βασιλεύς: Difference between revisions

m
Text replacement - " :" to ":"
m (Text replacement - "(*UTF)(*UCP)(<\/b>) ([\p{Cyrillic}]+)(\.) ([\p{Cyrillic}\s]+), ([\p{Cyrillic}\s]+) ([a-zA-Z:\(])" to "$1 $2$3 $4, $5 $6")
m (Text replacement - " :" to ":")
Line 44: Line 44:
}}
}}
{{elnl
{{elnl
|elnltext=[[βασιλεύς]] -έως, ὁ sing. gen. ep. -ῆος, Ion. -έος, Aeol. -ίληος, dat. -εῖ, ep. -ῆι, Ion. -έι, acc. -έα, -ῆ, ep. -ῆα; plur. nom. -εῖς, Att. -ῆς, ep. -ῆες, Ion. -έες, Aeol. -σίληες, gen. -έων, ep. -ήων, dat. -εῦσι, acc. -έας, -εῖς, ep. -ῆας<br /><b class="num">1.</b> koning, vorst; ook van goden; [[Ζεύς|Ζεὺς]] δὲ [[θεῶν]] [[βασιλεύς]] Zeus, de koning der goden Hes. Th. 886; christ..; βασιλεὺς βασιλέων koning der koningen NT Apoc. 17.14; vanaf de vijfde eeuw spec. de koning van Perzië; βασιλέος... μέλλοντος διαβαίνειν toen de koning op het punt stond de oversteek te maken Hdt. 7.174; als specificatie bij [[ἀνήρ]]:; βασιλεὺς [[ἀνήρ]] koning Il. 3.170; adj. met comp. [[βασιλεύτερος]] en superl. [[βασιλεύτατος]] :. ὃς βασιλεύτερός ἐστι die een grotere koning is (dan ik) Il. 9.392; σὺ γὰρ βασιλεύτατός ἐσσι want jij bent de grootste koning Il. 9.69.<br /><b class="num">2.</b> overdr.<br /><b class="num">3.</b> van dieren of abstracta :. οἰωνῶν [[βασιλεύς]] koning van de vogels (adelaar) Aeschl. Ag. 115; [[πόλεμος]]... πάντων... [[βασιλεύς]] oorlog is de heerser over allen Heraclit. B 53.<br /><b class="num">4.</b> van mensen, ter aanduiding van de voornaamste of winnaar :. [[βασιλέα]] μόνον ἐφ ’ ἁπάντων [[γενέσθαι]] τῷ ἀστραγάλῳ κρατήσαντα door winst bij het dobbelen alleenheerser over allen te worden Luc. 61.4; βασιλεὺς ἐν τοῖς λόγοις koning van het gesproken woord Luc. 41.11.<br /><b class="num">5.</b> in Athene een van de archonten archon basileus :. θυσίαι κατελείφθησαν τοῖς βασιλεῦσι μόνον alleen offers zijn de taak van de ‘koningen’ gebleven Aristot. Pol. 1285b17.
|elnltext=[[βασιλεύς]] -έως, ὁ sing. gen. ep. -ῆος, Ion. -έος, Aeol. -ίληος, dat. -εῖ, ep. -ῆι, Ion. -έι, acc. -έα, -ῆ, ep. -ῆα; plur. nom. -εῖς, Att. -ῆς, ep. -ῆες, Ion. -έες, Aeol. -σίληες, gen. -έων, ep. -ήων, dat. -εῦσι, acc. -έας, -εῖς, ep. -ῆας<br /><b class="num">1.</b> koning, vorst; ook van goden; [[Ζεύς|Ζεὺς]] δὲ [[θεῶν]] [[βασιλεύς]] Zeus, de koning der goden Hes. Th. 886; christ..; βασιλεὺς βασιλέων koning der koningen NT Apoc. 17.14; vanaf de vijfde eeuw spec. de koning van Perzië; βασιλέος... μέλλοντος διαβαίνειν toen de koning op het punt stond de oversteek te maken Hdt. 7.174; als specificatie bij [[ἀνήρ]]:; βασιλεὺς [[ἀνήρ]] koning Il. 3.170; adj. met comp. [[βασιλεύτερος]] en superl. [[βασιλεύτατος]]:. ὃς βασιλεύτερός ἐστι die een grotere koning is (dan ik) Il. 9.392; σὺ γὰρ βασιλεύτατός ἐσσι want jij bent de grootste koning Il. 9.69.<br /><b class="num">2.</b> overdr.<br /><b class="num">3.</b> van dieren of abstracta:. οἰωνῶν [[βασιλεύς]] koning van de vogels (adelaar) Aeschl. Ag. 115; [[πόλεμος]]... πάντων... [[βασιλεύς]] oorlog is de heerser over allen Heraclit. B 53.<br /><b class="num">4.</b> van mensen, ter aanduiding van de voornaamste of winnaar:. [[βασιλέα]] μόνον ἐφ ’ ἁπάντων [[γενέσθαι]] τῷ ἀστραγάλῳ κρατήσαντα door winst bij het dobbelen alleenheerser over allen te worden Luc. 61.4; βασιλεὺς ἐν τοῖς λόγοις koning van het gesproken woord Luc. 41.11.<br /><b class="num">5.</b> in Athene een van de archonten archon basileus:. θυσίαι κατελείφθησαν τοῖς βασιλεῦσι μόνον alleen offers zijn de taak van de ‘koningen’ gebleven Aristot. Pol. 1285b17.
}}
}}
{{mdlsj
{{mdlsj
Line 50: Line 50:
}}
}}
{{FriskDe
{{FriskDe
|ftr='''βασιλεύς''': {basileús}<br />'''Grammar''': m.<br />'''Meaning''': [[König]], von den Perserkriegen an namentlich der Perserkönig, [[Fürst]], [[Herrscher]] (seit Il.).<br />'''Derivative''': Zahlreiche Ableitungen, darunter mehrere miteinander konkurrierende und einander ablösende Femininbildungen, alle von beschränktem Gebrauch, da der Begriff der Königin und der Fürstin vor dem des Königs und des Fürsten ganz zurücktritt: [[βασίλεια]] (aus *-ηϝι̯α; Od., ion. poet.); [[βασιλίς]] (S., E., Pl.), auch als Adj., s. unten; [[βασιληΐς]] (Man., ''Epigr''. ''Gr''. 989, 3), als Adj. alt, s. unten; [[βασίλισσα]] (Inschr. Athen 337<sup>a</sup>, Kom. usw.; nach üblicher Annahme nach [[Κίλισσα]], [[Φοίνισσα]] und anderen Bildungen zu ικ-Stämmen, die allerdings einer anderen sozialen Schicht angehören); [[βασίλιννα]] [[Gattin des [[ἄρχων]] [[βασιλεύς]] in Athen]] (D., Men.; wie Κόριννα, [[Φίλιννα]] usw., wohl hypokoristisch, Schwyzer 491; anders Chantraine Formation 205); [[βασίλη]] (S. ''Fr''. 210; Rückbildung aus [[βασίλεια]] nach [[Πηνελόπεια]] : Πηνελόπη?, Boßhardt Die Nomina auf -ευς 24). — Zwei Deminutiva: [[βασιλίσκος]], auch übertr. als Schlangen-, Fischname usw. (Hp., hell. u. spät; vgl. Strömberg Fischnamen 91f.), βασιλίδιον (Plu.; vgl. Chantraine Formation 70). — Adjektiva: [[βασιλήϊος]] (Od., ion., äol., poet.), [[βασίλειος]] (att.); f. auch [[βασιληΐς]] (seit Il.), -[[λίς]] (E. usw.); n. substantiviert βασιλήϊον, [[βασίλειον]], gew. pl. -ήϊα, -εια [[königlicher Palast]] usw. (ion. att.); [[βασιλικός]] (Hdt., A. usw.), auch substantiviert in verschiedenen Ausdrücken. — Patronymikon: [[βασιλείδης]] [[Prinz]] (Pl. ''Kriti''. 116c). — Abstraktbildung: [[βασιληΐη]], att. -εία [[Königswürde]], [[Königtum]] (Hdt. usw.) mit dem Desiderativum [[βασιλειάω]] [[nach der Königswürde trachten]] (Kom. Adesp., J.). — Denominative Verba: [[βασιλεύω]] [[König sein]], [[herrschen]] (seit Il.) mit dem einmaligen Nom. agentis [[βασιλεύτωρ]] (Antim.; vgl. [[ἡγήτωρ]]); [[βασιλίζω]] [[zur Partei des Königs gehören]], [[der Königswürde nachstreben]] (Plu., J., App. u. a.) mit [[βασιλισταί]] N. einer kgl. Gilde (Inschr.). — Adv. [[βασιλίνδα]] Spielterminus (Poll.). — Ägäisch ''pa''-''si''-''re''-''u''.<br />'''Etymology''' : Außer [[βασιλεύς]] besitzt das Griechische noch zwei Wörter für [[König]], [[Herrscher]], das sicher altererbte [[κοίρανος]] (s. d.) und das unerklärte, wahrscheinlich fremde [[ἄναξ]] (s. d.). Von diesen ist [[βασιλεύς]] das jüngste, s. darüber Wackernagel Unt. 209ff. und Boßhardt Die Nomina auf -εύς 22ff. Die bis in die neueste Zeit (z. B. Thibau Revue Belge de phil. 25, 582ff., v. Windekens Le Pélasgique passim, Fraenkel Gnomon 22, 239) wiederholten Bemühungen, [[βασιλεύς]] aus dem Indog. herzuleiten, sind erfolglos geblieben. Auch die Versuche, an kleinasiatische und andere sprachlichen Elemente anzuknüpfen (Wackernagel und Boßhardt a. a. O., außerdem Kretschmer Glotta 10, 222, der an libyisch [[βάττος]] = [[βασιλεύς]] [Hdt. 4, 155] erinnert, und v. Windekens Le Muséon 61, 283ff. mit Lit. und willkürlichen eigenen Kombinationen), kommen über allgemeine Vermutungen nicht hinaus. So muß [[βασιλεύς]] immer noch als ein wenigstens in Einzelheiten unklares Fremdwort betrachtet werden.<br />'''Page''' 1,222-223
|ftr='''βασιλεύς''': {basileús}<br />'''Grammar''': m.<br />'''Meaning''': [[König]], von den Perserkriegen an namentlich der Perserkönig, [[Fürst]], [[Herrscher]] (seit Il.).<br />'''Derivative''': Zahlreiche Ableitungen, darunter mehrere miteinander konkurrierende und einander ablösende Femininbildungen, alle von beschränktem Gebrauch, da der Begriff der Königin und der Fürstin vor dem des Königs und des Fürsten ganz zurücktritt: [[βασίλεια]] (aus *-ηϝι̯α; Od., ion. poet.); [[βασιλίς]] (S., E., Pl.), auch als Adj., s. unten; [[βασιληΐς]] (Man., ''Epigr''. ''Gr''. 989, 3), als Adj. alt, s. unten; [[βασίλισσα]] (Inschr. Athen 337<sup>a</sup>, Kom. usw.; nach üblicher Annahme nach [[Κίλισσα]], [[Φοίνισσα]] und anderen Bildungen zu ικ-Stämmen, die allerdings einer anderen sozialen Schicht angehören); [[βασίλιννα]] [[Gattin des [[ἄρχων]] [[βασιλεύς]] in Athen]] (D., Men.; wie Κόριννα, [[Φίλιννα]] usw., wohl hypokoristisch, Schwyzer 491; anders Chantraine Formation 205); [[βασίλη]] (S. ''Fr''. 210; Rückbildung aus [[βασίλεια]] nach [[Πηνελόπεια]]: Πηνελόπη?, Boßhardt Die Nomina auf -ευς 24). — Zwei Deminutiva: [[βασιλίσκος]], auch übertr. als Schlangen-, Fischname usw. (Hp., hell. u. spät; vgl. Strömberg Fischnamen 91f.), βασιλίδιον (Plu.; vgl. Chantraine Formation 70). — Adjektiva: [[βασιλήϊος]] (Od., ion., äol., poet.), [[βασίλειος]] (att.); f. auch [[βασιληΐς]] (seit Il.), -[[λίς]] (E. usw.); n. substantiviert βασιλήϊον, [[βασίλειον]], gew. pl. -ήϊα, -εια [[königlicher Palast]] usw. (ion. att.); [[βασιλικός]] (Hdt., A. usw.), auch substantiviert in verschiedenen Ausdrücken. — Patronymikon: [[βασιλείδης]] [[Prinz]] (Pl. ''Kriti''. 116c). — Abstraktbildung: [[βασιληΐη]], att. -εία [[Königswürde]], [[Königtum]] (Hdt. usw.) mit dem Desiderativum [[βασιλειάω]] [[nach der Königswürde trachten]] (Kom. Adesp., J.). — Denominative Verba: [[βασιλεύω]] [[König sein]], [[herrschen]] (seit Il.) mit dem einmaligen Nom. agentis [[βασιλεύτωρ]] (Antim.; vgl. [[ἡγήτωρ]]); [[βασιλίζω]] [[zur Partei des Königs gehören]], [[der Königswürde nachstreben]] (Plu., J., App. u. a.) mit [[βασιλισταί]] N. einer kgl. Gilde (Inschr.). — Adv. [[βασιλίνδα]] Spielterminus (Poll.). — Ägäisch ''pa''-''si''-''re''-''u''.<br />'''Etymology''': Außer [[βασιλεύς]] besitzt das Griechische noch zwei Wörter für [[König]], [[Herrscher]], das sicher altererbte [[κοίρανος]] (s. d.) und das unerklärte, wahrscheinlich fremde [[ἄναξ]] (s. d.). Von diesen ist [[βασιλεύς]] das jüngste, s. darüber Wackernagel Unt. 209ff. und Boßhardt Die Nomina auf -εύς 22ff. Die bis in die neueste Zeit (z. B. Thibau Revue Belge de phil. 25, 582ff., v. Windekens Le Pélasgique passim, Fraenkel Gnomon 22, 239) wiederholten Bemühungen, [[βασιλεύς]] aus dem Indog. herzuleiten, sind erfolglos geblieben. Auch die Versuche, an kleinasiatische und andere sprachlichen Elemente anzuknüpfen (Wackernagel und Boßhardt a. a. O., außerdem Kretschmer Glotta 10, 222, der an libyisch [[βάττος]] = [[βασιλεύς]] [Hdt. 4, 155] erinnert, und v. Windekens Le Muséon 61, 283ff. mit Lit. und willkürlichen eigenen Kombinationen), kommen über allgemeine Vermutungen nicht hinaus. So muß [[βασιλεύς]] immer noch als ein wenigstens in Einzelheiten unklares Fremdwort betrachtet werden.<br />'''Page''' 1,222-223
}}
}}
{{Chinese
{{Chinese