φείδομαι: Difference between revisions

|Definition=Anacr.101, etc.: impf. φείδοντο (without augm.) even in S.''El.''716 after a diphth. at the end of the preceding line: fut.<br><span class="bld">A</span> φείσομαι [[Aristophanes|Ar.]]''[[Acharnians|Ach.]]''312 (troch.), Pl.''Ap.''31a, etc., Ep. πεφῐδήσομαι Il.15.215, later fut. Pass. in med. sense φεισθήσομαι, φισθήσομαι ''PUniv.Giss.''21.6 (ii A.D.): aor. 1 ἐφεισάμην Sol.32.1, A.''Th.''412, And.2.11, etc., Ep.3sg. φείσατο Il.24.236: Ep. redupl. aor. 2 πεφῐδόμην, used by Hom. in opt. πεφῐδοίμην, πεφίδοιτο, Od.9.277, Il.20.464, inf. [[πεφιδέσθαι]] 21.101: pf. part. πεφεισμένος Luc.''Hist.Conscr.''59 (in med. sense, D.C. 50.20); Ep. imper. πεφίδησο ''IG''14.1363.16; part. πεφιδημένος Nonn. ''D.''12.392:—[[spare]]:<br><span class="bld">I</span> [[spare]] persons and things, e.g. in war, i.e. [[not destroy]] them, c. gen., Τρώων Il.21.101; ἀνδρός 24.158, cf. Od.9.277, 22.54, Pl.''Ap.''31a; Ἰλίου Il.15.215; Ἄρης οὐκ ἀγαθῶν φ. Anacr. l. c.; ἀπ' ἀνδρῶν ὧν Ἄρης ἐφείσατο A.''Th.''412; γῆς πατρίδος Sol. [[l.c.]]; [[μὴ φείσῃ βίου]] = [[spare not my life]], S.''Ph.''749; μὴ φείδεσθε . . στρατοῦ Id.''Aj.'' 844; φ. μήτε ἰδίου μήτε δημοσίου οἰκοδομήματος Th.1.90, cf. 3.74: abs., [[spare]], [[be merciful]], ib.59.<br><span class="bld">II</span> [[spare]] persons and things in using them, [[use sparingly]], <b class="b3">ἵππων φειδόμενος</b>, i.e. [[taking care]] of them, Il.5.202; πίθου μεσσόθι φ. Hes.''Op.''369; <b class="b3">φ. ὃν εἶχε βίον</b> ([[βίον]] by attraction to the relat.) Thgn.908; ἰδίᾳ μὲν τῶν φείδομαι δημοσίᾳ δὲ λῃτουργῶν ἥδομαι Lys.21.16; φείδεσθε τοὐλαίου σφόδρα Pl. Com.190: in this sense, most freq. with a negat., [[οὐ φείδεσθε]] = [[not to spare]], i.e. to [[use freely]] or [[give freely]], οὐδέ νυ τοῦ περ [δέπαος] φείσατο Il.24.236; μὴ φείδεο σίτου Hes.''Op.''604; θνῄσκωμεν ψυχέων μηκέτι φειδόμενοι Tyrt.10.14; τᾶς ζωᾶς Id.15.5; σφετέρας οὐ φείσατο νευρᾶς Pi.''I.''6(5).33; φείδεο τῶν νεῶν, μηδὲ ναυμαχίην ποιέο [[Herodotus|Hdt.]]8.68. ά; τούτων φ. μηδενός Id.9.41, cf. 39; φείδοντο κέντρων οὐδέν S.''El.''716; οὐδὲν φ. αὐτῶν οὔτ' ἐν πόνοις κτλ. [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''4.2.1, cf. 7.1.29; οὔτε τοῦ σώματος οὔτε τῶν ὄντων And.2.11; οὐδενὸς ἂν ἐφείσατο τῶν ἑαυτοῦ Lys.19.24; οὔθ' ἱερῶν κτεάνων οὔτε τι δημοσίων φ. Sol.4.13; μήτε χρημάτων μήτε πόνων [[Plato|Pl.]]''[[Phaedo|Phd.]]''78a: later also c. acc., <b class="b3">τῶν συμμάχων</b> and <b class="b3">τὰ τῶν συμμάχων</b> both in D.C.50.20.<br><span class="bld">2</span> abs., to [[be sparing]], [[live thriftily]], φείδεσθαι μὲν ἄμεινον Thgn.931; τοὺς φειδομένους καὶ τοὺς ἀκριβῶς διαιτῶντας And.4.32; οἱ γεωργοῦντες καὶ φ. D.24.172, cf. Antipho Soph.53; freq. in part. [[φειδόμενος]], η, ον, [[thrifty]], Ar.''Pl.''247,553 (anap.), etc.; <b class="b3">ὄμμασι φειδομένοις</b> with [[shrinking]], [[shy]] [[eye]]s, ''AP''12.21 (Strat.), cf. 5.215 (Agath.), 268 (Id.); <b class="b3">αἱ μὴ φ.</b> (''[[sc.]]'' [[μέλισσαι]]) the [[unthrifty]] ones, [[Aristotle|Arist.]]''[[Historia Animalium|HA]]''627a20: also [[ἔπαινοι]] πάνυ πεφεισμένοι Luc.''Hist.Conscr.''59; πεφιδημένα δάκτυλα [[Nonnus Epicus|Nonn.]] ''[[Dionysiaca|D.]]'' 12.392; cf. [[πεφεισμένως]], [[φειδομένως]].<br><span class="bld">III</span> [[have consideration for]], τῆς τοῦ λόγου συμμετρίας Plu.2.114b: with neg., [[pay]] no [[heed to]], οὔτ' ἀνθρώπων φείδεται οὔτε θεῶν ''AP''5.278 (Paul.Sil.), cf. 7.706 (Diog.).<br><span class="bld">IV</span> [[draw back from]], [[refrain from]], θαλάσσας Alc.''Supp.''4.13 (prob.); κελεύθου Pi.''N.''9.20; κινδύνου [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''5.5.18; τᾶς θήρας Bion''Fr.''10.12; <b class="b3">φείδομαι τοῦ λέγειν, φείδομαι τοῦ ἀκολουθεῖν</b>, [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''1.6.19 ([[varia lectio|v.l.]]), ''HG''7.1.24; φείδου μηδὲν ὧνπερ ἐννοεῖς [[Sophocles|S.]]''[[Ajax|Aj.]]''115, cf. E.''Med.''401, etc.; οὐδενὸς φεισάμενος οὔτε τῶν πρὸς τοὺς θεοὺς οὔτε τῶν πρὸς τοὺς πολίτας δικαίων ''SIG''708.36 (Istropolis, ii B.C.): (abs., μὴ φείδεσθε E.''Tr.''1285; φείδου μηδέν Id.''Hec.''1044; μὴ φείδου, εἴ τι ἔχεις [[διδάσκειν]] [[Xenophon|X.]]''[[Cyropaedia|Cyr.]]''1.6.35): c. inf., [[spare]] to do, [[forbear]] from doing, dub. in [[Euripides|E.]]''[[Orestes|Or.]]''393 (fort. abs., post <b class="b3">φείδου δ'</b> distinguendum); also [[φείδου]] μή τι δρᾶσαι τῶν τυραννικῶν Pl.''R.''574b; τί φειδόμεσθα τῶν λίθων . . μὴ οὐ καταξαίνειν τὸν ἄνδρα; [[Aristophanes|Ar.]]''[[Acharnians|Ach.]]''319 (troch.).<br><span class="bld">V</span> in LXX, with Preps., φείδομαι ἐπί τινι [[have mercy upon]]... Je. 15.5, 21.7; φείδομαι ἐπί τινα Id.28(51).3; <b class="b3">φείδομαι περί τινος</b> to [[keep one's hands off]]... ''2 Ki.''12.6 (but <b class="b3">φείδομαι περὶ κακώσεως</b> [[spare]] to [[hurt]], ib.''Si.''13.12); φείδομαι ὑπὲρ τῆς κολοκύνθης ''Jn.''4.10; φείδομαι ἀπό τινος ''1 Ki.''15.3, ''Ez.'' 24.21; <b class="b3">φείδομαι τι ἀπό τινος</b> [[keep]] it [[off]], Jb.30.10; <b class="b3">φείδομαι τῆς ψυχῆς ἀπὸ θανάτου</b> ib.33.18, cf. ''Ps.''18(19).14; [[φειδεύμενοι]] (from contr. [[φειδέομαι]]) is cj. for [[φιλεύμεναι]] in Eus.Mynd.17.

|btext=<i>f.</i> [[φείσομαι]], <i>ao.</i> [[ἐφεισάμην]], <i>pf.</i> πέφεισμαι;<br />épargner, ménager, <i>d'où</i><br /><b>I.</b> [[traiter avec ménagement]] : τινος qqn ; ἵππων IL ménager des chevaux ; Ἰλίου IL épargner Ilion ; [[οὐ]] φ. βίου SOPH, ψυχῆς DÉM ne pas ménager sa vie, la risquer hardiment <i>ou</i> la sacrifier ; être modéré, doux, clément ; τὸ φειδόμενον PLUT ménagement;<br /><b>II.</b> [[employer avec ménagement]], [[user avec ménagement de]], [[être économe]] <i>ou</i> avare de, ne pas vouloir donner, gén. ; <i>abs.</i> être ménager, économe;<br /><b>III.</b> s'abstenir de, <i>d'où</i><br /><b>1</b> éviter, gén.;<br /><b>2</b> se dispenser de, omettre de, s'épargner la peine de, inf.;<br /><b>3</b> se garder de, <i>avec</i> [[μή]] et l'inf..<br />'''Étymologie:''' R. Φιδ, ménager.

|elrutext='''φείδομαι:''' (fut. [[φείσομαι]] - эп. [[πεφιδήσομαι|πεφῐδήσομαι]]; aor. 1 [[ἐφεισάμην]], эп. aor. 2 πεφῐδόμην, pf. [[πέφεισμαι]])<br /><b class="num">1</b> [[щадить]]: φ. τινος Hom., Aesch., Soph., Her., Thuc. щадить кого(что)-л.; [[φείσασθαι]] καὶ ἐπικλασθῆναι τῇ γνώμῃ Thuc. сжалившись, дать пощаду;<br /><b class="num">2</b> [[быть бережливым]]: μὴ [[φείδεο]] σίτου Hes. не жалей корма; [[μήτε]] χρημάτων φ. [[μήτε]] πόνων Plat. не жалеть ни средств, ни трудов; [[ἰδίᾳ]] τῶν ὄντων φ. Lys. быть бережливым в личной жизни; φειδόμενος ὡς οὐδεὶς [[ἀνήρ]] Arph. бережливый как никто; ἔπαινοι ἢ ψόγοι [[πάνυ]] πεφεισμένοι Luc. весьма скупые похвалы или порицания; φειδόμενον [[βλέμμα]] или φειδόμενα ὄμματα Anth. беглые взгляды; φειδομένῳ χείλει φιλεῖν Anth. целовать робко или украдкой;<br /><b class="num">3</b> [[воздерживаться]], [[избегать]] (τινος Pind., Xen.): τοῦ λέγειν, ἃ μὴ [[σαφῶς]] εἰδείη, φ. [[δεῖ]] Xen. не следует говорить того, чего ты не знаешь достоверно; τὸ φειδόμενον, ''[[sc.]]'' ὀργῆς Plut. подавляя гнев; φειδόμενος τῆς τοῦ λόγου ἀμετρίας Plut. воздерживаясь от пространных речей; φείδου μηδὲν ὧν ἐπίστασαι Eur. пускай в ход все свои знания; μὴ φείδου, εἴ τι ἔχεις, διδάσκειν Xen. учи всему, чему можешь.

|txtha=[[future]] [[φείσομαι]]; 1st aorist [[ἐφεισάμην]]; deponent [[middle]]; from Homer down; the Sept. for חָמַל, חוּס, חָשַׂך (to [[keep]] [[back]]); to [[spare]]: [[absolutely]] τίνος, to [[spare]] [[one]] (Winer's Grammar, § 30,10d.; Buttmann, § 132,15), to [[abstain]] (A. V. [[forbear]]), an infinitive denoting the [[act]] abstained from [[being]] supplied from the context: καυχᾶσθαι, μή φειδου — [[namely]], διδάσκειν — εἰ ἔχεις διδάσκειν, [[Xenophon]], Cyril 1,6, 35; [[with]] the infinitive added, λέγειν κακά, [[Euripides]], Or. 393; δρασαι τί τῶν τυραννικων, [[Plato]], de rep. 9, p. 574b.).

|lsmtext='''φείδομαι:''' ποιητ. γʹ πληθ. παρατ. <i>φείδοντο</i>· μέλ. [[φείσομαι]], Επικ. <i>πεφῐδήσομαι</i>, αόρ. αʹ [[ἐφεισάμην]], Επικ. γʹ ενικ. <i>φείσατο</i>· Επικ. αναδιπλ. αόρ. βʹ <i>πεφῐδόμην</i>, ευκτ. <i>πεφῐδοίμην</i>, απαρ. [[πεφιδέσθαι]]· αποθ., κάνω [[οικονομία]], Λατ. parcere.<br /><b class="num">I.</b>[[φείδομαι]] ανθρώπων και πραγμάτων στον πόλεμο, δηλ. δεν τους [[καταστρέφω]], με γεν., σε Όμηρ., Αττ.· απόλ., [[λυπάμαι]], ευσπλαχνίζομαι, είμαι [[ελεήμων]], σε Θουκ.<br /><b class="num">II. 1.</b> κάνω [[οικονομία]] στη [[χρήση]], συγκρατούμαι στη [[χρήση]], [[χρησιμοποιώ]] με [[φειδώ]], <i>ἵππων φειδόμενος</i> δηλ. [[φροντίζω]] γι' αυτούς, σε Ομήρ. Ιλ.· μὴ [[φείδεο]] σίτου, σε Ησίοδ.· [[φείδεο]] τῶν [[νεῶν]], σε Ηρόδ.· τί φειδόμεσθα τῶν λίθων; [[γιατί]] αποφεύγουμε να τις χρησιμοποιούμε; σε Αριστοφ.· φείδ. [[μήτε]] χρημάτων [[μήτε]] πόνων, σε Πλάτ.<br /><b class="num">2.</b> απόλ., είμαι [[φειδωλός]], είμαι [[οικονομικός]], ζω οικονομικά, σε Θέογν.· <i>οἱ γεωργοῦντες καὶ φειδόμενος</i>, σε Δημ.· η μτχ. αυτή χρησιμ. ως επίθ. = [[φειδωλός]], σε Αριστοφ.· επίρρ. [[φειδομένως]], με [[φειδώ]], σε Καινή Διαθήκη, Πλούτ.<br /><b class="num">III.</b> απομακρύνομαι από, <i>τοῦ κινδύνου</i>, σε Ξεν.· <i>φείδου μηδὲν ὧνπερ ἐννοεῖς</i>, μην οπισθοχωρήσεις [[καθόλου]] από αυτά που έχεις στο [[μυαλό]], σε Σοφ.· επίσης με απαρ., [[σταματώ]] ή [[παύω]] να κάνω, [[απέχω]] από το να κάνω, σε Ευρ.

|mdlsjtxt=Dep. to [[spare]], Lat. parcere:<br /><b class="num">I.</b> to [[spare]] persons and things in war, i. e. not [[destroy]] them, c. gen., Hom., Attic:—absol. to [[spare]], be [[merciful]], Thuc.<br /><b class="num">II.</b> to [[spare]] in using, to [[refrain]] from using, use [[sparingly]], ἵππων φειδόμενος, i. e. [[taking]] [[care]] of them, Il.; μὴ [[φείδεο]] σίτου Hes.; [[φείδεο]] τῶν [[νηῶν]] Hdt.; τι φειδόμεσθα τῶν λίθων; why [[refrain]] from using them? Ar.; φ. [[μήτε]] χρημάτων [[μήτε]] πόνων Plat.<br /><b class="num">2.</b> absol. to be [[sparing]], be [[thrifty]], [[live]] [[thriftily]], Theogn.; οἱ γεωργοῦντες καὶ φειδόμενος Dem.:—[[this]] [[part]] is used as adj. = [[φειδωλός]], Ar.:— adv. [[φειδομένως]] [[sparingly]], NTest., Plut.<br /><b class="num">III.</b> to [[draw]] [[back]] from, τοῦ κινδύνου Xen.; φείδου μηδὲν ὧνπερ ἐννοεῖς [[shrink]] not at all from that thou hast in [[mind]], Soph.:—also c. inf. to [[spare]] or [[cease]] to do, [[forbear]] from doing, Eur.

|ftr='''φείδομαι''': (seit Il.),<br />{pheídomai}<br />'''Forms''': Aor. 1. φείσασθαι (Ω 236 usw.), Aor. 2. m. Redupl. [[πεφιδέσθαι]], Opt. -οίμην (Υ 464, Φ 101, ι 277; zur Bed.differenzierung gegenüber φείσασθαι Chantraine Gramm. hom. 1, 415), Fut. [[φείσομαι]] (att.), πεφιδήσεται (Ο 215, Ω 158 = 187), φεισθήσομαι (Pap. II^p), Perf. Med. Ptz. πεφεισμένος (Luk., D. C.), πεφιδημένος (Nonn.), Ipv. πεφίδησο (sp. Epigr.)<br />'''Grammar''': v.<br />'''Meaning''': [[schonen]], [[verschonen]], [[sparen]], [[sich enthalten]].<br />'''Composita''': vereinzelt m. ὑπο-, περι- (X., A. R. u.a.),<br />'''Derivative''': Davon [[φειδώ]] f. (Hom., Hes.. Demokr., Th., [[LXX]] u.a.), -ωλή f. (Χ 244, Sol.) [[das Sparen]], [[Sparsamkeit]], [[Schonen]] mit -ωλός [[sparsam]] (seit Hes. ''Op''. 720; Schmeja Stud. z. Sprachwiss. u. Kulturkunde 130f.), wozu -ωλία f. (Ar., Pl. u.a.; vgl. Scheller Oxytonierung 38), -ώς· ''parsimonia'' (Gloss.; nach [[αἰδώς]] u.a.). Rückgebildetes Adj. [[φειδός]] [[sparsam]] (''Kom''. ''Adesp''., Demokr., Kall. ''Fr''.460) mit [[φείδων]], -ωνος m. [[enghalsiges Ölgefäß]] (Poll.), öfters als PN (s.u.). — Als Vorderglied in der Univerbierung φειδαλφιτῆσαι (Aor.) [[mit der Gerste sparsam umgehen]] (''Kom''. ''Adesp''.). -ως (Phryn. ''PS''). — Zahlreiche PN, z.B. Φείδιππος mit [[Φειδιππίδης]], Λεωφείδης, Φειδύλος, -ίας, -ων, u.a. König in Argos (Hdt.) mit -ώνειος, -ωνίδης.<br />'''Etymology''': Zum sicher altererbten [[φείδομαι]] stimmt lautlich ein weitverzweigtes Verb für [[spalten]] in germ., z.B. got. ''beitan'', nhd. ''beißen'' (lautlich = [[φείδομαι]]); mit Nasalpräsens aind. ''bhinádmi'', lat. ''findō'' [[spalten]], Wz. -Aorist aind. ''ábhedam'', ''ábhet'' (wozu Konj. ''bhédati''; Narten Sprache 14, 125 f.). Eine überzeugende semantische Begründung steht indessen noch aus: eig. [[knauserig abschneiden]], [[abzwacken]] od. ‘sich von etwas schneiden = sich entziehen’ ? (Prellwitz u. a.; s. Lit. bei WP.2, 138f., W.-Hofmann s. ''findō'', auch Bq). Anders Fick KZ 41, 201: zu ''bhei''- [[fürchten]] in aind. ''bibhémi'' usw.; abzulehnen.<br />'''Page''' 2,999-1000