3,277,002
edits
m (Text replacement - "<b class="b2"> ([\wÄäÖöÜüẞß]+)<\/b>" to " $1") |
mNo edit summary |
||
Line 8: | Line 8: | ||
|Transliteration C=ieros | |Transliteration C=ieros | ||
|Beta Code=i(ero/s | |Beta Code=i(ero/s | ||
| | |||
}} | }} | ||
{{pape | {{pape | ||
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-1242.png Seite 1242]] auch 2 Endgn, Hes. O. 599. 807 u. im Orak, bei Her. 8, 77; ion. [[ἱρός]], was auch bei den Epikern vorkommt; äol. ἰαρός; dor. [[ἱαρός]], Inscr.; nach Hemsterh. von [[ἵημι]], ursprünglich von geweihten Thieren, die man frei gehen ließ, vgl. [[ἄφετος]], schwerlich richtig; eben so wenig mit ἰή zusammenhangend; nach sprachvgl. Gramm. verwandt mit dem Sanskrit. ishiras, "kräftig", s. Curtius Grundz. d. Griech. Etym. 2. Aufl. S. 358. Vielleicht ist die Bdtg "[[kräftig]]" in einigen Homerischen Verbindungen erkennbar; vielleicht ist aber auch bei Homer überall die Bdtg "[[heilig]]" anzunehmen, wie in der übrigen Griech. Literatur. – a) von Allem, was die Götter betrifft u. zu ihnen in irgend einer Beziehung steht; ἱεροῖς ἐν δώμασι Κίρκης Od. 10, 426, Götterwohnung; Hes. spricht selbst von ἱερὸν [[γένος]] ἀθανάτων, Th. 21; Ζεὺς ἱερὸν [[λέχος]] εἰσαναβαίνων, das Götterlager, 57; τοίη Μουσάων ἱερὴ [[δόσις]] 93; [[φάος]] Hes. O. 337; [[ἦμαρ]] Il. 17, 455; das Tageslicht kommt von den Göttern, wie die Finsterniß, [[κνέφας]], 11, 194; νύξ Eur. Ion 117. – Die ganze Natur ist von den Göttern erfüllt u. ihnen heilig; ποταμοί Od. 10, 351; ἱερὸν [[ῥόον]] Ἀλφειοῖο Il. 11, 756, wie Soph. σὰν λιπὼν ἱερὰν λιβάδα Phil. 1200 u. Eur. Med. 410; so Ἐρυθρᾶς ἱερὸν [[χεῦμα]] Aesch. frg. 178; [[κῦμα]] Eur. Hipp. 1206; [[ὄμβρος]], heiliges Naß, Soph. O. R. 1428; so nennt auch Hom. den Fisch [[ἱερός]], denn er ist als Wasserbewohner dem Poseidon heilig, Il. 16, 407, was Alte auf manche andere wunderliche Weise erklären, z. B. = [[διερός]]; Ath. VII, 282 e; Arist. H. A. 9, 37 = [[ἀνθίας]]; Aristarch erklärte ἱερὸν ἰχθὺν = τὸν ἀνετὸν καὶ εὐτραφῆ. – Auch die Erde, Haine, Berge u. dgl., βῆσσαι Od. 10, 275, γῆ Soph. Phil. 700, Ἴδας [[ὄρος]] Eur. Or. 1383; alle einzelnen Länder, Inseln u. Städte, da ihnen besondere Schutzgottheiten vorstehen; Εὐβοίης ἱερῆς Il. 2, 535; [[Πύλος]] Od. 21, 108; Θήβην ἱερὴν πόλιν II. 1, 366; Ζέλεια, [[Πέργαμος]], [[Ἀθῆναι]], Od. 11, 323, wie Pind. frg. 45 u. Soph. Ai. 1200; Σικυών, [[Ταίναρος]], Pind. N. 9, 53 P. 4, 44; Μέμφις, [[Τμῶλος]], Aesch. Pers. 36. 49 u. Eur. Bacch. 64; [[Ἴλιος]], Troad. 123; ὦ γᾶς ἱερὸν οἰκείας πέδονΣαλαμῖνος Soph. Ai. 846, wie Eur. Troad. 1096; Τροίης ἱερὸν [[πτολίεθρον]] Od. 1, 2, wie Τροίης ἱερὰ κρήδεμνα Il. 16, 100. – So auch ἱερὰς κατ' ἀλωάς Il. 5, 499, denn sie sind der Demeter heilig; ἐλαίρ, der der Athene heilige Oelbaum, Od. 13, 372; ἀλφίτου ἱεροῦ [[ἀκτή]] Il. 11, 631, denn auch das Getreide ist eine Göttergabe. – So heißen auch die Könige, die unter dem Schutze der Götter stehen, von ihnen eingesetzt sind, ἱεροί, Pind. P. 5, 97; u. so ist auch das bei Hom. oft vorkommende ἱερὴ ἲς Τηλεμάχοιο, ἱερὸν [[μένος]] Ἀλκινόοιο zu fassen; der Wagen des Achilleus [[δίφρος]] [[ἱερός]], Il. 17, 464. – b) was die Menschen den Göttern [[geweiht]] haben, [[heilig]], zum Gottesdienst gehörig, vgl. Eur. ἱερὸν τὸ [[σῶμα]] τῷ θεῷ [[δίδωμι]] ἔχειν, Ion 1285, u. Plat. ὅσα ἱερὰ κριθέντα ποιήματα ἐδόθη τοῖς θεοῖς, Legg. VIII, 829 e; ἱερὸς [[δόμος]], Tempel, Il. 6, 89; [[χῶρος]] Soph. O. C. 16. 54; δαιμόνων ἀγάλματα, die Standbilder der Götter in den Tempeln, O. R. 1379; Eur. I. T 1441; [[ξόανον]] Troad. 525; [[εἴδωλον]] Ἥρας Hel. 1150; [[βωμός]], der Altar, Il. 2, 305 Soph. Tr. 989, der ihn auch ἱερὸν [[ἕρκος]] nennt, 604. – Die Gottheit, der Etwas geweiht ist, wird im gen. hinzugesetzt, [[ἄλσος]] ἱρὸν Ἀθηναίης Od. 6, 326, [[ἄντρον]] ἱρὸν Νυμφάων 13, 104; Eur. Alc. 76; Her. 1, 80; γῆς ἱερᾶς οὔσης τῶν πάντων θεῶν Plat. Legg. V, 741 c; ἱερὸς ὁ [[χῶρος]] τῆς Ἀρτέμιδος Xen. An. 5, 3, 13. – Von Kampfspielen, die zu Ehren der Götter stattfinden, ἀγῶνες, ἄεθλα, Pind. N. 2, 4. 6, 61 Ol. 8, 64; [[κύκλος]], der Kreis, in dem Gericht gehalten wird, der dem Zeus heilig ist, Il. 18, 504; [[γάμος]] Plat. Rep. V, 458 e Legg. VIII, 841 d; [[νόσος]] XI, 916 a; γράμματα Tim. 27 b. – Auch [[τύμβος]], [[θήκη]], Soph. O. C. 1542. 1760; Eur. Suppl. 981. – Bes. von Opfern und allem dazu Gehörigen, [[ἑκατόμβη]], Il. 1, 99, χοαί, Soph. O. C. 470, [[νόμος]], sich auf die Opfer u. Feste beziehend, Dem. 21, 35, der ibd. §. 16 auch [[ἐσθής]], ein Opferod. Festkleid so nennt u. hinzusetzt ἱερὰν γὰρ [[νομίζω]] πᾶσαν, ὅσην ἄν τις [[ἕνεκα]] τῆς ἑορτῆς παρασκευάσηται, [[τέως]] ἂν χρησθῇ; vgl. ὀφείλειν ἑπτὰ δραχμὰς ἱερας τῇ Ἀθηνᾷ Dem. 24, 22. – Am gewöhnlichsten τὰ [[ἱερά]], [[Opfer]], wie Hom. so oft ἱερὰ ῥέζειν, auch ἱερὰ [[δίδωμι]], Od. 16, 184, u. im sing. ὄφρ' ἱρὸν ἑτοιμασσαίατ' Ἀθήνῃ Il. 10, 571; ἄπυρα [[ἱερά]], Pind. Ol. 7, 48, wie Aesch. Ag. 70; δήμια, πατρῷα, Spt. 160. 1001; ἔμμηνα, Soph. El. 273; αἴθειν, τελεῖν, Phil. 1022 Eur. Bacch. 485; in Prosa, ἱερὰ θύσας Thuc. 2, 71, ἐν ἱερῶν θυσίαις Plat. Rep. III, 394 a; ὅτι τὰ ἱερὰ καὶ τὰ σφάγια καλὰ εἴη, ersteres die Eingeweide der Opferthiere u. die aus ihnen entnommenen Vorbedeutungen, letzteres andere beim Opfer vorkommende Kennzeichen, Xen. An. 1, 8, 15 u. öfter, wie τά τε ἱερὰ καλὰ τά τε σφάγια κάλλιστα 6, 3, 21; ἐπεὶ τὰ ἱερὰ ἐγένετο, da die Opfer zusagten, die Eingeweideschau glücklich ablief, 6, 2, 9, wofür Her. προχωρεῖ χρηστά sagt, 5, 44; – τὸ [[ἱερόν]], der Tempel, τῆς Δίκης, Eur. Hel. 1008 u. öfter; Her. 2, 112; ἱερῶν ἱδρύσεις Plat. Rep. IV, 427 b; μέγιστα τοῦ Ἔρωτος ἱερὰ κατασκευάσαι καὶ βωμούς Conv. 189 c; bes. der Tempel in Delphi, Dem. 19, 327. Aus Thuc. 4, 90, τάφρον περὶ τὸ ἱερὸν καὶ τὸν νεὼν ἔσκαπτον, geht die allgemeine Bdtg "Heiligthum" hervor; nach Ammon. der Tempelbezirk, ἱερὸν καὶ [[τέμενος]] ἱδρύσασθαι Ath. XIII, 595 c. – Von Menschen, ἱερὸς καὶ [[εὐσεβής]], heilig, Soph. O. C. 288; bei Ar. Ran. 651 mit Hindeutung auf die Einweihung in die Mysterien. Anders Αχαιῶν ἱερὸς [[στρατός]], das göttliche, stattliche Heer, Il. 24, 81, wie [[τέλος]] [[ἱερόν]], die heilige Wächterschaar 10, 56. Für das röm. sacrosanctus, Plut. Tib. Gracch. 14. 15 u. öfter. – Sprichwörtlich war ἡ ἱερὰ [[συμβουλή]], Xen. An. 5, 6, 4; vgl. Plat. Theag. 122 a u. Zenob. 4, 40. S. auch ἱερὰ [[ἄγκυρα]] unter [[ἄγκυρα]]. Ein anderer sprichwörtlicher Ausdruck τὸν ἀφ' ἱερᾶς, vollständig τὸν ἀφ' ἱερᾶς γραμμῆς λίθον od. πεττὸν κινεῖν, d. i. das Letzte, Aeußerste wagen, Ar. Eccl. 987; vgl. Diogen. 5, 41 u. daselbst die Erklärer, u. s. [[γραμμή]]. – Von einem Wurfe mit Würfeln, Eubul. Poll. 7, 205. – [Hom. braucht in den Formen, wo die letzte Sylbe kurz ist, ι lang, z. B. ἱερὸν [[ἦμαρ]], ἱερὰ ῥέζειν, u. so sp. Ep.] – Über die Vrbdgn mit [[ὅσιος]] u. den Unterschied davon s. letzteres. | |ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-1242.png Seite 1242]] auch 2 Endgn, Hes. O. 599. 807 u. im Orak, bei Her. 8, 77; ion. [[ἱρός]], was auch bei den Epikern vorkommt; äol. ἰαρός; dor. [[ἱαρός]], Inscr.; nach Hemsterh. von [[ἵημι]], ursprünglich von geweihten Thieren, die man frei gehen ließ, vgl. [[ἄφετος]], schwerlich richtig; eben so wenig mit ἰή zusammenhangend; nach sprachvgl. Gramm. verwandt mit dem Sanskrit. ishiras, "kräftig", s. Curtius Grundz. d. Griech. Etym. 2. Aufl. S. 358. Vielleicht ist die Bdtg "[[kräftig]]" in einigen Homerischen Verbindungen erkennbar; vielleicht ist aber auch bei Homer überall die Bdtg "[[heilig]]" anzunehmen, wie in der übrigen Griech. Literatur. – a) von Allem, was die Götter betrifft u. zu ihnen in irgend einer Beziehung steht; ἱεροῖς ἐν δώμασι Κίρκης Od. 10, 426, Götterwohnung; Hes. spricht selbst von ἱερὸν [[γένος]] ἀθανάτων, Th. 21; Ζεὺς ἱερὸν [[λέχος]] εἰσαναβαίνων, das Götterlager, 57; τοίη Μουσάων ἱερὴ [[δόσις]] 93; [[φάος]] Hes. O. 337; [[ἦμαρ]] Il. 17, 455; das Tageslicht kommt von den Göttern, wie die Finsterniß, [[κνέφας]], 11, 194; νύξ Eur. Ion 117. – Die ganze Natur ist von den Göttern erfüllt u. ihnen heilig; ποταμοί Od. 10, 351; ἱερὸν [[ῥόον]] Ἀλφειοῖο Il. 11, 756, wie Soph. σὰν λιπὼν ἱερὰν λιβάδα Phil. 1200 u. Eur. Med. 410; so Ἐρυθρᾶς ἱερὸν [[χεῦμα]] Aesch. frg. 178; [[κῦμα]] Eur. Hipp. 1206; [[ὄμβρος]], heiliges Naß, Soph. O. R. 1428; so nennt auch Hom. den Fisch [[ἱερός]], denn er ist als Wasserbewohner dem Poseidon heilig, Il. 16, 407, was Alte auf manche andere wunderliche Weise erklären, z. B. = [[διερός]]; Ath. VII, 282 e; Arist. H. A. 9, 37 = [[ἀνθίας]]; Aristarch erklärte [[ἱερὸν ἰχθὺν]] = τὸν ἀνετὸν καὶ εὐτραφῆ. – Auch die Erde, Haine, Berge u. dgl., βῆσσαι Od. 10, 275, γῆ Soph. Phil. 700, Ἴδας [[ὄρος]] Eur. Or. 1383; alle einzelnen Länder, Inseln u. Städte, da ihnen besondere Schutzgottheiten vorstehen; Εὐβοίης ἱερῆς Il. 2, 535; [[Πύλος]] Od. 21, 108; Θήβην ἱερὴν πόλιν II. 1, 366; Ζέλεια, [[Πέργαμος]], [[Ἀθῆναι]], Od. 11, 323, wie Pind. frg. 45 u. Soph. Ai. 1200; Σικυών, [[Ταίναρος]], Pind. N. 9, 53 P. 4, 44; Μέμφις, [[Τμῶλος]], Aesch. Pers. 36. 49 u. Eur. Bacch. 64; [[Ἴλιος]], Troad. 123; ὦ γᾶς ἱερὸν οἰκείας πέδονΣαλαμῖνος Soph. Ai. 846, wie Eur. Troad. 1096; Τροίης ἱερὸν [[πτολίεθρον]] Od. 1, 2, wie Τροίης ἱερὰ κρήδεμνα Il. 16, 100. – So auch ἱερὰς κατ' ἀλωάς Il. 5, 499, denn sie sind der Demeter heilig; ἐλαίρ, der der Athene heilige Oelbaum, Od. 13, 372; ἀλφίτου ἱεροῦ [[ἀκτή]] Il. 11, 631, denn auch das Getreide ist eine Göttergabe. – So heißen auch die Könige, die unter dem Schutze der Götter stehen, von ihnen eingesetzt sind, ἱεροί, Pind. P. 5, 97; u. so ist auch das bei Hom. oft vorkommende ἱερὴ ἲς Τηλεμάχοιο, ἱερὸν [[μένος]] Ἀλκινόοιο zu fassen; der Wagen des Achilleus [[δίφρος]] [[ἱερός]], Il. 17, 464. – b) was die Menschen den Göttern [[geweiht]] haben, [[heilig]], zum Gottesdienst gehörig, vgl. Eur. ἱερὸν τὸ [[σῶμα]] τῷ θεῷ [[δίδωμι]] ἔχειν, Ion 1285, u. Plat. ὅσα ἱερὰ κριθέντα ποιήματα ἐδόθη τοῖς θεοῖς, Legg. VIII, 829 e; ἱερὸς [[δόμος]], Tempel, Il. 6, 89; [[χῶρος]] Soph. O. C. 16. 54; δαιμόνων ἀγάλματα, die Standbilder der Götter in den Tempeln, O. R. 1379; Eur. I. T 1441; [[ξόανον]] Troad. 525; [[εἴδωλον]] Ἥρας Hel. 1150; [[βωμός]], der Altar, Il. 2, 305 Soph. Tr. 989, der ihn auch ἱερὸν [[ἕρκος]] nennt, 604. – Die Gottheit, der Etwas geweiht ist, wird im gen. hinzugesetzt, [[ἄλσος]] ἱρὸν Ἀθηναίης Od. 6, 326, [[ἄντρον]] ἱρὸν Νυμφάων 13, 104; Eur. Alc. 76; Her. 1, 80; γῆς ἱερᾶς οὔσης τῶν πάντων θεῶν Plat. Legg. V, 741 c; ἱερὸς ὁ [[χῶρος]] τῆς Ἀρτέμιδος Xen. An. 5, 3, 13. – Von Kampfspielen, die zu Ehren der Götter stattfinden, ἀγῶνες, ἄεθλα, Pind. N. 2, 4. 6, 61 Ol. 8, 64; [[κύκλος]], der Kreis, in dem Gericht gehalten wird, der dem Zeus heilig ist, Il. 18, 504; [[γάμος]] Plat. Rep. V, 458 e Legg. VIII, 841 d; [[νόσος]] XI, 916 a; γράμματα Tim. 27 b. – Auch [[τύμβος]], [[θήκη]], Soph. O. C. 1542. 1760; Eur. Suppl. 981. – Bes. von Opfern und allem dazu Gehörigen, [[ἑκατόμβη]], Il. 1, 99, χοαί, Soph. O. C. 470, [[νόμος]], sich auf die Opfer u. Feste beziehend, Dem. 21, 35, der ibd. §. 16 auch [[ἐσθής]], ein Opferod. Festkleid so nennt u. hinzusetzt ἱερὰν γὰρ [[νομίζω]] πᾶσαν, ὅσην ἄν τις [[ἕνεκα]] τῆς ἑορτῆς παρασκευάσηται, [[τέως]] ἂν χρησθῇ; vgl. ὀφείλειν ἑπτὰ δραχμὰς ἱερας τῇ Ἀθηνᾷ Dem. 24, 22. – Am gewöhnlichsten τὰ [[ἱερά]], [[Opfer]], wie Hom. so oft ἱερὰ ῥέζειν, auch ἱερὰ [[δίδωμι]], Od. 16, 184, u. im sing. ὄφρ' ἱρὸν ἑτοιμασσαίατ' Ἀθήνῃ Il. 10, 571; ἄπυρα [[ἱερά]], Pind. Ol. 7, 48, wie Aesch. Ag. 70; δήμια, πατρῷα, Spt. 160. 1001; ἔμμηνα, Soph. El. 273; αἴθειν, τελεῖν, Phil. 1022 Eur. Bacch. 485; in Prosa, ἱερὰ θύσας Thuc. 2, 71, ἐν ἱερῶν θυσίαις Plat. Rep. III, 394 a; ὅτι τὰ ἱερὰ καὶ τὰ σφάγια καλὰ εἴη, ersteres die Eingeweide der Opferthiere u. die aus ihnen entnommenen Vorbedeutungen, letzteres andere beim Opfer vorkommende Kennzeichen, Xen. An. 1, 8, 15 u. öfter, wie τά τε ἱερὰ καλὰ τά τε σφάγια κάλλιστα 6, 3, 21; ἐπεὶ τὰ ἱερὰ ἐγένετο, da die Opfer zusagten, die Eingeweideschau glücklich ablief, 6, 2, 9, wofür Her. προχωρεῖ χρηστά sagt, 5, 44; – τὸ [[ἱερόν]], der Tempel, τῆς Δίκης, Eur. Hel. 1008 u. öfter; Her. 2, 112; ἱερῶν ἱδρύσεις Plat. Rep. IV, 427 b; μέγιστα τοῦ Ἔρωτος ἱερὰ κατασκευάσαι καὶ βωμούς Conv. 189 c; bes. der Tempel in Delphi, Dem. 19, 327. Aus Thuc. 4, 90, τάφρον περὶ τὸ ἱερὸν καὶ τὸν νεὼν ἔσκαπτον, geht die allgemeine Bdtg "Heiligthum" hervor; nach Ammon. der Tempelbezirk, ἱερὸν καὶ [[τέμενος]] ἱδρύσασθαι Ath. XIII, 595 c. – Von Menschen, ἱερὸς καὶ [[εὐσεβής]], heilig, Soph. O. C. 288; bei Ar. Ran. 651 mit Hindeutung auf die Einweihung in die Mysterien. Anders Αχαιῶν ἱερὸς [[στρατός]], das göttliche, stattliche Heer, Il. 24, 81, wie [[τέλος]] [[ἱερόν]], die heilige Wächterschaar 10, 56. Für das röm. sacrosanctus, Plut. Tib. Gracch. 14. 15 u. öfter. – Sprichwörtlich war ἡ ἱερὰ [[συμβουλή]], Xen. An. 5, 6, 4; vgl. Plat. Theag. 122 a u. Zenob. 4, 40. S. auch ἱερὰ [[ἄγκυρα]] unter [[ἄγκυρα]]. Ein anderer sprichwörtlicher Ausdruck τὸν ἀφ' ἱερᾶς, vollständig τὸν ἀφ' ἱερᾶς γραμμῆς λίθον od. πεττὸν κινεῖν, d. i. das Letzte, Aeußerste wagen, Ar. Eccl. 987; vgl. Diogen. 5, 41 u. daselbst die Erklärer, u. s. [[γραμμή]]. – Von einem Wurfe mit Würfeln, Eubul. Poll. 7, 205. – [Hom. braucht in den Formen, wo die letzte Sylbe kurz ist, ι lang, z. B. ἱερὸν [[ἦμαρ]], ἱερὰ ῥέζειν, u. so sp. Ep.] – Über die Vrbdgn mit [[ὅσιος]] u. den Unterschied davon s. letzteres. | ||
}} | }} | ||
{{ls | {{ls | ||
Line 20: | Line 20: | ||
}} | }} | ||
{{Slater | {{Slater | ||
|sltr=<b>ῐερός</b> (-όν, -οί, -ῶν, - | |sltr=<b>ῐερός</b> (-όν, -οί, -ῶν, -οῖς; -ᾶς, -ᾷ, -άν, -αῖς, -αῖσι(ν); -ῷ, -όν, -ῶν, -οῖς: superl. -ώτατον nom., voc., acc.: ἱερ- [[thrice]].) <br /> <b>1</b> of persons, [[venerated]] [[holy]] [[ἄτερθε]] δὲ πρὸ δωμάτων ἕτεροι λαχόντες Ἀίδαν βασιλέες ἱεροὶ [[ἐντί]] the [[dead]] kings of [[Cyrene]] (P. 5.97) νόσοι δ' [[οὔτε]] [[γῆρας]] [[οὐλόμενον]] κέκραται ἱερᾷ γενεᾷ the Hyperboreans (P. 10.42) Θέμιν ἱερὰν Πυθῶνά τε (θέμιν flagitavit Wil.) (P. 11.9) Σπαρτῶν ἱερὸν [[γένος]] [[ἀνδρῶν]] ὑμνήσομεν; fr. 29. 2. εὐάρματε [[χρυσοχίτων]] ἱερώτατον [[ἄγαλμα]] Θήβα fr. 195.<br /> <b>2</b> of things,<br /> <b>a</b> of places, as [[being]] of [[religious]] [[interest]]. ἱερὸν [[ἔσχον]] [[οἴκημα]] Akragas (O. 2.9) ἱερὰν νᾶσον [[Thera]] (P. 4.6) “[[Ταίναρον]] [[εἰς]] ἱερὰν” (P. 4.44) ἐκ [[τᾶς]] ἱερᾶς Σικυῶνος (N. 9.53) [τανδιεραν = ?ταν διεραν, fr. 33a.] ἐν ταῖς ἱεραῖς Ἀθάναις fr. 75. 4. [[ὑπὲρ]] πόντιον Ἕλλας πόρον [[ἱερόν]] ([[ἱρόν]] Snell.) fr. 189.<br /> <b>b</b> of festivals, sanctuaries, as honouring or belonging to the gods. ἐξ ἱερῶν ἀέθλων (O. 8.64) ἱεροῖς ἐν ἀέθλοις (O. 13.15) ἱερῶν ἀγώνων (Er. Schmid e Σ: ἱερᾶν codd.) (N. 2.4) ἀγώνων [[ἄπο]], τοὺς ἐνέποισιν ἱερούς (N. 6.59) ἔκρυψαν τὸ πάντων ἔργων ἱερώτ[ατον the [[third]] [[temple]] of [[Apollo]] at [[Delphi]] Πα. . . Τυν]δαριδᾶν ἱερῷ [τεμέ]νει (Pae. 18.1) <br /> <b>c</b> ἔλαφον, ἅν ποτε Ταυγέτα ἀντιθεῖσ Ὀρθωσίᾳ ἔγραψεν ἱεράν [[consecrated]] (O. 3.30) [[Ἰάσων]] δραπὼν ἱερὸν εὐζοίας [[ἄωτον]] (P. 4.131) κλάροισι θεοπροπέων ἱεροῖς (P. 4.190) “κρυπταὶ κλαίδες ἐντὶ σοφᾶς Πειθοῦς ἱερᾶν φιλοτάτων, Φοῖβε” [[divine]] [[love]]-affairs (P. 9.39) ἀλλ ἐγὼ [[τᾶς]] [[ἕκατι]] κηρὸς ὣς δαχθεὶς ἕλᾳ ἱερᾶν μελισσᾶν τάκομαι (ἕλᾳ ἱρᾶν Bergk: ἐλεηρὰν codd., “un être vivant, qui présente un [[aspect]] mysterieux” [[van]] Groningen: v. [[μέλισσα]]) fr. 123. 11. ταῖς ἱεραῖσι μελίσσαις τέρπεται (Boeckh: ἱεραῖς codd.: i. e. priestesses of [[Demeter]]: v. [[μέλισσα]]) fr. 158. κεκρότηται χρυσέα κρηπὶς ἱεραῖσιν ἀοιδαῖς fr. 194. 1.<br /> <b>d</b> dub. & frag. [νότιον] [[θέρος]] ὕδατι ζακότῳ [[ἱερόν]] (codd. Dion. Hal. contra metr.: [[ῥέον]] Schr.) Πα. . 1.] ]ν [[σθένος]] ἱεράν[ (Pae. 3.93) ]οις τερφθὲν ἱαροῖς[ (cf. [[σκιαρός]]) ?fr. 338. 6.<br /> <b>3</b> n. pl. pro subs., [[sacrifice]] τεῦξαν δ' ἀπύροις ἱεροῖς [[ἄλσος]] ἐν ἀκροπόλει (O. 7.48) ζαθέων ἱερῶν ἐπώνυμε πάτερ (sc. [[Ἱέρων]]) fr. 105. 2. | ||
}} | }} | ||
{{eles | {{eles | ||
Line 32: | Line 32: | ||
}} | }} | ||
{{grml | {{grml | ||
|mltxt=-ή, -ό, θηλ. και -ά (ΑΜ [[ἱερός]], -ά, -όν και [[ἱερός]], -όν, Α ιων. και ποιητ. τ. [[ἱρός]], -ή, -όν, δωρ. τ. [[ἱαρός]], αιολ. τ. [[ἶρος]] και ἴαρος)<br /><b>1.</b> αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στον θεό ή στη [[λατρεία]] του και γενικά στη [[θρησκεία]], [[άγιος]], όσιος (α. «[[ιερό]] [[ευαγγέλιο]]» β. «[[ιερή]] [[εικόνα]]»)<br /><b>2.</b> (για γήινα πράγματα) αυτός που [[είναι]] αφιερωμένος στον θεό (α. «[[ιερός]] [[ναός]]» β. «ἱερὸν τὸ [[σῶμα]] τῷ θεῷ [[δίδωμι]] ἔχειν» — για όσους αφιερώνουν τον εαυτό τους στον θεό, <b>Ευρ.</b>)<br /><b>3.</b> ([[κυρίως]] για [[τόπο]]) αυτός που τελεί υπό την [[προστασία]] του θεού (α. «Τροίης ἱερὸν [[πτολίεθρον]]», <b>Ομ. Οδ.</b><br />β. «ἱερὸς [[κύκλος]]» — [[κυκλικός]] [[τόπος]], δικαστική [[έδρα]] η οποία τελεί υπό την [[προστασία]] του [[Διός]])<br /><b>4.</b> αυτός τον οποίο δεν μπορεί να προσβάλει ή να παραβιάσει [[κάποιος]], [[απαραβίαστος]], [[ακαταπάτητος]], [[σεβαστός]], [[σεπτός]] (α. «[[ιερός]] όρκος» β. «ἱεροὶ βασιλεῑς», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> α) <b>ιατρ.</b> «ιερά [[νόσος]]» — η [[επιληψία]]<br />β) <b>ανατ.</b> «[[ιερό]] [[οστό]]» — το έσχατο από τα οστά της σπονδυλικής στήλης, το τριγωνικό [[οστό]] που παρεμβάλλεται [[μεταξύ]] τών δύο λαγόνιων οστών και κλείνει από το [[πίσω]] [[μέρος]] την πυελική [[κοιλότητα]]<br />γ) «[[ιερός]] [[πόλεμος]]» — [[πόλεμος]] [[κατά]] τών απίστων, [[σταυροφορία]]<br />δ) «[[ιερός]] [[λόχος]]» — στρατιωτικό [[σώμα]] 300 επίλεκτων Θηβαίων νέων που συγκροτήθηκε τον 4ο π. Χ. αιώνα και του οποίου οι άνδρες πολεμούσαν προσφέροντας τον εαυτό τους στην [[υπηρεσία]] της πατρίδας τους και τών θεών τους<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που γίνεται [[προς]] [[χάριν]] του θεού και της πίστεως<br /><b>2.</b> [[σύμφωνος]] με τη [[θέληση]] του θεού, [[θεάρεστος]] («[[ιερή]] [[πράξη]]»)<br /><b>3.</b> (<b>το ουδ. πληθ. ως ουσ.</b>) <i>τα ιερά</i><br />το σχολικό [[μάθημα]] τών θρησκευτικών<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «ιερά [[άγκυρα]]» — [[άγκυρα]] που ποντίζεται σε έσχατη [[ανάγκη]]<br />β) <b>ανατ.</b> i) «ιερά [[αρτηρία]]» — [[ονομασία]] τριών αρτηριών της ουραίας αορτής, μια [[υποτυπώδης]] [[συνέχεια]] της αορτής στο [[ιερό]] [[οστό]]<br />ii) «ιερά λεμφογάγγλια» — τα [[πέντε]] ή έξι λεμφογάγγλια που βρίσκονται [[μπροστά]] στο [[ιερό]] [[οστό]]<br />iii) «ιερά [[νεύρα]]» — τα νωτιαία [[νεύρα]] που βγαίνουν από τον νωτιαίο [[σωλήνα]] διά μέσου τών ιερών τρημάτων<br />iv) «[[ιερό]] [[πλέγμα]]» — νευρικό [[πλέγμα]] που αποτελείται από το οσφυϊκό [[στέλεχος]]<br />γ) «ιερά [[ιστορία]]» — η [[συστηματική]] [[έρευνα]] και [[έκθεση]] τών διαφόρων ιστορικών και θείων γεγονότων της Αγίας Γραφής, που διδάσκεται στα σχολεία ως ιδιαίτερο [[μάθημα]]<br />δ) «Ιερά Συμμαχία» — [[συμμαχία]] τών ηγεμόνων της Ευρώπης που ιδρύθηκε [[μετά]] την [[πτώση]] του Ναπολέοντος και η οποία διακήρυξε ότι είχε σκοπό τη [[διακυβέρνηση]] της Ευρώπης σύμφωνα με τη [[θεία]] [[διδασκαλία]] του Χριστού, ενώ στην [[πραγματικότητα]] αποσκοπούσε στην [[κατάπνιξη]] τών επαναστατικών και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων της Ευρώπης<br />ε) «Ιερά Σύνοδος» — συντομευμένος [[τίτλος]] της Διοικήσεως της Αυτοκέφαλης Ελληνικής Εκκλησίας<br />στ) «[[ιερός]] [[λόχος]]»<br />i) το στρατιωτικό [[σώμα]] που συγκροτήθηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Φωξάνη της Μολδοβλαχίας [[κατά]] την [[έναρξη]] της Ελληνικής Επανάστασης και καταστράφηκε [[σχεδόν]] εντελώς στο Δραγατσάνι στις 8 Ιουνίου 1821<br />ii) στρατιωτικό [[σώμα]] 300 [[περίπου]] [[ανδρών]] που σχηματίστηκε στη Θήβα με την [[έκρηξη]] του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1876-1877) από νεαρούς φοιτητές, επιστήμονες και στρατιωτικούς, για να συμμετάσχει στην [[εξέγερση]] του υπόδουλου ελληνισμού στη [[Θεσσαλία]]<br />iii) [[στρατιωτικός]] [[σχηματισμός]] που συγκροτήθηκε από την ελεύθερη ελληνική [[κυβέρνηση]] του Καΐρου από επίλεκτους αξιωματικούς [[κυρίως]], ο [[οποίος]] έδρασε από 1941-1944 στη Βόρεια Αφρική και στο Αιγαίο<br />(<b>νεοελλ.-μσν.</b>)<br /><b>1.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> το [[ιερό]](<i>ν</i>)<br />το ενδότερο [[μέρος]] του ορθόδοξου ναού όπου βρίσκεται η Αγία Τράπεζα, το Άγιο Βήμα<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> «Ιερά Εξέταση» <br />α) ειδικό δικαστήριο από κληρικούς της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, αρμόδιο για την [[αναζήτηση]] και τον σκληρό κολασμό τών [[κατά]] το [[καθολικό]] [[δόγμα]] αιρετικών, τών ετεροδόξων και αλλοθρήσκων<br />β) (μτφ. και συνεκδ.) δικαστική ή αστυνομική [[ανάκριση]] και [[δίωξη]] που διενεργείται με απάνθρωπα [[μέσα]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> [[εκλεκτός]]<br /><b>2.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> ἡ [[ἱερά]]<br />[[είδος]] βοτανιού<br /><b>3.</b> (<b>το ουδ. στον πληθ. ως ουσ.</b>) τὰ [[ἱερά]] α) ιερά [[άμφια]]<br />β) ιερά σκεύη της λατρείας<br />γ) μοναστηριακά κτίσματα<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br /><b>φρ.</b> «ἱερὰ [[νόσος]]» — η [[λέπρα]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που έχει [[θεία]], υπερφυσική [[δύναμη]] («ἱερὸν [[μένος]] Ἀλκινόοιο», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> [[θείος]], [[έξοχος]], [[λαμπρός]]<br /><b>3.</b> αυτός που κατάγεται από τον θεό («ἱερὸν [[γένος]]», <b>Ησίοδ.</b>)<br /><b>4.</b> (για τον Αύγουστο και τους Ρωμαίους δημάρχους) [[απαραβίαστος]], sacrosanctus («ἱερὸς καὶ [[ἄσυλος]]», <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>5.</b> <b>το αρσ. ως ουσ.</b> <i>ὁ Ἱερός</i><br />[[μήνας]] τών Δηλίων<br /><b>6.</b> (το αρσ. και το θηλ. πληθ. ως ουσ.) <i>οἱ ιεροί</i> και <i>αἱ ιεραί</i><br />[[μέλη]] ενός θρησκευτικού σωματείου<br /><b>7.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> ἡ [[ἱερά]]<br />α) (ενν. [[νίκη]])<br />[[ισόπαλος]] [[αγώνας]]<br />β) [[ονομασία]] φιδιού<br /><b>8.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> τὸ [[ἱερόν]]<br />α) [[τόπος]] αφιερωμένος σε [[θεότητα]], [[τέμενος]]<br />β) [[ναός]], [[ιερός]] [[τόπος]]<br />γ) το [[σύνολο]] τών ιερών οικοδομών<br />δ) ο [[ναός]] τών Ιουδαίων<br /><b>9.</b> (<b>το ουδ. στον πληθ. ως ουσ.</b>) τὰ [[ἱερά]]<br />α) προσφορές για [[θυσία]], σφάγια, θυσίες<br />β) τα [[εντόσθια]] του θύματος, με την [[εξέταση]] τών οποίων μάντευαν<br />γ) θρησκευτικές τελετές<br />δ) [[άγια]] μυστήρια<br />ε) [[ονομασία]] διαφόρων φαρμάκων<br /><b>10.</b> <b>φρ.</b> α) «ἔστι μὲν οὑδὲν ἱερὸν» — [[είναι]] ανάξιο λόγου<br />β) «ἱερὴ [[δόσις]]» — [[δώρο]] του θεού<br />γ) «ἱερὸς [[δόμος]]» — ο [[ναός]] της θεάς Αθηνάς<br />δ) «ἱερὰ σώματα» — οι ιερόδουλοι<br />ε) «ἱερὸς [[λόγος]]» — ο [[μύθος]]<br />στ) «ἱερὸς [[νόμος]]» — ο [[νόμος]] για τις θυσίες<br />ζ) «ἱερὸς [[ἄνθρωπος]]» — ο [[άνθρωπος]] που έχει μυηθεί στα μυστήρια<br />η) «ἱρὸν τῆς δίκης» — η [[ιερή]] [[αρχή]] του δικαίου<br />θ) «ἱερὸς [[ἰχθύς]]» — [[είδος]] ψαριού, ο [[αυλωπίας]] ή ανθίας<br />ι) «ἱερὸς [[βόλος]]» — [[ονομασία]] ενός ριψίματος τών πεσσών<br />ια) «λέγεται συμβουλὴ ἱερὸν [[χρῆμα]] [[εἶναι]]» — για το [[ιερό]] [[καθήκον]] τών συμβούλων<br />ιβ) «ἱερὰ σῡριγξ» — σπονδυλικό [[τρήμα]]<br />ιγ) «ἱερὰ [[ὁδός]]»<br />i) η [[οδός]] που οδηγούσε στους Δελφούς<br />ii) η [[οδός]] από την Αθήνα στην Ελευσίνα<br />iii) η [[οδός]] από την Ήλιδα στην [[Ολυμπία]]<br />ιστ) «ἱερὰ [[τριήρης]]» ή [[απλώς]] «[[ἱερά]]» — η [[τριήρης]] που έστελναν οι Αθηναίοι στη Δήλο, η Σαλαμινία ή η Πάραλος<br />ιζ) <b>γεωγρ.</b> i) «ἱερὰ [[ἄκρα]]» — [[ακρωτήριο]] στη [[Λυκία]]<br />ii) «ἱερὸν [[ἀκρωτήριον]]» — το [[ακρωτήριο]] του Αγίου Βικεντίου στην Ισπανία<br />iii) «ἱερὰ [[νῆσος]]» — μία από τις Λιπάρες νήσους<br />iv) «ἱερὸν [[ὄρος]]» — όρος της Θρακικής χερσονήσου<br />ιη) «ἱερὰ γράμματα» — τα ιερογλυφικά<br />ιθ) «ἱερὸς [[ἄνθρωπος]]» — ο μυημένος στα μυστήρια<br /><b>11.</b> <b>παροιμ.</b> «ἱερὰ [[ἄγκυρα]]» — η έσχατη [[ελπίδα]] κάποιου. <br /><b>επίρρ.</b><i>..</i><br /><i>ιερώς</i> και <i>ιερά</i> (ΑΜ [[ἱερῶς]])<br />με [[ιερό]] τρόπο, με άγιο τρόπο<br /><b>αρχ.</b><br />[[μεγάλως]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η [[ποικιλία]] τόσο στη [[σημασία]] όσο και στη [[μορφή]] του τ. [[ιερός]] συνετέλεσε στη [[διάκριση]] τριών διαφορετικών λέξεων. Αρχικά υπετέθη τ. <i>Fῑερός</i> με σημ. «[[ζωντανός]], γρήγορος, [[ενεργητικός]]» — <b>[[πρβλ]].</b> τις φρ. | |mltxt=-ή, -ό, θηλ. και -ά (ΑΜ [[ἱερός]], -ά, -όν και [[ἱερός]], -όν, Α ιων. και ποιητ. τ. [[ἱρός]], -ή, -όν, δωρ. τ. [[ἱαρός]], αιολ. τ. [[ἶρος]] και ἴαρος)<br /><b>1.</b> αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στον θεό ή στη [[λατρεία]] του και γενικά στη [[θρησκεία]], [[άγιος]], όσιος (α. «[[ιερό]] [[ευαγγέλιο]]» β. «[[ιερή]] [[εικόνα]]»)<br /><b>2.</b> (για γήινα πράγματα) αυτός που [[είναι]] αφιερωμένος στον θεό (α. «[[ιερός]] [[ναός]]» β. «ἱερὸν τὸ [[σῶμα]] τῷ θεῷ [[δίδωμι]] ἔχειν» — για όσους αφιερώνουν τον εαυτό τους στον θεό, <b>Ευρ.</b>)<br /><b>3.</b> ([[κυρίως]] για [[τόπο]]) αυτός που τελεί υπό την [[προστασία]] του θεού (α. «Τροίης ἱερὸν [[πτολίεθρον]]», <b>Ομ. Οδ.</b><br />β. «ἱερὸς [[κύκλος]]» — [[κυκλικός]] [[τόπος]], δικαστική [[έδρα]] η οποία τελεί υπό την [[προστασία]] του [[Διός]])<br /><b>4.</b> αυτός τον οποίο δεν μπορεί να προσβάλει ή να παραβιάσει [[κάποιος]], [[απαραβίαστος]], [[ακαταπάτητος]], [[σεβαστός]], [[σεπτός]] (α. «[[ιερός]] όρκος» β. «ἱεροὶ βασιλεῑς», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> α) <b>ιατρ.</b> «ιερά [[νόσος]]» — η [[επιληψία]]<br />β) <b>ανατ.</b> «[[ιερό]] [[οστό]]» — το έσχατο από τα οστά της σπονδυλικής στήλης, το τριγωνικό [[οστό]] που παρεμβάλλεται [[μεταξύ]] τών δύο λαγόνιων οστών και κλείνει από το [[πίσω]] [[μέρος]] την πυελική [[κοιλότητα]]<br />γ) «[[ιερός]] [[πόλεμος]]» — [[πόλεμος]] [[κατά]] τών απίστων, [[σταυροφορία]]<br />δ) «[[ιερός]] [[λόχος]]» — στρατιωτικό [[σώμα]] 300 επίλεκτων Θηβαίων νέων που συγκροτήθηκε τον 4ο π. Χ. αιώνα και του οποίου οι άνδρες πολεμούσαν προσφέροντας τον εαυτό τους στην [[υπηρεσία]] της πατρίδας τους και τών θεών τους<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που γίνεται [[προς]] [[χάριν]] του θεού και της πίστεως<br /><b>2.</b> [[σύμφωνος]] με τη [[θέληση]] του θεού, [[θεάρεστος]] («[[ιερή]] [[πράξη]]»)<br /><b>3.</b> (<b>το ουδ. πληθ. ως ουσ.</b>) <i>τα ιερά</i><br />το σχολικό [[μάθημα]] τών θρησκευτικών<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «ιερά [[άγκυρα]]» — [[άγκυρα]] που ποντίζεται σε έσχατη [[ανάγκη]]<br />β) <b>ανατ.</b> i) «ιερά [[αρτηρία]]» — [[ονομασία]] τριών αρτηριών της ουραίας αορτής, μια [[υποτυπώδης]] [[συνέχεια]] της αορτής στο [[ιερό]] [[οστό]]<br />ii) «ιερά λεμφογάγγλια» — τα [[πέντε]] ή έξι λεμφογάγγλια που βρίσκονται [[μπροστά]] στο [[ιερό]] [[οστό]]<br />iii) «ιερά [[νεύρα]]» — τα νωτιαία [[νεύρα]] που βγαίνουν από τον νωτιαίο [[σωλήνα]] διά μέσου τών ιερών τρημάτων<br />iv) «[[ιερό]] [[πλέγμα]]» — νευρικό [[πλέγμα]] που αποτελείται από το οσφυϊκό [[στέλεχος]]<br />γ) «ιερά [[ιστορία]]» — η [[συστηματική]] [[έρευνα]] και [[έκθεση]] τών διαφόρων ιστορικών και θείων γεγονότων της Αγίας Γραφής, που διδάσκεται στα σχολεία ως ιδιαίτερο [[μάθημα]]<br />δ) «Ιερά Συμμαχία» — [[συμμαχία]] τών ηγεμόνων της Ευρώπης που ιδρύθηκε [[μετά]] την [[πτώση]] του Ναπολέοντος και η οποία διακήρυξε ότι είχε σκοπό τη [[διακυβέρνηση]] της Ευρώπης σύμφωνα με τη [[θεία]] [[διδασκαλία]] του Χριστού, ενώ στην [[πραγματικότητα]] αποσκοπούσε στην [[κατάπνιξη]] τών επαναστατικών και εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων της Ευρώπης<br />ε) «Ιερά Σύνοδος» — συντομευμένος [[τίτλος]] της Διοικήσεως της Αυτοκέφαλης Ελληνικής Εκκλησίας<br />στ) «[[ιερός]] [[λόχος]]»<br />i) το στρατιωτικό [[σώμα]] που συγκροτήθηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Φωξάνη της Μολδοβλαχίας [[κατά]] την [[έναρξη]] της Ελληνικής Επανάστασης και καταστράφηκε [[σχεδόν]] εντελώς στο Δραγατσάνι στις 8 Ιουνίου 1821<br />ii) στρατιωτικό [[σώμα]] 300 [[περίπου]] [[ανδρών]] που σχηματίστηκε στη Θήβα με την [[έκρηξη]] του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1876-1877) από νεαρούς φοιτητές, επιστήμονες και στρατιωτικούς, για να συμμετάσχει στην [[εξέγερση]] του υπόδουλου ελληνισμού στη [[Θεσσαλία]]<br />iii) [[στρατιωτικός]] [[σχηματισμός]] που συγκροτήθηκε από την ελεύθερη ελληνική [[κυβέρνηση]] του Καΐρου από επίλεκτους αξιωματικούς [[κυρίως]], ο [[οποίος]] έδρασε από 1941-1944 στη Βόρεια Αφρική και στο Αιγαίο<br />(<b>νεοελλ.-μσν.</b>)<br /><b>1.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> το [[ιερό]](<i>ν</i>)<br />το ενδότερο [[μέρος]] του ορθόδοξου ναού όπου βρίσκεται η Αγία Τράπεζα, το Άγιο Βήμα<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> «Ιερά Εξέταση» <br />α) ειδικό δικαστήριο από κληρικούς της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, αρμόδιο για την [[αναζήτηση]] και τον σκληρό κολασμό τών [[κατά]] το [[καθολικό]] [[δόγμα]] αιρετικών, τών ετεροδόξων και αλλοθρήσκων<br />β) (μτφ. και συνεκδ.) δικαστική ή αστυνομική [[ανάκριση]] και [[δίωξη]] που διενεργείται με απάνθρωπα [[μέσα]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> [[εκλεκτός]]<br /><b>2.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> ἡ [[ἱερά]]<br />[[είδος]] βοτανιού<br /><b>3.</b> (<b>το ουδ. στον πληθ. ως ουσ.</b>) τὰ [[ἱερά]] α) ιερά [[άμφια]]<br />β) ιερά σκεύη της λατρείας<br />γ) μοναστηριακά κτίσματα<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br /><b>φρ.</b> «ἱερὰ [[νόσος]]» — η [[λέπρα]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που έχει [[θεία]], υπερφυσική [[δύναμη]] («ἱερὸν [[μένος]] Ἀλκινόοιο», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> [[θείος]], [[έξοχος]], [[λαμπρός]]<br /><b>3.</b> αυτός που κατάγεται από τον θεό («ἱερὸν [[γένος]]», <b>Ησίοδ.</b>)<br /><b>4.</b> (για τον Αύγουστο και τους Ρωμαίους δημάρχους) [[απαραβίαστος]], sacrosanctus («ἱερὸς καὶ [[ἄσυλος]]», <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>5.</b> <b>το αρσ. ως ουσ.</b> <i>ὁ Ἱερός</i><br />[[μήνας]] τών Δηλίων<br /><b>6.</b> (το αρσ. και το θηλ. πληθ. ως ουσ.) <i>οἱ ιεροί</i> και <i>αἱ ιεραί</i><br />[[μέλη]] ενός θρησκευτικού σωματείου<br /><b>7.</b> <b>το θηλ. ως ουσ.</b> ἡ [[ἱερά]]<br />α) (ενν. [[νίκη]])<br />[[ισόπαλος]] [[αγώνας]]<br />β) [[ονομασία]] φιδιού<br /><b>8.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> τὸ [[ἱερόν]]<br />α) [[τόπος]] αφιερωμένος σε [[θεότητα]], [[τέμενος]]<br />β) [[ναός]], [[ιερός]] [[τόπος]]<br />γ) το [[σύνολο]] τών ιερών οικοδομών<br />δ) ο [[ναός]] τών Ιουδαίων<br /><b>9.</b> (<b>το ουδ. στον πληθ. ως ουσ.</b>) τὰ [[ἱερά]]<br />α) προσφορές για [[θυσία]], σφάγια, θυσίες<br />β) τα [[εντόσθια]] του θύματος, με την [[εξέταση]] τών οποίων μάντευαν<br />γ) θρησκευτικές τελετές<br />δ) [[άγια]] μυστήρια<br />ε) [[ονομασία]] διαφόρων φαρμάκων<br /><b>10.</b> <b>φρ.</b> α) «ἔστι μὲν οὑδὲν ἱερὸν» — [[είναι]] ανάξιο λόγου<br />β) «ἱερὴ [[δόσις]]» — [[δώρο]] του θεού<br />γ) «ἱερὸς [[δόμος]]» — ο [[ναός]] της θεάς Αθηνάς<br />δ) «ἱερὰ σώματα» — οι ιερόδουλοι<br />ε) «ἱερὸς [[λόγος]]» — ο [[μύθος]]<br />στ) «ἱερὸς [[νόμος]]» — ο [[νόμος]] για τις θυσίες<br />ζ) «ἱερὸς [[ἄνθρωπος]]» — ο [[άνθρωπος]] που έχει μυηθεί στα μυστήρια<br />η) «ἱρὸν τῆς δίκης» — η [[ιερή]] [[αρχή]] του δικαίου<br />θ) «ἱερὸς [[ἰχθύς]]» — [[είδος]] ψαριού, ο [[αυλωπίας]] ή ανθίας<br />ι) «ἱερὸς [[βόλος]]» — [[ονομασία]] ενός ριψίματος τών πεσσών<br />ια) «λέγεται συμβουλὴ ἱερὸν [[χρῆμα]] [[εἶναι]]» — για το [[ιερό]] [[καθήκον]] τών συμβούλων<br />ιβ) «ἱερὰ σῡριγξ» — σπονδυλικό [[τρήμα]]<br />ιγ) «ἱερὰ [[ὁδός]]»<br />i) η [[οδός]] που οδηγούσε στους Δελφούς<br />ii) η [[οδός]] από την Αθήνα στην Ελευσίνα<br />iii) η [[οδός]] από την Ήλιδα στην [[Ολυμπία]]<br />ιστ) «ἱερὰ [[τριήρης]]» ή [[απλώς]] «[[ἱερά]]» — η [[τριήρης]] που έστελναν οι Αθηναίοι στη Δήλο, η Σαλαμινία ή η Πάραλος<br />ιζ) <b>γεωγρ.</b> i) «ἱερὰ [[ἄκρα]]» — [[ακρωτήριο]] στη [[Λυκία]]<br />ii) «ἱερὸν [[ἀκρωτήριον]]» — το [[ακρωτήριο]] του Αγίου Βικεντίου στην Ισπανία<br />iii) «ἱερὰ [[νῆσος]]» — μία από τις Λιπάρες νήσους<br />iv) «ἱερὸν [[ὄρος]]» — όρος της Θρακικής χερσονήσου<br />ιη) «ἱερὰ γράμματα» — τα ιερογλυφικά<br />ιθ) «ἱερὸς [[ἄνθρωπος]]» — ο μυημένος στα μυστήρια<br /><b>11.</b> <b>παροιμ.</b> «ἱερὰ [[ἄγκυρα]]» — η έσχατη [[ελπίδα]] κάποιου. <br /><b>επίρρ.</b><i>..</i><br /><i>ιερώς</i> και <i>ιερά</i> (ΑΜ [[ἱερῶς]])<br />με [[ιερό]] τρόπο, με άγιο τρόπο<br /><b>αρχ.</b><br />[[μεγάλως]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η [[ποικιλία]] τόσο στη [[σημασία]] όσο και στη [[μορφή]] του τ. [[ιερός]] συνετέλεσε στη [[διάκριση]] τριών διαφορετικών λέξεων. Αρχικά υπετέθη τ. <i>Fῑερός</i> με σημ. «[[ζωντανός]], γρήγορος, [[ενεργητικός]]» — <b>[[πρβλ]].</b> τις φρ. ἱερὸν ἰχθύν (<b>Ομ. Ιλ.</b> Π 407), ἱαρὸς [[ὄρνις]] <b>(Αλκμ.)</b>, που συνδέεται με τα <i>ἵεμαι</i>, [[ἱέραξ]]. Με τη σημ. «[[ισχυρός]], [[δυνατός]]» (<b>[[πρβλ]].</b> [[ἱερή]] (<i>F</i>)<i>ίς</i>, ιερόν [[μένος]]), αντιστοιχεί στο αρχ. ινδ. <i>isira</i>- «[[ισχυρός]]. Με την κύρια [[σημασία]] της η λ. συνδέεται με ιταλ. και γερμ. τύπους<br /><b>[[πρβλ]].</b> οσκ. <i>aisusis</i> «ἱεροῑς», ουμβρ. <i>erus</i> «θεοίς» κ.ά. Υποστηρίχθηκε, εξάλλου, ότι ο αρχ. [[τύπος]] απ' όπου προήλθε η λ. [[ιερός]] σχηματίστηκε από συμφυρμό του αρχ. ινδ. <i>isira</i>- «[[ισχυρός]]» και ενός τ. από το προελλην. [[υπόστρωμα]] <i>aisaros</i>, <i>eiseros</i> «[[θεϊκός]]», ενώ σύμφωνα με [[άλλη]] [[υπόθεση]] αρχικά υπήρχε τ. [[αντίστοιχος]] του αρχ. ινδ. <i>isira</i>- και η φρ. ιερόν [[μένος]] αντιστοιχεί σε αρχ. ινδ. isirena mānasā. Όλες όμως αυτές [[καθώς]] και άλλες προσπάθειες ετυμολογήσεως της λ. δεν έχουν ισχυρή [[βάση]]. Ο δωρ. τ. [[ἱαρός]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ισαρός</i> <span style="color: red;"><</span> <i>isrόs</i>) με -<i>α</i>- [[αντί]] -<i>ε</i>-, <b>[[πρβλ]].</b> <i>μαρός</i>: [[μιερός]], ενώ ο ιων. τ. <i>Fρός</i> και αιολ. [[ἶρος]] <span style="color: red;"><</span> <i>isros</i>, με αναβιβασμό του τόνου και [[ψίλωση]] στον αιολ. τ. Από πλευράς σημασίας η λ. [[ἱερός]] [[είναι]] συνώνυμη τών [[άγιος]], το οποίο χρησιμοποιήθηκε [[ευρέως]] στη χριστιανική [[ορολογία]] (όπως το λατ. <i>sanctus</i>), [[αγνός]], <i>όσιος</i>. Ιδιαίτερα σε [[σχέση]] με το <i>όσιος</i> διαφοροποιήθηκε το [[ιερός]], [[γιατί]] το πρώτο δηλώνει το εγκεκριμένο και επιτρεπόμενο στους ανθρώπους από τον [[θείο]] και τον [[φυσικό]] νόμο. Δηλ. το <i>όσιος</i> ορίζει τη [[θέση]] του ανθρώπου σε [[σχέση]] με τους θεούς και απαντά [[κυρίως]] σε δύο ζεύγη λέξεων: όσιος και [[δίκαιος]], όσιος και [[ιερός]]. <i>Όσια και δίκαια</i> [[είναι]] αυτά που έχουν καθιερωθεί ως [[κανόνας]] στην ανθρώπινη [[συμπεριφορά]] από τους θεούς (<i>όσια</i>) και από τους ανθρώπους (<i>δίκαια</i>). Σε [[αντιπαράθεση]] όμως με το [[ιερός]] που σημαίνει «αυτός που καθιερώθηκε από τους θεούς» εμφανίζεται το <i>όσιος</i> ως αντίθετο του μεν με τη σημ. «αυτός που έχει επιτραπεί στον άνθρωπο, άρα μη [[θεϊκός]], [[κοσμικός]], έξω από τον [[ιερό]] κύκλο, [[ανίερος]]» (<b>[[πρβλ]].</b> <i>ιερά και όσια</i>, <i>ιερά χρήματα</i> - <i>όσια χρήματα</i>), ως συνώνυμό του δε με τη σημ. «[[ευσεβής]], αφιερωμένος στον θεό, [[άγιος]]».<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[ιερατεύω]], [[ιερατικός]], [[ιερέας]](-<i>εύς</i>), [[ιερότητα]](-<i>της</i>), [[ιερωσύνη]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[ιεράζω]], [[ιερίζω]], [[ιεριτεύω]], [[ιερίτις]], [[ιερόλας]], <i>ιερώσυνα</i>, [[ιερώσυνος]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> Για τα σύνθ. με Α' συνθετικό <b>βλ.</b> [[ιερό]]-. (Β' συνθετικό) [[ανίερος]], [[πανίερος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>ευΐερος</i>, [[εφίερος]], [[συνίερος]], [[τελεσίερος]]. | ||
}} | }} | ||
{{lsm | {{lsm | ||
Line 41: | Line 41: | ||
}} | }} | ||
{{etym | {{etym | ||
|etymtx=Grammatical information: adj.<br />Meaning: "holy", [[dedicated to a god]], [[divine]], also in gen. praising <b class="b2">glorious, excellent, strong, quick etc.</b> (cf. below); [[ἱερόν]] n. [[consecrated area]], [[temple]] (posthom.), [[ἱερά]] n. pl., rarely sg. <b class="b2">Weihgeschenk, sacrifice(animal)</b> (Il.).<br />Other forms: Dor., NWGr. [[ἱαρός]], Ion. poet. [[ἰρός]], Aeol. [[ἶρος]]<br />Dialectal forms: Myc. <b class="b2">i-je-ro</b>, <b class="b2">i-je-re-u i-je-re-ja ijerowoko</b> \/[[ | |etymtx=Grammatical information: adj.<br />Meaning: "holy", [[dedicated to a god]], [[divine]], also in gen. praising <b class="b2">glorious, excellent, strong, quick etc.</b> (cf. below); [[ἱερόν]] n. [[consecrated area]], [[temple]] (posthom.), [[ἱερά]] n. pl., rarely sg. <b class="b2">Weihgeschenk, sacrifice(animal)</b> (Il.).<br />Other forms: Dor., NWGr. [[ἱαρός]], Ion. poet. [[ἰρός]], Aeol. [[ἶρος]]<br />Dialectal forms: Myc. <b class="b2">i-je-ro</b>, <b class="b2">i-je-re-u i-je-re-ja ijerowoko</b> \/[[ἱΏεροϜοργος]]\/<br />Compounds: As 1. member in many compp., not mentioned here.<br />Derivatives: (Dialectforms not noted): 1. [[ἱερεύς]] (Il.), Arc. Cypr. [[ἱερής]], Ion. also [[ἱέρεως]] (hardly taken from [[ἀρχιέρεως]], Sommer Nominalkomp. 129, Egli Heteroklisie 111f. with new explan.) m. <b class="b2">who performs the sacrifices (τὰ ἱερά), offerer, priest</b> (Schulze KZ 52, 193 = Kl. Schr. 573; after Boßhardt Die Nom. auf <b class="b3">-ευς</b> rather backformation from [[ἱερεύω]]; on meaning and spread E. Kretschmer Glotta 18, 81f.). From [[ἱερεύς]]: a) several feminines (cf. on [[βασιλεύς]]): [[ἱέρεια]] (Il.), Cypr. [[ἰερήϜιϳα]], Ion. [[ἱερέη]], <b class="b3">-ῆ</b>; [[ἱερηΐς]] (Megar.), [[ἱέρισσα]] (pap. IIa); b) the nouns [[ἱερεία]] [[priest-ship]] (Thyateira; cf. Bechtel Dial. 1, 311), [[ἱερεῖον]], <b class="b3">-ήϊον</b> <b class="b2">sacrif. animal</b> (Il.), <b class="b3">ἱερ(ε)ωσύνη</b> [[priest-ship]] (IA) with <b class="b3">ἱερ(ε)ώσυνος</b> [[priesterly]] (hell.); c) the adjective [[ἱερευτικός]] <b class="b2">priesterly (pap.); d) the denominatives ἱερεύω `offer, devote</b> (Il.) with [[ἱέρευσις]] (sch.) and [[ἱερεύσιμος]] (Plu. 2, 729d, besides [[θύσιμος]]; Arbenz Die Adj. auf <b class="b3">-ιμος</b> 94), or from [[ἱερός]], [[ἱερά]]; [[ἱερεώομαι]], [[ἱερεώσασθαι]] [[be priest]] (hell.; Schulze Symb. phil. Danielsson 304 = Kl. Schr. 325). - 2. [[ἱερόλας]] = [[ἱερεύς]] (S. Fr. 57; uncertain; on the formation Chantraine Formation 238). - 3. <b class="b3">ἱερῖτιν καθαρμοῦ δεομένην</b>, [[ἱκέτιν]] H. (A. Fr. 93). - 4. [[ἱερατικός]] [[priesterly]], [[hieratic]] (Pl. Plt. 290d, Arist.; cf. also [[ἱερατεύω]], [[ἱερατεία]] below). - 5. <b class="b3">Ι῝ερυς</b> PN (Leumann Glotta 32, 220). - 6. Several denomin.: a) [[ἱερεύω]], cf. om [[ἱερεύς]]; b) [[ἱεράομαι]] care for the victims ([[ἱερά]])' (Hdt., Th.); c) [[ἱεράζω]] <b class="b2">id.</b> (Ion. islands), Boeot. [[ἱαρειάδδω]], prob. from [[ἱαρεία]]; d) [[ἱερόω]] [[consecrate]] (Att., Locr. etc.) with [[ἱέρωμα]] [[consecration]] (Cret., Epid. etc.), [[ἱερωτός]] (Thess.); e) [[ἱερίζω]] = [[καθαίρω]] H. (s. [[ἁγνίτης]]) with [[ἱεριστής]] [[who cares for the ἱερα]] and [[ἱερισμός]] [[holy service]] (hell.); f) [[ἱερατεύω]] [[be priest]] with [[ἱερατεία]], [[ἱεράτευμα]], [[ἱερατεῖον]]; [[ἱεριτεύω]] <b class="b2">id.</b>; [[ἱερωτεύω]] <b class="b2">id.</b> with [[ἱερωτεία]]; all dialectical, hell.; on the formation Schwyzer 732, Solmsen Glotta 1, 80.<br />Origin: IE [Indo-European] [299] <b class="b2">*ish₁ro-</b> [[holy]]<br />Etymology: The different meanings, partly also the variation in form induced many scholars to split [[ἱερός]] in two or even in three words. Thus one has because of the long anlaut in <b class="b3">ἱερὸν ἰχθύν Π</b> 407, <b class="b3">ἱαρὸς ὄρνις</b> (Alkm. Fr. 26) and <b class="b3">ἱερὸς ὄρ</b>. (AP 7, 171), which can be easily explained as metr. lengthening, assumed a special [[Ϝιερός]] [[rapid]], [[quick]], from where [[ἱέραξ]] [[hawk]] (s. v.). In the meaning [[strong]], [[forceful]] [[ἱερός]] would however be identical with Skt. <b class="b2">iṣirá-</b> etwa [[strong]], [[active]]; here also Celtic river names like [[Isara]] (Krahe Beitr. z. Namenforschung 4, 121f.). A third [[ἱερός]], as [[holy]], would have connections with Italic and Germanic, e. g. Osc. [[aisusis]] [[sacrifiis]], Paelign. [[aisis]], Umbr. [[erus]] [[dis]], OHG [[ēra]] [[Ehre]]. Thus esp. Schulze Q. 207ff. after Ahrens Phil. 27, 585ff., Solmsen Unt. 147ff. For uniform origin, though in parts different, Kuhn KZ 2, 274, Meillet Zeitschr. celt. Phil. 10, 309, Devoto Studi etr. 5, 316, v. Wilamowitz Glaube 1, 21f., Specht in Schaeder ZDMG 94, 408, Duchesne-Guillemin Mélanges Boisacq 1, 333ff., who as support of the old comparison with Skt. <b class="b2">iṣirá-</b> pointed to the agreement between <b class="b3">ἱερὸν μένος</b> and Skt. <b class="b2">iṣiréṇa mánasā</b> (instr.). On which now R. Schmitt Dichtung u. Dichtersprache 111-114. - Kretschmer Glotta 11, 278ff. (s. also Glotta 30, 88) considered [[ἱερός]] as cross of Gr. <b class="b2">*aisaros</b>, <b class="b2">*eiseros</b> [[divine]] (with Etr. [[aesar]] [[god]] and Osc. [[aisusis]] etc.) and an IE word for [[strong]] (= Skt. <b class="b2">iṣirá-</b>). - See P. Wülfing von Martitz, Glotta 38 (1960) 272-307 and 39 (1961)24-43; s. also Belardi Doxa 3, 207. J.P. Locher, Unters. <b class="b3">zυ ἱερός</b> haupts. bei Homer (Berne 1963). The change [[ἱερός]], [[ἱαρός]], [[ἰρός]] (IE <b class="b2">*iseros</b>, <b class="b2">*isr̥os</b>, <b class="b2">*isrós</b> ?) Schwyzer 482 and 243; Ramat, Sprache 8 (1962) 4-28 connects Skt. <b class="b2">iṣṇati</b> [[set in movement]], which gives <b class="b2">*ish₁ro-</b>. Lesbian [[ἶρος]] must be due to assimilation. Dot. [[ἱαρός]] is due to dev. before [[r]]. On the aspiration ibd. 219f. On the meaning (against [[ἅγιος]], [[ἁγνός]]) Nilsson Gr. Rel. 1, 61ff.; also J. Chr. Bolkestein <b class="b3">Ο῝σιος</b> en [[εὑσεβής]]. diss. Amsterdam 1936, Palmer Eranos 53, 4ff., Defradas Rev. de phil. 81, 208ff. - Older lit. in Bq. García Ramón, Akten VII. Fachtagung, Innsbruck 1992, 183-205, connects 1. eis- (Pok. 299f.) [[set in motion]], i. e. Skt. <b class="b2">iṣṇati</b>, Gr. [[ἰνάω]] (<b class="b3">ι-</b>), which gives <b class="b2">*h₁ish₂-ro-</b>, but assumes that between s and cons. a laryngeal was lost, giving ἰ̃[[ρος]] etc.; <b class="b3">-ερος</b> and <b class="b3">-αρος</b> would be replacements. | ||
}} | }} | ||
{{mdlsj | {{mdlsj | ||
Line 47: | Line 47: | ||
}} | }} | ||
{{FriskDe | {{FriskDe | ||
|ftr='''ἱερός''': {hierós}<br />'''Forms''': (seit Il.), dor., nwgr. [[ἱαρός]], ion. poet. ἰρός, äol. [[ἶρος]], myk. ''i''-''je''-''ro'' (?); [[ἱερόν]] n. [[heiliger Bezirk]], [[Tempel]] (nachhom.), [[ἱερά]] n. pl., selten sg. ‘Weihgeschenk, Opfer(tier)’ (seit Il.).<br />'''Meaning''': "heilig", [[einem Gott geweiht]], [[göttlich]] , auch im allg. lobend [[herrlich]], [[trefflich]], [[kräftig]], [[rasch]] (vgl. unten);<br />'''Composita''' : Als Vorderglied in zahllosen Kompp., auf die hier nicht eingegangen werden kann.<br />'''Derivative''': Ableitungen (die Dialektformen werden im allg. nicht besonders angeführt): 1. [[ἱερεύς]] (seit Il.), myk. ''i''-''je''-''re''-''u'' (?), ark. kypr. [[ἱερής]], ion. auch ἱέρεως (kaum aus [[ἀρχιέρεως]] ausgelöst, Sommer Nominalkomp. 129 m. Lit., Egli Heteroklisie 111f. mit neuem Erklärungsversuch) m. ‘der die Opfer (τὰ [[ἱερά]]) verrichtet, Opferer, Priester’ (Schulze KZ 52, 193 = Kl. Schr. 573; nach Boßhardt Die Nom. auf -ευς eher Rückbildung aus [[ἱερεύω]]; zur Bed. und Verbreitung E. Kretschmer Glotta 18, 81f.). Von [[ἱερεύς]] stammen: a) mehrere Femininbildungen (vgl. zu [[βασιλεύς]]): [[ἱέρεια]] (seit Il.), myk. ''i''-''je''-''re''-''ja'' (?), kypr. ἰερήϝι''j''α, ion. ἱερέη, -ῆ; [[ἱερηΐς]] (megar.), [[ἱέρισσα]] (Pap. II<sup>a</sup>); b) die Nomina [[ἱερεία]] [[Priesterwurde]] (Thyateira; vgl. Bechtel Dial. 1, 311), [[ἱερεῖον]], -ήϊον [[Opfertier]] (seit Il.), ἱερ(ε)ωσύνη [[Priestertum]] (ion. att.) mit ἱερ(ε)ώσυνος [[priesterlich]] (hell. u. spät); c) das Adjektiv [[ἱερευτικός]] [[priesterlich]] (Pap.); d) die Denominativa [[ἱερεύω]] [[opfern]], [[weihen]] (seit Il.) mit [[ἱέρευσις]] (Sch.) und [[ἱερεύσιμος]] (Plu. 2, 729d, neben [[θύσιμος]]; Arbenz Die Adj. auf -ιμος 94), wenn nicht eher von [[ἱερός]], [[ἱερά]]; ἱερεώομαι, ἱερεώσασθαι [[ein Priesteramt ausüben]] (hell.; Schulze Symb. phil. Danielsson 304 = Kl. Schr. 325). — 2. [[ἱερόλας]] = [[ἱερεύς]] (S. ''Fr''. 57; nicht sicher; zur Bildung Chantraine Formation 238). — 3. | |ftr='''ἱερός''': {hierós}<br />'''Forms''': (seit Il.), dor., nwgr. [[ἱαρός]], ion. poet. ἰρός, äol. [[ἶρος]], myk. ''i''-''je''-''ro'' (?); [[ἱερόν]] n. [[heiliger Bezirk]], [[Tempel]] (nachhom.), [[ἱερά]] n. pl., selten sg. ‘Weihgeschenk, Opfer(tier)’ (seit Il.).<br />'''Meaning''': "heilig", [[einem Gott geweiht]], [[göttlich]] , auch im allg. lobend [[herrlich]], [[trefflich]], [[kräftig]], [[rasch]] (vgl. unten);<br />'''Composita''' : Als Vorderglied in zahllosen Kompp., auf die hier nicht eingegangen werden kann.<br />'''Derivative''': Ableitungen (die Dialektformen werden im allg. nicht besonders angeführt): 1. [[ἱερεύς]] (seit Il.), myk. ''i''-''je''-''re''-''u'' (?), ark. kypr. [[ἱερής]], ion. auch ἱέρεως (kaum aus [[ἀρχιέρεως]] ausgelöst, Sommer Nominalkomp. 129 m. Lit., Egli Heteroklisie 111f. mit neuem Erklärungsversuch) m. ‘der die Opfer (τὰ [[ἱερά]]) verrichtet, Opferer, Priester’ (Schulze KZ 52, 193 = Kl. Schr. 573; nach Boßhardt Die Nom. auf -ευς eher Rückbildung aus [[ἱερεύω]]; zur Bed. und Verbreitung E. Kretschmer Glotta 18, 81f.). Von [[ἱερεύς]] stammen: a) mehrere Femininbildungen (vgl. zu [[βασιλεύς]]): [[ἱέρεια]] (seit Il.), myk. ''i''-''je''-''re''-''ja'' (?), kypr. ἰερήϝι''j''α, ion. ἱερέη, -ῆ; [[ἱερηΐς]] (megar.), [[ἱέρισσα]] (Pap. II<sup>a</sup>); b) die Nomina [[ἱερεία]] [[Priesterwurde]] (Thyateira; vgl. Bechtel Dial. 1, 311), [[ἱερεῖον]], -ήϊον [[Opfertier]] (seit Il.), ἱερ(ε)ωσύνη [[Priestertum]] (ion. att.) mit ἱερ(ε)ώσυνος [[priesterlich]] (hell. u. spät); c) das Adjektiv [[ἱερευτικός]] [[priesterlich]] (Pap.); d) die Denominativa [[ἱερεύω]] [[opfern]], [[weihen]] (seit Il.) mit [[ἱέρευσις]] (Sch.) und [[ἱερεύσιμος]] (Plu. 2, 729d, neben [[θύσιμος]]; Arbenz Die Adj. auf -ιμος 94), wenn nicht eher von [[ἱερός]], [[ἱερά]]; ἱερεώομαι, ἱερεώσασθαι [[ein Priesteramt ausüben]] (hell.; Schulze Symb. phil. Danielsson 304 = Kl. Schr. 325). — 2. [[ἱερόλας]] = [[ἱερεύς]] (S. ''Fr''. 57; nicht sicher; zur Bildung Chantraine Formation 238). — 3. ἱερῖτιν· καθαρμοῦ δεομένην, ἱκέτιν H. (A. ''Fr''. 93). — 4. [[ἱερατικός]] [[priesterlich]], [[hieratisch]] (Pl. ''Plt''. 290d, Arist. usw.; vgl. auch [[ἱερατεύω]], [[ἱερατεία]] unten). — 5. Ἵερυς PN (Leumann Glotta 32, 220). — 6. Mehrere Denominativa: a) [[ἱερεύω]], vgl. zu [[ἱερεύς]]; b) [[ἱεράομαι]] die Opfer ([[ἱερά]]) besorgen’ (Hdt., Th. usw.); c) [[ἱεράζω]] ib. (ion. Inseln), böot. [[ἱαρειάδδω]], wohl von ἱαρεία; d) [[ἱερόω]] [[weihen]] (att., lokr. usw.) mit [[ἱέρωμα]] [[Weihung]] (kret., epid. usw.), [[ἱερωτός]] (thess.); e) [[ἱερίζω]] = [[καθαίρω]] H. (s. [[ἁγνίτης]]) mit [[ἱεριστής]] [[der die [[ἱερά]] besorgt]] und [[ἱερισμός]] [[heiliger Dienst]] (hell.); f) [[ἱερατεύω]] [[Priester sein]] mit [[ἱερατεία]], [[ἱεράτευμα]], [[ἱερατεῖον]]; [[ἱεριτεύω]] ib.; [[ἱερωτεύω]] ib. mit [[ἱερωτεία]]; alle dialektisch, hell. und spät; zur Bildung Schwyzer 732, Solmsen Glotta 1, 80.<br />'''Etymology''' : Die wechselnde Bedeutung, z. T. auch die schwankende Form haben viele Forscher dazu veranlaßt, [[ἱερός]] in zwei oder sogar in drei verschiedene Wörter zu zerlegen. So hat man wegen der anlautenden Länge in ἱ̄ερὸν ἰχθύν Π 407, ἱαρὸς [[ὄρνις]] (Alkm. ''Fr''. 26) und ἱερὸς ὄρ. (''AP'' 7, 171), die sich unschwer als metrische Dehnung erklären läßt, ein besonderes ϝιερός [[hurtig]], [[schnell]], wovon [[ἱέραξ]] [[Habicht]] (s. d.), angenommen. Im Sinn von [[stark]], [[kräftig]] wäre [[ἱερός]] dagegen mit aind. ''iṣirá''- etwa [[kräftig]], [[regsam]] identisch; hierher noch keltische Flußnamen wie ''Isara'' (zuletzt Krahe Beitr. z. Namenforschung 4, 121f.). Ein drittes [[ἱερός]], u. zw. im Sinn von [[heilig]], hätte Beziehungen zum Italischen und Germanischen, z. B. osk. ''aisusis'' [[sacrifiis]], pälign. ''aisis'', umbr. ''erus'' [[dis]], ahd. ''ēra'' ‘''Ehre''’. So namentlich Schulze Q. 207ff. nach Ahrens Phil. 27, 585ff., Solmsen Unt. 147ff. Für einheitlichen Ursprung, wenn auch im Einzelnen voneinander abweichend, dagegen Kuhn KZ 2, 274, Meillet Zeitschr. celt. Phil. 10, 309, Devoto Studi etr. 5, 316, v. Wilamowitz Glaube 1, 21f., Specht bei Schaeder ZDMG 94, 408, Duchesne-Guillemin Mélanges Boisacq 1, 333ff., der als Stütze für die alte Gleichung mit aind. ''iṣirá''- mit Recht auf die Übereinstimmung zwischen ἱερὸν [[μένος]] und aind. ''iṣiréṇa'' ''mánasā'' (Instr.) hinweist. — Eine vermittelnde Auffassung wird von Kretschmer Glotta 11, 278ff. (s. auch dens. Glotta 30, 88) insofern vertreten, als er [[ἱερός]] als Kreuzung von vorgr. *''aisaros'', *''eiseros'' [[göttlich]] (wozu etr. ''aesar'' [[Gott]] und die oben genannten osk. ''aisusis'' usw.) und einem idg. Wort für [[kräftig]], [[hurtig]] (= aind. ''iṣirá''-) faßt. -Ausführliche Behandlung mit weiterer Lit. von P. Wülfing von Martitz in einer ungedruckten Diss. (Göttingen 1958) ‘Ιερός bei Homer — mit einem Ausblick auf den Gebrauch in d. Lit. der folg. Zeit; s. auch Belardi Doxa 3, 207. Zum Wechsel von [[ἱερός]], [[ἱαρός]], ἰρός (aus idg. *''iseros'', *''isr̥os'', *''isrós'') Schwyzer 482 und 243; zum Hauch ebd. 219f. Zur Bedeutung (gegenüber [[ἅγιος]], [[ἁγνός]]) Nilsson Gr. Rel. 1, 61ff.; auch J. Chr. Bolkestein Ὅσιος en [[εὐσεβής]]. Diss. Amsterdam 1936, Palmer Eranos 53, 4ff., Defradas Rev. de phil. 81, 208ff. — Ältere Lit. bei Bq und WP. 1, 4; 13; 229.<br />'''Page''' 1,713-714 | ||
}} | }} | ||
{{Chinese | {{Chinese |