 25; δίκαια λέγειν, πράττειν, Soph. O. R. 280 O. C. 829; Plat. Gorg. 460 b u. sonst; – τὸ δίκαιον, das Recht, Aesch. Prom. 187; Ar. Ach. 645; τὸ δίκαιον οὕτω ἔφερε, das Recht brachte es so mit sich, Her. 7, 137; μετὰ τοῦ νόμου καὶ τοῦ δικαίου Plat. Apol. 32 c, u. oft bei den Rednern; auch = ein [[Rechtsgrund]]; δίκαια, ἃ ἔχομεν Thuc. 3, 54; ὑπάρχει μοι καὶ τοῦτο τὸ δίκαιον Dem. 12, 21; vgl. 22, 70; τὰ τούτου τοῦ ἀγῶνος δίκαια 25, 1; τὰ τῶν προγόνων καλὰ καὶ δίκαια, Ehre u. Recht, 18, 63; τὰ παρ' ἐμοῦ δ. Aesch. 1, 196; δίκαια λέγειν, Recht haben, Soph. O. R. 280; Thuc. 2, 72; aber τὰ δίκαια πράξασθαί τινα, Einen zur gebührenden Strafe ziehen, Aesch. Ag. 812; adverb., τό γε δίκαιον, und das mit Recht, Plat. Crat. 412 d; ὥς γε τὸ δίκαιον Legg. II, 659 b; ὥσπερ τὸ δίκαιον, wie es recht ist, Lach. 181 c; τῶν δικαίων τυγχάνειν, sein Recht erlangen, D. Hal. 5, 66; τὰ δίκαια ἔχειν, λαμβάνειν, vom gebührenden Solde, Xen. An. 7, 7, 14. 17; vgl. Hell. 7, 4, 4; τὰ δ. τοῖς ξένοις ποιεῖν Plut. Dion. 40; πάντα τὰ δίκαια ποιεῖν τινι, Einem alles erweisen, was er billiger Weise erwarten kann, Arat. 48. Auch gegenseitige rechtliche Verhältnisse, Verträge, τὰ [[πρός]] τινα δ. Pol. 3, 21, 10; τὰ πρὸς Σύλλαν δ. Plut. Lucull. 3; ἐπὶ συγκειμένοις τισὶ δικαίοις D. Hal. 3, 51. – Die Vbdgn ἐκ τοῦ δικαίου, σὺν τῷ δικαίῳ, [[κατά]] u. παρὰ τό δίκαιον s. unter den Präpositionen. – Sehr gewöhnl. δίκαιόν ἐστι, mit folgdm inf., τὸν σέβοντ' εὐεργετεῖν Aesch. Eum. 695; ἐμὲ φράζειν, es ist recht, billig, daß ich sage, Her. 1, 39; Plat. u. A.; wofür noch üblicher die Attraction: δίκαιός εἰμι τῶνδ' ἀπηλλάχθαι κακῶν, es ist billig, daß ich befreit bin, Soph. Ant. 396; vgl. Ar. Nubb. 1265; δίκαιός εἰμι [[οὔνομα]] τοῦτο φέρεσθαι, ich verdiene, Her. 1, 32; u. so bei Att.; Thuc. 1, 40; δίκαιοί εἰσιν ἀπιστότατοι εἶναι, sie sind berechtigt, bes. mißtrauisch zu sein, 4, 7; δίκαιοί ἐστε γνώμην ἔχειν, ἐλεεῖν, Andoc. 1, 3; Is. 5, 35; δικαιότατος γὰρ εἶ τοὺς λόγους ἀπαγγέλλειν, es ziemt sich, daß du gerade, Plat. Conv. 172 b, wie auch Xen. An. 5, 9, 3 οὓς ἐδόκουν δικαιοτάτους εἶναι die richtige Lesart ist; τούτου τὴν αἰτίαν ἔχειν οὗτός ἐστιν δ., es ist recht, daß er, Dem. 18, 4; – Sp. Der Zusammenhang entscheidet, ob es zu übersetzen:[[ wert]], [[befugt]], [[verpflichtet sein]]. – Adv. δικαίως, z. B. μνᾶσθαι (s. oben), gerechter, billiger Weise, bei Dichtern u. in Prosa; δικαίως [[ἐμός]] Soph. Ai. 456, in Wahrheit mein eigen. – Compar. gew. δικαιότερος, nach E. M. 31, 8 u, Eust. 1441, 23 auch δικαιέστερος; – δικαιοτέρως, Isocr. antid. §. 181; δικαιότατα, Ar. Av. l 222.