View source for ερείκω

{{grml
|mltxt=[[ἐρείκω]] (Α)<br /><b>1.</b> [[σχίζω]], [[χωρίζω]] («ἐρεικόμενος περὶ δουρί» — σχισμένος, κομματιασμένος απ’ το [[δόρυ]], <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>2.</b> [[διασχίζω]] («ἤρεικον χθόνα» — διέσχιζαν με το [[άροτρο]] [[πηγή]], <b>Ησίοδ.</b>)<br /><b>3.</b> [[θραύω]], [[σπάζω]], [[συντρίβω]] («ναῦς γὰρ πρὸς ἀλλήλαισι Θρῇκιαι πνοαὶ ἤρεικον» — οι θρακικοί άνεμοι έσπαζαν τα πλοία σπρώχνοντας τα το ένα [[πάνω]] στο [[άλλο]], <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>4.</b> (για δημητριακούς καρπούς ή όσπρια) [[αλέθω]], [[κοπανίζω]] («κριθαὶ ἐρηριγμέναι», Ιπποκρ.)<br /><b>5.</b> (στον αόρ. β’) <i>ἤρικον</i><br />θραύομαι, σχίζομαι, κομματιάζομαι.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>ε</i>- προθεματικό <span style="color: red;">+</span> θ. <i>ρεικ</i>- που ανάγεται πιθ. σε ΙΕ [[ρίζα]] <i>rei</i>- «[[σχίζω]], [[κόβω]]», με [[παρέκταση]] -<i>k</i>-, ενώ από την [[ίδια]] [[ρίζα]] με [[παρέκταση]] -<i>p</i>- προέρχεται, [[κατά]] μία [[άποψη]], και το θ. <i>ρειπ</i>- του [[ερείπω]]. Πάντως ακριβώς αντίστοιχα του θ. <i>ρεικ</i>- δεν απαντούν στις ΙΕ γλώσσες. Στην αρχ. ινδ. όσοι από τους τύπους που θεωρούνται συγγενείς εμφανίζουν υπερωικό <i>k</i> εμφανίζουν συγχρόνως και [[δασύτητα]]: <i>rikhati</i>, <i>likhati</i> «[[σχίζω]]». Σε όσους [[πάλι]] δεν υπάρχει [[δασύτητα]] εμφανίζεται [[φθόγγος]] ουοανικής προέλευσης (και όχι υπερωικής <i>j</i> <span style="color: red;"><</span> <i>k</i>). <i>riśati</i>, <i>liśati</i> «[[ξεριζώνω]], [[σχίζω]]». Συνδέεται [[ακόμη]] πιθ. με τα λιθ. <i>riekiu</i>, <i>riekti</i> «[[κόβω]] το [[ψωμί]], [[οργώνω]] για πρώτη [[φορά]] τον αγρό». Συγγενή παράγωγα θεωρούνται [[επίσης]] τα αρχ. άνω γερμ. <i>r</i><i>ī</i><i>ga</i> και μσν. άνω γερμ. <i>r</i><i>ī</i><i>ha</i> «[[σειρά]]», [[καθώς]] και τα λατ. <i>rixa</i> «[[φιλονεικία]]», <i>r</i><i>ī</i><i>ma</i> «[[ρήγμα]]». Μεταξύ τών παραγώγων του υπάρχουν ορισμένα που στη [[θέση]] του -<i>ει</i>- εμφανίζουν -<i>ε</i>-, το οποίο δεν ερμηνεύεται, ενώ άλλα εμφανίζουν στην [[ίδια]] [[θέση]] -<i>ι</i>- που μπορεί να ερμηνευθεί ως συνεσταλμένη [[βαθμίδα]].<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> <b>αρχ.</b> <i>ερέγματα</i>, <i>έρεγμός</i>, <i>ερεικάς</i>, <i>ερεικίδες</i>, [[ερείκιον]], [[ερεικίτας]], <i>ερίγματα</i>, [[ερίγμη]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> <b>αρχ.</b> [[διερείκω]], [[κατερείκω]], [[υπερείκω]]].
}}