ψυχή: Difference between revisions

|lstext='''ψῡχή''': ἡ, ([[ψύχω]]) [[πνοή]], Λατ. anima, [[μάλιστα]] ὡς τὸ [[σημεῖον]] τῆς ζωῆς, ἡ ζωή, τὸ [[πνεῦμα]], Ὅμηρ., κλπ· [[ψυχή]] τε [[μένος]] τε Ἰλ. Ε. 296, κλπ.· [[ψυχή]] τε καὶ αἰὼν Π. 453, Ὀδ. Ι. 523· ψυχὴ καὶ θυμὸς Ἰλ. Λ. 334, Ὀδ. Φ. 154· ψυχῆς [[ὄλεθρος]] Ἰλ. Χ 325· τὸν δ’ ἔλιπε ψυχὴ Ε. 696· καταλείπει τὸ [[σῶμα]] μετὰ τοῦ αἵματος, [[ψυχή]] δὲ κατ’ οὐταμένην ὠτειλήν ἔσσυτ’ ἐπειγομένη, «ἡ ψυχὴ δὲ κατὰ τὴν ἐκ τῆς τρώσεως πληγὴν ὥρμησε σπεύδουσα» (Θ. Γαζῆς), Ξ. 518· ἅμα ψυχήν τε καὶ [[ἔγχος]] ἐξέρυσ’ αἰχμὴν Π. 505, πρβλ. Η. 330· - ψυχὴν [[παρθέμενος]], παρακινδυνεύσας τὴν ζωήν του, Ὀδ. Γ. 74, Ι. 255· αἰὲν ἐμὴν ψυχὴν παραβαλλόμενος πολεμίζειν Ἰλ. Ι. 322· λίσσομ’ [[ὑπὲρ]] ψυχῆς καί γούνων, [[ἱκετεύω]] σε [[ὑπὲρ]] τῆς ζωῆς σου καί τῶν γονάτων σου, Χ. 338· [[οὕτως]], ἀντὶ ψυχῆς Σοφ. Ο. Κ. 1326· [[ἀλλά]], περὶ ψυχῆς, περὶ σωτηρίας, Ὀδ. Ι. 423· μάχεσθαι περὶ ψυχῆς Χ. 245· θέειν περὶ ψυχῆς Ἰλ. Χ. 161· τρέχειν περὶ ψυχῆς Ἡρόδ. 7. 39· κινδυνεύειν περὶ ψυχῆς Ἀντιφῶν 115. 15 ὁ περὶ τῆς ψυχῆς [[ἀγών]], περὶ ζωῆς καὶ θανάτου, Σοφ. Ἠλ. 1492· περὶ τῆς ψ. ἀγωνίζεσθαι, δρόμον [[δραμεῖν]] Ξεν. Ἱππαρχ. 1, 19, Ἀριστοφ. Σφ. 376· τῆς ψυχῆς πρίασθαί τι, μὲ κίνδυνον τῆς ζωῆς, Ξεν. Κύρ. 3. 1, 36· - οὕτω καὶ, πονήν τῆς Αἰσώπου ψυχῆς ἀνελέσθαι, λαβεῖν ἐκδίκησιν τῆς ψυχῆς τοῦ Αἰσώπου, Ἡρόδ. 2. 134, πρβλ. 7. 39· ψυχὰν ἀποπνεῖν Σιμωνίδ. 20· ψυχὰν Ἀΐδα τελέων Πινδ. Ι. 1. 99· ψυχὰς βάλον ὁ αὐτ. ἐν Ο. 8. 51· ψυχὴν ἀφιέναι Εὐρ. Ὀρ. 1171· κτείνειν ὁ αὐτ. ἐν Τρῳ. 1214· ἐκπίνειν Ἀριστοφ. Νεφ. 712, πρβλ. Σοφ. Ἠλ. 786· ἀπαιτεῖν, ζητεῖν Καιν. Διαθ.· παραιτέεσθαι Ἡρόδ. 1. 24· ψυχῆς ἀποστερεῖν τινα Ἀντιφῶν 125. 49., Θουκ. 1. 136, κλπ.· τὴν ψυχὴν ἢ τὴν οὐσίαν ἢ τὴν ἐπιτιμίαν τινὸς ἀφελόμενος Αἰσχίν. 39. 43· -ἐπὶ τῆς ζωῆς τῶν ζῴων, Ὀδ. Κ. 426, Ἡσ. Ἀσπ. Ἡρ. 173, Πινδ. Ν. 1. 70· - ἡ [[φράσις]], ἐν χειρί τὴν ψ. ἔχω. [[λαμβάνω]] τὴν ζωήν μου εἰς τὰς χεῖράς μου, εὕρηται μόνον παρὰ μεταγεν., ἴδε Meineke Com. Gr. 3 σ. 619. 2) μεταφ., ἐπὶ πραγμάτων προσφιλῶν ὡς [[εἶναι]] ἡ ζωή, χρήματα γὰρ ψυχὴ πέλεται δειλοῖοι βροτοῖσι Ἡσ. Ἔργ. κ. Ἡμ. 684· πᾶσι δ’ ἀνθρώποις ἀρ’ ἦν ψυχὴ τέκν’ Εὐρ. Ἀνδρ. 419· τἀργύριόν ἐστιν [[αἷμα]] καὶ ψυχὴ βροτοῖς Τιμοκλ. ἐν Ἀδήλ. 2· [[ὅθεν]] ὡς ὅρος πρὸς ἔκφρασιν στοργῆς, ὡς καὶ νῦν, «[[ψυχή]] μου», [[συχν]]. παρ’ Ἡλιοδ., πρβλ. Ἰουβεν. 6. 194. ΙΙ. παρ’ Ὁμήρ. ὡς καὶ νῦν, ἡ [[ψυχή]], τὸ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ [[πνεῦμα]], [[ὅπερ]] ἐπιζῇ μετὰ τὸν θάνατον καὶ κατοικεῖ ἐν τῷ Ἄδῃ, παρίσταται δὲ παρ’ αὐτῷ ὡς [[ἀσώματος]] καὶ μὴ δυναμένη νὰ ψαυσθῇ διὰ τῶν χειρῶν τοῦ ἀνθρώπου (Ὀδ. Λ. 207), ἀλλ’ ὡς διατηροῦσα ἔτι τὴν μορφὴν τοῦ σώματος εἰς ……… ἀνῆκε κατὰ τὴν ἐπὶ τῆς γῆς ζωήν, ψ. Πατροκλῆος.., πάντ’ αὐτῷ.. ἐϊκυῖα Ἰλ. Ψ. 65· οὕτω ψ. Ἀγαμέμνονος, Αἴαντος, κλπ· [[συχνάκις]] ἀπαντᾷ ἐν τῇ Νεκυίᾳ (Ὀδ. Λ.)· [[ὅθεν]] [[ὡσαύτως]], ψ. καὶ [[εἴδωλον]] Ἰλ. Ψ. 104, πρβλ. 72, Ὀδ. Ω. 14· ἐν Ἰλ. Α. 3, ψυχὰς ἡρώων ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸ αὐτούς, πρβλ. Ἡσ. Ἀσπ. Ἡρ. 151· ψυχὴ κατὰ χθονὸς ᾤχετο τετριγυῖα Ἰλ. Ψ. 100· ἴδε Völcker ἐπὶ τῆς Ὁμηρικῆς ψυχῆς (Giessen 1825), οὗ μνημονεύει ὁ Nitzsch Ὀδ. τόμ. 3. 188. 2) ἡ ἀφηρημένη [[ἔννοια]] τῆς ψυχῆς ἢ τοῦ πνεύματος τοῦ ἀνθρώπου, Λατ. anima, κατὰ πρῶτον ἐν τῇ ψυχολογικῇ φιλοσοφίᾳ (παρ’ Ὁμήρῳ τοῦτο εκφέρεται διὰ τῶν λέξεων φρένες, [[κραδίη]], κτλ.), Ἀριστ. περὶ Ψυχῆς 1. 2· οὕτω παρ’ Ἡροδ., εἰπόντες ὡς ἀνθρώπου ψυχὴ ἀθάνατός ἐστι 2. 123, πρβλ. Πλάτ. ἐν Φαίδρῳ 245C, κλπ.· ψυχὴ καὶ [[σῶμα]], δηλ. ὁ [[ὅλος]] [[ἄνθρωπος]], Ξεν. Ἀπομν. 1. 3, 5, Ἀνάβ. 3. 2, 20· ἄντίθετον τῷ [[σῶμα]], Ἰσοκρ. 2C, κλπ.· - [[ψυχή]] τινος, [[περίφρασις]] δηλοῦσα αὐτὸν τὸν ἄνθρωπον, ψ. Ὀρέστου, = Ὀρέστης, Σοφ. Ἠλ. 1127, πρβλ. Φιλ. 25· [[ὡσαύτως]] ψυχαὶ ἀπολ. = ἄνθρωποι, [[ὥστε]] ὁ Αἰσχύλος λέγει ψυχὰς ὀλέσασα Ἀγ. 1457, πρβλ. Ἰλ. Ν. 763, Χ. 325· καὶ ὁ Ἀριστοφ. ψυχαὶ πολλαὶ ἔθανον, ὡς καὶ νῦν, «πολλαὶ ψυχαί, πολλοὶ ἄνθρωποι ἀπέθανον, Θεσμ. 864, Λυσί. 963 οὕτω, ἡ δ’ ἐμὴ [[ψυχή]]... τέθνηκεν Σοφ. Ἀντ. 559· ὦ δὶς ἀποθανούμενα ψυχὰ παρὰ Πλουτ. 2. 236Ε· ψυχαὶ σοφαὶ Ἀριστοφ. Νεφ. 94· - ἐν προσφωνήσει [[πρός]] τινα, ὦ μελέα ψυχὴ Σοφ. Φιλ. 714· ὦ ἀγαθὴ καὶ πιστὴ ψ. Ξεν. Κύρ. Παιδ. 7. 3, 8· οὕτω, πᾶσα ψυχὴ ὑποτασσέσθω Ἐπιστ. πρ. Ρωμ. ιγ΄ 1, πρβλ. Πράξ. Ἀποσπ. κζ΄, 37, κλπ. 3) ἡ ψυχὴ ἦτο ἔδρα τοῦ θυμοῦ, δηλ. τῆς θελήσεως, τῶν ἐπιθυμιῶν, τῶν παθῶν, ὡς καὶ νῦν, ἀπὸ [[πάμπαν]] ἀδίκων ψυχὰν ἔχει Πινδ. Ο. 2. 125· κτεάνων ψυχὰς κρέσσονας ὁ αὐτ. ἐν Ν. 9. 75 (πρβλ. [[μεγαλόψυχος]])· διεπειρᾶτο [[αὐτοῦ]] τῆς ψ. Ἡρόδ. 3. 14 ψυχὴν ἄριστε πάντων Ἀριστοφ. Ἱππ. 457· καρτερὰν ψ. λαβεῖν ὁ αὐτ. ἐν Ἀχ. 393· κράτιστοι ἂν τὴν ψ. κριθεῖεν Θουκ. 2. 40· ὁ τὴν λόγχην ἀκονῶν καὶ τὴν ψ. παρακονᾷ Ξεν. Κύρ. Παιδ. 6. 2, 33· ἐκ τῆς ψυχῆς, ἐξ ὅλης ψυχῆς, ἀπὸ καρδίας, ἐκ τῆς ψ. φίλος ὁ αὐτ. ἐν Ἀν. 7. 7, 43· οὕτω, βόσκοντ’ ἐκ ψυχὰς τὰς ἀμνίδας Θεόκρ. 8. 35· ὅλῃ τῇ ψυχῇ κεχαρίσθαι τινὶ Ξεν. Ἀπομν. 3. 11, 10· τίνα οἴεσθε αὐτὴν τὴν ψυχὴν ἕξειν; τὶ διάθεσιν θὰ ἔχῃ; Δημ. 842. 15· ψύχειν ψυχὰν ἐμάν, νὰ παγώνουν τὴν ψυχήν μου, Αἰσχύλ. Προμ. 693· -μία ψ., παροιμ. ἐπὶ φίλων, Ἀριστ. Ἠθ. Νικ. 9, 8, 2. 4) σαρκικὴ ἐπιθυμία, [[ὄρεξις]], [[ὁρμή]], ψυχῇ διδόντες ἡδονὴν καθ’ ἡμέραν (ψυχὴν διδίντες ἡδονῇ καθ’ ἡμέραν Δινδόρφ. μετὰ τοῦ Pauw), ὡς τὸ Λατ. indulgere animo, Αἰσχύλ. Πέρσ 841, Θεόκρ. 16. 24· ἡ ψυχὴ οὐ προσίεται σῖτον Ξεν. Κύρ. Παιδ. 8. 7. 4. 5) ἐν χρήσει [[ἐνίοτε]] καὶ ἐπὶ ζῴων, [[οἷον]] ἐπὶ τοῦ ἵππου, ψ. [[μεγαλόφρων]] ὁ αὐτ. ἐν Ἱππ. 11, 1· θηρίων ψ. ἡμεροῦμεν Ἰσοκρ. 17Β· εἰ μὴ σὺ χηνὸς [[ἧπαρ]] ἢ ψυχὴν ἔχεις Εὔβουλος ἐν «Στεφανοπώλισι 5· ὀρτυγίου ψυχὴν ἔχων Ἀντιφάν. ἐν «Ἀγροίκῳ» 3. ΙΙΙ. ὡς τὸ [[ὄργανον]] τοῦ νοῦ, δηλ. ἡ [[κρίσις]], ὁ [[λόγος]], ἡ [[διάνοια]], ἦν γὰρ.. ψυχὴν οὐκ [[ἄκρος]] Ἡρόδ. 5. 14· [[συχν]]. ἐν Πλάτ., πρβλ. Κρατ. 400Α, Stallb. εἰς Τίμ. 30Β. 2) τὸ [[πνεῦμα]] συγγραφέως, Λατ. ingenium, Διον. Ἁλ. π. Λυσ 11. IV. ἡ ζωϊκὴ [[ἀρχή]], ὁριζομένη ὑπὸ τοῦ Ἀριστ. ὡς [[οὐσία]] καὶ [[ἐνέργεια]] σώματός τινος, Μετά τὰ Φυσ 7. 3, 1. [[ἐντελέχεια]] σώματος π. Ψυχ. 2. 1, 5, ἴδε Trendelenb. σ. 144· 2) παρὰ τοῖς ἀρχαιοτάτοις φιλοσόφοις ἡ ψυχὴ τοῦ κόσμου, anima mundi, τὸ [[πνεῦμα]] τὸ ζωογονοῦν τὸν κόσμον, τὸ ὁποῖον ἐνομίζετο ὅτι ἐξετείνετο διὰ πάσης τῆς γῆς καὶ τῆς θαλάσσης καὶ τοῦ ἀχανοῦς οὐρανοῦ, ire per omnes terrasque tractosque maris coelumque profundum, πρβλ. Τίμ. 30Β κἑξ, Ἀριστ. π. Ψυχ. 1. 2, κἑξ, 3. 8, 1., 3. 12, 1, κ. ἀλλ. V. «πεταλοῦδα», Papilio brassicae, ὁ αὐτ. π. τὰ Ζ. Ἱστ. 5. 19, 5, Ἀποσπ. 328, Πλούτ. 2. 636C. 2) ἕτερον [[ὄνομα]] τοῦ φυτοῦ τριπολίου, Διοσκ. (ἐκ τῶν Νόθ.) 4. 135. VI. [[ὡσαύτως]] ὡς κύριον [[ὄνομα]] Ψυχή, ἡ ἐρωμένη τοῦ Ἔρωτος, [[ἀλληγορία]] ἣν εὐφυῶς πραγματεύεται ὁ Ἀπουλήϊος, ἐν Μεταμορφ. 4. 5. καὶ 6. Ἐν ἔργοις τέχνης ἡ Ψυχὴ παρίσταται ὡς ἔχουσα πτέρυγας ψυχῆς (πεταλούδας) ἢ ὡς ψυχὴ (πεταλοῦδα), Müller Archäol. d. Kunst. 391. 9. (Ὅρα τὰς ἀρχαίας ἐτυμολογικὰς ἀποπείρας ἐν Πλάτ. Κρατ. 399D 400A, Ἀριστ. π. Ψυχ. 1. 2, 56, Πλούτ. 2. 1052F)