πρέσβυς: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=-εως, ο, ΝΜΑ, [[πρέσβης]] Ν, τ. γεν. -εος και κρητ. δωρ. τ. [[πρέσγυς]] και κρητ. τ. πρεῑγυς, Α<br /><b>1.</b> [[πρεσβευτής]]<br /><b>2.</b> (στην [[αρχαιότητα]]) [[έκτακτος]] [[απεσταλμένος]] μιας ελληνικής πόλης [[προς]] [[άλλη]], ο [[οποίος]], ως [[αντιπρόσωπος]] τών αρχόντων της πατρίδας του και τών συμπολιτών του, έφερνε προτάσεις για [[ειρήνη]], [[συμμαχία]] ή [[επιμαχία]] ή εκπροσωπώντας μια [[πολιτική]] [[παράταξη]] πήγαινε να ζητήσει [[επικουρία]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[γέρος]], [[πρεσβύτης]]<br /><b>2.</b> (με τη σημ. του [[πρεσβύτερος]]) γεροντότερος<br /><b>3.</b> (στη [[Σπάρτη]]) ο [[πρώτος]], ο [[πρόεδρος]] (α. «[[πρέσβυς]] τῶν ἐφόρων» β. «[[πρέσβυς]] τῆς φυλῆς»)<br /><b>4.</b> το [[πτηνό]] [[τροχίλος]]<br /><b>5.</b> (<b>το αρσ. πληθ.</b>) <i>οι πρέσβεις</i><br />α) οι γέροντες<br />β) (ως [[αξίωμα]]) άρχοντες, ηγεμόνες.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. <i>πρέσ</i>-<i>βυς</i> αποτελεί αρχαϊκό τ. συνθέτου με α' συνθετικό την [[πρόθεση]] <i>πρές</i> «[[μπροστά]]» (<b>βλ. λ.</b> [[προς]]) και β' συνθετικό τη [[ρίζα]] <i>g</i>^w<i>ā</i>- «[[πηγαίνω]]» (<b>πρβλ.</b> [[βαίνω]]) με τη [[μορφή]] <i>g</i>^w<i>u</i>- όπως στον αρχ. ινδ. <i>vanar</i>-<i>gu</i>- «αυτός που πηγαίνει στο [[δάσος]]» (<b>πρβλ.</b> και αρχ. ινδ. <i>puro</i>-<i>gava</i>- «[[αρχηγός]]»). Στην ύπαρξη χειλοϋπερωικού φθόγγου στο β' συνθετικό της λ. οφείλεται η [[εναλλαγή]] τών -<i>β</i>- και -<i>γ</i>- που παρατηρείται [[μεταξύ]] τών διαλέκτων. Οι δωρικές διάλεκτοι έχουν γενικεύσει τους τ. με -<i>γ</i>-, <b>πρβλ.</b> <i>πρεσγευτάνς</i>, [[πρεσγέα]], ενώ ο [[αμάρτυρος]] τ. [[πρέσγυς]] μαρτυρείται στον τ. «[[σπέργυς]]<br />[[πρέσβυς]]», που παραδίδει το Μέγα Ετυμολογικό Λεξικό. Ο τ. [[πρεγγευτάς]] έχει προέλθει με [[αφομοίωση]] του -<i>σ</i>- σε -<i>γ</i>- από τον τ. [[πρεσγευτάς]], ενώ η ονομ. πληθ. <i>πρισγε</i>(<i>ι</i>)<i>ες</i> (που επιβεβαιώνει την ονομ. πληθ. <i>πρεσβῆες</i> του [[πρέσβυς]]) οφείλεται σε ιωτακισμό (<b>πρβλ.</b> υπερθ. [[πρίγιστος]] και [[πρήγιστος]]). Προβλήματα [[ωστόσο]] γεννά η [[εμφάνιση]] στην κρητική διάλεκτο τ. με φωνηεντισμό -<i>ει</i>-: [[πρεῖγυς]], [[πρειγεύω]] (απ' όπου [[πρειγευτάς]], [[πρειγεία]], [[πρειγηΐα]]) και [[πρείγα]]. Οι τ. αυτοί [[κατά]] την επικρατέστερη [[άποψη]] έχουν σχηματιστεί με δυσερμήνευτες φωνητικές διαδικασίες ([[ανάπτυξη]] φωνηεντισμού -<i>ι</i>- [[μετά]] τη σίγηση του -<i>σ</i>-) από τους τ. [[πρέσγυς]], [[πρεσγέα]], κ.λπ. Η [[σύνδεση]], [[τέλος]], της λ. [[πρέσβυς]] με το αρμεν. <i>ē</i><i>rec</i> «[[πρεσβύτερος]], [[ιερέας]]» προσκρούει σε μορφολογικές δυσχέρειες, [[αφού]] θα προϋπέθετε [[μορφή]] α' συνθετικό <i>πρεισ</i>-. Η λ. [[πρέσβυς]] χρησιμοποιείται στην Αρχαία Ελληνική [[σπανίως]] με σημ. «[[γέρος]] [[άνθρωπος]]» (για την οποία χρησιμοποιείται [[συνήθως]] η λ. [[γέρων]]) και συχνότερα με σημ. «σημαντική [[προσωπικότητα]], [[πρεσβευτής]], [[πληρεξούσιος]]». Στη [[Σπάρτη]] [[επίσης]] η λ. χρησιμοποιείται ως [[πολιτικός]] [[τίτλος]] «ο [[πρώτος]], ο [[πρόεδρος]]» και γενικά «[[άρχοντας]], [[ηγεμόνας]]». Στη λ. [[πρέσβυς]] [[λοιπόν]] παρατηρείται [[ένας]] [[συμφυρμός]] τών εννοιών της αρχαιότητας, της [[μεγάλης]] ηλικίας και της σπουδαιότητας, του σεβασμού και της πρωτοκαθεδρίας, που αποτελούν προνόμια της ηλικίας αυτής. Ο συγκρ. τ. [[πρεσβύτερος]] στους χριστιανικούς χρόνους χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τον δεύτερο βαθμό ιερωσύνης (<b>πρβλ.</b> λατ. <i>presbyter</i>). Στη Νέα Ελληνική χρησιμοποιείται ο τ. [[πρέσβης]] σχηματισμένος [[κατά]] τα πρωτόκλιτα αρσ. σε -<i>ης</i>].

}}