ῥίζα: Difference between revisions

|Definition=ης, ἡ: Ion. nom. <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> ῥίζη Hp. ap. Erot., acc. ῥίζην <span class="bibl">Marc.Sid.89</span> (before a vowel), but ῥίζαν <span class="bibl">Il.11.846</span> (whence Ion. nom. <b class="b3">ῥίζα</b> may be inferred):—<b class="b2">root</b>, <span class="bibl">Od.10.304</span>, <span class="bibl">23.196</span>, etc.; used as a medicine, <span class="bibl">Il.11.846</span>; <b class="b3">ῥ. ἐλατήριος</b>, of a purgative medicine, <span class="bibl">Hp.<span class="title">Epid.</span>5.34</span>: mostly in pl., <b class="b2">roots</b>, <span class="bibl">Il.12.134</span>, <span class="bibl">Od.12.435</span>, etc.; δένδρεα μακρὰ αὐτῇσιν ῥίζησι <span class="bibl">Il.9.542</span>: hence </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> metaph., <b class="b2">roots of the eye</b>, <span class="bibl">Od.9.390</span> (but <b class="b3">ῥίζας ἐν ὄσσοις αἱματῶπας</b> in <span class="bibl">E.<span class="title">HF</span>933</span> prob. bloodshot <b class="b2">streaks</b>); the <b class="b2">roots</b> or <b class="b2">foundations</b> of the earth, <span class="bibl">Hes.<span class="title">Op.</span>19</span>; χθόνα . . αὐταῖς ῥ. πνεῦμα κραδαίνοι <span class="bibl">A.<span class="title">Pr.</span>1047</span> (anap.); <b class="b3">ἰπούμενος ῥίζαισιν Αἰτναίαις ὕπο</b> ib.<span class="bibl">367</span>; of feathers, hair, etc., <span class="bibl">Pl.<span class="title">Phdr.</span>251b</span>, <span class="bibl">Arist.<span class="title">HA</span>518b14</span>; of the teeth, <span class="bibl">Id.<span class="title">GA</span>789a13</span>; γαστρὸς ῥ. ὀμφαλός <span class="bibl">Id.<span class="title">HA</span>493a18</span>, etc. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> <b class="b3">τὸν πόλεμον ἐκ ῥιζῶν ἀνῄρηκε</b> 'root and branch', <span class="bibl">Plu.<span class="title">Pomp.</span>21</span>, cf. Heraclid. Pont. ap. <span class="bibl">Ath.12.523f</span>; ἐκ ῥιζῶν ἀπώλεσεν <span class="bibl">LXX <span class="title">Jb.</span>31.12</span>; cf. <b class="b3">ῥιζόθεν, πρόρριζος</b>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> <b class="b2">that from which anything springs as from a root</b>, <b class="b3">ῥίζαν ἀπείρου τρίταν</b> a third continental <b class="b2">foundation</b>, of Libya, <span class="bibl">Pi.<span class="title">P.</span>9.8</span>; <b class="b3">ἀστέων ῥ</b>., of Cyrene, as the <b class="b2">root</b> or <b class="b2">original</b> of the Cyrenaic Pentapolis, ib.<span class="bibl">4.15</span>; <b class="b2">root</b> or <b class="b2">stock</b> from which a family springs, ῥ. σπέρματος <span class="bibl">Id.<span class="title">O.</span>2.46</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">I.</span>8(7).61</span>, <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>966</span>, <span class="bibl">S.<span class="title">Aj.</span>1178</span>, etc.; so, <b class="b2">race, family</b>, <span class="bibl">A.<span class="title">Th.</span>755</span> (lyr.), <span class="bibl">E.<span class="title">IT</span>610</span>, <span class="title">OGI</span>383.31 (Nemrud Dagh, i B.C.), etc.; συκοφάντου . . σπέρμα καὶ ῥ. <span class="bibl">D.25.48</span>; <b class="b2">sect, party</b>, <span class="bibl">Jul. <span class="title">Gal.</span>106e</span>; also ῥ. κακῶν <span class="bibl">E.<span class="title">Fr.</span>912.11</span> (anap.); ἀρχὴ καὶ ῥ. παντὸς ἀγαθοῦ <span class="bibl">Epicur.<span class="title">Fr.</span>409</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">1 Ep.Ti.</span>6.10</span>; πηγὴ καὶ ῥ. καλοκἀγαθίας Plu. 2.4c; ἀρχαὶ καὶ ῥ. γῆς καὶ θαλάττης <span class="bibl">Arist.<span class="title">Mete.</span>353b1</span>, etc.; cf. ῥίζωμα <span class="bibl">11</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">base, foundation</b>, <b class="b3">ῥ. πάντων καὶ βάσις ἁ γᾶ ἐρήρεισται</b> Ti. Locr.<span class="bibl">97e</span>, cf. <span class="bibl">Pl.<span class="title">Ti.</span>81c</span>; <b class="b2">base</b> of a vertical pillar, <span class="bibl">Procl.<span class="title">Hyp.</span>3.23</span>; τῶν λόφων <span class="bibl">Onos.10.6</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> Math., <b class="b2">root</b> or <b class="b2">base</b> of a series, Anatolius ap.<span class="title">Theol.Ar.</span>9. (Aeol. βρίζα (q.v.): cf. Goth. <b class="b2">waúrts</b>, Lat. <b class="b2">radix</b>.) </span>

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-0842.png Seite 842]] ἡ, die <b class="b2">Wurzel</b>; Hom. und Folgende; auch mannichfach übertr., z. B. die Wurzeln des Auges, Od. 9, 390; vgl. Eur. Herc. Fur. 933 u. Qu. Sm. l 2, 396; γαίης ἐν ῥίζῃσιν, Hes. O. 19; χθόνα δ' ἐκ πυθμένων αὐταῖς ῥίζαις πνεῦμα κραδαίνοι, Aesch. Prom. 1049; Alles, was wurzelartig von einem Stamme ausgeht, χθονὸς τρίτη, Pind. P. 9, 8, wo man die drei Erdtheile als Wurzeln des Festlandes betrachten soll; auch dasjenige, woraus, wie aus einer Wurzel, neue Entwickelungen hervorgehen, ἀστέων [[μελησίμβροτος]], σπέρματος, P. 4, 15 Ol. 2, 46, vgl. . 7, 55; des Geschlechtes, γένους ἅπαντος ῥίζαν ἐξημημένος, Soph. Ai. 1157; ἀπ' εὐγενοῦς τινος ῥίζης πέφυκας, Eur. I. T. 610; sp. D., wie Ap. Rh. 4, 1642; Ὁμήρου, Ep. ad. 486 (Plan. 297); vgl. Antp. Sid. 44 (Plan. 298); [[ῥίζα]] πάντων καὶ [[βάσις]] τῶν ἄλλων, Tim. Locr. 97 e; τὴν κεφαλὴν καὶ ῥίζαν ἡμῶν, Plat. Tim. 90 b; Folgde; τριχός, Arist. H. A. 3, 11; auch [[ῥίζα]] τοῦ λόφου, Pol. 2, 66, 10, u. a. Sp.; des Meeres, Opp. Hal. 4, 544; πολέμου, Plut. Crass. 11.

|sltr=[[ῥίζα]] <br />&nbsp;&nbsp;&nbsp;<b>1</b> [[root]] met. [[ὅθεν]] σπέρματος ἔχοντα ῥίζαν πρέπει τὸν Αἰνησιδάμου (O. 2.46) “φαμὶ γὰρ Ἐπάφοιο κόραν ἀστέων ῥίζαν φυτεύσεσθαι μελησίμβροτον” (v. Barrett, [[Hermes]], 1954, 435&#774;{1}) (P. 4.15) νιν (= Κυράναν) πολυμήλου καὶ πολυκαρποτάτας θῆκε δέσποιναν χθονὸς ῥίζαν ἀπείρου τρίταν εὐήρατον θάλλοισαν οἰκεῖν (τρίτην μοῖραν τῆς ἠπείρου γῆς, [[τουτέστι]] τὴν Λιβύην Σ.) (P. 9.8) [[Ἀχιλεύς]], [[οὖρος]] Αἰακιδᾶν, Αἴγιναν σφετέραν τε ῥίζαν πρόφαινεν (φησὶ τοὺς προγόνους Σ.) (I. 8.56) ζᾳ τε[ Παρθ. 2. 58.

|mltxt=η / [[ῥίζα]], ΝΑ, και ιων. τ. ῥίζη και αιολ. τ. [[βρίζα]] Α<br /><b>1.</b> <b>βοτ.</b> το [[κατά]] κανόνα [[υπόγειο]] [[τμήμα]] του σώματος ενός φυτού, κύριες λειτουργίες του οποίου [[είναι]] η [[στήριξη]] του φυτού, η [[πρόσληψη]] από το [[έδαφος]] νερού και των διαλυμένων σ' αυτό ανόργανων αλάτων, [[καθώς]] και η [[αγωγή]] τών στοιχείων αυτών στα υπέργεια τμήματά του<br /><b>2.</b> [[βάση]], [[θεμέλιο]]<br /><b>3.</b> [[πρόποδες]] βουνού («στη [[ρίζα]] του βουνού [[σπηλιά]]»)<br /><b>4.</b> [[γένος]], [[φύτρα]], γενεαλογική [[γραμμή]], συγγενική [[σειρά]] (α. «[[επιστροφή]] στις ρίζες» β. «γένους ἄπαντος ῥίζαν», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>5.</b> πρώτη [[αρχή]], πρώτο [[αίτιο]] ενός γεγονότος ή μιας κατάστασης (α. «[[πρέπει]] να χτυπηθεί το [[κακό]] στη [[ρίζα]] του» β. «πηγὴ καὶ [[ῥίζα]] καλοκἀγαθίας», <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>6.</b> <b>ανατ.</b> το [[τμήμα]] ενός οργάνου από το οποίο αυτό εκπορεύεται ή που αποτελεί τη [[βάση]] που το συγκρατεί (α. «η [[ρίζα]] του δοντιού» β. «ἔχει δὲ πᾱσα θρὶξ ὑγρότητα πρὸς τῇ ῥίζῃ», <b>Αριστοτ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>γλωσσ.</b> (στην παραδοσιακή [[γραμματική]] και στην ιστορική [[γλωσσολογία]]) το βασικό [[τμήμα]] μιας λέξης ή μιας ομάδας ομοειδών λέξεων που [[είναι]] [[φορέας]] της λεξικής σημασίας και το οποίο προκύπτει αν αφαιρεθούν τα προσφύματα και οι καταλήξεις<br /><b>2.</b> <b>μαθ.</b> α) [[κάθε]] [[αριθμός]] ή αλγεβρική [[έκφραση]] που επαληθεύει μια [[εξίσωση]]<br />β) [[αριθμός]] που όταν υψωθεί σε μια [[δύναμη]] δίνει έναν ορισμένο αριθμό<br /><b>3.</b> <b>συνεκδ.</b> [[φυτό]], [[δέντρο]] («έχει 300 ρίζες ελιές»)<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «πλευρική [[ρίζα]]»<br /><b>βοτ.</b> [[ρίζα]] που εκφύεται παράπλευρα από την κύρια [[ρίζα]] και σε αρκετή [[απόσταση]] από το ακρορρίζιο<br />β) «τετραγωνική [[ρίζα]] αριθμού»<br /><b>μαθ.</b> [[αριθμός]] που, πολλαπλασιαζόμενος με τον εαυτό του, δίνει τον δεδομένο αριθμό<br />γ) «κυβική [[ρίζα]] αριθμού»<br /><b>μαθ.</b> [[αριθμός]] που, όταν πολλαπλασιαστεί δύο φορές με τον εαυτό του, δίνει τον δεδομένο αριθμό<br />δ) «νιοστή [[ρίζα]] αριθμού»<br /><b>μαθ.</b> [[αριθμός]] που, όταν υψωθεί στη [[δύναμη]] ν, δίνει τον δεδομένο αριθμό<br />ε) «[[εξαγωγή]] ρίζας αριθμού»<br /><b>μαθ.</b> ο [[υπολογισμός]] της ρίζας ενός δεδομένου αριθμού<br />στ) «ελεύθερες ρίζες»<br /><b>χημ.</b> συμπλέγματα ατόμων, [[συνήθως]] τμήματα μορίων, τα οποία περιλαμβάνουν ένα [[τουλάχιστον]] ασύζευκτο [[ηλεκτρόνιο]]<br />ζ) «[[ρίζα]] του πηδαλίου» — το [[προς]] την [[πλώρη]] επίμηκες [[τεμάχιο]] του πηδαλίου που εκτείνεται σε όλο το [[μήκος]] του ποδοστήματος<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[διακλάδωση]], απόσχισμα, [[παρακλάδι]]<br /><b>2.</b> [[πρωταρχικός]] [[πυρήνας]] από τον οποίο γεννιέται ή προέρχεται [[κάτι]] («ἀστέων [[ῥίζα]]», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «[[ἐλατήριος]] [[ῥίζα]]» — καθαρτική [[ρίζα]], καθάρσιο.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[ῥίζα]] (<span style="color: red;"><</span> <i>Fρίδ</i>-<i>ja</i>) ανάγεται σε ΙΕ [[ρίζα]] <i>wr</i><i>ā</i><i>d</i>- «[[βλαστός]], [[ρίζα]]», με δυσερμήνευτο φωνηεντισμό -<i>ι</i>- (που οφείλεται πιθ. σε [[αντιπροσώπευση]] συνεσταλμένης βαθμίδας) και συνδέεται με τα λατ. <i>r</i><i>ā</i><i>dix</i> «[[ρίζα]]», αρχ. ισλδ. <i>r</i><i>ō</i><i>t</i> «[[ρίζα]]» (<b>πρβλ.</b> αγγλ. <i>root</i>, γαλλ. <i>racine</i>), αρχ. άνω γερμ. <i>wurz</i> «[[φυτό]], [[ρίζα]]» (<b>πρβλ.</b> γερμ. <i>Wurzel</i>). Στην [[ίδια]] [[ρίζα]] ανάγονται πιθ. και οι τ. [[ράδαμνος]] «[[βλαστός]]» και [[ράδιξ]] (<b>βλ.</b> και λ. [[ρόζος]]). Η λ., [[τέλος]], μαρτυρείται και στη Μυκηναϊκή (<b>πρβλ.</b> <i>wiriza</i>).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[ριζηδόν]], [[ριζικός]], [[ριζίο]](<i>ν</i>), [[ριζώ]](<i>νω</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[ριζαίος]], [[ρίζηθεν]], [[ριζίας]], [[ρίζινος]], [[ριζίς]], [[ριζόθεν]], [[ριζόθι]], [[ριζώδης]]<br /><b>μσν.</b><br />[[ριζιμαίος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ριζίδιο]], [[ριζιμιός]], [[ριζίτης]], [[ριζίτικος]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α<br />συνθετικό) [[ριζάγρα]], [[ριζοβόλος]], [[ριζολογώ]], [[ριζοτόμος]], [[ριζοφάγος]], [[ριζοφόρος]], [[ριζοφυής]], [[ριζόφυλλος]], [[ριζωνύχιο]](<i>ν</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[ριζοκέφαλος]], [[ριζοπώλης]], [[ριζοσύνετος]], [[ριζοτροφώ]], [[ριζούχος]], [[ριζοφοίτητος]], [[ριζόφυτος]], [[ριζωνυχία]], [[ριζωρύχος]] <b>αρχ.-μσν.</b> [[ριζοπαγής]]<br /><b>μσν.</b><br /><i>ριζορυκτης</i>, [[ριζοτρυγώ]], [[ριζοφύτευτος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[ριζοειδής]], [[ριζολόγος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ριζαλγία]], [[ριζάφτι]], [[ριζοβελονιά]], [[ριζόβιος]], [[ριζοβλάστημα]], [[ριζοβούνι]], [[ριζόβραχο]], [[ριζογένεση]], [[ριζογλύφος]], <i>ριζοδόντι</i>, [[ριζόκαστρο]], [[ριζοκόπος]], [[ριζοκτονία]], [[ριζόμορφος]], <i>ριζόποδα</i>, [[ριζοσπάστης]], [[ριζοτομή]], [[ριζοχώρι]]. (Β' συνθετικό) [[άρριζος]], [[βαθύρριζος]], [[βραχύρριζος]], [[ευθύρριζος]], [[λεπτόρριζος]], [[μακρόρριζος]], [[μεγαλόρριζος]], [[ολιγόρριζος]], [[παχύρριζος]], [[πολύρριζος]], [[πρόρριζος]], [[πυκνόρριζος]], [[σύρριζος]], [[υπόρριζος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ασθενόρριζος]], [[αυτόρριζος]], <i>γλυκύρριζος</i>, <i>εύρριζος</i>, [[ισχυρόρριζος]], [[κατάρριζος]], [[κεφαλόρριζος]], [[μονόρριζος]], [[ολόρριζος]], [[πρόσριζος]], [[πρωτόρριζος]], [[σαρκόρριζος]], [[φλοιόρριζος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ακρόρριζος]], [[κονδυλόρριζος]]].

|etymtx=Grammatical information: f.<br />Meaning: [[root]], also metaph. [[origin]], [[stem]], [[base]] (Il.).<br />Other forms: Aeol. <b class="b3">βρίζα</b>, <b class="b3">βρίσδα</b>).<br />Dialectal forms: Myc. <b class="b2">wiriza \/wriza\/</b>.<br />Compounds: Several compp., a.g. <b class="b3">ῥιζο-τόμος</b> m. <b class="b2">root-cutter, -gatherer, herbalist</b>, <b class="b3">πολύ-ρριζος</b> <b class="b2">having many roots, rich in roots</b> (Hp., Thphr.).<br />Derivatives: 1. <b class="b3">ῥιζίον</b> n. <b class="b2">little root</b> (Ar., Thphr.), pl. <b class="b3">-έα</b> (Nic., <b class="b3">-εῖα</b> Al. 265), prob. after <b class="b3">ὀστέα</b> beside (Dor.) <b class="b3">ὀστία</b>. 2. <b class="b3">ῥιζίας</b> m. (<b class="b3">ὀπός</b>) <b class="b2">root juice</b> (: <b class="b3">καυλίας</b>; Thphr.). 3. adj. <b class="b3">ῥίζ-ώδης</b> [[rootlike]] (Thphr., Hero), <b class="b3">-ικός</b> <b class="b2">belonging to roots</b> (Plu.), <b class="b3">-ινος</b> <b class="b2">made of roots</b> (PHolm.), <b class="b3">-αῖος</b> <b class="b2">serving as a base</b> (Sardes). 4. adv. <b class="b3">ῥίζ-ηθεν</b> (A. R.), <b class="b3">-όθεν</b> (Nic., Luc.) <b class="b2">out of the root</b>; <b class="b3">-ηδόν</b> <b class="b2">in a rootlike way</b> (Hld.). 5. verb <b class="b3">ῥιζόομαι</b> (<b class="b3">ἐρρίζωται</b>), <b class="b3">-όω</b> (<b class="b3">-ῶσαι</b>), also w. <b class="b3">ἐν-</b>, <b class="b3">ἐκ-</b>, <b class="b3">κατα-</b> a.o. <b class="b2">to strike root, to root, to provide with roots, to affirm, to consolidate</b> (Od.; cf. Schwyzer 731, Ure Class Quart. N. S. 5, 226f.) with <b class="b3">ῥίζ-ωμα</b> n. <b class="b2">original ground, origin, rootworks</b> (A., Emp., Thphr.; Porzig Satzinhalte 188f.), <b class="b3">-ωσις</b> f. <b class="b2">striking root</b> (Philol., Thphr. a.o.). -- On <b class="b3">ῥίζα</b> and compounds and derivv. extens. Strömberg Theophrastea 5 8 ff.<br />Origin: XX [etym. unknown]<br />Etymology: From Aeol. <b class="b3">βρίζα</b> appears PGr. <b class="b3">*Ϝρίδ-ι̯α</b>, which differs in vocalism from Lat. [[rādīx]] = <b class="b2">rād-ī-c-s</b> (with enlarging <b class="b2">-c-</b> as e.g. in <b class="b2">genetrī-x</b>); in both cases we have a ι̯<b class="b3">α-</b>, resp. <b class="b2">ī-</b>deriv. of a noun, which is also found in Germ. and Celt.: ONorse [[rōt]] f. [[root]] from PGm. <b class="b2">*u̯rōt-</b>, IE <b class="b2">*u̯rād-</b>, which may be seen also in Lat. <b class="b2">rād-īx</b> (cf. below); beside it, with <b class="b2">i-</b>stem and zero grade Goth. [[waurts]], OE [[wyrt]], OHG MHG [[wurz]] [[herb]], [[root]], PGm. <b class="b2">*u̯urt-i-</b>, IE <b class="b2">*u̯r̥d(-i</b>)-; Celt., e.g. Welsh [[gwraidd]] coll. [[roots]] with <b class="b2">ī-</b>suffix but the root vocalism has not been explained. The Germ. and Celt. forms and <b class="b3">ῥίζα</b> cannot represent a weak- or reduced grade; in spite of Schwyzer 352 who wants to assume a vowel [[i]] representing a reduced grade. (Lat. [[rādīx]], but not ONorse [[rōt]], can represent IE <b class="b2">*u̯rHd-</b>, but in other forms there is no laryngeal.) So the foms cannot be explained as yet, and we must reckon with loans. (Vine UCLA Indo-European Studies I 1999, 5-30 does not solve the problem.) -- Toch. B [[witsako]] [[root]] remains to be explained (hypothesis by v. Windekens Lex. étym. s.v.). Further forms w. lit. in WP. 1, 288 Pok. 1167, W.-Hofmann s. [[rādīx]]. Cf. [[ῥάδαμνος]], [[ῥάδιξ]]. Cf. also NGr. (Rhodos) <b class="b3">ῥόζος</b> [[root]], a cross of <b class="b3">ῥίζα</b> and <b class="b3">ὄζος</b> [[branch]] (Hatzidakis <b class="b3">Ἀθ</b>. 29, 180ff.).

|mdlsjtxt=[[ῥίζα]], ης, ἡ,<br /><b class="num">I.</b> a [[root]], Od., [[attic]]: in pl. the roots, Hom.<br /><b class="num">2.</b> metaph. the roots of the eye, Od.; the roots or foundations of the [[earth]], Hes., Aesch., etc.<br /><b class="num">3.</b> ἐκ ῥιζῶν, Lat. [[radicitus]], Plut.<br /><b class="num">II.</b> [[anything]] that grows like a [[root]] from one [[stem]], [[whence]] [[Pindar]] calls [[Libya]] the τρίτη [[ῥίζα]] χθονός, considering the [[earth]] as divided [[into]] [[three]] continents.<br /><b class="num">III.</b> metaph. the [[root]] or [[stock]] from [[which]] a [[family]] springs, Lat. [[stirps]], Pind., Aesch., etc.; and so a [[race]], [[family]], Aesch., Eur., etc.