χθες: Difference between revisions

|mltxt=[[χθές]], ΝΜΑ, και [[χτες]] και [[εχθές]] και [[εχτές]] Ν, και [[ἐχθές]] ΜΑ<br /><b>επίρρ.</b> την [[αμέσως]] προηγούμενη [[ημέρα]], [[συνήθως]] σε [[αντιδιαστολή]] [[προς]] το [[σήμερα]] και το [[αύριο]] (α. «τελικά, έφυγε [[χθες]]» β. «κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾱ», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>συνεκδ.</b> στο κοντινό [[παρελθόν]] («[[χθες]] [[ακόμη]] ήταν [[παιδί]]»)<br /><b>2.</b> (με άρθρ ουδ. ως ουσ.) <i>το [[χθες]]<br />το [[παρελθόν]] («ξέχνα το [[χθες]]»)<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «[[χθες]], [[προχθές]]» — [[πριν]] από λίγες ημέρες<br /><b>αρχ.</b><br />(με αρθρ. ως επίθ.) ὁ, ἡ, <i>τὸ [[χθες]]<br />ο [[χθεσινός]] («τῶν χθὲς λόγων», <b>Πλάτ.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Επίρρ. της Ινδοευρωπαϊκής το οποίο εμφανίζει [[ποικιλία]] μορφών στις διάφορες γλώσσες (<b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>hyah</i>, λατ. <i>heri</i>, αρχ. άνω γερμ. <i>ges</i>-<i>taron</i>, αρχ. ιρλνδ. [[in]]-<i>de</i>), [[γεγονός]] που δυσχεραίνει τον καθορισμό ενός αρχικού τ. που να μπορεί να ερμηνεύσει όλους τους τ. αυτούς. Από νεώτερους μελετητές έχει γίνει [[προσπάθεια]] να αναχθούν οι λ. αυτές σε έναν αρχικό τ. <i>g</i>^z<i>hey</i>-, από τον οποίο, με διάφορες απλοποιήσεις του αρκτικού συμπλέγματος, προήλθαν οι μορφές αυτές: το ελλ. [[χθές]] από τ. <i>g</i>^z<i>hes</i>, το αρχ. ινδ. <i>hyah</i> από <i>ghyes</i> (<b>βλ.</b> και λ. [[σερός]]), το λατ. <i>her</i>-<i>i</i> και το αρχ. άνω γερμ. <i>ges</i>-<i>taron</i> από <i>ghes</i>-. Ειδικότερα για τον ελλ. τ. [[χθές]], με το δυσερμήνευτο αρκτικό <i>χθ</i>-, έχουν διατυπωθεί και άλλες απόψεις. Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές, ο τ. [[χθές]] ανάγεται σε τ. <i>gh</i>(<i>i</i>)-<i>dyes</i> ή <i>gh</i>(<i>e</i>)-<i>dyes</i>, σύνθ. με α΄ συνθετικό έναν τ. δεικτικού και β' συνθετικό προερχόμενο από την ΙΕ [[ρίζα]] με σημ. «[[ημέρα]]». Κατ' άλλους, ο τ. [[χθές]] έχει</i> προέλθει από τ. <i>dhghes</i>- με [[μετάθεση]] τών αρκτικών συμφώνων (<b>βλ.</b> και λ. [[χθων]]), από όπου μπορεί να δικαιολογηθεί και το λατ. <i>heri</i> (με [[απλοποίηση]] του συμπλέγματος), [[αλλά]] όχι και το αρχ. ινδ. <i>hyah</i> (<span style="color: red;"><</span> <i>ghy</i>-<i>es</i>). Δυσερμήνευτος παραμένει, [[επίσης]], και ο [[φωνηεντισμός]] -<i>ι</i>- τών τ. [[χθιζά]], [[χθιζός]] κ.λπ., ο [[οποίος]], [[κατά]] μία [[άποψη]], έχει προέλθει από [[συστολή]] του φωνήεντος -<i>ε</i>-, ενώ, κατ' [[άλλη]] —ελάχιστα πιθανή— [[άποψη]], από τη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] της ΙΕ κατάλ. του συγκριτικού βαθμού -<i>yes</i>-. Τέλος, στον παρλλ. τ. <i>ἐ</i>-[[χθές]], <i>το ε</i>- αποτελεί προθεματικό [[στοιχείο]], το οποίο εμφανίζεται σε λ. προ συμφωνικών συμπλεγμάτων με δασύ [[σύμφωνο]] (<b>πρβλ.</b> <i>ἰ</i>-<i>χθύς</i>) ή με κλειστό (<b>πρβλ.</b> <i>ἰ</i>-<i>κτῖνος</i>). Στη Νέα Ελληνική, εξάλλου, απαντά και ο τ. [[χτες]], με [[ανομοίωση]] τών τριβόμενων φθόγγων [[χ]] και [[θ]], <b>πρβλ.</b> [[φθάνω]]: [[φτάνω]]].