τρίτος: Difference between revisions

|mltxt=-η, -ο / [[τρίτος]], -η, -ον, ΝΜΑ, και αιολ. τ. [[τέρτος]], θηλ. [[τέρτα]] και τερτία, Α<br /><b>1.</b> αυτός που κατέχει τη [[θέση]] [[μετά]] τον δεύτερο, ο [[τελευταίος]] από τους [[τρεις]]<br /><b>2.</b> (το ουδ. εν. ως επίρρ.) <i>τρίτο</i>(<i>ν</i>)<br />([[μετά]] το <i>πρώτο</i>[[ν]] και το <i>δεύτερο</i>[[ν]])<br />[[κατά]] τρίτο λόγο, σε [[τρίτη]] [[σειρά]]<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br />(<b>το θηλ. ως κύριο όν.</b>) <i>η Τρίτη</i><br />η [[τρίτη]] [[ημέρα]] της εβδομάδας, [[μετά]] την [[Κυριακή]] και τη Δευτέρα<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>το αρσ. ως ουσ.</b> ο [[τρίτος]]<br />α) [[πρόσωπο]] άσχετο σε μια [[υπόθεση]]<br />β) [[μεσολαβητής]], [[διαιτητής]]<br />γ) [[εραστής]] της συζύγου ή ερωμένη του συζύγου<br /><b>2.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> η [[τρίτη]]<br />α) <b>μουσ.</b> το [[διάστημα]] [[ανάμεσα]] σε [[τρεις]] βαθμίδες, σε διαδοχικούς φθόγγους της κλίμακας<br />β) μία από τις [[οκτώ]] θέσεις απόκρουσης στην [[οπλασκία]]<br />γ) [[τρία]] χαρτιά του ίδιου χρώματος σε κατιούσα [[διαδοχή]] ([[τρίτη]] του άσσου)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «[[τρίτος]] [[κόσμος]]» — οι χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής οι οποίες ήταν [[πρώην]] αποικίες και διανύουν [[τώρα]] το [[στάδιο]] της βιομηχανικής και τεχνολογικής ανάπτυξης<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br /><b>φρ.</b> «[[τρίτη]] [[ημέρα]]<br />α) η μεθαυριανή [[ημέρα]], [[μεθαύριο]]<br />β) η προχθεσινή [[μέρα]], [[προχθές]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που βρίσκεται ή πηγαίνει [[κάπου]] [[μαζί]] με άλλους δύο («τοῖσι δ' ἐπὶ [[τρίτος]] ἦλθε Φιλοίτιος», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> αυτός που επαναλαμβάνεται [[τρεις]] φορές («καὶ πεπτωκότι τρίτην [[ἐπενδίδωμι]]» — του [[δίνω]] τρίτο, τελειωτικό [[χτύπημα]], <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>3.</b> η τελευταία, [[τρίτη]] [[σπονδή]] [[προς]] τιμήν του [[Διός]] Σωτήρος («Διὸς Σωτηρίου σπονδὴ τρίτου κρατῆρος», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>4.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> <i>ἡ [[τρίτη]]<br />η [[τρίτη]] [[χορδή]] του επτάχορδου οργάνου<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> «διὰ τρίτης» — [[κατά]] τη [[διάρκεια]] της τρίτης ημέρας<br /><b>6.</b> (το ουδ. εν. ως επίρρ.) [[επίσης]] («[[τρίτον]] δ' ἀδελφῴ δύο... [[μόρον]] κοινὸν κατειργάσαντο», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>7.</b> (<b>το ουδ. πληθ. ως ουσ.</b>) <i>τὰ τρίτα</i><br />α) [[ιεροτελεστία]] της τρίτης ημέρας [[μετά]] την [[κηδεία]]<br />β) η [[κατάταξη]] στην [[τρίτη]] [[θέση]], η [[τρίτη]] [[νίκη]] σε αγώνα<br /><b>8.</b> <b>φρ.</b> α) «[[τρίτον]] [[ἡμίδραχμον]]» — [[δυόμισυ]] δραχμές<br />β) «τρίτα [[λέγω]]» — [[είμαι]] [[τριταγωνιστής]] σε [[παράσταση]]. <br /><b>επίρρ.</b><i>..</i><br />[[τρίτως]] Α<br />[[κατά]] τρίτο λόγο, [[τρίτον]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Το τακτικό αριθμ. [[τρίτος]] έχει σχηματιστεί από την εξασθενωμένη [[βαθμίδα]] <i>τρι</i>- του αριθμητικού [[τρεις]], [[τρία]] (<b>πρβλ.</b> σύνθ. με α' συνθετικό <i>τρι</i>-) με κατάλ. -<i>τος</i> (<b>πρβλ.</b> <i>ἕκ</i>-<i>τος</i>, <i>πέμπ</i>-<i>τος</i>). Ο τ. [[τέρτος]], εξάλλου, εμφανίζει φωνηεντισμό -<i>ε</i>- και [[αντιστροφή]] [[μεταξύ]] του φωνήεντος και του υγρού -<i>ρ</i>- (<b>πρβλ.</b> [[κρίκος]]: [[κίρκος]]). Τέλος, το αριθμ. [[τρίτος]] αντιστοιχεί με τ. ἄλλων ΙΕ γλωσσών, <b>πρβλ.</b> λατ. <i>tertius</i>, το χαρ. Α' <i>trit</i>, τοχαρ. Β' <i>trite</i>, βεδικό <i>Tritah</i>].