βάλλω: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=(AM [[βάλλω]])<br /><b>1.</b> [[ρίχνω]], [[εκσφενδονίζω]] («ὁ [[ἀναμάρτητος]] [[πρῶτος]] τὸν λίθον βαλέτω»)<br /><b>2.</b> <i>βάλλομαι</i><br />[[δέχομαι]] βολές, εχθρικά [[πυρά]]<br /><b>3.</b> [[τοποθετώ]], [[βάζω]]<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «[[βάλλω]] [[φωνή]](ν)» — [[φωνάζω]], [[κραυγάζω]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />«[[βάλλω]] είς voῡv», «...[[κατά]] νοῡν», «...εἰς λογισμόν» — [[βάζω]] στον νου μου, [[σκέφτομαι]] [[κάτι]]<br /><b>2.</b> [[βαδίζω]], [[προχωρώ]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> «[[βάλλω]] [[χέρα]]» — [[αρχίζω]]<br /><b>2.</b> «[[βάλλω]] γονυκλισίαν» — [[βάζω]] [[μετάνοια]], [[γονατίζω]]<br /><b>3.</b> (για [[ασθένεια]]) [[προσβάλλω]]<br /><b>αρχ.</b><br />Ι. 1. [[κτυπώ]], [[πλήττω]]<br /><b>2.</b> [[ρίχνω]], [[απορρίπτω]]<br /><b>3.</b> [[αφήνω]] να πέσει [[κάτι]]<br /><b>4.</b> (για τα μάτια) [[ρίχνω]] [[κάπου]] τη [[ματιά]] μου, [[στρέφω]] το [[βλέμμα]] μου<br /><b>5.</b> (για ζώα) [[οδηγώ]], [[κατευθύνω]] ή [[τοποθετώ]] σε ορισμένη [[θέση]]<br /><b>6.</b> [[τοποθετώ]] [[κάτι]] [[κάπου]]<br /><b>7.</b> (για χρήματα) [[τοποθετώ]], [[καταθέτω]]<br /><b>8.</b> (για ζάρια, κύβους <b>κ.λπ.</b>) [[ρίχνω]] α) «τρὶς ἕξ βαλεῑν» — [[φέρνω]] [[τρεις]] εξάρες<br />β) «εὔ...» ή «[[καλῶς]] βάλλειν» — [[φέρνω]] καλή [[ζαριά]], [[είμαι]] [[τυχερός]]<br /><b>9.</b> <b>φρ.</b> «βάλλ' ἐς [[κόρακας]]» — άι στον κόρακα, άι στα κομμάτια<br />II. (-ομαι)<br /><b>1.</b> περιβάλλομαι, [[φοράω]] («τόξα ἀμφ' ὤμοισιν βάλλομαι», «ἐπὶ [[κάρα]] στέφη βάλλομαι»)<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «ἐς [[γαστέρα]] βάλλομαι [[γόνον]]» — [[συλλαμβάνω]]<br />β) «κρηπῑδα βάλλομαι» — [[θεμελιώνω]], [[στερεώνω]]<br />γ) «βάλλομαι ἱερὸν [[περί]] τι» — [[χτίζω]]<br />δ) «βάλλομαι ἄγκυραν» — [[ρίχνω]] [[άγκυρα]], [[αγκυροβολώ]]. (Βλ. και [[βάζω]] και [[βάνω]]).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Το [[θέμα]] του ενεστώτα [[βάλλω]] αποτελεί τη συνεσταλμένη [[βαθμίδα]] <i>βαλ</i> (με απαθή <i>βελ</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>g</i>^w<i>el</i>-, <b>[[πρβλ]].</b> [[βέλος]] και ετεροιωμένη <i>βολ</i>-, <b>[[πρβλ]].</b> [[βολή]]), όπου τα [[διπλά]] -<i>λλ</i>- ερμηνεύονται από τον σχηματισμό του θέματος [[είτε]] με [[επίθημα]] -<i>y</i>- (<i>βάλιω</i>), [[είτε]], το πιθανότερο, με έρρινο [[επίθημα]] -<i>ν</i>- (<i>βαλ</i>-<i>ν</i>-<i>∂</i>-<i>ω</i>, αθέματο <i>βαλ</i>-<i>ν</i>-<i>η</i>-<i>μι</i>). Παράλληλα [[προς]] τις μονοσύλλαβες το [[θέμα]] εμφανίζει και δισύλλαβες μεταπτωτικές βαθμίδες, [[ήτοι]] <i>βλη</i>- <span style="color: red;"><</span> <i>g</i>^w<i>led</i>₁ (<b>[[πρβλ]].</b> [[βλήμα]], <i>βέ</i>-<i>βλη</i>-<i>κα</i>, αβεστ, <i>ni</i>-<i>γr</i><i>ā</i>-<i>ire</i> «[[είναι]] καταβεβλημένοι», τοχ. Α' και Β' <i>kl</i><i>ā</i>- «[[πέφτω]]») και <i>βελε</i>- (<b>[[πρβλ]].</b> <i>βέλε</i>-<i>μνον</i>), οι οποίες βασίζονται σε αρχική [[ρίζα]] <i>βέλη</i>-. Η δισύλλαβη [[ρίζα]] επιβεβαιώνεται [[επίσης]] στο σανσκρ. <i>ud</i>-<i>gurna</i>- «ανυψωμένος», ενώ η [[σύνδεση]] του [[βάλλω]] με σανσκρ. <i>galati</i> «[[στάζω]] [[στάλα]]-[[στάλα]]» και αρχ. άνω γερμ. <i>guellam</i> «[[πηγάζω]]» δεν φαίνεται δυνατή. Το ρ. [[βάλλω]] στην Ιων.-Αττ. και [[κυρίως]] στον Όμηρο χρησιμοποιείται με τη [[σημασία]] του «[[πλήττω]]» (αντιτιθέμενο σημασιολογικά [[προς]] το [[τύπτω]]), σε άλλες δε περιπτώσεις [[επίσης]] στον Όμηρο έχει την [[έννοια]] του «[[ρίπτω]], [[εκτοξεύω]]» ή «[[βάζω]]». Τέλος, ως αμετάβατο το ρ. [[βάλλω]] αναφέρεται σε ποταμό και σημαίνει «ρίπτομαι, [[εκβάλλω]]».<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[βέλος]], [[βλήμα]], [[βλητός]], [[βολή]], [[βόλος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[βέλεμνον]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[βαλμός]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[βάλσιμο]], [[βαλτός]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[αμφιβάλλω]], [[αναβάλλω]], [[αποβάλλω]], <i>βιαβάλλω</i>, [[εισβάλλω]], [[εκβάλλω]], [[εμβάλλω]], [[επιβάλλω]], [[καταβάλλω]], [[μεταβάλλω]], [[παραβάλλω]], [[περιβάλλω]], [[προβάλλω]], [[προσβάλλω]], [[συμβάλλω]], [[υπερβάλλω]], [[υποβάλλω]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αντιβάλλω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[εφεσιβάλλω]], [[πανικοβάλλω]]].

}}