παύω: Difference between revisions

|mltxt=ΝΜΑ<br /><b>1.</b> [[τελειώνω]], [[δίνω]] [[τέλος]], [[σταματώ]]<br /><b>2.</b> (<b>για πρόσ.</b>) [[συγκρατώ]], [[αναχαιτίζω]] κάποιον («ἵνα παύσομεν [[ἄγριον]] ἄνδρα», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>3.</b> (στην προστ.) <i>πάψε</i> και <i>παῡε</i><br />σταμάτα, τελείωνε, τερμάτιζε (α. «πάψε τα κλάματα» β. «παῡε γόοιο», Ελλην. Επιγραμμ.)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[κάνω]] [[διακοπή]] («τα σχολεία παύουν το [[καλοκαίρι]]»)<br /><b>2.</b> [[διακόπτω]] τον λόγο, [[σωπαίνω]], [[σταματώ]] να [[μιλώ]] («δεν παύει [[ούτε]] [[στιγμή]]»)<br /><b>3.</b> (προστ. μέσ. αορ.) <i>παύσασθε</i><br />γυμναστικό [[παράγγελμα]] για να διακοπεί μια [[άσκηση]] ή [[κίνηση]]<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br /><b>(αμτβ.)</b> [[τελειώνω]], [[σταματώ]], [[φθάνω]] στο [[τέλος]] (α. «έπαψαν τα βάσανα» β. «κι επάψασιν οι λογισμοί», <b>Ερωτόκρ.</b>)<br /><b>νεοελλ.-αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[απολύω]], [[απομακρύνω]] κάποιον από μιαν [[εξουσία]] ή [[αξίωμα]] ή [[θέση]] (α. «παύουν πολλούς υπαλλήλους» β. «παύσαντες αὐτὸν τῆς στρατηγίας», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>2.</b> [[διακόπτω]] κάποιον, τον [[κάνω]] να σταματήσει να [[είναι]] ή να κάνει [[κάτι]] («τὸν άνδρα παῦσον ταῦτα ποιεῡντα», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[δίνω]] [[τέλος]] σε κάποιον, τον [[ξεκάνω]], τον [[κάνω]] να σωπάσει θανατώνοντάς τον («ἔπαυσά νιν [τη [[Σφίγγα]]] [[γνώμη]] κυρήσας», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>2.</b> (μέσ. και παθ.) <i>παύομαι</i><br />α) [[ησυχάζω]], [[μένω]] [[αργός]] με τη θέλησή μου ή [[εξαναγκασμένος]] («τρὶς δ' ἐρύσας [Έκτορα] [[αὖθις]] ἐν κλισίη παυέσκετο», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br />β) [[σταματώ]], [[διακόπτω]] κάποια [[εργασία]] («καὶ οἱ ἱππεῑς ἐπέπαυντο», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>3.</b> [[σταματώ]], [[σωπαίνω]] («ὁ δ' ἐπαύετο θεῑος [[ἀοιδός]]», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>4.</b> (για [[πράγμα]]) [[εξαφανίζω]], [[απομακρύνω]], [[καταπαύω]] («παῦσαι [[τόξον]]», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>5.</b> [[απαλλάσσω]] κάποιον από [[κάτι]] («ἵνα μιν παύσειε καμάτοιο», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>6.</b> <b>μέσ.</b> (για [[χρώμα]]) εξαλείφομαι, [[βγαίνω]], [[ξεθωριάζω]]<br /><b>7.</b> (με απρμφ.) [[σταματώ]] κάποιον από του να... («ἔμ' ἔπαυσας ἐπὶ Τρώεσσι μάχεσθαι», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>8.</b> <b>φρ.</b> α) «[[παύω]] νόμον» — [[ακυρώνω]], [[καταργώ]] νόμο<br />β) «[[παύω]] τείχη» — [[κατεδαφίζω]], [[γκρεμίζω]]<br />γ) «[[παύω]] τινά τινος» — [[διακόπτω]], [[εμποδίζω]], [[σταματώ]] κάποιον από [[κάτι]] που κάνει («Ἕκτορα ἔπαυσε μάχης», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br />δ) «παύομαί τινος» — [[σταματώ]], [[τελειώνω]] [[κάτι]], [[φτάνω]] σε [[τέλος]] με [[κάτι]] («παύεσθαι κλαυθμοῦ», <b>Ομ. Οδ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Κατά μία [[άποψη]], το ρ. [[παύω]] έχει αρχική σημ. «[[χτυπώ]] κάποιον για να τον [[απομακρύνω]]» και έχει σχηματιστεί [[υστερογενώς]] από τον τ. του αορ. <i>ἔ</i>-<i>παυσ</i>-<i>α</i> ενός ρ. με αρχικό τ. ενεστ. [[παίω]] <span style="color: red;"><</span> <i>παFίω</i> (<b>βλ. λ.</b> [[παίω]]). Το θ. του ρ. [[είναι]] <i>παυ</i>- (<b>πρβλ.</b> παρακμ. <i>πέ</i>-<i>παυμαι</i>), ενώ το -<i>σ</i>- ορισμένων τ. (<b>πρβλ.</b> [[παυστήρ]]) [[είναι]] πιθ. αναλογικό [[προς]] τον αόρ. <i>ἔ</i>-<i>παυ</i>-<i>σ</i>-<i>α</i>. Κατ' [[άλλη]] [[άποψη]], όχι τόσο πιθανή, το ρ. [[παύω]] συνδέεται με αρχ. πρωσ. <i>pausto</i> «[[άγριος]]», αρχ. σλαβ. <i>pustr</i> «[[έρημος]], [[άγριος]]». Η Λατινική δανείστηκε τους τ. <i>pausa</i> «[[παύση]], [[στάση]], [[τέλος]]» και <i>pauso</i> «παύομαι, [[σταματώ]]», όρους τεχνικούς που χρησιμοποιούνται στον στρατό και στο [[ναυτικό]], οι οποίοι έχουν σχηματιστεί από τον αόρ. <i>ἔ</i>-<i>παυσ</i>-<i>α</i>, και όχι από το μτγν. ουσ. [[παῦσις]]. Το ρ. [[παύω]] [[είναι]] μεταβατικό με σημ. «[[κάνω]] [[κάτι]] να σταματήσει, [[εμποδίζω]]» και διακρίνεται από το συγγενές νοηματικώς [[λήγω]] «[[σταματώ]], [[τελειώνω]], [[φτάνω]] στο [[τέλος]]», το οποίο [[είναι]] αμετάβατο. Τέλος, το ρ. απαντά ως α' συνθετικό σε λ. με τη [[μορφή]] <i>παυσ</i>(<i>ι</i>)- (<b>πρβλ.</b> [[παυσίλυπος]], [[παυσίπονος]], [[παυσώδυνος]]), [[καθώς]] και στα [[σύνθετα]] ανθρωπωνύμια <i>Παυσανίας</i>, <i>Παυσι</i>-<i>κράτης</i>, <i>Παυσί</i>-<i>λυπος</i>, <i>Παυσι</i>-[[πόλεμος]]. Από το ρ. [[παύω]] προέρχονται [[επίσης]] και τα ανθρωπωνύμια: <i>Παυσίς</i>, <i>Παυσίων</i>, <i>Παύσιλλα</i>, <i>Παυσίχα</i>, <i>Παυσώ</i>.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[παύλα]], [[παύση]](-<i>ις</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[παυστήρ]], [[παυστικός]], [[παυσωλή]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' Συνθετικό) [[παυσανίας]], [[παυσίλυπος]], [[παυσίπονος]], [[παυσώδυνος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[παυσάνεμος]], [[παυσίκακος]], [[παυσικάπη]], [[παυσικραίπαλος]], [[παυσίμαχος]], [[παυσίνοσος]], [[παύσυβρις]]<br /><b>μσν.</b><br />[[παυσιμέριμνος]], [[παυσινύσταλος]] (Β Συνθετικό) [[αναπαύω]], [[καταπαύω]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αποπαύω]], [[διαναπαύω]], [[διαπαύω]], [[εκπαύω]], <i>επαναπαύω</i>, [[προαναπαύω]], [[προαποπαύω]], [[προδιαναπαύω]], [[προκαταπαύω]], [[προπαύω]], [[προσαναπαύω]], [[συγκαταπαύω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[επαναπαύομαι]].