View source for ὑπηρέτης

{{LSJ1
|Full diacritics=ὑπηρέτης
|Medium diacritics=ὑπηρέτης
|Low diacritics=υπηρέτης
|Capitals=ΥΠΗΡΕΤΗΣ
|Transliteration A=hypērétēs
|Transliteration B=hypēretēs
|Transliteration C=ypiretis
|Beta Code=u(phre/ths
|Definition=ου, ὁ, (ἐρέτης) Dor. ὑπηρέτας <span class="title">IG</span>42(1).122.40,112 (Epid., iv B. C.), <span class="title">SIG</span>1000.31 (Cos, i B. C.):—<span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> <b class="b2">rower</b>, <b class="b3">τοὶ ὑ. τᾶν μακρᾶν ναῶν</b> <span class="title">SIG</span> l. c. (dub. sens.). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> <b class="b2">underling, servant, attendant</b>, <span class="bibl">Hdt.3.63</span>, <span class="bibl">5.111</span>; δοῦλοι καὶ πάντες ὑ. <span class="bibl">Pl.<span class="title">Plt.</span>289c</span>; <b class="b3">ὑ. [τῆς πόλεως</b>], opp. <b class="b3">ἄρχων</b>, <span class="bibl">Id.<span class="title">R.</span>552b</span>; ἡ πόλις εἰς ὑπηρέτου σχῆμα . . προελήλυθεν <span class="bibl">D.23.210</span>; <b class="b3">τῶν ἰατρῶν, τῶν δικαστῶν ὑ</b>., <span class="bibl">Pl.<span class="title">Lg.</span>720a</span>, <span class="bibl">873b</span>; used in Trag. and Att. to express all kinds of <b class="b2">subordinate</b> relations, as Hermes is <b class="b3">ὑ. θεῶν</b>, <span class="bibl">A.<span class="title">Pr.</span>954</span>, cf. <span class="bibl">983</span>; the Delphians are <b class="b3">Φοίβου ὑπηρέται</b>, <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>712</span>; Neoptolemus is <b class="b3">ὑ</b>. to Odysseus, <span class="bibl">Id.<span class="title">Ph.</span>53</span>; the <b class="b3">αὐλός</b> is <b class="b3">ὑ</b>. to the Chorus, Pratin.Lyr.<span class="bibl">1.7</span>: sts. c. dat., τῷ θεῷ ὑ. <span class="bibl">Pl.<span class="title">Lg.</span>773e</span>; <b class="b3">τοῖς νόμοις</b> ib.<span class="bibl">715c</span>, <span class="bibl">Arist.<span class="title">Pol.</span> 1287a21</span>; also οἱ περὶ τυράννους καὶ πόλεις ὑ. <span class="bibl">E.<span class="title">Tr.</span>426</span>; opp. <b class="b3">οἰκέτης</b>, <span class="bibl">X.<span class="title">Mem.</span>2.10.3</span>: c. gen. objecti, <b class="b3">ὑ. παντὸς ἔργου</b> <b class="b2">a helper in</b> every work, <span class="bibl">Id.<span class="title">An.</span>1.9.18</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> at Athens, </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">a</span> <b class="b2">the servant who attended each man-at-arms</b> (ὁπλίτης) to carry his baggage, rations, and shield, <span class="bibl">Th.3.17</span>; sts. light-armed as slingers or bowmen, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Av.</span> 1186</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">b</span> <b class="b3">ὁ τῶν ἕνδεκα ὑ</b>. the <b class="b2">assistant</b> of the Eleven, employed in executions of state-criminals, <span class="bibl">Pl.<span class="title">Phd.</span>116b</span>, cf. <span class="bibl">X.<span class="title">HG</span>2.3.54</span>, <span class="bibl">2.4.8</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">c</span> a <b class="b2">petty officer</b> of the Council, <span class="title">IG</span>12.879 (pl.), <span class="title">Hesperia</span> 3.63 (iv B. C.). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> pl., <b class="b2">staff-officers in immediate attendance on the general, aides-de-camp, adjutants</b>, <span class="bibl">X.<span class="title">Cyr.</span>2.4.4</span>, <span class="bibl">6.2.13</span>, etc.: sg., <span class="bibl">D. 50.31</span>; also, <b class="b2">officer attached to</b> <b class="b3">τάξις, σύνταγμα</b>, or <b class="b3">ἑκατονταρχία</b>, Ascl. <span class="title">Tact.</span>2.9, 6.3, <span class="bibl">Ael.<span class="title">Tact.</span>9.4</span>, <span class="bibl">16.2</span>, <span class="bibl">Arr.<span class="title">Tact.</span>10.4</span>,<span class="bibl">14.4</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">4</span> <b class="b2">servitor</b> in the cult of Mithras, <span class="title">Rev.Hist.Rel.</span>109.64 (Rome).</span>
}}
{{pape
|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1206.png Seite 1206]] ὁ, der Ruderer, Matrose, übh. die ganze Schiffsmannschaft im Ggstz zu den Seesoldaten. – Jeder, der schwere Handarbeit verrichtet, übh. Diener, Aufwärter; θεῶν Aesch. Prom. 956; Soph. O. R. 712 Phil. 53; Eur. oft, auch οἱ περὶ τυράννους καὶ πόλεις ὑπ., Troad. 426. – Bes. in Athen der Diener des Schwerbewaffneten, [[ὁπλίτης]], der ihn in's Feld begleitet, ihm Gepäck, Proviant, auch den Schild trägt, = [[σκευοφόρος]], Böckh Ath. Staatshh. I p. 292; und Diener der ἀρχαί, der Besoldung erhält (s. [[ὑπηρεσία]]), Dem. 24, 162; ὁ τῶν [[ἕνδεκα]] [[ὑπηρέτης]] Plat. Phaed. 116 c; Ggstz [[ἄρχων]], Rep. VIII, 552 b, vgl. Polit. 290 b. – Bei Xen. eine Anzahl von Soldaten zum unmittelbaren Dienste des Feldherrn, Ordonnanzen u. Adjutanten, vgl. Cyr. 6, 2, 13. 3, 14.
}}
{{ls
|lstext='''ὑπηρέτης''': -ου, ὁ, ([[ἐρέτης]]) [[κυρίως]], ὁ ὑπὸ ἄλλον ἐρέτην [[κωπηλάτης]], ὁ ὑπηρετῶν ἐν πλοίῳ, διεκρίνοντο δὲ οὗτοι ἀπὸ τῶν ναυτῶν καὶ τῶν ἐρετῶν (ἴδε ἐν λέξ. [[ὑπηρεσία]] ΙΙ), Böckh P. E. 1. 373· - [[ἐντεῦθεν]], ΙΙ. [[καθόλου]], ὁ ὑποτεταγμένος εἴς τινα, ὑπό τινα διατελῶν καὶ ἐργαζόμενος [[ὑπὲρ]] [[αὐτοῦ]], [[ὑπηρέτης]], [[θεράπων]], βοηθός, [[διάκονος]], Λατ. appavilor, Ἡρόδ. 3. 63., 5. 111· δοῦλοι καὶ πάντες ὑπ. Πλάτ. Πολιτικ. 289C· ὑπ. τῆς πόλεως ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ ἄρχων, ὁ αὐτ. ἐν Πολ. 552Β ἡ [[πόλις]] εἰς ὑπηρέτου [[σχῆμα]]... προελήλυθε Δημ. 690. 21· τῶν ἰατρῶν, τῶν δικαστῶν ὑπ. Πλάτ. Νόμ. 720Α, 873Β· - παρ’ Ἀττ. κεῖται εἰς δήλωσιν παντὸς εἴδους ὑπηρετικῆς σχέσεως, ὡς ὁ [[Ἑρμῆς]] καλεῖται ὑπ. θεῶν, Αἰσχύλ. Προμ. 954, πρβλ. 983· οἱ τῶν Δελφῶν κάτοικοι λέγονται Φοίβου ὑπηρέται Σοφ. Οἰδ. Τύρ. 712· ὁ [[Νεοπτόλεμος]] [[ὑπηρέτης]] τοῦ Ὀδυσσέως, ὁ αὐτ. ἐν Φιλ. 53· ὁ [[αὐλός]], [[ὑπηρέτης]] τοῦ χοροῦ Πρατίνας 1. 9· [[ἐνίοτε]] [[μετὰ]] δοτ., ὑπ. τῷ θεῷ Πλάτ. Νόμ. 773Ε· τοῖς νόμοις ὑπ. [[αὐτόθι]] 715C, Ἀριστ. Πολιτικ. 3. 16, 4· [[ὡσαύτως]], οἱ περὶ τυράννους... ὑπ. Εὐρ. Τρῳ. 426· πρβλ. Ξεν. Ἀτομ. 2. 10, 3· - [[μετὰ]] γενικ. τοῦ ἀντικειμ., ὑπ. ἔργου, βοηθὸς ἐν ἔργῳ, ὁ αὐτ. ἐν Ἀναβ. 1. 9, 18. 2) ἐν Ἀθήναις, α) ὁ [[ὑπηρέτης]] παρακολουθῶν ἕκαστον ὁπλίτην καὶ φέρων τὴν ἀποσκευὴν [[αὐτοῦ]], τὰς τροφὰς καὶ τὴν ἀσπίδα, [[σκευοφόρος]], Θουκ. 3. 17· [[ἐνίοτε]] ἦσαν οὗτοι ἐλαφρῶς ὡπλισμένοι ὡς σφενδονῆται καὶ τοξόται, πρβλ. Ἀριστοφ. Ὄρν. 1186. β) ὁ τῶν [[ἕνδεκα]] ὑπ., ὁ βοηθὸς τῶν [[ἕνδεκα]] ὑπηρετῶν κατὰ τὴν ἐκτέλεσιν τῆς ποινῆς τῶν πολιτικῶν καταδίκων, Πλάτ. Φαίδ. 116Β, πρβλ. Ξεν. Ἑλλ. 2. 3, 54., 4. 8. γ) παρὰ Ξεν., ὑπηρέται καλοῦνται ἀξιωματικοί τινες ὑπὸ τὰς ἀμέσους διαταγὰς τοῦ στρατηγοῦ ἐνεργοῦντες ὡς ὑπασπισταὶ [[αὐτοῦ]] καὶ βοηθοί, Κύρου Παιδ. 2. 4, 4., 6. 2, 13, κλπ. 3) παρὰ τοῖς Ἐκκλ. = [[ὑποδιάκονος]].
}}
{{bailly
|btext=ου (ὁ) :<br /><b>I.</b> rameur, matelot, tout homme d’équipage (autre que les soldats de marine) sous les ordres d’un chef <i>ou</i> patron;<br /><b>II.</b> <i>p. ext.</i> tout homme sous les ordres d’un autre, serviteur ; <i>p. anal.</i> [[ὑπηρέτης]] [[θεῶν]] ESCHL serviteur des dieux ; <i>particul. à Athènes</i> :<br /><b>1</b> serviteur <i>qui accompagnait l’hoplite en campagne et vaquait à ses menus soins, sorte d’</i>ordonnance de l’hoplite;<br /><b>2</b> exécuteur public <i>aux ordres des Onze, chargé de l’exécution des criminels d’État</i>;<br /><b>3</b> <i>au plur.</i> [[οἱ]] ὑπηρέται sorte d’aides de camp <i>ou</i> d’adjudants auprès du général.<br />'''Étymologie:''' [[ὑπό]], [[ἐρέσσω]].
}}
{{eles
|esgtx=[[servidor]]
}}
{{StrongGR
|strgr=from [[ὑπό]] and a derivative of eresso (to [[row]]); an [[under]]-[[oarsman]], i.e. ([[generally]]) [[subordinate]] ([[assistant]], sexton, constable): [[minister]], [[officer]], [[servant]].
}}
{{Thayer
|txtha=ὑπηρετου, ὁ (from [[ὑπό]], and [[ἐρέτης]] from [[ἐρέσσω]] to [[row]]), from [[Aeschylus]] and [[Herodotus]] [[down]];<br /><b class="num">a.</b> [[properly]], an [[under]] [[rower]], [[subordinate]] [[rower]].<br /><b class="num">b.</b> anyone [[who]] serves [[with]] his hands; a [[servant]]; in the N. T. of the officers and attendants of magistrates as — of the [[officer]] [[who]] executes penalties, οἱ ὑπηρετοι οἱ [[ἐμοί]], my servants, [[retinue]], the soldiers I should [[have]] if I were a [[king]], [[δοῦλος]] ([[Plato]], polit., p. 289c.), anyone [[who]] aids [[another]] in [[any]] [[work]]; an [[assistant]]: of a preacher of the gospel (A. V. [[minister]], [[which]] [[see]] in B. D.), ὑπηρέται λόγου, Χριστοῦ, [[διάκονος]], at the [[end]].) 
}}
{{grml
|mltxt=ο / [[ὑπηρέτης]], ΝΜΑ, θηλ. [[υπηρέτρια]] Ν, και δωρ. τ. ὑπηρέτας, θηλ. [[ὑπηρέτις]], -ιδος, Α<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που προσφέρει χειρωνακτική [[εργασία]] σε [[σπίτι]] ή σε [[κατάστημα]]<br /><b>2.</b> <b>στρατ.</b> (παλ. όρος) [[στρατιώτης]] που χειριζόταν [[πυροβόλο]], όλμο ή [[πολυβόλο]]<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «δημόσιοι υπηρέτες»<br />(παλ. όρος) i) [[κατηγορία]] δημόσιων υπαλλήλων με κατώτερο βαθμό<br />ii) το [[σύνολο]] τών δημοσίων υπαλλήλων<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />[[υποδιάκονος]], [[υπηρέτης]] διακόνου, πρεσβυτέρου ή επισκόπου<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> αυτός που υπηρετούσε στο [[πλοίο]] ως [[κωπηλάτης]] με κατώτερο βαθμό<br /><b>2.</b> [[δούλος]] που ακολουθούσε στην [[εκστρατεία]] τον κύριό του<br /><b>3.</b> [[αξιωματικός]] υπό τις διαταγές στρατηγού, [[υπασπιστής]] ή [[ακόλουθος]]<br /><b>4.</b> [[λειτουργός]] της λατρείας του Μίθρα<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> α) «Φοίβου ὑπηρέται» — οι κάτοικοι τών Δελφών (<b>Σοφ.</b>)<br />β) «[[ὑπηρέτης]] τοῡ χοροῡ» — ο [[αυλός]] <b>(Πρατίν.)</b><br />γ) «ὁ τῶν [[ἕνδεκα]] [[ὑπηρέτης]]» — ο [[βοηθός]] τών [[ένδεκα]] στην αρχαία Αθήνα, ο [[δήμιος]] τών πολιτικών καταδίκων (<b>Πλάτ.</b>)<br />δ) «[[ὑπηρέτης]] ἔργου» — [[άτομο]] που είχε μια οποιαδήποτε υπηρετική [[σχέση]] (<b>Ξεν.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[υπηρέτης]], σύνθ. από την [[πρόθεση]] <i>ὑπό</i> και το ουσ. [[ἐρέτης]] «[[κωπηλάτης]]» (το -<i>η</i>- του τ. οφείλεται σε [[έκταση]] λόγω συνθέσεως), αποτελούσε αρχικά όρο του ναυτικού λεξιλογίου και δήλωνε τον κωπηλάτη που βρισκόταν υπό τις διαταγές του κελευστή (για τη [[χρήση]] αυτή της πρόθεσης <i>ὑπό</i> <b>βλ. λ.</b> <i>υπ</i>[[ο]]-). Στη [[συνέχεια]] η λ. χρησιμοποιήθηκε κατ' [[επέκταση]] με τις γενικότερες σημ. «[[βοηθός]], [[διάκονος]], [[δούλος]]», οι οποίες [[είναι]] οι μόνες που διατηρήθηκαν και στη Νέα Ελληνική].
}}
{{lsm
|lsmtext='''ὑπηρέτης:''' -ου, ὁ ([[ἐρέτης]]),<br /><b class="num">I.</b> [[κυρίως]] υποκωπηλάτης, υποναυτικός, βλ. [[ὑπηρεσία]].<br /><b class="num">II. 1.</b> γενικά υποταγμένος, [[υπηρέτης]], [[ακόλουθος]], [[συνοδός]], [[βοηθός]], [[αρωγός]], επικούρος, Λατ. apparῐtor, σε Ηρόδ., Αττ.· με γεν. αντικειμενική, [[ὑπηρέτης]] ἔργου, [[βοηθός]] στην [[εκτέλεση]] έργου, σε Ξεν.<br /><b class="num">2.</b> στην Αθήνα: <b>α)</b> [[υπηρέτης]] που ακολουθούσε [[κάθε]] οπλίτη ([[ὁπλίτης]]) προκειμένου να μεταφέρει την [[αποσκευή]] και την [[ασπίδα]] του, σε Θουκ. <b>β)</b> ὁ [[τῶν]] [[ἕνδεκα]] ὑπηρετῶν, ο [[βοηθός]] των Έντεκα, που ήταν επιφορτισμένοι με την [[εκτέλεση]] της ποινής των πολιτικών καταδίκων, σε Πλάτ.
}}
{{elru
|elrutext='''ὑπηρέτης:''' ου ὁ<b class="num">1)</b> помощник, исполнитель: ὑ. τινός Aesch., Soph., Plat. etc., τινί Plat. и περί τινα Eur. помощник кого-л., исполнитель чьей-л. воли; ὑ. παντὸς ἔργου Xen. помощник во всех делах; ὁ τῶν Ἓνδεκα ὑ. Plat. агент коллегии Одиннадцати, т. е. исполнитель судебных приговоров (в Афинах);<br /><b class="num">2)</b> служитель, слуга (δοῦλοι καὶ πάντες ὑπηρέται Plat.): ὑ. [[θεῶν]] Aesch. = [[Ἑρμῆς]];<br /><b class="num">3)</b> ординарец, адъютант Xen.
}}
{{mdlsj
|mdlsjtxt=ὑπ-ηρέτης, ου, ὁ, [[ἐρέτης]]<br /><b class="num">I.</b> [[properly]] an under-[[rower]], under-[[seaman]], v. [[ὑπηρεσία]].<br /><b class="num">II.</b> [[generally]] an [[underling]], [[servant]], [[attendant]], [[assistant]], Lat. [[apparitor]], Hdt., [[attic]]:—c. gen. objecti, ὑπ. ἔργου a [[helper]] in a [[work]], Xen.<br /><b class="num">2.</b> at [[Athens]],<br />a. the [[servant]] who attended [[each]] man-at-[[arms]] (ὁπλίτησ) to [[carry]] his [[baggage]] and [[shield]], Thuc.<br />b. ὁ τῶν [[ἕνδεκα]] ὑπ. the [[assistant]] of the Eleven, employed in executions, Plat.
}}