μηχανή: Difference between revisions

|Definition=Dor. [[μαχανά]], ἡ, ([[μῆχος]]):<br><span class="bld">I</span> [[contrivance]], esp. [[machine]] for lifting weights and the like, [[crane]], Hdt.2.125, ''IG''11(2).161 ''A''69, al. (Delos, iii B. C.); μηχανὴ [[τετράκωλος]], [[δίκωλος]], ''Rev.Phil.''44.251 (Didyma, ii B. C.); μηχανὴ [[λιθαγωγός]] Poll. 10.148; <b class="b3">ἰχθυβόλῳ μηχανᾷ</b>, of [[Poseidon]]'s [[trident]], A.''Th.''132 (lyr.); <b class="b3">λαοπόροις μαχαναῖς</b>, of [[Xerxes]]' [[bridge]] of [[boat]]s, Id.''Pers.''114 (lyr.), cf. 722; freq. of irrigation machines, ''POxy.''985 (i A. D.), etc.; also of [[oil-press]]es, Wilcken ''Chr.''176.10 (i/ii A. D.), etc.<br><span class="bld">2</span> [[engine]] of war, μηχανὰς [[προσάγειν]] Th.2.76, etc.; [[ἑλεῖν]] μηχαναῖς Id.4.13.<br><span class="bld">3</span> [[theatrical]] [[machine]] by which gods, etc., were made to appear in the air, Pl.''Cra.''425d, ''Clit.''407a; [[αἴρειν]] μηχανήν Antiph.191.15, Alex.126.19: hence, [[proverb|prov.]] of anything [[sudden]] and [[unexpected]], [[ἀπὸ μηχανῆς θεὸς ἐπεφάνης]] Men. 227; ὥσπερ ἀπὸ μηχανήν D.40.59, cf. Arist.''Po.''1454b1.<br><span class="bld">4</span> [[area]] of [[land]] [[irrigate]]d by a [[machine]], POxy.1830.13 (vi A. D.), ''PLond.''5.1765 (vi A. D.), ''PSI''1.77.14 (vi A. D.).<br><span class="bld">II</span> any [[artificial]] [[means]] or [[contrivance]] for doing a thing, ἤτοι κλήρῳ... ἢ ἄλλῃ τινὶ μ. Hdt.3.83; εἴ τίς ἐστι μ., ἴθι καὶ πειρῶ Id.8.57, etc.; especially in plural [[μηχαναί]] = [[shifts]], [[device]]s, [[wiles]], Hes.''Th.'' 146; πάντα σοφίσματα καὶ πάσας μ. ἐπεποιήκεε ἐς αὐτοὺς Δαρεῖος Hdt. 3.152; [[μηχαναῖς Διός]] = [[by the arts of Zeus]], A.''Ag.''677; <b class="b3">χερὸς… ἐκτίνοντα μηχανάς</b> acts of violence, ib.1582; Ὀρέστην μηχαναῖσι μὲν θανόντα, νῦν δὲ μηχαναῖς σεσωσμένον S.''El.''1228; κρατεῖ μαχαναῖς… θηρός Id.''Ant.''349 (lyr.); σοφιστῶν μηχανή Pl.''Lg.''908d: [[proverb|prov.]], [[μηχαναὶ Σισύφου]] = [[wile]]s of [[Sisyphus]] Ar.''Ach.''391:—Phrases: πάσας προσφέροντε μ. E.''IT''112; μηχανὴν προσοιστέον Ar.''Th.''1132; πᾶσαν σπουδὴν καὶ μηχανὴν προσφερόμενος Plb.1.18.11; ἐπεισήγαγον μ. Id.29.25.1; μηχανὰς εὑρήσομεν, ὥστε ἀπαλλάξαι A.''Eu.''82; [[πλέκειν]] E.''Andr.''66; [[πορίζεσθαι]] Pl.''Smp.'' 191b; ἐκπορίζειν Ar.''V.''365; [[ζητεῖν]] ib.149; [[ἀντλεῖν μαχανάν]] = [[exhaust one's resources]]; μή, φίλα ψυχά, βίον ἀθάνατον σπεῦδε, τὰν δ’ ἔμπρακτον ἄντλει μαχανάν = Oh! my [[soul]] do not [[aspire]] to [[eternal]] [[life]], but [[exhaust]] the [[limit]]s of the [[possible]]. ([https://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=33650.0 Pindar]) Pi.''P.''3.62; <b class="b3">κατ' ἐμὰν μηχανάν</b> ib.109: c. gen. objecti, <b class="b3">ἔξευρε μηχανάν τιν' Ἀδμήτῳ κακῶν</b> [[contrivance]] [[against]] [[ill]]s, E.''Alc.''221 (lyr.); but [[μηχανὴ σωτηρίας]] = a [[way]], [[means]] of [[procure|procuring]] or [[means]] of [[provide|providing]] [[safety]], A. ''Th.''209; μυρίων οὐσῶν μηχανῶν ἀπαλλαγῆς X.''Cyr.''5.1.12; <b class="b3">οὐδεμία μηχανή [ἐστι] ὅκως οὐ</b> c. fut. ind., Hdt.2.160; <b class="b3">μὴ οὐ</b> c. inf., ib. 181, 3.51; <b class="b3">τὸ μὴ οὐ</b> (prob.) Id.1.209; <b class="b3">τίς μηχανὴ μὴ οὐχὶ</b>…; Pl.''Phd.''72d.<br><span class="bld">2</span> freq. in adverb. phrases, [[μηδεμιῇ μηχανῇ]] = [[by no means whatsoever]], [[by no contrivance]], Hdt. 7.51, etc.; οὓς οὐδεμιῇ μηχανῇ δεῖ [[τιτρώσκειν]] Hp.''Art.''11; so <b class="b3">μήτε τέχνῃ μήτε μηχανῇ μηδεμιᾷ</b> Foed. ap. Th.5.18, cf. ''IG''12.39.23; opp. πάσῃ τέχνῃ καὶ μηχανῇ Lys. 19.53; πάσῃ μ. Ar.''Lys.''300 (lyr.); <b class="b3">τρόπῳ ἢ μηχανῇ ᾑτινιοῦν</b> Lex ap.D.21.113.

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-0181.png Seite 181]] ἡ (machina, machen), eigtl. [[Hülfsmittel]], Werkzeug Etwas zu machen, zu bewerkstelligen; – a) [[List]], [[Kunstgriff]], [[Ränke]]; Hes. Th. 146; ὀρθοβούλοισι μαχαναῖς, Pind. P. 8, 78; πᾶσαν συνάψας μηχανὴν δυσβουλίας, Aesch. Ag. 1391; ἐννυχίοις μηχαναῖς, Soph. Ai. 181; neben [[πόρος]], Eur. Med. 260; ἐχθρῶν, Anschlag der Feinde, Rhes. 141; ποίας μηχανὰς πλέκουσιν, Andr. 66, wie Plat. Conv. 203 d; μηχαναὶ Σισύφου, Ar. Ach. 366; σοφιστῶν, Plat. Legg. X, 908 d. – b) [[Kunst]], Erfindung; τὰν ἔμπρακτον ἄντλει μαχανάν, Pind. P. 3, 62; ποτανά, N. 7, 22; εὗρε μηχανὴν σωτηρίας, er erfand Mittel zur Rettung, Aesch. Spt. 191. – Bes. c) [[Vorrichtung]] zu Etwas, [[Werkzeug]]; ἰχθυβόλῳ μηχανᾷ, Aesch. Spt. 123; μηχαναῖς ἔζευξεν Ἕλλης πορθμόν, durch künstliche Vorrichtungen, Pers. 708; πόλιν πύργων βαθείᾳ μηχανῇ κεκλειμένην, Suppl. 934; κρατεῖ δὲ μηχαναῖς ἀγραύλου [[θηρός]], Soph. Ant. 348; [[μηχανή]] τε πεπλεγμένη, Eur. Andr. 996; εἰς ἀρκυστάταν μηχανὰν ἐμπλέκειν, Or. 1423; καινὰς μηχανὰς προσφέρειν [[πρός]] τινα, Ar. Nubb. 472; τινί, Thesm. 1132. Bes. Kriegs- u. Belagerungsmaschinen, μηχανὰς προσῆγον τῇ πόλει, Thuc. 3, 76. 4, 100 u. öfter, wie Pol. oft. Auch von Theatermaschinen, ὥσπερ ἐπὶ τραγικῆς μηχανῆς [[θεός]], Plat. Clit. 407 a, vgl. Crat. 425 d; ὁ ἀπὸ μηχανῆς [[θεός]], Men. bei Schol. Plat. p. 394; Plut. u. a. Sp. – Uebh. [[Mittel]] wozu, Etwas zu erlangen; εἴ [[τίς]] ἐστι [[μηχανή]], ἴθι καὶ πειρῶ, Her. 8, 57, öfter; μηδεμιῇ μηχανῇ, allgemein = auf keine Weise, 7, 51, u. so οὐδεμίην εἶναι μηχανήν, [[ὅκως]] οὐ τῷ ἀστῷ προσθήσονται, es gäbe keinen Ausweg, daß sie nicht, sie müßten, 2, 160; ἔστι τοι οὐδεμίη μηχανὴ μὴ οὐκ ἀπολωλέναι, 2, 181, vgl. 1, 209. 3, 51; [[μήτε]] τέχνῃ [[μήτε]] μηχανῇ μηδεμιᾷ, Thuc. 5, 18. 47; [[τίς]] μηχανὴ μὴ [[οὐχί]], wie ist es anders möglich, als daß, Plat. Phaed. 72 d; [[οὐδεμία]] γὰρ μηχανὴ εἴη, denn es sei nicht möglich, ib. 86 a, öfter; mit folgendem ὥςτε, Conv. 188 e u. öfter bei Folgdn.

|btext=ῆς (ἡ) :<br /><b>I.</b> machine, engin, <i>particul.</i><br /><b>1</b> [[machine de guerre]];<br /><b>2</b> [[machine de théâtre]] ; <i>◊ [[proverb|prov.]]</i> [[ὥσπερ]] ἀπὸ μηχανῆς DÉM comme de la machine, <i>càd</i> d'une façon imprévue <i>ou</i> soudaine (<i>cf. lat.</i> ex machina) ; μηχανὴν αἴρειν, lever la machine, <i>càd</i> faire un coup de théâtre;<br /><b>II.</b> <i>fig.</i> toute invention ingénieuse;<br /><b>1</b> <i>en b. part</i> moyen, expédient : πάσῃ μηχανῇ par tous les moyens ; οὐδεμίᾳ μηχανῇ, par aucun moyen ; οὐδεμία [[μηχανή]] ἐστι [[ὅκως]] [[οὐ]] HDT <i>ou</i> μὴ [[οὐ]] HDT <i>ou</i> τὸ [[μή]] HDT il n'y a aucun moyen de ; [[τίς]] ἔστι [[μηχανή]] ; avec l'inf. quel moyen y a-t-il de ? <i>etc.</i><br /><b>2</b> <i>en mauv. part</i> [[ruse]], [[artifice]], [[machination]].<br />'''Étymologie:''' cf. <i>lat.</i> [[machina]].

|mltxt=η (ΑΜ [[μηχανή]], Α δωρ. τ. [[μαχανά]])<br /><b>1.</b> [[κάθε]] υλικό [[μέσο]] που χρησιμεύει αποκλειστικά για την [[επαύξηση]] ή [[αντικατάσταση]] της δύναμης του ανθρώπου ή τών ζώων [[προς]] [[επίτευξη]] φυσικού έργου<br /><b>2.</b> [[μηχανικό]] [[μέσο]] που χρησιμοποιήθηκε στο αρχαίο [[θέατρο]] για ολοκληρωμένη σκηνική [[παρουσίαση]] του έργου, [[κυρίως]] εκείνο με το οποίο εμφανίζονταν οι θεοί μετέωροι προκειμένου να δώσουν [[λύση]] στο [[δράμα]] («ἐπὶ τὰς μηχανὰς καταφεύγουσι θεούς αἴροντες», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>3.</b> [[τέχνασμα]], [[πανουργία]], [[δόλος]], [[απάτη]] (α. «[[πάντα]] σοφίσματα καὶ πάσας μηχανὰς ἐπεποιήκεε ἐς αὐτοὺς Δαρεῖος», <b>Ηρόδ.</b><br />θ. «όλος ο [[κόσμος]] [[τώρα]] δουλεύει μηχανές...», λαϊκ. [[τραγούδι]])<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> α) «από μηχανής [[θεός]]» — [[πρόσωπο]] που εμφανίζεται [[ξαφνικά]] και δίνει [[λύση]] σε δυσάρεστη ή περίπλοκη [[κατάσταση]]<br />β) «πολεμικές μηχανές» — [[βαριά]] και πολύπλοκα όπλα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν [[είτε]] για την [[καταστροφή]] τειχών [[είτε]], [[κατά]] κύριο λόγο, για την [[εξακόντιση]] βλημάτων, από τα οποία πιο γνωστά [[είναι]] ο [[καταπέλτης]] και ο [[κριός]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>μτφ.</b> α) [[μοτοσυκλέτα]]<br />β) [[άτομο]] που λειτουργεί [[χωρίς]] [[πρωτοβουλία]]<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «κρατική [[μηχανή]]» — το [[σύνολο]] τών κρατικών υπηρεσιών [[καθώς]] και τών υπαλλήλων που εργάζονται σε αυτές<br />β) «πολεμική [[μηχανή]]» — το [[σύνολο]] του πολεμικού εξοπλισμού μιάς χώρας<br />γ) «δουλεύει [[μηχανή]]» — λέγεται για [[δήλωση]] ευρυθμίας και κανονικότητας<br />δ) «μού 'στησε [[μηχανή]]» — μέ εξαπάτησε<br />ε) «[[γλώσσα]] μηχανής»<br /><b>(πληροφ.)</b> χαμηλής στάθμης [[γλώσσα]] προγραμματισμού τών ηλεκτρονικών υπολογιστών, η μόνη [[γλώσσα]] που [[είναι]] κατανοητή από τους μικροεπεξεργαστές<br /><b>μσν.</b><br /><b>φρ.</b> α) «ἐκ μηχανῆς» — με [[υστεροβουλία]]<br />β) «[[ράπτω]] μηχανάς» — [[μηχανεύομαι]], [[ραδιουργώ]]<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />[[τεχνική]] [[επινόηση]] ή [[μέσο]] με το οποίο εκτελείται [[κάτι]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[έκταση]] γης που αρδεύεται με [[μηχανή]]<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «ἀντλῶ μαχανάν» — [[εξαντλώ]] τους πόρους<br />β) «κατ' ἐμὰν μαχανάν» — [[κατά]] τη δική μου [[γνώμη]]<br />γ) «μηδεμιῇ μηχανῇ» — με κανέναν τρόπο.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[μηχανή]] θα μπορούσε να αναχθεί στο [[θέμα]] ενός αμάρτυρου αρχαϊκού τ. <i>μᾶχαρ</i> ([[πρβλ]]. [[μῆχαρ]]) με πιθανή γεν. <i>μᾱχανος</i> (παρ' όλο που τα ουδέτερα σε -<i>αρ</i> εμφανίζουν [[κατά]] κανόνα γεν. σε -<i>άτος</i>), στην οποία θα οφείλεται το -<i>ν</i>- του [[μηχανή]] (<i>μᾱχαν</i>-<i>ā</i>, ο [[τόνος]] στη [[λήγουσα]] [[κατά]] τα θηλ. σε -<i>ή</i>, [[πρβλ]]. [[αρχή]], [[φυλακή]]). Ο [[αρχαϊκός]] [[επίσης]] τ. [[μῆχος]] αποτελεί σιγμόληκτη [[μορφή]] του [[μῆχαρ]], [[κατά]] τα ουδ. σε -<i>ος</i>. Οι τ. [[μῆχαρ]] και [[μήχος]] δεν έλαβαν [[ούτε]] τη μειωτική σημ. «[[δόλος]], [[πανουργία]]» [[ούτε]] την [[τεχνική]] σημ. της λ. [[μηχανή]]. Η λ. συνδέεται με λέξεις (ρήματα και ουσιαστικά) της γερμ. και σλαβ. που σημαίνουν «[[μπορώ]], [[δύναμαι]]» και «[[δύναμη]]», όπως λ.χ. γοτθ. <i>mag</i> «[[μπορώ]]», αρχ. σλαβ. <i>moge</i>, <i>mošti</i>, ρωσ. <i>mogu</i> «[[μπορώ]]», γερμ. <i>[[Μacht]]</i>. Κατ' [[άλλη]] [[άποψη]], λιγότερο πιθανή, η λ. ανάγεται σε ΙΕ [[ρίζα]] <i>m</i><i>ā</i><i>gh</i>- «[[μπορώ]], [[βοηθώ]]» και συνδέεται με λιθουαν. <i>mόku</i>, <i>moketi</i> «[[μπορώ]], [[καταλαβαίνω]]» (με δασύ [[σύμφωνο]] -<i>qh</i>-). Ο δωρ. τ. <i>μᾱχανᾱ</i> εμφανίζεται στη λατ. με τον τ. <i>m</i><i>ā</i><i>chin</i><i>ā</i> ([[πρβλ]]. αγγλ. [[machine]], γαλλ. [[machine]], γερμ. [[Μaschine]]) ενώ υποστηρίζεται ότι και ο ιραν. τ. <i>m</i><i>ē</i><i>čan</i> «[[χειροκίνητος]] [[μύλος]]» ανάγεται στο ελλ. [[μηχανή]]. Η σημ. της λ. [[μηχανή]] «[[τρόπος]], [[μέσον]]» έλαβε πολύ [[γρήγορα]] μειωτική σημ. «[[δόλος]], [[τέχνασμα]], [[απάτη]]». Τέλος, η λ. εμφανίζεται ως θ' συνθετικό με τη [[μορφή]] -<i>μηχανος</i> ([[πρβλ]]. και ανθρωπωνύμιο <i>Ευ</i>-<i>μήχανος</i>).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[μηχανεύομαι]], [[μηχανικός]], [[μηχανώμαι]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[μηχανάριος]], [[μηχανεύς]], [[μηχάνιον]], [[μηχανίτις]], [[μηχανιώτης]], [[μηχανόεις]], [[μηχάνωμα]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[μηχανία]]<br /><b>μσν.</b><br />[[μηχανίς]], [[μηχανός]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[μηχάνι]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[μηχανάκι]], [[μηχανισμός]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[μηχανοποιός]], [[μηχανορράφος]], [[μηχανοστάσιο]], [[μηχανουργός]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[μηχανοδέτης]], [[μηχανοδίφης]], [[μηχανοπανουργία]], <i>μηχανοσφαιροποιία</i>, [[μηχανοφόρος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[μηχανομάντευμαν]], [[μηχανοπλοκώ]], [[μηχανοτευχώ]], [[μηχανούργος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[μηχανογράφος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[μηχανέλαιο]], [[μηχανόβιος]], [[μηχανογράφηση]], [[μηχανοδηγός]], [[μηχανοθεραπεία]], [[μηχανοθεραπευτής]], [[μηχανοκάικο]], [[μηχανοκάμωτος]], [[μηχανοκίνητος]], [[μηχανοκρατία]], [[μηχανόλαδο]], [[μηχανολογιστικός]], <i>μηχανολολόγος</i>, [[μηχανοπέδη]], [[μηχανοργάνωση]], [[μηχανόσημο]], [[μηχανοτεχνίτης]], [[μηχανότρατα]], [[μηχανοϋποδοχέας]]. (Β' συνθετικό) σε -<i>μήχανος</i>. [[αμήχανος]], [[βιομήχανος]], [[πολυμήχανος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αδικομήχανος]], <i>απροσμήχανος</i>, [[γλυκυμήχανος]], [[δολομήχανος]], [[δυσμήχανος]], [[δωδεκαμήχανος]], [[επιμήχανος]], [[ευμήχανος]], [[θρασυμήχανος]], [[κακομήχανος]], [[πανευμήχανος]], [[ποικιλομήχανος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[καπνοβιομήχανος]], [[μεγαλοβιομήχανος]], [[μεταξοβιομήχανος]], [[μικροβιομήχανος]], [[παμμήχανος]], [[σιδηροβιομήχανος]], <i>φαρμακοβιομήχανος</i>, [[χαρτοβιομήχανος]]].

|mdlsjtxt=[[μῆχος]]<br />= Lat. [[machina]]:<br /><b class="num">I.</b> an [[instrument]], [[machine]] for lifting weights and the like, Hdt.; μ. Ποσειδῶνος, of the [[trident]], Aesch.; λαοπόροις μ., of [[Xerxes]]' [[bridge]] of boats, Aesch.<br /><b class="num">2.</b> an [[engine]] of war, Thuc.<br /><b class="num">3.</b> a [[theatrical]] [[machine]], by [[which]] gods were made to [[appear]] in the air, Plat.: [[hence]] [[proverb]]. of any [[sudden]] [[appearance]], [[ὥσπερ]] ἀπὸ μηχανῆς (cf. Lat. [[deus]] ex [[machina]]), Dem.<br /><b class="num">II.</b> any [[contrivance]], for doing a [[thing]], Hdt., etc.: in plural μηχαναί, shifts, devices, arts, wiles, Hes., [[attic]]; μηχαναῖς [[Διός]] by the arts of [[Zeus]], Aesch.; [[proverb]]., μηχαναὶ Σισύφου Ar.:—Phrases, μηχανήν or μηχανὰς προσφέρειν Eur.; εὑρίσκειν Aesch., etc.:—c. gen., μ. κακῶν a [[contrivance]] [[against]] ills, Eur.; but, μ. σωτηρίας a way of providing [[safety]], Aesch.<br /><b class="num">2.</b> [[οὐδεμία]] [[μηχανή]] [ἐστι] [[ὅπως]] οὐ, c. fut., Hdt.; also, μὴ οὐ, c. inf., Hdt.<br /><b class="num">3.</b> in adverb, phrases, ἐκ μηχανῆς τινος in [[some]] way or [[other]], Hdt.; μηδεμιῆι μηχανῆι by no [[means]] [[whatsoever]], Hdt.