δοῦλος: Difference between revisions

|dgtxt=-η, -ον<br /><b class="num">• Alolema(s):</b> δōλος <i>IG</i> 1³.430.3 (V a.C.), <i>ICr</i>.4.72.1.2 (Gortina V a.C.), <i>IGDOlbia</i> 23.5 (Berezan V a.C.); fem. δώλα Call.<i>Lau.Pall</i>.47, <i>Cer</i>.95, Theoc.2.94<br /><b class="num">A</b> como adj.<br /><b class="num">1</b> [[servil]], [[propio o de esclavos]] καί μοι πόλιν κένανδρον ἢ δούλην τινὰ ἔδοξας εἶναι parece que te imaginas que tengo una ciudad sin hombres o esclava, e.e., habitada por esclavos</i> S.<i>OC</i> 917, cf. X.<i>Mem</i>.4.2.29, Isoc.4.95, ψυχή Pl.<i>R</i>.577d, [[βίος]] S.<i>Tr</i>.302, θάνατος E.<i>Or</i>.1170, δοῦλον ζυγόν el yugo de la esclavitud</i> E.<i>Tr</i>.678, εἰ σῶμα δοῦλον, ἀλλ' ὁ νοῦς [[ἐλεύθερος]] S.<i>Fr</i>.940, γνώμαισι δούλαις S.<i>Tr</i>.53, ὥστε τοὺς τρόπους δούλους παρασχεῖν E.<i>Supp</i>.877, δούλαις τισὶ δορυφόροις ἡδοναῖς συνοικεῖ Pl.<i>R</i>.587c, πούς E.<i>Tr</i>.507, (τὸν δοῦλον) τύχην ἔχοντα δούλην Men.<i>Comp</i>.1.264.<br /><b class="num">2</b> [[que es esclavo]], [[esclavo]] ὄρνις [[ἔγωγε]] δ. soy un pájaro esclavo</i> Ar.<i>Au</i>.70, cf. <i>Ra</i>.531, [[γυνή]] <i>SIG</i> 985.27 (Filadelfia I a.C.), δοῦλα σώματα esclavos</i>, <i>IG</i> 12 (7).386.7 (Egíale, III a.C.), <i>POxy</i>.496.7, <i>PMonac</i>.74.9 (ambos II d.C.).<br /><b class="num">3</b> [[esclavizado]], [[sometido]] de pueblos τῷ πεζῷ Μακεδόνας πρὸς τοῖσι ὑπάρχουσι δούλους προσεκτήσαντο Hdt.6.43, tb. en compar. Αἴγυπτον πᾶσαν πολλὸν δουλοτέρην ποιήσας Hdt.7.7, cf. 6.44, Ph.2.60, πόλις Pl.<i>R</i>.577d<br /><b class="num">•</b>fig., de cosas. [[sometido]], [[doblegado]] [[γόνυ]] de los indios ante Dioniso, Nonn.<i>D</i>.15.124, [[αὐχήν]] Nonn.<i>D</i>.29.368<br /><b class="num">•</b>[[capturado]] σκῦλα Nic.<i>Fr</i>.106.<br /><b class="num">B</b> subst.<br /><b class="num">I</b> <b class="num">1</b>en Hom. sólo fem. δούλη [[esclava]] por derecho de conquista, con consideración próxima a la [[concubina]] σ' ἢ ἄλοχον ποιήσεται, ἢ ... δούλην <i>Il</i>.3.409, γένετο κρατερὸς Μεγαπένθης ἐκ δούλης <i>Od</i>.4.12, cf. Hdt.1.7.<br /><b class="num">2</b> [[esclavo]]<br /><b class="num">a)</b> formando parte del servicio doméstico (σε) πολλῶν μετὰ δούλων σταθεῖσαν dicho por Clitemestra a Casandra, A.<i>A</i>.1038, cf. 1045, 1326, (Ῥοδῶπις) δούλη ... Ἰάδμονος ... σύνδουλος δὲ Αἰσώπου Hdt.2.134, cf. Lys.4.19, Hp.<i>Epid</i>.5.35, 41, Lys.7.16, Call.<i>Lau.Pall</i>.l.c., <i>Cer</i>.l.c., Theoc.l.c., entre los estoicos no sustancialmente dif. de οἰκέτης Chrysipp.<i>Stoic</i>.3.86.20, 25, cf. Ammon.<i>Diff</i>.148, <i>TAM</i> 3(1).495 (Termeso, imper.)<br /><b class="num">•</b>c. indic. de oficios ἐκδεδόσθαι ... δούλην πρὸς μάθησιν τῆς γερδιακῆς τέχνης <i>POxy</i>.1647.11 (II d.C.), δ. πραγματευτής <i>TAM</i> 5(1).442.3 (imper.);<br /><b class="num">b)</b> con atribución de características serviles ὡς πρέπει δούλοις λέγειν E.<i>Hipp</i>.115, cf. Is.6.50, Pl.<i>R</i>.395e, ὁμοίαν ταῖς δούλαις εἶχε τὴν ἐσθῆτα una princesa cautiva, X.<i>Cyr</i>.5.1.4; πονηρὲ δοῦλε καὶ ὀκνηρέ <i>Eu.Matt</i>.25.26, τὸν ἀχρεῖον δοῦλον <i>Eu.Matt</i>.25.30, pero tb. (δ.) [[ἔντιμος]] dicho del estimado siervo</i> del centurión <i>Eu.Luc</i>.7.2, del propio [[Cristo]] al encarnarse μορφὴν δούλου λαβών <i>Ep.Phil</i>.2.7<br /><b class="num">•</b>que pasan a sus hijos οὔτε ποτ' ἐκ δούλης (πέφυκε) τέκνον ἐλευθέριον ni nace de una esclava un hijo con cualidades de hombre libre</i> Thgn.538, σὸς δὲ δ. οὐκ ἔφυν dice Menelao a Agamenón no nací esclavo tuyo</i> E.<i>IA</i> 330, δοῦλον καὶ ἐκ δούλων ὄντα Lys.13.18, cf. 64, οἰκογενὴς δ. <i>PSI</i> 710.13 (II d.C.), <i>PStras</i>.505.13 (II d.C.), cf. <i>PLips</i>.26.9 (IV d.C.), pero fil. [[ἄνθρωπος]] γὰρ ἐκ φύσεως δ. οὐδείς Chrysipp.<i>Stoic</i>.3.86;<br /><b class="num">c)</b> considerado propiedad y mercancía δ. οὐκ ὠνητὸς ἀλλ' οἴκοι τραφείς S.<i>OT</i> 1123, Κυδίμαχον δōλον Ἀδειμάντο <i>IG</i> [[l.c.]], α[ἴ] κ' ἐκς ἀγορᾶς πρ[ι] άμενος δōλον <i>ICr</i>.4.72.7.11 (V a.C.), cf. Lys.23.7, D.57.34, (δ.) παλίμπρητος Call.<i>Fr</i>.203.55, cf. Ach.Tat.7.11.4, <i>SB</i> 5808.9 (II d.C.), hipotecado <i>BGU</i> 567.1.24 (II d.C.)<br /><b class="num">•</b>puede ser sometido a tortura, fustigado τῶν δὲ δούλων τῶν μαρτυρησάντων οἱ δικασταὶ τὴν βάσανον ἐκ τῶν σωμάτων ποιείσθωσαν <i>PLille</i> 29.29 (III a.C.), cf. <i>IG</i> 2².1362.9 (IV a.C.), ὁ δ. τῆς πόλεως sinón. de [[δημόσιος]] (B I 1) esclavo público</i>, <i>ISide</i> 7.3 (II/III d.C.?), Καίσαρος δ. lat. uerna</i>, esclavo imperial</i>, <i>SEG</i> 26.482 (Dime II/III d.C.), <i>IKios</i> 46.10 (imper.), τοῖς τοῦ Σηβαστοῦ ἀπελευθέροις καὶ δούλοις a los libertos y esclavos imperiales</i>, <i>SEG</i> 26.1392.51 (Sagalaso I d.C.), ὁ δ. τοῦ ἀρχιερέως <i>Eu.Matt</i>.26.51, c. derecho a acogerse a sagrado τοῖς δούλοις φύγιμον ἔστω τὸ ἱερόν <i>IG</i> 5(1).1390.80 (Andania I a.C.), manumitido por consagración a un dios ἀνέθηκε ἱερὸν τῷ Ποτειδᾶνι ... τὸν δοῦλον <i>IEpir.App</i>.47 (III a.C.), por alguna acción extr. para la [[ciudad]] ἐὰν δὲ δ. ᾖ ὁ ἀποκτείνας (τὸν τύραννον), ἐπίτιμος ἔστω καὶ πολιτείας μετεχέτω ... <i>IIl</i>.25.31 (III a.C.);<br /><b class="num">d)</b> op. otras clases sociales: op. [[ἐλεύθερος]] <i>ICr</i>.l.c., Heraclit.B 53, Th.8.28, Isoc.21.4, Phylarch.<i>SHell</i>.694A, <i>IKomm.Kult</i>.Sz 46 (Selik I a.C.), 1<i>Ep.Cor</i>.7.23, 12.13, <i>Apoc</i>.6.15, <i>PHerm.Rees</i> 18.5 (IV d.C.), op. [[πολίτης]] Lys.30.27, ἐὰν δέ τις τῶν ἐν ταῖς πόλεσι οἰκούντων, ἢ ξένος ἢ πολίτης ἢ δ. <i>FD</i> 2.139.4 (II/I a.C.), al ‘[[amo]]’ δεσπότῃ καὶ δούλῳ ταὐτὸ συμφέρει Arist.<i>Pol</i>.1252^a34, cf. 1<i>Ep.Ti</i>.6.1, op. [[κύριος]] <i>Eu.Matt</i>.13.27, <i>Eu.Io</i>.15.15<br /><b class="num">•</b>entre los estoicos no sustancialmente dif. de οἰκέτης Chrysipp.<i>Stoic</i>.3.86.20, 25, cf. Ammon.<i>Diff</i>.148<br /><b class="num">•</b>del sabio estoico μόνον τε ἐλεύθερον (εἶναι τὸν σοφόν), τοὺς δὲ φαύλους δούλους dicen los estoicos que solo el sabio es libre, y los malos son esclavos</i> Chrysipp.<i>Stoic</i>.3.86.31;<br /><b class="num">e)</b> [[proverb|prov.]] οὐκ ἔστι δούλων ... πόλις no hay una ciudad de esclavos</i> en ref. a algo inusitado, Anaxandr.4, cf. Eup.212, Plu.<i>Prou</i>.1.22, <i>App.Prou</i>.3.91<br /><b class="num">•</b>[[proverb|prov.]] ἐστὶ καὶ δούλων πόλις es una ciudad de esclavos</i> ref. a un mal gobierno <i>App.Prou</i>.2.84.<br /><b class="num">II</b> indic. simpl. sumisión o respeto<br /><b class="num">1</b> [[siervo]] dicho de colectivos tras la derrota οὔτινος δοῦλοι κέκληνται ... οὐδ' ὑπήκοοι (los griegos) no se llaman esclavos ni súbditos de nadie</i> A.<i>Pers</i>.242, cf. Hdt.1.129.<br /><b class="num">2</b> [[siervo]] rel. la divinidad ἀμύνεο πότνια (Hera) δούλους ὑμετέρους Call.<i>Del</i>.226, esp. judeo-crist. κύριος ... ἐπὶ τοῖς δούλοις αὐτοῦ παρακληθήσεται el Señor será misericordioso para con sus siervos</i> [[LXX]] <i>De</i>.32.36, ἰδοὺ ἡ δούλη τοῦ κυρίου he aquí la esclava del Señor</i> dicho por María <i>Eu.Luc</i>.1.38, cf. 1.48, δ. τοῦ Θεοῦ de Moisés <i>Apoc</i>.15.3, ἴασαι ... τὴν δούλην σου en un conjuro <i>Suppl.Mag</i>.25.9, en inscr. crist. <i>Klein.Türsteine</i> 486 (Frigia III d.C.), 789 (Galacia III d.C.), <i>Pan</i> 14r, <i>RECAM</i> 2.438, 442, <i>ISmyrna</i> 560 (VI d.C.) [[διάκων]] ἐλεεινὸς δ. Κυρίου <i>MAMA</i> 4.33 (IV d.C.), δοῦλοι τοῦ θεοῦ de los apóstoles <i>Act.Ap</i>.16.17<br /><b class="num">•</b>en uso predic. τὰ σύμπαντα δοῦλα σά todos los seres son siervos tuyos</i> [[LXX]] <i>Ps</i>.118.91.<br /><b class="num">3</b> [[siervo]], [[servidor como señal o tít. de sometimiento o respeto, en op. al ‘[[rey]]’ o personajes importantes]] [[Δαρεῖος]] ... Γαδάτᾳ δούλῳ τάδε λέγει· dirigiéndose a uno de sus sátrapas <i>IM</i> 115.4 (imper., copia de un original de VI/V a.C.), c. gen. pos. καὶ τίς ἐν πᾶσιν δούλοις σου ὡς Δαυιδ πιστός ...; [[LXX]] 1<i>Re</i>.22.14, οἱ δοῦλοι τοῦ βασιλέως los servidores del rey</i> [[LXX]] 3<i>Re</i>.1.47, op. [[ἀνδράποδον]]: ξείνοι τε καὶ δοῦλοι τῶν ἐπομένων, ἐν ἀνδραπόδων λόγῳ ποιεύμενος εἶχε Hdt.3.125, de un rey a otro δ. σου καὶ υἱός σου [[ἐγώ]] [[LXX]] 4<i>Re</i>.16.7, de mujeres a reyes: Abigail a David ἡ δούλη σου [[LXX]] 1<i>Re</i>.25.24, cf. 2<i>Re</i>.14.19, 3<i>Re</i>.1.13, Judith a Olofernes, [[LXX]] <i>Iu</i>.11.5.<br /><b class="num">III</b> fig.<br /><b class="num">1</b> de pers. o asim. [[esclavo]], [[esclavizado]] c. gen. de cosa o abstr.: del Helesponto encadenado por el rey persa, A.<i>Pers</i>.745, c. gen. χρημάτων ... δ. esclavo del dinero</i> E.<i>Hec</i>.865, γνάθου E.<i>Fr</i>.282.5, δοῦλοι ... τῶν αἰεὶ ἀτόπων Th.3.38, δοῦλοι ... οἱ μὲν λιχνειῶν, οἱ δὲ λαγνειῶν X.<i>Oec</i>.1.22, τρυφῆς ... δ. ... καὶ κακουργίας Posidon.59, τῆς ἁμαρτίας <i>Eu.Io</i>.8.34, τῆς φθορᾶς 2<i>Ep.Petr</i>.2.19, τῆς εἱμαρμένης Vett.Val.250.9<br /><b class="num">•</b>usos predic. πολλαχῇ γὰρ ἡ φύσις δούλη τῶν ἀνθρώπων ἐστίν Arist.<i>Metaph</i>.982^b29, ἵνα δοῦλα (τὰ ἔθνη) γένηται τῆς δικαιουσύνης Origenes <i>Hom</i>.30 <i>in Lc</i>. (p.185), c. dat. τὰ μέλη ὑμῶν δοῦλα τῇ ἀκαθαρσίᾳ <i>Ep.Rom</i>.6.19., esp. del amor Ἔρωτος Nonn.<i>D</i>.13.326, en uso predic. c. dat. αὐτὸς δ. ... δμωΐδι γινόμενος habiendo llegado tú mismo a ser esclavo de una criada</i> por amor <i>AP</i> 5.302.16 (Agath.), cf. X.<i>Mem</i>.1.3.11.<br /><b class="num">2</b> de abstr. [[esclavo]], [[auxiliar]], [[ancilar]] ᾗ ὥσπερ δούλας οὐδ' ἀντειπεῖν τὰς ἄλλας ἐπιστήμας δίκαιον a la que (la sabiduría), como esclavas, justo es que no contradigan las otras ciencias</i> Arist.<i>Metaph</i>.996^b11, φιλοσοφία δούλη σοφίας Ph.1.530, cf. 85, φίλον γὰρ τὸ σοφὸν θεῷ μᾶλλον ἢ δοῦλον Ph.1.401.<br /><b class="num">IV</b> neutr. [[τὸ δοῦλον]] = [[condición de esclavo]], [[esclavitud]] ἐκπεφεύγαμεν τὸ δοῦλον E.<i>Io</i> 556, τὸ δοῦλον ἀσθενές E.<i>Io</i> 983.<br /><b class="num">• Diccionario Micénico:</b> <i>do-e-ra</i>, <i>do-e-ro</i>.<br /><b class="num">• Etimología:</b> De *<i>dohelo</i>- (cf. mic. <i>do-e-ro</i>) y éste prob. < *<i>dm̥s-elo</i>-, formado como θέσκελος sobre *<i>dm̥s-</i> ‘[[casa]]’ (cf. [[δόμος]] y [[δεσπότης]]).

|elrutext='''δοῦλος:'''<br /><b class="num">1</b> [[рабский]], [[невольничий]]: ἀνδράποδα καὶ δοῦλα καὶ ἐλεύθερα Thuc. пленные - как рабы, так и свободнорожденные; ἀνὴρ δ. Soph. раб; γυνὴ [[δούλη]] Eur. рабыня;<br /><b class="num">2</b> [[подневольный]], [[зависимый]] ([[πόλις]] Soph., Xen., Plat.; [[βίος]] Soph.);<br /><b class="num">3</b> перен. неблагородный, низкий, грубый, недостойный (γνῶμαι Soph.; τρόποι Eur.; [[ψυχή]], ἡδοναί Plat.);<br /><b class="num">4</b> [[подчиненный]], [[служебный]] (ἐπιστῆμαι Arst.).<br /><b class="num">II</b> ὁ [[раб]], [[невольник]] (οἱ δοῦλοι ἄκοντες τοῖς δεσπόταις ὑπηρετοῦσιν Xen.; перен. δ. λιχνειῶν Xen.; χρημάτων Eur., τύχης Arst.): δοῦλοι καὶ ἐκ [[δούλων]] Arst. рабы, рожденные рабами, т. е. рожденные в рабстве; δ. τῶν [[πέλας]] Soph. готовый угождать (всем) окружающим; δοῦλοι τῶν ἐπιόντων Arst. (покорные) рабы обстоятельств.

|lstext='''δοῦλος''': ὁ, ([[ἴσως]] ἐκ τοῦ δέω =δένω· πρβλ. Ἀγγλ bond-man, Περσ. bendeh)· -[[κυρίως]], ὁ ἐκ γενετῆς [[δοῦλος]], κατ’ ἀντίθεσιν πρὸς τὸν γινόμενον ἀπὸ ἐλευθέρου δοῦλον ([[ἀνδράποδον]]) Θουκ. 8. 28· [[ἔπειτα]] [[καθόλου]], [[δοῦλος]], ἀντίθ. [[δεσπότης]]. Ἡρόδ., κτλ.· ὁ Ὅμ. ἔχει μόνον τὸ θηλ. [[δούλη]], ἡ, (πρβλ. [[δώλα]])· - [[συχνάκις]] [[ὡσαύτως]] λέγεται ἐπὶ Περσῶν καὶ ἄλλων ἐθνῶν ὑποκειμένων εἰς δεσπότην, Ἡρόδ., κτλ.· οὔ τινος δοῦλοι κέκληνται, ἐπὶ τῶν Ἐλλήνων, Αἰσχύλ. Πέρσ. 242· πρβλ. [[δουλεία]], [[δουλόω]]· - χρημάτων δ., ἡ εἰς τὰ χρήματα ὑποδούλωσις, [[ὑποταγή]], Εὐρ. Ἑκ. 865· οὕτω, γνάθου δ. ὁ αὐτ. Ἀποστ. 284. 5· λιχνειῶν, λαγνειῶν Ξεν. Οἰκ. 1, 22, πρβλ Ἀπομν. 1. 3, 11· πρβλ. [[οἰκέτης]]. ΙΙ. ὡς ἐπίθ. [[δοῦλος]], -η, -ον, ὡς το Λατ. servus, [[δουλικός]], [[ὑπόδουλος]], ὑποτεταγμένος, [[δούλη]] [[πόλις]], Σοφ. Ο. Κ. 917, Ξεν. Απομν. 4. 2, 29· γνώμαισι δούλαις, Σοφ. Τρ. 53· δ. ἔχειν βίον [[αὐτόθι]] 302· [[σῶμα]] δ. ὁ αὐτ. Ἀποσπ. 677· τοὺς τρόπους δούλους [[παρασχεῖν]] Εὐρ. Ἱκέτ. 876· δ. [[θάνατος]], [[ζυγόν]], ποὺς ὁ αὐτ. ([[οὐδέποτε]] οὕτω παρ’ Αἰσχύλ.)· δ. καὶ τυραννουμένη [[πόλις]] Πλάτ. Πολ. 577D· δ. ἡδοναὶ =δουλοπρεπεῖς, [[αὐτόθι]] 587C, κτλ.· - συγκρ. δουλότερος, [[μᾶλλον]] [[δοῦλος]], Ἡρόδ. 7. 7. 2) τὸ δοῦλον =οἱ δοῦλοι, Εὐρ. Ἴωνι 983, κτλ.· [[ὡσαύτως]], [[δουλεία]], δουλικὴ ζωή, [[αὐτόθι]] 556. 3) [[ὑπηρετικός]], δευτερεύων, δ. ἐπιστῆμαι Ἀριστ. Μεταφ. 2. 2, 7.

|astxt=[[δοῦλος]], -η, -ον, [in LXX, ὁ δ. [[nearly]] [[always]] for עֶבֶד; ὁ δ. [[chiefly]] for שִׁפְחָה,אָמָה;] <br /><b class="num">1.</b>in [[bondage]] to, [[subject]] to: Ro 6:19. <br /><b class="num">2.</b>As subst., ὁ, ἡ δ., a [[slave]];<br /><b class="num">(a)</b>fem., ἡ δ., a [[female]] [[slave]], bondmaid (Cremer, 702; DB, iii, 215): Lk 1:38, 48 Ac 2:18 (LXX); <br /><b class="num">(b)</b>masc., ὁ δ., a [[slave]], [[bond]]-[[man]]: Mt 8:9 18:23, al.; opp. to [[ἐλεύθερος]], I Co 7:22 12:13, Ga 3:28, Eph 6:8, Col 3:11, Re 6:15 13:16 19:18; opp. to [[κύριος]], [[δεσπότης]], [[οἰκοδεσπότης]], Mt 10:24 13:27, 28 Lk 12:46, Jo 15:15, Eph 6:5, Col 3:22 4:1, al.; metaph., δ. Χριστοῦ, τοῦ Χρ., Ἰησοῦ Χρ., Ro 1:1, I Co 7:22, Ga 1:10, Eph 6:6, Phl 1:1, Col 4:12, Ja 1:1, II Pe 1:1, Ju 1; δ. τ. θεοῦ, τ. κυρίου, Ac 16:17, II Ti 2:24, Tit 1:1, I Pe 2:16, Re 7:3 15:3; δ. [[πονηρός]], [[ἀχρεῖος]], [[κακός]], Mt 18:32 24:48 25:26, 30, Lk 17:10 19:22; δ. ἁμαρτίας, Jo 8:34, Ro 6:17, 20; τ. φθορᾶς, II Pe 2:19. SYN.: [[διάκονος]] (q.V.), [[θεράπων]], ὐπηρέτης (v. DB, iii, 377; iv, 461, 469; DCG, i, 221; ii, 613; Cremer, 215, 702).

|mltxt=-η και -α, -ο (AM δοῦλος, -η, -ον)<br />(<b>το αρσ. και το θηλ. ως ουσ.</b>) αυτός που στερείται την προσωπική του [[ελευθερία]] από [[αιχμαλωσία]], [[αγορά]] ή [[κληρονομιά]] και αποτελεί [[ιδιοκτησία]] άλλου<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[υπηρέτης]], [[διάκονος]], [[υποτακτικός]]<br /><b>2.</b> «δοῦλος τοῦ θεοῦ» — [[υπηρέτης]] του θεού, αφοσιωμένος στον θεό<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που κυριαρχείται και παρασύρεται από [[κάτι]] ([[κατάσταση]], [[πάθος]] <b>κ.λπ.</b>) («[[δούλος]] του χρήματος»)<br /><b>2.</b> <b>παροιμ.</b> α) «αν δεν γίνει [[κανείς]] [[δούλος]], δεν γίνεται [[αφέντης]]» — μόνο αν δουλέψει [[κανείς]] για άλλον θα καταλάβει τη [[σημασία]] του χρήματος<br />β) «νηστεύει ο [[δούλος]] του θεού, [[γιατί]] [[ψωμί]] δεν έχει»<br /><b>ειρων.</b> για τους συγκρατημένους εξαιτίας ανέχειας<br />γ) «δούλο τρέφεις, εχθρό τρέφεις ή διάβολο» — οι δούλοι ως ξένοι αδιαφορούν για τις υποθέσεις των αφεντικών τους κι [[επιπλέον]] ως γνώστες τών οικογενειακών μυστικών γίνονται επικίνδυνοι («να μη γίνεις [[δούλος]] σ’ [[αφεντικό]] που ήταν [[δούλος]] και να μην πάρεις δούλο που ήταν [[αφεντικό]]»)<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[υποτελής]], [[υπήκοος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> <b>ως επίθ.</b> <b>μτφ.</b> εξαρτημένος, [[υποχείριος]], δευτερεύων<br /><b>2.</b> <b>συνεκδ.</b> [[δουλικός]], [[δουλοπρεπής]]<br /><b>3.</b> (το ουδ. πληθ. με περιληπτ. [[έννοια]]) <i>τά δοῦλα</i><br /><b>4.</b> ([[κατά]] τον Ησύχιο) «ἡ [[οἰκία]] ἤ τὴν ἐπὶ τὸ αὐτὸ συνέλευσιν τῶν γυναικῶν».<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Έχει υποτεθεί ότι πρόκειται για καρικό ή λυδικό ή [[ακόμη]] και βορειοσημιτικό [[δάνειο]]. Οι μυκηναϊκοί τύποι <i>do</i>-<i>e</i>-<i>ra</i> «[[σκλάβος]], [[δούλος]]», <i>do</i>-<i>e</i>-<i>ra</i> «σκλάβα, [[δούλη]]» μαρτυρούν [[συναίρεση]] στο ελλ. [[δούλος]]. Στη [[γλώσσα]] του Ησυχίου «[[δούλος]]<br />η [[οικία]]...» [[πρέπει]] ίσως να αντικατασταθεί η λ. [[δούλος]] από τ. <i>δούμος</i> [[παρά]] το [[πρόβλημα]] της αλφαβητικής [[σειράς]] που προκύπτει από την [[αλλαγή]]. Τέλος παραμένει αναπόδεικτη μια υποτιθέμενη [[σχέση]] του [[δούλος]] με τη [[ρίζα]] του [[δίδωμι]]. Στην [[αρχαιότητα]] η λ. [[δούλος]] σήμαινε τον σκλάβο γενικά, τον υπηρέτη τών θεών, [[ακόμη]] αποδόθηκε και σε λαούς υποταγμένους<br />συνδεόταν δε σημασιολογικά με τα: [[οικέτης]] «ο [[δούλος]] που υπηρετεί τον οίκο και διαμένει σ' αυτόν», [[σώμα]] «[[δούλος]]», [[θεράπων]] «ο [[ακόλουθος]], αυτός που προσφέρει κάποια [[υπηρεσία]], ο [[δούλος]]», [[ανδράποδον]] «ο [[αιχμάλωτος]] πολέμου που γίνεται [[δούλος]]». Η λ. [[δούλος]] εμφανίζει [[μεγάλη]] παραγωγική [[δύναμη]] και απαντά ως α' συνθετικό με τη [[μορφή]] <i>δούλο</i>- [[κυρίως]] σε μεταγενέστερα [[σύνθετα]] ([[πρβλ]]. [[δουλαγωγός]], [[δουλοδιδάσκαλος]]) και ως β' συνθετικό με τη [[μορφή]] -<i>δουλος</i> ([[πρβλ]]. [[εθελόδουλος]], [[ιερόδουλος]], [[σύνδουλος]])].