καίω: Difference between revisions

|mltxt=και [[καίγω]] και [[κάβω]] και κάβγω (AM [[καίω]], Α και αττ. τ. κάω)<br /><b>1.</b> [[βάζω]] [[φωτιά]] σε [[κάτι]], [[καταστρέφω]] [[κάτι]] με [[φωτιά]], [[αποτεφρώνω]], [[απανθρακώνω]] («[[καίω]] ξύλα»)<br /><b>2.</b> [[εκπέμπω]] [[μεγάλη]] [[θερμοκρασία]] («[[σήμερα]] καίει πολύ ο [[ήλιος]]»)<br /><b>3.</b> [[πυρπολώ]] («οι μπουρλοτιέρηδες έκαψαν την τουρκική [[αρμάδα]]»)<br /><b>4.</b> [[καυτηριάζω]]<br /><b>5.</b> με ισχυρή εξωτερική [[επενέργεια]] [[καταστρέφω]] τα συστατικά ενός πράγματος, [[νεκρώνω]], [[απονεκρώνω]] («η [[παγωνιά]] έκαψε τα λιόδεντρα»)<br /><b>6.</b> [[προκαλώ]] σφοδρό [[πάθος]]<br /><b>7.</b> έχω πυρετό («[[καίω]] [[ολόκληρος]]»)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> [[ζεματίζω]]<br /><b>2.</b> [[προξενώ]] [[φλεγμονή]]<br /><b>3.</b> φλέγομαι, φλογίζομαι, [[είμαι]] [[διάπυρος]]<br /><b>4.</b> [[καταδικάζω]] («τους έκαψε η [[μοίρα]] τους»)<br /><b>5.</b> [[είμαι]] εκτεθειμένος σε κίνδυνο, βρίσκομαι σε επισφαλή [[θέση]] (α. «αν το μάθει ο [[πατέρας]] μου κάηκα» β. «αν δεν επιστρέψω το [[δάνειο]] [[είμαι]] καμένος»)<br /><b>7.</b> (η μτχ. παθ. παρακμ. ως επίθ.) <i>κα</i>(<i>η</i>)[[μένος]], -<i>η</i>, -<i>ο</i><br />α) ταλαιπωρημένος, κακοπαθημένος<br />β) (σε εκφράσεις θωπείας) [[συμπαθητικός]] («το καημένο το [[γατάκι]]»)<br /><b>8.</b> <b>παθ.</b> <b>μτφ.</b> (για [[τυχερά]] παιγνίδια) <i>καίγομαι</i><br />α) [[χάνω]] το [[παιχνίδι]], δεν [[κερδίζω]] («τράβηξα μεγάλο [[χαρτί]] και κάηκα»)<br />β) (για ηλεκτρ. [[συσκευή]]) [[παθαίνω]] [[βραχυκύκλωμα]] («το πλυντήριο κάηκε»)<br /><b>9.</b> <b>φρ.</b> α) «καίγεται η [[καρδιά]] μου» — θλίβομαι, [[λυπάμαι]]<br />β) «[[καρφί]] ή [[καρφάκι]] δεν μου καίγεται» — δεν [[ενδιαφέρομαι]] [[καθόλου]]<br />γ) «μ' έκαψες που να σέ κάψει ο [[θεός]]» — για [[κατάρα]]<br /><b>10.</b> <b>παροιμ.</b> «καίει και δεν καπνίζει» — για δόλιο και ύπουλο άνθρωπο<br />(νεοελλ.-μσν.)<br /><b>1.</b> <b>μέσ.</b> <i>καίγομαι</i><br />[[λυπάμαι]] υπερβολικά, έχω βαθύτατη [[θλίψη]]<br /><b>2.</b> (μτχ. παρακμ.) [[καημένος]], -<i>η</i>, -<i>ο</i>(<i>ν</i>)<br />[[ταλαίπωρος]] [[αξιολύπητος]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> <b>μέσ.</b> εξαφανίζομαι<br /><b>2.</b> (η μτχ. παθ. παρακμ.) <i>κα</i>(<i>η</i>)[[μένος]], -<i>η</i>, -<i>ον</i><br />α) κατεστραμμένος, β) ερεθισμένος<br />(μσν.-αρχ.)<br />[[λειώνω]], τήκομαι<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[ψήνω]] πήλινα σκεύω σε [[καμίνι]]<br /><b>2.</b> <b>παθ.</b> <i>καίομαι</i><br />[[υποφέρω]] από [[φλόγωση]], [[παθαίνω]] [[φλεγμονή]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η ύπαρξη αφ' ενός μεν τών τύπων [[καίω]] (<span style="color: red;"><</span> <i>καF</i>-<i>υω</i>), [[καῦμα]], [[καῦσος]] κ.λπ. αφ' ετέρου δε του αορ. [[ἔκηα]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ἔ</i>-<i>κηF</i>-<i>α</i>) [[καθώς]] και τών [[κηώδης]] «[[αρωματικός]]» από το αρωματικό [[ξύλο]] που έκαιαν (<span style="color: red;"><</span> <i>κηF</i>-<i>ώδης</i>), <i>κηύα</i> «θυσιαζόμενα ζώα που καίονται», οδηγεί στην [[αναγωγή]] τών τ. της δεύτερης ομάδας <span style="color: red;"><</span> <i>κηF</i>- σε απαθή [[βαθμίδα]] ΙΕ ρίζας <i>q</i><i>ē</i><i>u</i>- «[[ανάβω]], [[καίω]]», στής οποίας τη συνεσταλμένη [[βαθμίδα]] ( <i>q</i><i>ә</i><i>u</i>-) ανάγονται οι τ. της πρώτης ομάδας <span style="color: red;"><</span> <i>καF</i>-. Οι μόνοι τ. που πιθ. συνδέονται με τους ελληνικούς [[είναι]] το λεττον. <i>kũλα</i> «[[ξερό]] [[χορτάρι]]» και τα λιθουαν. <i>kũles</i> «[[καλαμιά]] τών δημητριακών» και <i>kũleti</i> «καίομαι», οι οποίοι ανάγονται πιθ. στη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] <i>qu</i>- της ΙΕ ρίζας.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[καύμα]], [[καύσις]], [[καύσος]], <i>καυ</i>-(<i>σ</i>)<i>τήρ</i>, <i>καυ</i>(<i>σ</i>)<i>τός</i>, [[καύσων]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[καυθμός]], [[καυμός]], [[καύστης]], [[καύστις]], [[καύστρα]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[καύτρα]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Β' συνθετικό) [[διακαίω]], [[εγκαίω]], [[εκκαίω]], [[υπεκκαίω]], [[υποκαίω]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>αντεκκαίω</i>, [[επικαίω]], [[επικατακαίω]], [[παρακαίω]], [[προδιακαίω]], [[προεκκαίω]] [[προκαίω]], [[προκατακαίω]], [[προσανακαίω]], [[προσεκκαίω]], [[προσεπιδιακαίω]], [[συνδιακαίω]], [[συνεγκαίω]], [[συνεκκαίω]], [[συνεπικαίω]], [[υπερκαίω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αποκαίω]], [[κατακαίω]], [[κουφοκαίω]], [[κρυφοκαίω]], <i>μισοκαίω</i>, <i>σιγοκαίω</i>, [[φωτοκαίω]]].