3,274,919
edits
ἐπίσταμαι: Difference between revisions
4
(13) |
(4) |
||
| Line 33: | Line 33: | ||
{{grml | {{grml | ||
|mltxt=[[ἐπίσταμαι]] (AM)<br /><b>1.</b> [[γνωρίζω]] πώς να [[κάνω]] [[κάτι]], [[είμαι]] [[ικανός]] να ενεργήσω («[[ὅστις]] ἐπίσταιτο ᾖσι φρεσὶν ἄρτια βάζειν», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>2.</b> [[είμαι]] [[βέβαιος]], έχω [[πεποίθηση]] («ἐπίστασθαι ὡς βουκόλου τοῡ Ἀστυάγεος εἴη παῑς», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>3.</b> [[γνωρίζω]] καλά («πολλὰ δ’ ἐπίστατο ἔργα», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>4.</b> (η μτχ. ενεστ. ως επίθ.) [[επιστάμενος]], -<i>η</i>, -<i>ο</i> (AM ἐπιστάμενος, -η, -ον)<br />α) <b>νεοελλ.</b> αυτός που γίνεται με [[γνώση]] και [[προσοχή]], [[εξονυχιστικός]] («[[επιστάμενος]] [[έλεγχος]]», «επισταμένη [[έρευνα]]»)<br />β) <b>αρχ.-μσν.</b> [[έμπειρος]], [[πεπειραμένος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[γνωρίζω]] κάποιον («Ἀρίγνωτον γὰρ οὐδεὶς [[ὅστις]] οὐκ ἐπίσταται»).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>επι</i>-<i>hίσταμαι</i>, με [[απώλεια]] της δασύτητας και [[συναίρεση]] (ή [[υφαίρεση]]). Η αρχική σημ. της λέξεως [[πρέπει]] να ήταν «βρίσκομαι [[μπροστά]] σε [[κάτι]], αντιπαρατίθεμαι, [[αντιμετωπίζω]] κάποιο [[πράγμα]]» για πρακτικές [[κυρίως]] δραστηριότητες, απ’ όπου «[[λαμβάνω]] [[γνώση]] του πράγματος». Στον Όμηρο απαντά με τη σημ. «[[γνωρίζω]] πώς (να [[κάνω]] [[κάτι]]), [[είμαι]] [[ικανός]], [[είμαι]] [[έμπειρος]] σε [[κάτι]]», αργότερα [[απλώς]] «[[ξέρω]]» και, [[κυρίως]], «[[ξέρω]] [[κάτι]] ως [[γεγονός]]», για να καταλήξει στη σημ. «[[γνωρίζω]] καλά, [[είμαι]] ειδήμων» (<b>βλ.</b> και [[γιγνώσκω]]). Το ρ. [[επίσταμαι]], το οποίο λόγω της ψιλώσεως δεν αποκλείεται να έχει ιωνική [[προέλευση]], διακρίνεται από το ήδη ομηρικό <i>εφίσταμαι</i> «επιβάλλομαι, [[προΐσταμαι]], [[επιστατώ]]», τόσο στη [[μορφή]] όσο και στη [[σημασία]]. Υπετέθη, εξάλλου, η [[ίδια]] σημασιολογική [[εξέλιξη]] με το [[επίσταμαι]] για τα αρχ. άνω γερμ. <i>first</i><i>ā</i><i>n</i>, αγγλοσαξ. <i>forstandan</i>. Κατ’ άλλους, το [[ρήμα]] διασώζει αρχαίο σχηματισμό [[χωρίς]] αναδιπλασιασμό (δηλ. [[επίσταμαι]]), ενώ σύμφωνα με [[άλλη]] [[υπόθεση]] πρόκειται για υστερογενή ενεστώτα που προήλθε από τύπους αορ. όπως <i>επι</i>-<i>στάμενος</i>, <i>επι</i>-<i>σταίμην</i> κ.ά. Από το [[επίσταμαι]] προήλθαν και τα [[επιστητός]], [[επιστήμων]], [[επιστήμη]] με -<i>η</i>- ([[αντί]] -<i>α</i>-) αναλογικά [[προς]] τα <i>μνή</i>-<i>μη</i>, <i>φή</i>-<i>μη</i> κ.ά.]. | |mltxt=[[ἐπίσταμαι]] (AM)<br /><b>1.</b> [[γνωρίζω]] πώς να [[κάνω]] [[κάτι]], [[είμαι]] [[ικανός]] να ενεργήσω («[[ὅστις]] ἐπίσταιτο ᾖσι φρεσὶν ἄρτια βάζειν», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>2.</b> [[είμαι]] [[βέβαιος]], έχω [[πεποίθηση]] («ἐπίστασθαι ὡς βουκόλου τοῡ Ἀστυάγεος εἴη παῑς», <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>3.</b> [[γνωρίζω]] καλά («πολλὰ δ’ ἐπίστατο ἔργα», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>4.</b> (η μτχ. ενεστ. ως επίθ.) [[επιστάμενος]], -<i>η</i>, -<i>ο</i> (AM ἐπιστάμενος, -η, -ον)<br />α) <b>νεοελλ.</b> αυτός που γίνεται με [[γνώση]] και [[προσοχή]], [[εξονυχιστικός]] («[[επιστάμενος]] [[έλεγχος]]», «επισταμένη [[έρευνα]]»)<br />β) <b>αρχ.-μσν.</b> [[έμπειρος]], [[πεπειραμένος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[γνωρίζω]] κάποιον («Ἀρίγνωτον γὰρ οὐδεὶς [[ὅστις]] οὐκ ἐπίσταται»).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>επι</i>-<i>hίσταμαι</i>, με [[απώλεια]] της δασύτητας και [[συναίρεση]] (ή [[υφαίρεση]]). Η αρχική σημ. της λέξεως [[πρέπει]] να ήταν «βρίσκομαι [[μπροστά]] σε [[κάτι]], αντιπαρατίθεμαι, [[αντιμετωπίζω]] κάποιο [[πράγμα]]» για πρακτικές [[κυρίως]] δραστηριότητες, απ’ όπου «[[λαμβάνω]] [[γνώση]] του πράγματος». Στον Όμηρο απαντά με τη σημ. «[[γνωρίζω]] πώς (να [[κάνω]] [[κάτι]]), [[είμαι]] [[ικανός]], [[είμαι]] [[έμπειρος]] σε [[κάτι]]», αργότερα [[απλώς]] «[[ξέρω]]» και, [[κυρίως]], «[[ξέρω]] [[κάτι]] ως [[γεγονός]]», για να καταλήξει στη σημ. «[[γνωρίζω]] καλά, [[είμαι]] ειδήμων» (<b>βλ.</b> και [[γιγνώσκω]]). Το ρ. [[επίσταμαι]], το οποίο λόγω της ψιλώσεως δεν αποκλείεται να έχει ιωνική [[προέλευση]], διακρίνεται από το ήδη ομηρικό <i>εφίσταμαι</i> «επιβάλλομαι, [[προΐσταμαι]], [[επιστατώ]]», τόσο στη [[μορφή]] όσο και στη [[σημασία]]. Υπετέθη, εξάλλου, η [[ίδια]] σημασιολογική [[εξέλιξη]] με το [[επίσταμαι]] για τα αρχ. άνω γερμ. <i>first</i><i>ā</i><i>n</i>, αγγλοσαξ. <i>forstandan</i>. Κατ’ άλλους, το [[ρήμα]] διασώζει αρχαίο σχηματισμό [[χωρίς]] αναδιπλασιασμό (δηλ. [[επίσταμαι]]), ενώ σύμφωνα με [[άλλη]] [[υπόθεση]] πρόκειται για υστερογενή ενεστώτα που προήλθε από τύπους αορ. όπως <i>επι</i>-<i>στάμενος</i>, <i>επι</i>-<i>σταίμην</i> κ.ά. Από το [[επίσταμαι]] προήλθαν και τα [[επιστητός]], [[επιστήμων]], [[επιστήμη]] με -<i>η</i>- ([[αντί]] -<i>α</i>-) αναλογικά [[προς]] τα <i>μνή</i>-<i>μη</i>, <i>φή</i>-<i>μη</i> κ.ά.]. | ||
}} | |||
{{lsm | |||
|lsmtext='''ἐπίσταμαι:''' βʹ πρόσ. <i>-ασαι</i>, επίσης [[ἐπίστᾳ]], [[ἐπίστῃ]], Ιων. <i>ἐπίστεαι</i>· προστ. [[ἐπίστασο]], Ιων. <i>ἐπίσταο</i>, συνηρ. [[ἐπίστω]]· υποτ. <i>ἐπίστωμαι</i>, Ιων. <i>-έωμαι</i>· παρατ. [[ἠπιστάμην]], <i>-ασο</i>, <i>-ατο</i>, Ιων. <i>ἐπίστατο</i>, Ιων. γʹ πληθ. [[ἠπιστέατο]] ή <i>ἐπιστέατο</i>· μέλ. [[ἐπιστήσομαι]]· αόρ. αʹ <i>ἠπιστήθην</i> (πιθ. <i>ἐφ-[[ίσταμαι]]</i>), αποθ.:<br /><b class="num">I. 1.</b> με απαρ., [[ξέρω]] πως να κάνω [[κάτι]], [[μπορώ]] να κάνω, είμαι [[ικανός]] να πράξω, σε Όμηρ., Αττ.<br /><b class="num">2.</b> είμαι [[βέβαιος]] ή [[πιστεύω]] ότι [[κάτι]] είναι έτσι, σε Ηρόδ.<br /><b class="num">II. 1.</b> με αιτ., [[καταλαβαίνω]] ένα [[ζήτημα]], [[γνωρίζω]], είμαι [[έμπειρος]] σε [[κάτι]] ή το [[γνωρίζω]] [[καλά]], σε Όμηρ. κ.λπ.· [[μετά]] τον Όμηρ., [[γνωρίζω]] [[κάτι]] ως [[γεγονός]], [[γνωρίζω]] με [[βεβαιότητα]], [[γνωρίζω]] [[καλά]], σε Ηρόδ., Αττ.<br /><b class="num">2.</b> σπάνια, [[γνωρίζω]] κάποιον, σε Ευρ.<br /><b class="num">III.</b> με μτχ., [[γνωρίζω]] ότι [[κάποιος]] είναι, έχει κ.λπ., σε Ηρόδ., Αττ.<br /><b class="num">IV.</b>μτχ. ενεστ. <i>ἐπιστάμενος</i>, <i>-η</i>, <i>-ον</i>, χρησιμ. επίσης, [[συχνά]], ως επίθ., μορφωμένος, πληροφορημένος, ειδήμων, κατανοών, [[ευφυής]], [[ικανός]], [[επιδέξιος]], σε Όμηρ.· με γεν., [[έμπειρος]] ή [[πεπειραμένος]] σε [[κάτι]], στον ίδ.· επίρρ. <i>ἐπιστᾰμένως</i>, με [[επιδεξιότητα]], με [[εμπειρία]], συνετά, [[φρόνιμα]], στον ίδ., σε Ησίοδ. | |||
}} | }} | ||