ἄστυ: Difference between revisions

|Definition=τό, Ep. and Ion. gen. εος (disyll. in <span class="bibl">Semon.7.74</span>), Att. and Trag. [[εως]] ([[ἄστεος]] is never required by the metre, [[ἄστεως]] (trisyll.) is necessary in <span class="bibl">E.<span class="title">Or.</span>761</span>, <span class="bibl"><span class="title">Ph.</span>842</span>, <span class="bibl"><span class="title">El.</span>246</span>, and is the only form found in Att. Inscrr., as <span class="title">IG</span>2.584.7, 22.463.76; it is a disyll. in <span class="bibl">E.<span class="title">El.</span>298</span>, <span class="bibl"><span class="title">Ba.</span> 840</span>): pl., <span class="sense"><span class="bld">A</span> ἄστη <span class="bibl">Id.<span class="title">Supp.</span>952</span>; ἄστεα <span class="bibl">Hdt.1.5</span>:—[[town]], ἄ. μέγα Πριάμοιο <span class="bibl">Il.2.332</span>, al.: with name in gen., <b class="b3">Σουσίδος, Σούσων ἄ</b>., <span class="bibl">A.<span class="title">Pers.</span>119</span>, <span class="bibl">535</span>; ἄ. Θήβης <span class="bibl">S.<span class="title">OC</span>1372</span>, <span class="bibl"><span class="title">Tr.</span>1154</span>, etc. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> [[lower town]], opp. [[acropolis]], <span class="bibl">Hdt.1.176</span>, al. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> in Attica, [[town]] (i.e. [[Athens]]), opp. [[ἀγρός]] ([[country]]), mostly without Art., στυγῶν μὲν ἄ. <span class="bibl">Ar.<span class="title">Ach.</span>33</span>; ἐξ ἄστεως νῦν εἰς ἀγρὸν χωρῶμεν <span class="bibl">Id.<span class="title">Fr.</span>107</span>; <b class="b3">ἔγημα . . ἄγροικος ὢν ἐξ ἄστεως</b> I married a [[town]] girl, <span class="bibl">Id.<span class="title">Nu.</span>47</span>; τῶν κατ' ἄστυ πραγμάτων Men.<span class="title">Georg. Fr.</span>4: also with Art., πρὸς τὸ ἄ. <span class="bibl">Pl.<span class="title">R.</span>327b</span>, <span class="bibl">328c</span>, al. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> [[Athens]], opp. [[Phalerum]] or [[Piraeus]], <span class="bibl">Id.<span class="title">Smp.</span>172a</span>, <span class="bibl">D.20.12</span>, <span class="bibl">Arist.<span class="title">Pol.</span>1303b12</span>, al.; <b class="b3">τὸ ἄστυ τῆς πόλεως</b>, opp. [[Piraeus]], <span class="bibl">Lycurg.18</span>; <b class="b3">ἄρχοντος ἐν ἄστει</b>, opp. <b class="b3">ἐν Σαλαμῖνι</b>, <span class="title">IG</span>2.594. </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> in Egypt, [[Alexandria]], <span class="bibl">PHal.1.89</span> (iii B. C.), St.Byz. [[sub verbo|s.v.]] [[ἄστυ]], etc. </span><span class="sense"><span class="bld">III</span> [[town]] in the material sense, opp. [[πόλις]] ([[the civic body]]), <span class="bibl">Il.17.144</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">IV</span> Adv. [[ἄστυδε]] (q. v.). ([[ϝάστυ]], cf. ϝασστυόχος <span class="title">IG</span>5(2).77 (Tegea): gen. [[ϝάστιος]] ib.7.3170 (Orchom. Boeot.): but prob. not cogn. with Skt. <b class="b2">ua/sati</b> 'dwell', which has [[e]] in the root.)</span>

|mltxt=(-έως), το (AM [[ἄστυ]], -έως, Α και -εος)<br /><b>νεοελλ.</b><br />η [[πόλη]] (σε [[αντίθεση]] με τα προάστια και την ύπαιθρο)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> η [[κατοικία]], το [[ανάκτορο]]<br /><b>2.</b> η [[κάτω]] [[πόλη]] σε [[αντίθεση]] με την [[ακρόπολη]]<br /><b>3.</b> (για την Αττική) (ιδιαίτερα [[χωρίς]] [[άρθρο]]) η [[κυρίως]] [[πόλη]] σε [[αντίθεση]] με την ύπαιθρο<br /><b>4.</b> η Αθήνα σε [[αντίθεση]] με το Φάληρο και τον Πειραιά<br /><b>5.</b> [[πόλη]] από υλική [[θεώρηση]], κτίσματα, δρόμοι, [[αγορά]], σε [[αντίθεση]] με το έμψυχο υλικό.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[άστυ]], γεν. <i>άστεος</i> (ιων. επικ. τ.) και <i>άστεως</i> (τ. [[αττικός]], της τραγικής ποιήσεως και [[νεώτερος]] αναλογικά [[προς]] το <i>πόλεως</i>) προήλθε από <i>Fάστυ</i>, με σίγηση του αρχικού <i>F</i>- ([[πρβλ]]. βοιωτ. γεν. <i>Fάστιος</i>, αρκαδ. γεν. <i>Fασστυ</i>-<i>όχω</i>), μαρτυρείται δε πιθ. και στη Μυκηναϊκή ως <i>wa</i>-<i>tu</i>. Στην αρχαία [[εποχή]] χρησιμοποιήθηκε κατ' [[αντιδιαστολή]] [[προς]] τα [[αγρός]], <i>ακρόπολις</i>, [[καθώς]] [[επίσης]] και [[προς]] το [[πόλις]] (που [[κατά]] κύριο λόγο χαρακτήριζε το έμψυχο υλικό της πόλεως), ενώ ειδικότερα δήλωνε την [[πόλη]] των Αθηνών ([[έναντι]] των προαστίων της: Φάληρο, Πειραιά <b>κ.λπ.</b>) Ετυμολογικά ο τ. [[άστυ]] αντιστοιχεί [[προς]] τα αρχ. ινδ. <b>(βεδ.)</b> <i>r</i><i>ā</i><i>stu</i> «[[τόπος]] κατοικίας», πιθ. μεσσαπ. <i>vastei</i>, τοχαρ. Α' <i>wast</i>, το-χαρ. Β' <i>ost</i> «[[σπίτι]]» (τύποι που ανάγονται σε IE. <i>ụes</i>- «[[μένω]], [[περνώ]] τον καιρό μου, [[κατοικώ]], [[διανυκτερεύω]]»). Έχει υποστηριχθεί [[ακόμη]] η [[άποψη]] ότι ο [[σχηματισμός]] αυτών των λέξεων στηρίζεται σε αρχ. [[ρήμα]], που ανευρίσκεται στα αρχ. ινδ. <i>vasati</i>, «μένει», γοτθ. <i>wisan</i> «[[είναι]], μένει», ελλην. αόρ. <i>άεσα</i> (<b>βλ.</b> [[αέσκω]]). Ανερμήνευτο παραμένει το <i>α</i>- του ελλην. τ. [[έναντι]] της εναλλαγής απαθούς-ετεροιωμένης βαθμίδας της ρίζας <i>ụes</i>-, που [[κατά]] κανόνα επικρατεί στους αντίστοιχους IE. τύπους, [[γεγονός]] που οδήγησε στην [[υπόθεση]] αναγωγής του <i>α</i>- σε προελληνικό [[υπόστρωμα]]. Τέλος ανάλογο [[προς]] τον μορφολογικό σχηματισμό σε <i>tu</i>- του τ. [[άστυ]] εμφανίζουν και τα γοτθ. <i>wists</i> «[[φύση]]» (<span style="color: red;"><</span> <i>ụes</i>-<i>t</i>-<i>is</i>, [[πρβλ]]. <i>Εστία</i>), αρχ. ιρλ. <i>foss</i> «[[ησυχία]]» (<span style="color: red;"><</span> <i>ụos</i>-<i>to</i>-<i>s</i>) κ.λπ.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> <b>αρχ.</b> [[αστίτης]], [[άστυρον]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[αστυνόμος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αστυΐατρος]], [[αστυκλινική]], [[αστυκτηνίατρος]], [[αστυμηχανικός]], <i>αστυφύλαξ</i> (-<i>ακας</i>), [[αστυφιλία]], [[αστυχημικός]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[αστυάναξ]]<br /><b>μσν.</b><br />[[αστυπολίτης]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αστόξενος]], [[αστυβοώτης]], [[αστυγείτων]], [[αστυδρομούμαι]], [[αστύθεμις]], [[αστύνικος]], [[αστυόχος]], [[αστυπόλος]], [[αστυάναξ]]. Ο τ. [[άστυ]] χρησιμοποιήθηκε και [[κατά]] την [[παραγωγή]] και [[σύνθεση]] κυρίων ονομάτων: <i>Αστείος</i>, <i>Fαστίας</i>, <i>Fαστίνιος</i>, <i>Άστων</i>, <i>Faστούκριτος</i>, <i>Αστυάναξ</i>, <i>Αστυγένης</i>, <i>Αστυδάμας</i>, <i>Αστύδωρος</i>, <i>Αστυκλής</i>, <i>Αστυκράτης</i>, <i>Αστυκρέων</i>, <i>Αστυλαΐδας</i>, <i>Αστύλος</i>, <i>Αστύμαχος</i>, <i>Fαστυμεδόντιος</i>, <i>Αστυμέδων</i>, <i>Αστυμήδης</i>, <i>Αστύνομος</i>, <i>Αστύνους</i>, <i>Αστύξενος</i>, <i>Αστύοχος</i>, <i>Αστύπυλος</i>, <i>Αστυχαρίδης</i>].

|lsmtext='''ἄστυ:''' τό, Επικ. γεν. <i>-εος</i>, σε Αττ. <i>-εως</i>· Αττ. πληθ. ἄστη·<br /><b class="num">I.</b> [[πολιτεία]], πόλη, σε Όμηρ. κ.λπ.· Σούσων [[ἄστυ]], η πόλη Σούσα, σε Αισχύλ.· [[ἄστυ]] Θήβης, σε Σοφ.<br /><b class="num">II.</b> οι Αθηναίοι ονόμαζαν την Αθήνα <i>Ἄστυ</i>, όπως οι Ρωμαίοι καλούσαν τη [[Ρώμη]] Urbs, [[κυρίως]] [[χωρίς]] το [[άρθρο]] (κατά το κοινώς λεγόμενο, «βρίσκομαι στην πόλη», «[[πηγαίνω]] στην πόλη»), σε Αριστοφ.