χέλυς: Difference between revisions

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-02-1348.png Seite 1348]] υος, ἡ, = [[χελώνη]], – 1) die [[Schildkröte]], aus deren Schaale Hermes die erste Lyra verfertigte, H. h. Merc. 33; dah. die Lyra selbst, die aus der Schildkrötenschaale gemacht ist, ib. 25. 153; Aesch. frg. 318; καθ' ἑπτάτονον ὀρείαν χέλυν Eur. Alc. 449; Herc. F. 683; bes. der Schallboden, der gewölbte Teil, Philostr. Imagg. 1, 10. – 2) das Gewölbe, die Brust, Brusthöhle, in der die Lunge liegt, Hippocr., Eur. El. 837.

|btext=υος (ἡ) :<br /><b>1</b> lyre, <i>faite primit. avec une écaille de tortue</i>;<br /><b>2</b> [[partie bombée de la poitrine]], [[sternum]].<br />'''Étymologie:''' cf. [[χελώνη]].

|mltxt=-υος, η, ΝΑ<br /><b>νεοελλ.</b><br />(<b>[[λόγιος]] τ.</b>) [[γένος]] μεγάλων υδρόβιων χελωνών, [[τυπικός]] [[εκπρόσωπος]] της οικογένειας [[χελυΐδες]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> η [[χελώνα]] («αἴολον [[ὄστρακον]] [[ἐσσί]], [[χέλυς]] ὄρεσσι ζώουσα», Υμν. Ερμ.)<br /><b>2.</b> η [[λύρα]] με [[ηχείο]] από όστρακο χελώνας («ἑπτάτονον ὀρείαν χέλυν», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>3.</b> το [[κοίλο]] [[μέρος]] της λύρας, το [[ηχείο]]<br /><b>4.</b> το [[κοίλωμα]] του θώρακα, στο οποίο βρίσκονται οι πνεύμονες.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Κατά την επικρατέστερη [[άποψη]], ο τ. [[χέλυς]], παράλληλα με έναν αμάρτυρο αρχικό σλαβ. τ. <i>želũ</i>- (<b>πρβλ.</b> αρχ. σλαβ. <i>žely</i>, <i>želĭve</i>, ρωσ. <i>žolur</i>), ανάγονται σε έναν ΙΕ τ. <i>ghel</i><i>ū</i>- με σημ. «[[χελώνα]]». Άλλοι σχηματισμοί από το ίδιο θ. [[είναι]] ο τ. [[χελύνη]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ghe</i>-<i>l</i><i>ū</i><i>n</i><i>ā</i>) με [[επίθημα]] -<i>ύνη</i> ([[πρβλ]]. [[κορύνη]]) και ο τ. [[χελώνη]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ghel</i><i>ō</i><i>un</i><i>ā</i>) με μακρά δίφθογγο -<i>ων</i>- στο [[επίθημα]] -<i>ώνη</i> ([[πρβλ]]. [[ῥαστώνη]]). Όσο για το [[σχήμα]] [[χέλυς]]: [[χελώνη]] <b>πρβλ.</b> και λατ. <i>corvus</i>: [[κορώνη]]. Κατ' άλλους, οι τ. [[χέλυς]], [[χελώνη]] ανάγονται στη [[ρίζα]] του [[χεῖλος]] (<b>πρβλ.</b> και [[χελύνη]] [Ι]). Για τη σημασιολογική [[αιτιολόγηση]] αυτής της άποψης <b>πρβλ.</b> το ιταλ. διαλ. <i>bezzuca</i> «[[χελώνα]]» <span style="color: red;"><</span> γαλατ. <i>beccus</i> «[[ράμφος]]» (<b>πρβλ.</b> γαλλ. <i>bec</i>) <span style="color: red;">+</span> αμάρτυρο <i>pĩts</i>- «[[μύτη]], [[κορυφή]]» (<b>πρβλ.</b> αγγλ. <i>peak</i>, γαλλ. <i>pic</i>), πιθ. λόγω του ότι η [[χελώνα]] έχει μυτερό [[σαγόνι]]. Λιγότερο πιθανή, [[τέλος]], θεωρείται τόσο η [[αναγωγή]] τών τ. στην ΙΕ [[ρίζα]] <i>ghel</i>- «[[κίτρινος]], [[πράσινος]]» και η σύνδεσή τους με τα [[χλόη]] και λατ. <i>helvus</i> «[[κοκκινωπός]]» όσο και η [[αναγωγή]] τους σε μια μη ΙΕ [[ρίζα]]. Στη Νέα Ελληνική απαντά ο τ. [[χελών]] <span style="color: red;"><</span> [[χελώνη]] (<b>πρβλ.</b> [[βελόνα]] <span style="color: red;"><</span> [[βελόνη]])].

|mantxt=-υος, ἡ (=[[χελώνη]]), (=[[χελώνα]], [[λύρα]], γιατί ὁ [[Ἑρμῆς]] ἔκανε τήν πρώτη [[λύρα]] ἀπό ὄστρακο χελώνας).