χθές: Difference between revisions

|Definition=Adv. (lengthened [[ἐχθές]] ([[quod vide|q.v.]]); where the word occurs in [[NT]], Ev.Jo.4.52, Act.Ap.7.28, Ep.Hebr.13.8, codd. vary between [[ἐχθές]] and [[χθές]]; [[χθές]] is not found in Ptolemaic papyri, but in PLond.2.161.8 (iii A. D.)):—[[yesterday]], h.Merc.273, Th.3.113, Pl.R.327a, Smp.174a, etc.: freq. placed between Art. and Subst., ἡ χθὲς ὁμολογία, οἱ χθὲς λόγοι, Pl.Sph.216a, Ti.26e; τῇ χθὲς ἡμέρᾳ Plu.2.773e; χθὲς μὲν... τὰ νῦν δὲ . . Pl.Ti.17a: freq. πρώην τε καὶ χθές, χθὲς καὶ πρώην, v. [[πρώην]] ''ΙΙ''; χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν [[varia lectio|v.l.]] in X.Cyr.6.3.11, cf. [[LXX]] Ge.31.2. (Cf. Skt. hyás 'yesterday', Lat. [[heri]], [[hesternus]], OHG. gestaron 'yesterday', etc.)

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1354.png Seite 1354]] advb., wie [[ἐχθές]] (s. Lob. Phryn. 323), [[gestern]]; H. h. Merc. 273; Plat. Conv. 174 a u. sonst oft bei den Att.; [[πρώην]] τε καὶ [[χθές]], auch χθὲς καὶ [[πρώην]], gestern und vorgestern, d. i. jüngst, neulich, überh. eine nahe Vergangenheit dezeichnend, Her. 2, 53; Ar. Ran. 726; Plat. Gorg. 4704 Legg. III, 677 d; Dem. 18, 130 u. sonst; vgl. Wessel. D. Sic. 2, 53; eben so χθὲς καὶ τρίτην ὴμέραν, Xen. Cyr. 6, 3,11. – Mit dem Artikel, [[gestrig]], κατὰ τὴν χθὲς ὁμολογίαν ἥκομεν Plat. Soph. i. A.; Tim. 26 e u. Sp. – Die ursprüngliche Form χές (vgl. [[χθαμαλός]]) wird durch das lat. hesi, heri, hesiternus, hesternus beglaubigt.

|elrutext='''χθές:''' adv. вчера HH, Xen., Plat.: ὁ χ. Plat., Plut. вчерашний; χ. (τε) καὶ [[πρῴην]] Arph., Plat., Diod., Luc. или χ. καὶ τρίτην ἡμέραν Xen. вчера и позавчера.

|lstext='''χθές''': ἐπίρρ., (ἐκτεταμ. [[ἐχθές]], ὃ ἴδε, πρβλ. Λοβέκ. εἰς Φρύν. 323)· -ὡς καὶ νῦν, [[χθές]], πρῶτον ἐν Ὕμ. Ὁμ. εἰς Ἑρμ. 273, καὶ συχν. παρ’ Ἀττ., ὡς Πλάτ. Πολ. ἐν τῇ ἀρχῇ, Συμπ. 174Α, κ. ἀλλ.· [[συχνάκις]] τίθεται μεταξὺ τοῦ ἄρθρου καὶ τοῦ οὐσιαστ., ἡ χθὲς [[ὁμολογία]], οἱ χθὲς λόγοι Πλάτ. Σοφιστ. ἐν τῇ ἀρχῇ, Τίμ. 26Ε· τῇ χθὲς ὑμέρᾳ Πλούτ. 2. 773D· ἐν ἀντιθέσει πρὸς ἄλλα ἐπιρρήματα χρονικά, χθὲς μέν.., νῦν δέ.. Πλάτ. Τίμ. 17Α· [[χθές]] καὶ [[σήμερον]] Ἐπιστ. πρ. Ἑβρ. ιγ΄, 8· ἀλλὰ συνήθως πρῴην τε καὶ χθὲς ἢ χθὲς καὶ πρῴην (ἴδε ἐν λ. πρῴην)· χθὲς καὶ τρίτην ἡμέραν Ξεν. Κύρ. Παιδ. 6. 3. 11· πρβλ. [[χθεσινός]], [[χθιζός]]. (Πρβλ. Σανσκρ. hyas, Λατ. hes-i ([[μετέπειτα]] heri), hes-ternus· Γοτθ. gis-tra, Ἀγγλο-Σαξον. gyrs-tan-doeg (Ἀγγλ. yesterday, yestr-een)· Ἀρχ. Γερμ. kestre (gestern), κλπ.

|mltxt=[[χθές]], ΝΜΑ, και [[χτες]] και [[εχθές]] και [[εχτές]] Ν, και [[ἐχθές]] ΜΑ<br /><b>επίρρ.</b> την [[αμέσως]] προηγούμενη [[ημέρα]], [[συνήθως]] σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[σήμερα]] και το [[αύριο]] (α. «τελικά, έφυγε [[χθες]]» β. «κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾱ», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>συνεκδ.</b> στο κοντινό [[παρελθόν]] («[[χθες]] [[ακόμη]] ήταν [[παιδί]]»)<br /><b>2.</b> (με άρθρ ουδ. ως ουσ.) το [[χθες]]<br />το [[παρελθόν]] («ξέχνα το [[χθες]]»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «[[χθες]], [[προχθές]]» — [[πριν]] από λίγες ημέρες<br /><b>αρχ.</b><br />(με αρθρ. ως επίθ.) ὁ, ἡ, τὸ [[χθες]]<br />ο [[χθεσινός]] («τῶν χθὲς λόγων», <b>Πλάτ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Επίρρ. της Ινδοευρωπαϊκής το οποίο εμφανίζει [[ποικιλία]] μορφών στις διάφορες γλώσσες (<b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>hyah</i>, λατ. <i>heri</i>, αρχ. άνω γερμ. <i>ges</i>-<i>taron</i>, αρχ. ιρλνδ. [[in]]-<i>de</i>), [[γεγονός]] που δυσχεραίνει τον καθορισμό ενός αρχικού τ. που να μπορεί να ερμηνεύσει όλους τους τ. αυτούς. Από νεώτερους μελετητές έχει γίνει [[προσπάθεια]] να αναχθούν οι λ. αυτές σε έναν αρχικό τ. <i>g</i>^z<i>hey</i>-, από τον οποίο, με διάφορες απλοποιήσεις του αρκτικού συμπλέγματος, προήλθαν οι μορφές αυτές: το ελλ. [[χθές]] από τ. <i>g</i>^z<i>hes</i>, το αρχ. ινδ. <i>hyah</i> από <i>ghyes</i> (<b>βλ.</b> και λ. [[σερός]]), το λατ. <i>her</i>-<i>i</i> και το αρχ. άνω γερμ. <i>ges</i>-<i>taron</i> από <i>ghes</i>-. Ειδικότερα για τον ελλ. τ. [[χθές]], με το δυσερμήνευτο αρκτικό <i>χθ</i>-, έχουν διατυπωθεί και άλλες απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές, ο τ. [[χθές]] ανάγεται σε τ. <i>gh</i>(<i>i</i>)-<i>dyes</i> ή <i>gh</i>(<i>e</i>)-<i>dyes</i>, σύνθ. με α΄ συνθετικό έναν τ. δεικτικού και β' συνθετικό προερχόμενο από την ΙΕ [[ρίζα]] με σημ. «[[ημέρα]]». Κατ' άλλους, ο τ. [[χθές]] έχει</i> προέλθει από τ. <i>dhghes</i>- με [[μετάθεση]] τών αρκτικών συμφώνων (<b>βλ.</b> και λ. [[χθων]]), από όπου μπορεί να δικαιολογηθεί και το λατ. <i>heri</i> (με [[απλοποίηση]] του συμπλέγματος), [[αλλά]] όχι και το αρχ. ινδ. <i>hyah</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>ghy</i>-<i>es</i>). Δυσερμήνευτος παραμένει, [[επίσης]], και ο [[φωνηεντισμός]] -<i>ι</i>- τών τ. [[χθιζά]], [[χθιζός]] κ.λπ., ο [[οποίος]], [[κατά]] μία [[άποψη]], έχει προέλθει από [[συστολή]] του φωνήεντος -<i>ε</i>-, ενώ, κατ' [[άλλη]] —ελάχιστα πιθανή— [[άποψη]], από τη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] της ΙΕ κατάλ. του συγκριτικού βαθμού -<i>yes</i>-. Τέλος, στον παρλλ. τ. <i>ἐ</i>-[[χθές]], <i>το ε</i>- αποτελεί προθεματικό [[στοιχείο]], το οποίο εμφανίζεται σε λ. προ συμφωνικών συμπλεγμάτων με δασύ [[σύμφωνο]] ([[πρβλ]]. [[ἰχθύς]]) ή με κλειστό ([[πρβλ]]. [[ἰκτῖνος]]). Στη Νέα Ελληνική, εξάλλου, απαντά και ο τ. [[χτες]], με [[ανομοίωση]] τών τριβόμενων φθόγγων [[χ]] και [[θ]], <b>πρβλ.</b> [[φθάνω]]: [[φτάνω]]].