παν-: Difference between revisions

|mltxt=και παμ- και παγ- (ΑΜ παν- και παμ- και παγ-)<br />α' συνθετικό ονομάτων και ρημάτων όλων τών περιόδων της Ελληνικής που ανάγεται στο ουδέτερο παν (με -<i>ᾰ</i>- βραχύ) του επιθ. <i>πᾱς</i>. Το -ν του α' συνθετικού διατηρείται όταν το β' συνθετικό αρχίζει από [[φωνήεν]] ή [[σύμφωνο]] <i>δ</i>, <i>ζ</i>, <i>θ</i>, <i>ν</i>, <i>σ</i>, <i>τ</i>, ενώ τρέπεται: α) σε -<i>ν</i>- όταν το β' συνθετικό αρχίζει από <i>γ</i>, <i>κ</i>, <i>χ</i>, <i>ξ</i> (<b>πρβλ.</b> <i>παγ</i>-[[γενέτης]], <i>πάγ</i>-<i>καλος</i>, <i>πάγ</i>-<i>χρυσος</i>, <i>πάγ</i>-<i>ξενος</i>)<br />β) σε -<i>μ</i>- [[μπροστά]] από <i>β</i>, <i>μ</i>, <i>π</i>, <i>φ</i>, <i>ψ</i> (<b>πρβλ.</b> <i>παμ</i>-[[βασιλεύς]], <i>πάμ</i>-<i>μικτος</i>, <i>πάμ</i>-<i>πλουτος</i>, <i>παμ</i>-[[φάγος]], <i>πάμ</i>-<i>ψυχος</i>) και γ) σε -<i>λ</i>- ή -<i>ρ</i>- [[μπροστά]] από <i>λ</i> ή <i>ρ</i> αντίστοιχα (<b>πρβλ.</b> <i>παλ</i>-[[λαϊκός]], <i>παρ</i>-<i>ρησία</i>). Από τα σύνθ. σε <i>παν</i>- τα περισσότερα [[είναι]] προσδιοριστικού τύπου (δηλ. το α' συνθετικό προσδιορίζει το β' συνθετικό), ενώ υπάρχουν και αντικειμενικού τύπου συνθ. (στα οποία το α' συνθετικό [[είναι]] [[αντικείμενο]] του θ' συνθετικού, <b>πρβλ.</b> <i>παν</i>-<i>δαμάτωρ</i>, <i>πάμ</i>-<i>φιλος</i>), τα οποία, [[εκτός]] από τα [[παγκρατής]] και [[πανόπτης]], έχουν ομηρική [[προέλευση]]. Ελάχιστα [[επίσης]] [[είναι]] τα συνθ. κτητικού τύπου, [[συνήθως]] όταν το β' συνθετικό [[είναι]] ουσιαστικό (<b>πρβλ.</b> <i>πάγ</i>-<i>χαλκος</i>, <i>παν</i>-[[άργυρος]], <i>πάν</i>-<i>ορμος</i>). Τα προσδιοριστικού τύπου συνθ. σε <i>παν</i>- έχουν τη σημ. ότι το δηλούμενο διά του β' συνθετικού υπάρχει ή τελείται πλήρως (<b>πρβλ.</b> <i>πάμ</i>-<i>πλανος</i>, [[πάμφλεκτος]]), απολύτως (<b>πρβλ.</b> <i>παμ</i>-<i>ψηφία</i>), καθ' ολοκληρίαν (<b>πρβλ.</b> [[πάμπαν]]), [[καθολικά]] (<b>πρβλ.</b> [[παμμαστίτιδα]]), με ποικίλο τρόπο (<b>πρβλ.</b> <i>παμ</i>-[[πρόσωπος]], <i>πάμ</i>-<i>φθογγος</i>) ή αναφέρεται σε ένα [[σύνολο]] πραγμάτων ή προσώπων ή σε όλο τον κόσμο (<b>πρβλ.</b> [[παλλαϊκός]], <i>παν</i>-<i>διδακτήριο</i>, <i>πάγ</i>-<i>κοινος</i>, <i>Παν</i>-<i>αθήναια</i>, <i>παν</i>-[[ανθρώπινος]]). Σε έναν σημαντικό αριθμό συνθ. σε <i>παν</i> με β' συνθετικό ένα επίθ., το επίθ. πᾱς χρησιμοποιείται για να δηλώσει την απόλυτη, την καθαρή [[έννοια]] του β' συνθετικού εμφατικά εκφρασμένη: <i>πάλ</i>-[[λευκός]], <i>παμ</i>-[[μέγιστος]], <i>παν</i>-[[αθάνατος]], <i>πάμ</i>-<i>πρωτος</i>, [[παμμέλας]] και με [[επίθημα]] -<i>ιος</i>: <i>παν</i>-[[δήμιος]], <i>παν</i>-<i>όψιος</i>, <i>παν</i>-[[ημέριος]] (<b>πρβλ.</b> και τα συνθ. σε <i>θεο</i>- και <i>μεγαλ</i>[[ο]]- και τα γαλλ. συνθ. του τύπου <i>tout bland</i>). Σε έναν μεγάλο αριθμό συνθ., εξάλλου, το επίθ. <i>πᾱς</i> χρησιμοποιείται με σημ. υπερθετικού για να δηλώσει ότι αυτό που εκφράζει το β' συνθετικό υπάρχει σε υπερβολικό, υπέρτατο βαθμό (<b>πρβλ.</b> <i>παμ</i>-<i>πάλαιος</i>, <i>πάμ</i>-<i>πλουτος</i>, <i>παν</i>-<i>άγαθος</i>, <i>παν</i>-[[άγιος]], <i>παν</i>-<i>άρχαιος</i>, <i>πάμ</i>-<i>φτωχος</i>). Το επίθ. <i>πᾱς</i>, [[τέλος]], εμφανίζεται ως α' συνθετικό σε μια [[σειρά]] ξεν. επιστημονικών όρων που έχουν εισαχθεί στην Ελληνική ως αντιδάνεια (<b>πρβλ.</b> <i>παν</i>-<i>σπερμία</i> <span style="color: red;"><</span> αγγλ. <i>panspermia</i>, <i>παν</i>-[[θεϊσμός]] <span style="color: red;"><</span> αγγλ. <i>pan</i>-<i>theism</i>). Το επίθ. πᾱς, [[εκτός]] από τη [[μορφή]] <i>παν</i>-, εμφανίζεται ως α' συνθετικό και με τις μορφές <i>παντ</i>(<i>ο</i>)- και <i>πασι</i>- (<b>βλ. λ.</b> <i>πας</i>).Παραδείγματα συνθ. σε <i>παγ</i>-, <i>παμ</i>- και <i>παν</i>-: [[παγγόνος]], [[πάγκακος]], [[πάγκαλος]], [[πάγκοινος]], [[παγκόσμιος]], [[πάγκρεας]], [[πάλλευκος]], [[παμβασιλεύς]], [[παμμίαρος]], [[παμπάλαιος]], [[παμπληθής]], [[πάμπλουτος]], [[πάμπολυς]], [[παμπόνηρος]], [[πάμπτωχος]], [[παμφάγος]], [[παμψηφεί]], [[πανάγαθος]], [[πανάγιος]], [[πάναγνος]], [[Παναθήναια]], [[πανάθλιος]], [[παναιτωλικός]], [[πανάξιος]], [[παναρμόνιος]], [[πανάχραντος]], [[πανδαισία]], [[πανδαμάτωρ]], [[πάνδεινος]], [[πανδέκτης]], [[πάνδημος]], [[πανδοχεύς]] (-<i>έας</i>), [[πανδώρα]], [[πανένδοξος]], [[πανεπιστήμων]], [[πανήγυρις]], [[πάνθειος]], [[πάνθεον]], [[πανίερος]], [[πανιώνιος]], [[πανόμοιος]], [[πάνοπλος]], [[πανόπτης]], [[πάνορμος]], [[πανούργος]], [[πανσεβάσμιος]], [[πανσέληνος]], [[πάνσεπτος]], [[πανσθενής]], [[πάνσοφος]], [[πανσπερμία]], [[πανστρατιά]], [[παντελής]], [[πάντολμος]], <i>πανσύστατος</i>, [[πανώλης]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[παγγέλαστος]], [[παγγενέτης]], [[παγγενής]], [[παγγενναίος]], [[πάγγεος]], [[παγγυναικί]], [[παγκαίνιστος]], [[παγκάκουργος]], [[παγκάλλιστος]], [[πάγκαρπος]], [[παγκατάρατος]], [[παγκευθής]], <i>πάγκλαυ</i>(<i>σ</i>)<i>τος</i>, [[πάγκληρος]], [[παγκοίρανος]], [[παγκοίτης]], [[πάγκοσμος]], [[παγκρατής]], [[παγκρείττων]], [[πάγκρυφος]], [[παγκτήμων]], [[παγκτητικός]], [[πάγκτιστος]], [[πάγκυφος]], [[πάγξενος]], [[παγχάλεπος]], [[πάγχαλκος]], [[πάγχορτος]], [[πάγχριστος]], [[παγχρόνιος]], [[πάγχρους]], [[πάγχρυσος]], [[πάμβορος]], [[πάμβουλος]], [[πάμμαχος]], [[παμμέλας]], [[παμμελής]], [[πάμμεστος]], [[πάμμετρος]], [[παμμήκης]], [[πάμμηνος]], [[παμμήτωρ]], [[παμμήχανος]], [[παμμιγής]], [[πάμμικρος]], [[πάμμικτος]], [[πάμμορος]], [[πάμμουσος]], [[παμπαθής]], [[πάμπαν]], [[παμπειθής]], [[πάμπλειστος]], [[πάμπληκτος]], [[παμπλήρης]], [[πάμπολις]], [[παμπόρφυρος]], [[παμπρόσωπος]], [[πάμπρωτος]], [[παμφανής]], [[παμφάρμακος]], [[παμφεγγής]], [[πάμφημος]], [[πάμφιλος]], [[πάμφλεκτος]], [[πάμφοιτος]], [[πάμφορος]], [[παμφυής]], [[πάμφωνος]], [[πάμψυχος]], [[παναίολος]], [[παναισθησία]], [[παναίσιος]], [[πάναισχρος]], [[πανακής]], [[παναλγής]], [[παναπήμων]], [[πανάργυρος]], [[πανάρετος]], [[παναρκής]], [[πάναρχος]], [[πανάσπιλος]], [[παναυγής]], [[πανδαίδαλος]], [[πανδάκρυτος]], [[πάνδειλος]], [[πανδερκής]], [[πανδέτης]], [[πάνδικος]], [[πανδόκιμος]], [[πάνδοξος]], [[πάνδουλος]], [[πανδύναμος]], [[πάνδωρος]], [[πάνεθνος]], [[πανειδής]], [[πανείκελος]], [[πανελεήμων]], [[πανέξαλλος]], [[πανέξοχος]], [[πανεπίσκοπος]], [[πανεπόπτης]], [[πανέραστος]], [[πανέρως]], [[πανέσπερος]], [[πανέσχατος]], [[πανευεργέτης]], [[πανευμαρής]], [[πανευμενής]], [[πανεύνους]], [[πανεύτονος]], [[πανευτυχία]], [[πανεύφορος]], [[πανεύφρων]], [[πάνζοφος]], [[πανηγεμών]], [[πανήμαρ]], [[πανθαλής]], [[πανθαρσής]], [[πανθέατος]], [[πανθελγής]], [[πανθηλής]], [[πάνθηλυς]], [[πάνθηρος]], [[πάνθρους]], [[πάνθυτος]], [[πανίλεος]], [[πανίμερος]], [[παννέφελος]], [[πάννικος]], [[πανοικεσία]], [[πανοικία]], [[πάνολβος]], [[πάνοπτος]], [[πανόργιλος]], [[πανορκία]], [[πανούσιος]], <i>πανόψ</i>, [[πανόψιος]], [[πάνριζος]], [[πάνρυτος]], [[πάνσκοπος]], [[πάνσμικρος]], [[πάνσπερμος]], [[πάνσυρτος]], [[παντάλας]], [[πάντεχνος]], [[παντλήμων]], [[πάντρητος]], [[πάντρομος]], [[πάντροπος]], [[παντρόφος]], [[παντυχία]], [[πάνυγρος]], <i>πανυπέρτάτος</i>, [[πανωδός]], [[πανώδυνος]], [[πανώδυρος]], [[πανώνυμος]], [[πάνωρος]], [[πανωφελής]], [[πάνωψ]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[παγγήρως]], [[πάγγλωσσος]], [[πάγκλειτος]], [[παγκράτωρ]], [[πάγχρηστος]], [[παμβέβηλος]], [[παμμάκαρ]], [[παμμάταιος]], [[πάμμορφος]], [[παμμόχθηρος]], [[πάμνηστος]], [[πάμπιστος]], [[παμποίκιλος]], [[πάμφορβος]], [[πάμφυλος]], [[παναίτιος]], [[παναληθής]], [[παναλκής]], [[πανάμωμος]], [[παναοίδιμος]], [[πανδέξιος]], [[πανδοσία]], [[πανελεύθερος]], [[πανέορτος]], [[πανέστιος]], [[πανευλαβής]], [[πανευπρεπής]], [[πανευσεβής]], [[πανόλβιος]], [[πανόμματος]], [[πάνσεμνος]], [[πανσύνετος]], [[πάνσωμος]], [[πανσωτήριος]], [[παντέλειος]], [[παντερπής]], <i>παντερπνός</i>, [[πάντευχος]], [[πάντιμος]], [[πανύμνητος]], [[πανύψιστος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[παγγάληνος]], [[παγγέραστος]], [[πάγγυμνος]], [[παγκάλλινος]], [[παγκλέιστος]], [[παγκλέπτης]], [[παγκράτιστος]], [[πάμπλανος]], [[παμπόθητος]], [[πάμπυκνος]], [[παναίρετος]], [[πανάρεστος]], [[πανάψογος]], [[πανδαής]], [[πανδίκαιος]], [[πανδορκία]], [[πανέντιμος]], [[πανεράσμιος]], [[πανεργάτης]], [[πάνεσθλος]], [[πανευγενής]], [[πανεύδοξος]], [[πανευτελής]], [[πανευφυής]], [[πανευώδης]], [[πανήκοος]], [[πανθαύμαστος]], [[πάνθεος]], [[πάνπλειστος]], [[πανσέβαστος]], [[πανσίδηρος]], [[πάνσκιος]], [[πανσώτηρ]], [[παντεχνής]], [[παντεχνίτης]], [[πανυπέρτιμος]], [[πανώραιος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[παγκάκιστος]], [[πάμφτωχος]], [[πανευτυχής]], [[πανίσχυρος]], [[πανόσιος]], [[πανύψηλος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[παγγερμανισμός]], [[παγκαρδίτιδα]], [[πάγχρωμος]], [[παλλαϊκός]], [[παμβαβυλωνισμός]], [[παμβαλκανικός]], [[παμμαστίτιδα]], [[παμμιξία]], [[παμμορφισμός]], <i>παμπελοποννησιακός</i>, [[πάμφθηνος]], [[πανάκριβος]], [[παναλγία]], [[παναμερικανικός]], [[πανανθρώπινος]], [[παναραβισμός]], [[πανάρχαιος]], [[πανασιατισμός]], [[πανάσχημος]], [[παναχαϊκός]], [[πανδαιμόνιο]], [[πάνδηλος]], [[πάνδροσος]], [[πανεθνικός]], [[πανελλαδικός]], [[πανέμορφος]], [[πανέξυπνος]], [[πανέτοιμος]], [[πανευρωπαϊκός]], [[πανζουρλισμός]], [[πανθεΐα]], [[πανθεϊσμός]], [[πανθεϊστής]], [[πανθελισμός]], <i>πανιδηρισμός</i>, [[πανισλαμισμός]], [[πανόραμα]], [[πανσλαβικός]], [[πανσλαβισμός]].