ὑφαίνω: Difference between revisions

|Transliteration C=yfaino

|Beta Code=u(fai/nw

}}

{{ls

|lstext='''ὑφαίνω''': [ῠ], Ἰων. παρατατ. ὑφαίνεσκον Ὀδ. Τ. 149· μέλλ. ὑφᾰνῶ Ἀριστοφ. Ἐκκλ. 654· ἀόρ. ὕφηνα Ὀδ. Δ. 739, Ν. 303, Ἀττ. μεταγεν. ὕφᾱνα Ἀνθ. Π. 6. 265· πρκμ. ὕφαγκα (συν-) Διονύσ. Ἁλ. περὶ Συνθ. 18. ― Μέσ., ἴδε κατωτ.· ἀόρ. ὑφηνάμην Πλάτ., Ξεν.· ― Παθ., ἀόρ. ὑφάνθην Πλάτ. Τίμ. 72C (ἐν-, συν-) Ἡρόδ.· πρκμ. ὕφασμαι Ἀντιφάνης ἐν «Εὐπλοίᾳ» 2, Λουκ. περὶ Ἀληθ. Ἱστ. 1. 18, (ἐν-) Ἡρόδ. 3. 47· (παρ-) Ξεν. Κύρ. Παιδ. 5. 4, 48, ἀλλὰ γ΄ ἑνικ. ὕφανται Σέξτ. Ἐμπ. Μ. 8. 139· [[τύπος]] τις ὑφήφασμαι μνημονεύεται ἐν τοῖς Α. Β. 20, Σουΐδ., ὑφύφασμαι δὲ παρ’ Εὐστ. 1436. 51, Ἐτυμολογικ. Μέγ. 785. 46, πρβλ. [[ἐξυφαίνω]]. (Ἐκ τῆς √ΥΦ παράγονται καὶ αἱ λέξεις ὑφάω, ὑφή, ὕφος· πρβλ. Σανσκρ. vabh ἐν τῷ ûrna-vabhis (ἡ ὑφαίνουσα [[νῆμα]], δηλ. [[ἀράχνη]])· Ἀρχ. Γερμ. web-an ([[ὑφαίνω]], Ἀγγλ. to weave)· Ἀρχ. Σαξον. webbi· πρβλ. καὶ [[ὕμνος]].) [ῠ, ἀλλ’ οὐχὶ ἐν τοῖς μετ’ αὐξήσεως χρόνοις.] Ὡς καὶ νῦν, [[ὑφαίνω]], συχν. παρ’ Ὁμ., [[ἔνθα]] ἀείποτε μετὰ τῆς λέξεως [[ἱστός]], ἱστὸν ὑφαίνειν (πρβλ. [[ὑφάω]]), Ἰλ. Ζ. 456, Ὀδ. Β. 104, κλπ.· πλὴν ἐν Ν. 108, φάρε’ ὑφαίνουσιν· [[οὕτως]], ὑφ. [[ὕφασμα]] Εὐρ. Ἴων 1417· χλαῖναν Ἀριστοφ. Λυσ. 586· [[ἱμάτιον]] Πλάτ. Ἱππ. Ἑλάττ. 386C· ἐν εὐπήνοις ὑφαῖς [[ὑφαίνω]] τι Εὐρ. Ἰφιγ. ἐν Ταύρ. 814· [[ταῦτα]] ἐν Ἐκβατάνοισι Ἀριστοφ. Σφ. 1143· ἀράχνια ὑφ., ἐπὶ ἀραχνῶν, Ἀριστ. π. τὰ Ζ. Ἱστ. 5. 8, 4. πρβλ. 9. 39, 3· ― ἀπολ., ὑφαίνουσι δὲ οἱ μὲν ἄλλοι ἄνω τὴν κρόκην ὠθέοντες, Αἰγύπτιοι δὲ [[κάτω]] Ἡρόδ. 2. 35· αἱ ὑφαίνουσαι Ἀριστ. περὶ Ζῴων Γεν. 1. 4, 6· ― ἐν Θεοκρ. 7. 8, ὁ Heinsius διώρθωσεν αἴγειροι πτελέαι τε ἐΰσκιον [[ἄλσος]] ὕφαινον (ἀντὶ ἔφαινον), ὡς τὸ τοῦ Οὐεργιλ. vites umbracula texunt. ― Μέσ., [[ἱμάτιον]] ὑφαίνεσθαι Πλάτ. Φαίδων 87Β, πρβλ. Ξεν. Ἀπομν. 3. 11. 6 κἑξ.· ― Παθ., [[λίθος]] ὑφαινομένη, δηλ. ἄσβεστος (ΙΙ. 2), [[ἀμίαντος]], «ἐν δὲ τῇ Καρύστῳ καὶ ἡ [[λίθος]] φύεται ἡ ξαινομένη καὶ ὑφαινομένη, [[ὥστε]] τὰ ὕφη χειρόμακτρα γίνεσθαι, ῥυπωθέντα δὲ εἰς φλόγα βάλλεσθαι καὶ ἀποκαθαίρεσθαι» Στράβ. 446. ΙΙ. μηχανῶμαι, [[ἐφευρίσκω]] πανούργως, ὡς τὰ ῥήματα ῥάπτειν, ὑπορράπτειν, Λατ. [[texere]], ἐπὶ πάσης ἐπινοίας καλῆς ἢ κακῆς μετά τινος δεξιότητος ἐπινοουμένης, συχν. παρ’ Ὁμ., πυκινὸν δόλον ἄλλον ὕφαινε Ἰλ. Ζ. 187· ἔνδοθε μῆτιν ὑφ. Ὀδ. Δ. 678. ἐνὶ φρεσί, μετὰ φρεσὶ μῆτιν ὑφήνας [[αὐτόθι]] 739, Ἡσ. Ἀσπὶς Ἡρ. 28· δόλους καὶ μῆτιν ὑφ. Ὀδ. Ι. 422· μύθους καὶ μήδεα πᾶσιν ὑφ. Ἰλ. Γ. 212· ταῦθ’ ὕφηναν ἡμῖν ἐπὶ τυραννίδι, [[ταῦτα]] παρεσκεύασαν [[ἐναντίον]] ἡμῶν διὰ νὰ εἰσαγάγωσι τὴν τυραννίδα, Ἀριστοφ. Λυσ. 630· πάντα... ἐκ φρενὸς ὑφάνασα Ἑλλ. Ἐπιγρ. 1028. 14. ― Μέσ., Σοφ. Ἀποσπ. 604, πρβλ. Νικοφῶντα ἐν «Πανδώρᾳ» 1. ΙΙΙ. [[καθόλου]], δημιουργῶ, [[παρασκευάζω]], [[κατασκευάζω]], οἰκοδομήματα Πλάτ. Κριτί. 116Β· ὄλβον Πινδ. Π. 4. 250· [[θεμείλια]] Φοῖβος ὑφαίνει, καταβάλλει τὰ θεμέλια, Καλλιμ. ὕμν. Ἀπόλλ. 56· κηρὸν ὑφ. Τρυφιοδ. (γρ. Τριφ-.) 536. ― Παθ., ἅτε κοίλου καὶ ἀναίμου ὑφανθέντος (τοῦ σπληνὸς) Πλάτ. Τίμ. 72C. 2) ὡς τὸ Λατιν. [[texere]], [[συντίθημι]], [[συγγράφω]], Πινδ. Ἀποσπ. 149 (170), Χριστοδ. Ἔκφρ. 70, κλπ.

}}

{{Autenrieth

}}

{{Slater

}}

{{grml

}}

{{lsm

|lsmtext='''ὑφαίνω:''' [ῠ], Ιων. παρατ. [[ὑφαίνεσκον]]· μέλ. <i>ὑφᾰνῶ</i>, αόρ. αʹ [[ὕφηνα]], μεταγεν. <i>ὕφᾱνα</i>, παρακ. <i>ὕφαγκα</i> — Παθ., αόρ. αʹ <i>ὑφάνθην</i>, παρακ. <i>ὕφασμαι</i>·<br /><b class="num">I.</b> [[υφαίνω]], [[πλέκω]], <i>ἱστὸν ὑφαίνειν</i>, [[πλέκω]], [[υφαίνω]] ιστό, σε Όμηρ.· [[ἱμάτιον]], σε Πλάτ. κ.λπ.· απόλ., [[πλέκω]], [[χειρίζομαι]], [[εργάζομαι]] στον αργαλειό, σε Ηρόδ. — Μέσ., [[ἱμάτιον]] ὑφαίνεσθαι, [[πλέκω]] ένα πέπλο, [[μανδύα]], [[ρούχο]] για τον εαυτό μου, σε Πλάτ.<br /><b class="num">II.</b> [[μηχανεύομαι]], [[σκαρώνω]], [[σχεδιάζω]], [[επινοώ]], [[εφευρίσκω]], Λατ. [[texere]], <i>δόλον ὑφαίνειν</i>, σε Ομήρ. Ιλ.· <i>μῆτιν ὑφαίνει</i>, σε Ομήρ. Οδ.<br /><b class="num">III.</b> γενικά, [[δημιουργώ]], [[κατασκευάζω]], [[οικοδομώ]], σε Πίνδ.

}}

{{mdlsj

{{FriskDe

|ftr='''ὑφαίνω''': (seit Il.),<br />{huphaínō}<br />'''Forms''': Aor. ὑφῆναι (seit Od.), ὑφᾶναι (B. [dor.], hell. u. sp. nach τετρᾶναι u.a.), Pass. ὑφανθῆναι (ion. att.), Fut. ὑφανῶ (att.), Perf. Pass. ὕφασμαι (ion. att.), Akt. συν-, παρ-, ἐξύφαγκα (D.H. u.a.),<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[weben]], [[anzetteln]], [[ersinnen]], [[verfertigen]].<br />'''Composita''' : oft m. Präfix, z.B. ἐν-, ἐξ-, συν-,<br />'''Derivative''': Davon 1. [[ὑφαντός]] ([[τρι-]], ἀν-, ἐν- usw.) [[gewebt]] (seit Od.; Ammann Mv. [[χάριν]] 1, 17). 2. [[ὑφάντης]] (συν-, ταπιδ- usw.) m. [[Weber]] (att., Arist., Pap.. Inschr. u.a.), -τρια f. (sp.; -τρα f., Mayser I : 3, 82), mit -τικός, ἡ ~ -τικὴ ([[τέχνη]]), [[zum Weber gehörig]], [[Weberei]] (att. usw.). 3. -τάριος ib. (Kyzikos). 4. [[ὕφασμα]] (ἐξ-, ἐν- u.a.) n. [[Webearbeit]], [[Gewebe]] (seit γ 274; vgl. Wace AmJArch 52, 51ff.,452) mit -[[μάτιον]] H. s. προγωνίαν; [[ὕφαμμα]] (att. Inschr. IV^a; vgl. Schwyzer 524 A. 2). 5. [[ὕφανσις]] (συν-) f. [[das Weben]] (Pl., Gal., Poll.). 6. [[ὕφαντρον]] n. [[Weberlohn]] (Pap.). 7. -[[τεῖον]] n. [[Weberei]] (Pap. III^a); -τών (?) ib. (Pap. II^p). — Epische Nebenformen (vgl. unten): [[ὑφάω]] in [[ὑφόωσι]] (η 105), [[ὑφανάω]] in ὑφανόωντας (Man. 6, 433). — Weitere Nomina, wohl Rückbildungen (vgl. unten): 1. [[ὑφή]] (παρ-, συν-, ἐφ-, γυναικο-) f. [[Gewebe]] (Trag., Pl., Arist., hell. u. sp.). 2. [[ὕφος]] n. ib. (Pherekr., Eub., hell. u. sp.). Als Hinterglied (verbal assoziiert): 1. Adj. -υφής, z.B. [[συνυφής]] [[zusammengewebt]] (:[[συνυφή]], [[συνυφαίνω]], Arist.), f. pl. [[συνύφειαι]] [[Wachszellen]] (Arist.; Lesung nicht ganz sicher), [[παρυφής]] ‘mit einer Borte ([[παρυφή]]) versehen’ (Ar. ''Fr''. 320, 7, Poll., Phot.), f. -ίς [[mit einer Borte versehenes Kleid]] (Men., Poll.); [[ἡμιυφής]] ‘halb- gewebt’ (att. Inschr. IV^a). 2. Subst. -υφος, z.B. [[λίνυφος]] (λινό- ~) m. [[Leineweber]] (Pap., Inschr.).<br />'''Etymology''' : Gegen die naheliegende Annahme, [[ὑφαίνω]] sei ein Denominativum von [[ὑφή]], [[ὕφος]], spricht entschieden die Chronologie der Belege. Vielmehr ist [[ὑφαίνω]] aus einem älteren primären Präsens urngebildet worden (Fraenkel Nom. ag. 2, 85 m. Lit., Schwyzer 694; vgl. unten), wozu [[ὑφή]], [[ὕφος]] (für erwartetes *ϝέφος) wohl am ehesten als Rückbildungen traten; sie können aber an sich auch alte primäre Nomina vertreten. Als Zufälligkeitsbildungen der epischen Sprache sind die ἅπ. λεγγ. [[ὑφόωσι]], ὑφανόωντες zu verstehen (Chantraine Gramm. hom. 1, 356, Schwyzer 683, 700, 719 m. A. 8 u. Lit.). — Primäre Nasalpräsentia in verschiedener Gestaltung liegen vor in aind. ''ubhnā́ti'', ''unápti'', ''umbháti'' [[zusammenschnüren]], wozu mit Hochstufe ''ūrṇa''-''vābhi''- [[Spinne]] (*"Wollweberin"). Ein Nasalpräsens (mit Hochstufe) erscheint noch in alb. ''venj'' [[weben]] aus idg. *''u̯ebh''-''n''-''ii̯ō'', das der Bildung nach, vielleicht nicht zufällig, zu [[ὑφαίνω]] stimmt (vgl. Porzig Gliederung 178). Hinzu kommen, namentlich im Germ., mehrere hochstufige Formen, z.B. ahd. ''weban'' ‘''weben'', flechten, spinnen’, mit ''waba'', nhd. ''Wabe''. Hochstufig sind noch toch. A ''wäp''- (3. pl. Med. ''wpantär'' mit Vokalsynkope), B ''wāp''-, z.B. Inf. ''wāpatsi''. Unsicher bleibt die Heranziehung von heth. ''ḫupiki''- N. eines Kleidungsstücks und anderen Bildungen auf ''ḫup''(''i'')- (Kronasser Beitr. z. Indogerm. u. Keltol. 46). — Weitere Formen m. Lit. bei WP. 1, 257, Pok. 1114; alt. Lit. auch bei Bq. Zur Verbreitung von idg. ''u̯ebh''- [[weben]] und zur Abgrenzung gegen synonyme Ausdrücke Porzig Gliederung 186 f.<br />'''Page''' 2,976-977

}}