ῥάβδος: Difference between revisions

|Definition=ἡ, <span class="sense"><p>&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">A</span> <b class="b2">rod, wand</b>, Hom. (v. infr.), etc.; lighter than the <b class="b3">βακτηρία</b> or walking-stick, <span class="bibl">X.<span class="title">Eq.</span>11.4</span> (but = [[βακτηρία]], <span class="bibl"><span class="title">Ev.Matt.</span>10.10</span>, al.). —Special uses: </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">1</span> <b class="b2">magic wand</b>, as that of Circe, <span class="bibl">Od.10.238</span>, <span class="bibl">319</span>, etc.; that with which Athena touched Odysseus, to restore his youthful appearance, χρυσείῃ ῥάβδῳ ἐπεμάσσατο <span class="bibl">16.172</span>; that with which Hermes overpowers the senses of man, <span class="bibl">Il.24.343</span>; that with which Hades rules the ghosts, <span class="bibl">Pi.<span class="title">O.</span>9.33</span>; <b class="b2">divining-rod</b>, <span class="bibl">Hdt.4.67</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">fishing-rod</b>, <span class="bibl">Od.12.251</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> <b class="b2">limed twig</b>, for catching small birds, <span class="bibl">Ar.<span class="title">Av.</span>527</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">4</span> <b class="b2">shaft</b> of a hunting-spear, <span class="bibl">X.<span class="title">Cyn.</span>10.3</span>,<span class="bibl">16</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">5</span> <b class="b2">staff of office</b>, like the earlier <b class="b3">σκῆπτρον</b>, <span class="bibl">Pl.<span class="title">Ax.</span>367a</span>, <span class="bibl">LXX <span class="title">Ps.</span>44(45).7</span>, <span class="bibl">109(110).2</span>; carried by a <b class="b3">βραβευτής</b>, <span class="bibl">Phld.<span class="title">Vit.</span>p.25J.</span>:— dub. in <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>248</span> for <b class="b3">ῥαβδοῦχος</b>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">6</span> <b class="b2">wand borne by the</b> ῥαψῳδός, τὸν ἐπὶ ῥάβδῳ μῦθον ὑφαινόμενον <span class="bibl">Call.<span class="title">Fr.</span>138</span> ( = <span class="bibl"><span class="title">Fr.</span>3.10P.</span>), cf. <span class="bibl">Paus. 9.30.3</span>: hence <b class="b3">κατὰ ῥάβδον ἐπέων</b> according to the <b class="b2">measure</b> of his (Homer's) verses, <span class="bibl">Pi.<span class="title">I.</span>4(3).38(56)</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">7</span> <b class="b2">rod for chastisement</b>, ῥ. κοσμοῦσα <span class="bibl">Pl.<span class="title">Lg.</span>700c</span>; <b class="b3">μάστιξ ἢ ῥ</b>. <b class="b2">riding-switch</b>, <span class="bibl">X.<span class="title">Eq.</span>8.4</span>; <b class="b3">ῥ. βοηλάτις</b> ox-<b class="b2">goad</b>, APl.4.200 (Mosch.); ξαίνεσθαι ῥάβδοις <span class="bibl">Plu.<span class="title">Alex.</span>51</span>, cf. <span class="title">AP</span> 11.153 (Lucill.): of the <b class="b2">fasces</b> of the Roman lictors, <span class="bibl">Plb.11.29.6</span>, <span class="bibl">D.H.4.11</span>, <span class="bibl">Str.5.2.2</span>, <span class="bibl">Plu.<span class="title">Publ.</span>10</span>, <span class="bibl"><span class="title">Luc.</span>36</span>; <b class="b3">πρὸς πέντε ῥάβδους</b>, = Lat. <b class="b2">at</b> (i.e. <b class="b2">ad) quinque fasces (CIL</b><span class="bibl">8.7044</span> (Numidia)), <span class="title">OGI</span>543.18 (Ancyra, ii A.D.), <span class="title">IGRom.</span>3.175 (ibid., ii A.D.); cf. <b class="b3">ῥαβδονόμος, ῥαβδοῦχος</b>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">8</span> <b class="b2">shepherd's staff</b> or <b class="b2">crook</b>, <span class="bibl">LXX<span class="title">Ps.</span>22(23).4</span>, <span class="bibl"><span class="title">Mi.</span>7.14</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">9</span> <b class="b3">ῥ. κληρονομίας</b> <b class="b2">measuring-rod</b>, ib.<span class="bibl"><span class="title">Ps.</span>73(74).2</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">10</span> <b class="b2">stitch</b>, ἔντοσθεν δὲ βοείας ῥάψε θαμειὰς χρυσείῃς ῥάβδοισι διηνεκέσιν περὶ κύκλον <span class="bibl">Il.12.297</span> (unless it means <b class="b2">rivets, studs</b>). </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">II</span> <b class="b2">young shoot</b> of some trees, Ion Trag.<span class="bibl">40</span>, <span class="bibl">Thphr.<span class="title">HP</span>2.1.2</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">III</span> <b class="b2">streak</b> or <b class="b2">stripe</b> on the skin of animals, διαποίκιλα ῥάβδοις <span class="bibl">Arist.<span class="title">HA</span>525a12</span>; of fish, <span class="bibl">Clearch. 73</span>; of clothes, <span class="bibl">Poll.7.53</span>; <b class="b2">fluting</b> of a column, <span class="title">Supp.Epigr.</span>4.448.7 (Didyma, ii B.C., pl.); of minerals, <b class="b2">vein</b>, <span class="bibl">Thphr.<span class="title">CP</span>4.12.6</span>, <span class="bibl">D.S.5.37</span>; <b class="b2">streak</b> or <b class="b2">shaft</b> of light, <span class="bibl">Arist.<span class="title">Mete.</span>377a30</span>, <span class="bibl"><span class="title">Mu.</span>395a31</span>, <span class="bibl">Thphr.<span class="title">Sign.</span>11</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">IV</span> in Gramm., </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">1</span> <b class="b2">line, verse</b>, Sch.<span class="bibl">Pi.<span class="title">I.</span>4.63</span>. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">2</span> <b class="b2">a critical mark</b>, like [[ὀβελός]], Hsch. </span><span class="sense">&nbsp;&nbsp;&nbsp;<span class="bld">3</span> <b class="b2">stroke</b> forming a letter, <span class="bibl">Theodect.6.6</span>.</span>

|mltxt=η / [[ῥάβδος]], ΝΜΑ·1. επίμηκες, κυλινδρικό και [[λεπτό]] [[τεμάχιο]] ξύλου ή ξύλινο [[στέλεχος]] το οποίο κρατείται από το [[χέρι]] [[είτε]] για [[στήριξη]] του σώματος [[κατά]] το [[βάδισμα]] [[είτε]] ως [[πρόχειρο]] όπλο άμυνας ή επίθεσης, [[βακτηρία]], [[μπαστούνι]], [[μαγκούρα]] («ταχὺ πηδῶ τῆς κλίνης μου, [[λαμβάνω]] τὸ ραβδίν μου, / κρατῶν τὴν ράβδον ἐν χερσίν, ἔτρεχον πρὸς ἐκεῑνον», Διγεν. Ακρ.)<br /><b>2.</b> [[σύμβολο]] εξουσίας, ανώτατου αξιώματος ή και ιδιότητας (α. «[[ράβδος]] ποιμαντική [ή ποιμαντορική]» — [[ράβδος]] από χρυσό και άργυρο ή από πολύτιμο [[ξύλο]], [[σύμβολο]] της αρχιερατικής εξουσίας<br />β. «στραταρχική [[ράβδος]]» — μικρό διακοσμημένο [[στέλεχος]], διακριτικό του αξιώμαστος του στρατάρχη<br />γ. «ρυθμική [[ράβδος]]» — η [[μπαγκέτα]] διευθυντή ορχήστρας<br />δ. «μαγική [[ράβδος]]» — η [[ράβδος]] του ταχυδακτυλουργού)<br /><b>3.</b> όργανο τιμωρίας, σωφρονισμού ή και η [[ίδια]] η [[άσκηση]] σωματικής βίας (α. «[[ράβδος]] αστυνομική» — το [[κλομπ]]<br />β. «αγία [[ράβδος]]» — το [[ξυλοκόπημα]]<br />γ. «το [[επιχείρημα]] της ράβδου» — το [[επιχείρημα]] του ισχυρότερου, του πιο δυνατού που εξαναγκάζει τον αδύνατο να υποχωρήσει ή και να συμβιβαστεί [[χωρίς]] τη θέλησή του<br />δ. «πρὶν ἐπιδεῑν Μηδικαῑς ῥάβδοις ξαινομένους [[Μακεδόνας]]», <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> (<b>κατ' επέκτ.</b>) [[κάθε]] [[αντικείμενο]] το οποίο έχει [[σχήμα]] ράβδου («σιδηροδρομικές ράβδοι» — οι ράγες τών σιδηροτροχιών)<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «[[ράβδος]] ασφαλείας»<br /><b>φυσ.</b> μεταλλική [[ράβδος]] που περιέχει υλικό το οποίο απορροφά τα νετρόνια και η οποία σε [[περίπτωση]] κινδύνου μπορεί να εισαχθεί ταχύτατα στον πυρηνικό αντιδραστήρα και να διακόψει τη [[λειτουργία]] του<br />β) «ράβδοι ελέγχου» — μεταλλικές ράβδοι, [[κάποτε]] και πλάκες ή σωλήνες, από υλικό με [[μεγάλη]] ενεργό [[διατομή]] απορρόφησης νετρονίων που χρησιμοποιούνται στους αντιδραστήρες για τη [[ρύθμιση]] της αντίδρασης<br />γ) «[[ράβδος]] ζεύξης»<br /><b>(αυτοκιν.)</b> [[εξάρτημα]] του συστήματος διεύθυνσης το οποίο χρησιμεύει για τη [[σύνδεση]] τών δύο βραχιόνων διευθύνσεως οι οποίοι [[είναι]] στερεωμένοι στους διευθυντήριους τροχούς του οχήματος, αλλ. [[μεγάλη]] [[μπάρα]]<br />δ) «[[ράβδος]] του Ιακώβ» — γωνιομετρικό όργανο το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τους ναυτικούς από τις αρχές του 16ου αιώνα<br /><b>3.</b> <b>παροιμ.</b> α) «όπου δεν πίπτει ([[δηλαδή]] δεν ισχύει) ο [[λόγος]], πίπτει η [[ράβδος]]» — λέγεται για να δηλώσει ότι μερικές φορές οι ανυπάκουοι [[πρέπει]] να τιμωρούνται με σωματικές ποινές<br />β) «[[ράβδος]] εν [[γωνία]], άρα βρέχει» — λέγεται για να δηλώσει παράλογους συλλογισμούς ή ασυναρτησίες<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br /><b>1.</b> το [[ραβδί]] του ποιμένα<br /><b>2.</b> ([[κυρίως]]) <b>εκκλ.</b> [[σύμβολο]] της εξουσίας του Χριστού ως υποστηρικτή τών αδυνάτων και προστάτη της δικαιοσύνης και [[ιδίως]] ως ποιμένα, οδηγό τών λαών της οικουμένης («ποίμαινε λαόν σου ἐν ῥάβδῳ σου», ΠΔ)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> το μαγικό [[ραβδί]] του Ερμού, της Κίρκης και της Αθηνάς, [[καθώς]] και του Άδη, με την οποία αυτός κυβερνούσε τις σκιές τών [[νεκρών]]<br /><b>2.</b> [[ραβδί]] με μαντικές ιδιότητες<br /><b>3.</b> [[καλάμι]] κατάλληλο για [[ψάρεμα]], [[καλάμι]] αλιευτικό<br /><b>4.</b> μικρό [[κλαδί]] αλειμμένο με ιξό για το [[κυνήγι]] μικρών πτηνών, [[ξόβεργα]]<br /><b>5.</b> ο [[κοντός]], το [[κοντάρι]] του δόρατος<br /><b>6.</b> η [[ράβδος]] τών ραψωδών<br /><b>7.</b> [[ταινία]] ή, κατ' άλλους, ξύλινο ή μετάλλινο [[καρφί]] ή, κατ' άλλους, [[ραφή]] («ἔντοσθεν δὲ βοείας ῥάψε θαμειὰς χρυσείης ῥάβδοισι, διηνεκέσιν περὶ κύκλου» <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>8.</b> [[νεαρός]], [[τρυφερός]] [[βλαστός]] μερικών δέντρων<br /><b>9.</b> [[γραμμή]], [[ταινία]] ή [[ράβδωση]] στο [[δέρμα]] ζώων, στο [[δέρμα]] ψαριών και σε [[μερικά]] υφάσματα<br /><b>10.</b> [[ράβδωση]] κίονα<br /><b>11.</b> (για [[ορυκτό]]) [[φλέβα]] («[[ὥσπερ]] γὰρ ἐν τοῑς μετάλλοις ῥάβδους», Θεόφρ.)<br /><b>12.</b> [[λωρίδα]] φωτός οφειλόμενη στην [[ανάκλαση]] τών ακτινών του Ηλίου<br /><b>13.</b> (για σταυρό) [[δοκός]], [[μαδέρι]]<br /><b>14.</b> <b>γραμμ.</b> α) [[σειρά]], [[στίχος]]<br />β) [[είδος]] κριτικού σημείου σε [[χειρόγραφο]] αρχαίου κειμένου παρεμφερούς [[προς]] τον οβελό<br /><b>15.</b> <b>στον πληθ.</b> <i>αἱ ῥάβδοι</i><br />[[δέσμη]] ράβδων την οποία κρατούσαν οι Ρωμαίοι ραβδούχοι<br /><b>16.</b> <b>φρ.</b> α) «κατὰ ῥάβδον ἐπέων» — σύμφωνα με το [[μέτρο]] τών ποιημάτων (ενν. του <i>Ομήρου</i>)<br />β) «[[ῥάβδος]] κληρονομιάς» — η [[ράβδος]] ως [[μέτρο]] εκτάσεως.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. <i>ῥάβ</i>-<i>δος</i> ανάγεται στη συνεσταλμένη [[βαθμίδα]] της ΙΕ ρίζας <i>wrb</i>- «[[κάμπτω]], [[λυγίζω]]», με [[επίθημα]] -<i>δος</i> (<b>πρβλ.</b> [[κέλαδος]], [[κλάδος]]) και συνδέεται με ta: λιθουαν. <i>virbas</i> «[[κλάδος]], [[βέργα]]», ρωσ. <i>verba</i> «[[λυγαριά]]» και το λατ. <i>verbera</i> «[[ράβδος]], [[χτύπημα]]». Στην [[ίδια]] [[ρίζα]] εξάλλου ανάγονται πιθανότατα και οι λ. [[ῥάμνος]] «[[είδος]] φυτού» και [[ῥαπίς]]. Η τελευταία [[άποψη]] [[μάλιστα]] οδήγησε ορισμένους να υποθέσουν ότι η λ. [[ῥάβδος]] αποτελεί θεματική [[μορφή]] του τ. [[ῥαπίς]] που σχηματίστηκε κατ' [[απόσπαση]] από το συνθ. <i>ραβδο</i>-[[φόρος]] (<span style="color: red;"><</span> <i>ραπιδο</i>-[[φόρος]] με [[συγκοπή]] του -<i>ι</i>-)].