δηλέομαι: Difference between revisions

|Definition=(A), Dor. δᾱλ- <span class="bibl">Theoc.15.48</span>: fut. <b class="b3">-ήσομαι</b>: aor. [[ἐδηλησάμην]]: pf. [[δεδήλημαι]], prob. in act. sense, <span class="bibl">E.<span class="title">Hipp.</span>175</span> (in pass. sense, <span class="bibl">Hdt.4.198</span>, <span class="bibl">8.100</span>): <span class="sense"><span class="bld">I</span> mostly of persons, [[hurt]], [[do a mischief to]], <b class="b3">μήπως [ἵππους] δηλήσεαι</b>, by accident, <span class="bibl">Il.23.428</span>; also on purpose, Ἀχαιοὺς ὑπὲρ ὅρκια δηλήσασθαι <span class="bibl">4.67</span>; <b class="b3">ἠέ σε… ἄνδρες ἐδηλήσαντο</b> [[did]] thee [[a mischief]], i.e. [[slew]] thee, <span class="bibl">Od.11.401</span>; <b class="b3">μή με… δηλήσεται ὀξέϊ χαλκῷ</b> (Ep. subj.) <span class="bibl">22.368</span>; of the sword, <b class="b3">ῥινὸν δηλήσατο χαλκός</b> ib. <span class="bibl">278</span>; ἄλλον δηλήσομαι, ἄλλον ὀνήσω <span class="bibl"><span class="title">h.Merc.</span>541</span>; δ. τινὰ ἔργμασι λυγροῖς <span class="bibl">Mimn.7</span>, = <span class="bibl">Thgn.795</span>: in Ion. Prose, ἵνα μὴ ἔχοιέν σφεας δηλέεσθαι <span class="bibl">Hdt.6.36</span>, cf. <span class="bibl">7.51</span>; πλεῖστόν σφεας ἐδηλέετο ἡ ἐσθής <span class="bibl">Id.9.63</span>; τοὺς… ποτῷ δαλήσατο Κίρκα <span class="bibl">Theoc.9.36</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> of things, [[damage]], [[spoil]], καρπὸν ἐδηλήσαντ' <span class="bibl">Il.1.156</span>; so in Hdt., γῆν δ. πολλά <span class="bibl">4.115</span>; ἅλμην ἐπανθέουσαν, ὥστε καὶ τὰς πυραμίδας δηλέεσθαι <span class="bibl">Id.2.12</span>: freq. in Hom. in the phrase, <b class="b3">ὅρκια δηλήσασθαι</b> [[violate]] a truce, <span class="bibl">Il.3.107</span>, al.; of thieves, <b class="b3">μή τις… δηλήσεται</b> (Ep. subj.) [[should steal them]], <span class="bibl">Od.8.444</span>, cf. <span class="bibl">13.124</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> abs., [[to do mischief]], [[be hurtful]], ἔνθα κε σὴ βουλὴ δηλήσεται <span class="bibl">Il.14.102</span>: c. acc. cogn., <b class="b3">ἠδ' ὅσα… ἄνδρες ἐδηλήσαντο</b> all [[the mischief]] they [[did]], <span class="bibl">Od.10.459</span>. (Ep., Ion., and rarely Dor., Theoc. Il. cc.; cf. [[δάλλει]], [[πανδάλητος]], and perhaps [[ἀδαλές]].) </span><br /><span class="bld">δηλέομαι</span> (B), only in fut. Pass., <b class="b3">δηληθήσονται· θεωρηθήσονται</b>, Hsch.

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-0560.png Seite 560]] dep. med., zu Grunde richten, [[tödten]], vernichten, [[zerstören]], [[beschädigen]], verletzen, verwunden, plündern, rauben; absolut, = [[Schadenanrichten]], schaden, schädlich sein; Apoll. Lex. Hom. 58, 7 <b class="b2">δηλήσασθαι·</b> διαφθεῖραι, διακόψαι; 62, 12 <b class="b2">ἐδηλήσαντο·</b> ἐκακοπάθησαν, ἔβλαψαν. Vgl. [[δαίω]], [[δαλός]], [[δήιος]], [[δηιόω]] und das Latein. deleo (??). Bei Homer erscheint [[δηλέομαι]] öfters im aorist. 1. med.; ein Paar Homerische Formen können sowohl für conjunctiv. aorist. 1. med. gelten als für indicativ. futur.; in anderen Formen bei Homer nicht. Übersicht der Homerischen Formen und Stellen: δηλήσατο Odyss. 22, 278; ἐδηλήσαντο Iliad. 1, 156 Odyss. 10, 459. 11, 401. 408. 24, 111; δηλήσαντο Iliad. 4, 236. 271; δηλήσηται Iliad. 3, 107; δηλήσαιτο Odyss. 13, 124; δηλήσασθαι Iliad. 4, 67. 72; δηλήσεαι, conj. aor. oder ind. fut., Iliad. 23, 428; δηλήσεται, conj. aor. oder ind. fut., Iliad. 14, 102 Odyss. 8, 444. 22, 368. Auch das einzige Homerische composit., [[διαδηλέομαι]], erscheint bei Homer nur im aorist. 1. med., διεδηλήσαντο Odyss. 14, 37. Absolut ist [[δηλέομαι]] gebraucht Iliad. 14, 102 [[ἔνθα]] κε σὴ βουλὴ δηλήσεται, ὄρχαμε λαῶν; mit Griech. accusat. Odyss. 10, 459 [[οἶδα]] ἠμὲν ὅσ' ἐν πόντῳ πάθετ' ἄλγεα, ἠδ' ὅσ' ἀνάρσιοι ἄνδρες ἐδηλήσαντ' ἐπὶ χέρσου; Iliad. 4, 236. 271 πρότεροι ὑπὲρ ὅρκια δηλήσαντο, über den Eid hinaus, d. h. gegen den Eid; vgl. Iliad. 4, 67. 72 ὥς κε Τρῶες Ἀχαιοὺς ἄρξωσι πρότεροι ὑπὲρ ὅρκια δηλήσασθαι und Iliad. 3, 107 μή τις ὑπερβασίῃ Διὸς ὅρκια δηλήσηται; Iliad. 1, 156 [[οὐδέ]] ποτ' ἐν Φθίῃ καρπὸν ἐδηλήσαντο, die Feldfrucht [[verwüsten]]; Odyss. 8, 444 αὐτὸς νῦν ἴδε [[πῶμα]], θοῶς δ' ἐπὶ δεσμὸν ἴηλον, μή [[τίς]] τοι καθ' ὁδὸν δηλήσεται, ὁππότ' ἂν [[αὖτε]] εὕδῃσθα [[ὕπνον]], [[stehlen]]; Iliad. 23, 428 ἀλλ' ἄνεχ' ἵππους· στεινωπὸς γὰρ [[ὁδός]], [[τάχα]] δ' εὐρυτέρῃ παρελάσσεις, μή πως ἀμφοτέρους δηλήσεαι ἅρματι κύρσας: Einige verstehen unter ἀμφοτέρους die Pferde des Angeredeten, Andere wohl richtiger die beiden Menschen, den Sprecher und den Angeredeten; Odyss. 22, 278 Αμφιμέδων Τηλέμαχον [[βάλε]] χεῖρ' ἐπὶ καρπῷ [[λίγδην]], ἄκρην δὲ ῥινὸν δηλήσατο [[χαλκός]]; Odyss. 22, 368 μή με δηλήσεται ὀξέι χαλκῷ, damit er mich nicht tödte; Odyss. 11, 401 [[τίς]] νύ σε κὴρ ἐδάμασσε θανάτοιο; – ἦέ σ' ἀνάρσιοι ἄνδρες ἐδηλήσαντ' ἐπὶ χέρσου; – Hom. hymn. Cer. 228 δηλήσεται; Gegensatz [[ὀνίνημι]] Hom. hymn. Merc. 541 ἀνθρώπων δ' ἄλλον δηλήσομαι, ἄλλον ὀνήσω. – Praes. und imperfect. bei Herodt.: δηλέεσθαι 6, 36; δηλῆται 4, 187; ἐδηλέετο 9, 63; – δηλήσασθαι τὴν στρατιήν 7, 51; τὴν γῆν δηλησαμένας πολλά 4, 115; – perfect. δεδήληται in passiver Bdtg 4, 198. 8, 100; activisch und passivisch kann genommen werden das praes. δηλέεσθαι 2, 12. – Perfect. δεδήληται passivisch auch Eur. Hipp. 175. – Das activ. Xen. Oec. 10, 3 beruht wohl auf falscher Lesart. – Dorisch Theocr. 9, 36 τὼς δ' [[οὔτι]] ποτῷ δαλήσατο Κίρκα, vgl. Parthen. 29 οἴνῳ πολλῷ δηλησαμένη αὐτὸν ἤγαγεν εἰς ἐπιθυμίαν κτἑ.

|lsmtext='''δηλέομαι:''' Δωρ. δᾶλ-, μέλ. <i>-ήσομαι</i>, αόρ. αʹ <i>ἐδηλησάμην</i>, παρακ. <i>δεδήλημαι</i>, συγχρόνως με Ενεργ. και Παθ. [[σημασία]]· απόθ.·<br /><b class="num">I.</b> λέγεται για πρόσωπα, [[βλάπτω]], [[πληγώνω]], [[εξαπατώ]], σε Όμηρ.· μή με [[δηλήσεται]] (Επικ. αντί <i>-ηται</i>), σε Ομήρ. Οδ.· ομοίως στον Ηρόδ.· [[βλάπτω]] με μαγικά φίλτρα, σε Θεόκρ.<br /><b class="num">II.</b> λέγεται για πράγματα, [[καταστρέφω]], [[ξοδεύω]], [[σπαταλώ]], <i>καρπὸν ἐδηλήσαντ'</i>, σε Ομήρ. Ιλ.· <i>γῆν δηλησάμενος</i>, σε Ηρόδ.· [[ιδίως]], στη [[φράση]], <i>ὅρκια δηλήσασθαι</i>, [[παραβιάζω]] μια [[ανακωχή]], σε Ομήρ. Ιλ.<br /><b class="num">2.</b> απολ., [[εξαπατώ]], είμαι [[βλαπτικός]], σε Όμηρ. (αμφίβ. προέλ.).

|ftr='''δηλέομαι''': {dēléomai}<br />'''Forms''': Aor. δηλήσασθαι (ep. ion. seit Il.), δαλ- Theok. 9, 36; 15, 48; el. καδαλέοιτο, καδαλέ̄μενοι (καζαλ-)<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[verderben]], [[schädigen]].<br />'''Derivative''': Ableitungen: [[δήλημα]] [[Schaden]], [[Verderben]], auch konkret (ep. poet. seit Od.; zur Bed. Chantraine Formation 183, Porzig Satzinhalte 242), und [[δηλήμων]] [[schädigend]], [[verderbend]] (Hom., Hdt., sp. Prosa); [[δήλησις]] [[Beschädigung]] (ion., Thphr.); — [[δηλήεις]] [[verderblich]] (Nik., Orph.), nach den nominalen [[αἰγλήεις]] usw.; [[δηλητήριος]] ib. (Teos V^a u. a.), -ιον [[Gift]] (Hp. ''Ep''., Plu. usw.), nach [[σωτήριος]]; [[δηλητήρ]] nur Hom. ''Epigr''. 14, 8; [[δηλητηριώδης]] (Dav. ''Proll''.).<br />'''Etymology''': Wahrscheinlich iterativ-intensives Deverbativum (Schwyzer 720). Daneben, mit quantitativem Ablaut, [[φρενοδαλής]] [[den Geist verderbend]] (A. ''Eu''. 330 [lyr.]), δάλλει· κακουργεῖ H. (primäres Jotpräsens), wohl auch [[πανδάλητος]] [[vernichtet]], [[nichtswürdig]] (Hippon. 2); außerdem, mit unbekannter Quantität, ἀδαλές· ὑγιές, δάλαν· [[λύμην]], δαλῇ· κακουργῇ, δαλήσασθαι· λυμήνασθαι, ἀδικῆσαι H. Sehr fraglich [[ζάδηλος]] (Alk., s. d.). — Mit der hypothetischen Annahme einer Grundbedeutung *[[spalten]], [[zerstücken]] wird [[δηλέομαι]] zu der unter [[δαιδάλλω]], [[δέλτος]] besprochenen Sippe idg. ''del''- gezogen; in dieselbe allgemeine Bedeutungssphäre mit Übertragung auf das seelische Gebiet fällt u. a. lat. ''doleō'', ''dolor''; weitere Anknüpfungsmöglichkeiten bei W.-Hofmann s. ''doleō''. Diese Etymologie setzt indessen für [[δηλέομαι]] urgr. ''ē'' als Dehnstufe von ''ĕ'' (neben Schwundstufe in [[φρενοδαλής]] usw.) voraus, was sich auch mit den elischen Formen (wo α aus η sekundär wäre) verträgt; für δαλ- bei Theokrit muß man dagegen mit der Annahme eines Hyperdorismus auskommen. Vgl. dazu Wackernagel Glotta 14, 51f., der δαλ- für urgriechisch hält. S. auch Radermacher Festschrift Kretschmer 152f. — Ältere Lit. bei Bq.<br />'''Page''' 1,378