πόλεμος: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=ο, ΝΜΑ, επικ. τ. [[πτόλεμος]], Α<br /><b>1.</b> ένοπλη [[σύγκρουση]] [[μεταξύ]] μεγάλων ανθρώπινων ομάδων, οι οποίες [[κατά]] κανόνα αντιπροσωπεύουν κράτη ή έθνη (α. «[[αμυντικός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] που διεξάγεται με σκοπό την [[περιφρούρηση]] της εδαφικής και εθνικής ακεραιότητας<br />β. «[[επιθετικός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] με τον οποίο επιδιώκεται η [[συντριβή]] και η [[καθυπόταξη]] του αντιπάλου<br />γ) «[[κατακτητικός]] [[πόλεμος]]» η ένοπλη [[σύρραξη]] [[κατά]] την οποία ο επιτιθέμενος δεν περιορίζεται στη [[συντριβή]] του αντιπάλου [[αλλά]] επιδιώκει τη μόνιμη [[κατοχή]] και [[απόσπαση]] εδαφών του<br />δ. «νέοις ἀέθλοις ἐν μάχαις τε πολέμου τιμώμενος», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>2.</b> ένοπλη [[συμπλοκή]], [[μάχη]]<br /><b>3.</b> [[αγώνας]] για [[επικράτηση]], [[ανταγωνισμός]] («ἀσχημοσύνῃ γὰρ καὶ Ἔρωτι πρὸς ἀλλήλους ἀεὶ [[πόλεμος]]», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>4.</b> έντονη [[προσπάθεια]] για την [[καταπολέμηση]] ενός κακού ή για την [[εξουδετέρωση]] κάποιου («[[πόλεμος]] [[κατά]] της τρομοκρατίας»)<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> α) «[[Τρωικός]] Πόλεμος» — η [[εκστρατεία]] τών ενωμένων Αχαιών και Αιολέων [[κατά]] της Τροίας, η [[πολιορκία]] και η [[άλωση]] της Τροίας, η οποία [[κατά]] την επικρατέστερη [[άποψη]] άρχισε το 1.100 π.Χ. και διήρκεσε [[δέκα]] έτη<br />β) «Μεσσηνιακοί Πόλεμοι» — [[τρεις]] συγκρούσεις [[μεταξύ]] Μεσσηνίων και Λακεδαιμονίων, η πρώτη [[κατά]] τα [[μέσα]] του 8ου π.Χ. αιώνα, η δεύτερη [[κατά]] τα [[τέλη]] του 7ου με αρχές του βου π.Χ. αιώνα και η [[τρίτη]] [[κατά]] τα [[μέσα]] του 5ου π.Χ. αιώνα, οι οποίες έληξαν με την [[επικράτηση]] της Σπάρτης και την [[υποδούλωση]] ή τον εκπατρισμό τών Μεσσηνίων<br />γ) «Περσικοί Πόλεμοι» ή «Μηδικοί Πόλεμοι» — οι πόλεμοι που διεξήχθησαν [[κατά]] το [[διάστημα]] 492 έως 466 π.Χ. [[ανάμεσα]] στους Έλληνες και τους Πέρσες<br />δ) «Πελοποννησιακός Πόλεμος» — η [[μεταξύ]] Αθηναίων και Σπαρτιατών [[σύρραξη]], η οποία άρχισε το 431 π.Χ. και τελείωσε το 404 π.Χ.<br />ε) «ιεροί πόλεμοι» — οι πόλεμοι που ξέσπασαν [[ανάμεσα]] στις Αμφικτιονίες, τις συμμαχίες [[πόλεων]]-κρατών και φυλών, οι οποίοι είχαν σκοπό την [[επέκταση]] της ηγεμονίας μιας πόλης ή φυλής σε όλο τον αρχαίο κόσμο<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br /><b>φρ.</b> α) «ιδιωτικοί πόλεμοι» — πόλεμοι που έγιναν [[μεταξύ]] τών αρχόντων τών μεγάλων φέουδων για [[ικανοποίηση]] τών συμφερόντων, της φιλαυτίας και τών βίαιων ενστίκτων τους [[κατά]] τον 10ο, 11ο, 12ο και 13ο αιώνα<br />β) «Εκατονταετής Πόλεμος» — οι συγκρούσεις [[μεταξύ]] Γαλλίας και Αγγλίας [[κατά]] τον 14ο και 15ο αιώνα<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> η χρονική [[διάρκεια]] της εμπόλεμης κατάστασης<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «[[εμφύλιος]] [[πόλεμος]]» — [[ένοπλος]] [[αγώνας]] στο εσωτερικό μιας χώρας [[ανάμεσα]] σε δύο οργανωμένες δυνάμεις, ειδικότερα [[ανάμεσα]] σε δύο κόμματα ή δύο ευρύτερες πολιτικές παρατάξεις<br />β) «[[απελευθερωτικός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] με τον οποίο ο επιτιθέμενος επιδιώκει την [[ανάκτηση]] εδαφών του και την επανενσωμάτωση ομοεθνών του στην επικράτειά του ή στον εθνικό κορμό<br />γ) «[[θρησκευτικός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] με τον οποίο επιδιώκεται η βίαιη [[επιβολή]] ενός θρησκευτικού δόγματος σε αλλόπιστους ή αιρετικούς<br />δ) «[[επαναστατικός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] που αποσκοπεί στην [[πρόκληση]], [[υπόθαλψη]], έλεγχο και [[εκμετάλλευση]] μαζικών κινημάτων, κοινωνικού ή εθνικού χαρακτήρα, με αντικειμενικό σκοπό την [[κατάληψη]] της εξουσίας και [[προοδευτικά]] τον [[φυσικό]] και ψυχολογικό έλεγχο τών πληθυσμών<br />ε) «[[αποικιακός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] με τον οποίο επιδιώκεται [[προσάρτηση]] εδαφών για στρατιωτικούς ή οικονομικούς λόγους<br />στ) «[[τοπικός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] που διεξάγεται σε περιορισμένη [[έκταση]] χώρου από δύο ή ελάχιστα περισσότερους αντιπάλους<br />ζ) «[[παγκόσμιος]] [[πόλεμος]]» ο [[πόλεμος]] που διεξάγεται σε [[μεγάλη]] εδαφική [[έκταση]] ή και σε όλη [[σχεδόν]] την υδρόγειο από συνασπισμούς κρατών και συμπαρασύρει στη [[δίνη]] του, με τον ένα ή [[άλλο]] τρόπο, ολόκληρη την [[ανθρωπότητα]]<br />η) «[[περιφερειακός]] [[πόλεμος]]» — ο [[πόλεμος]] που δεν διεξάγεται στα κλασικά [[πεδία]] μάχης τών μεγάλων δυνάμεων ή στο έδαφός τους [[αλλά]] έξω από αυτά και στον οποίο εμπλέκονται [[συνήθως]] μικρές στρατιωτικές δυνάμεις<br />θ) «[[ψυχρός]] [[πόλεμος]]» — η [[κατάσταση]] διεθνών σχέσεων που χαρακτηρίζεται από συστηματικές εχθρικές πράξεις, [[χωρίς]] όμως να παίρνει [[μορφή]] ένοπλης ρήξης<br />ι) «[[αστραπιαίος]] [[πόλεμος]]» — [[ονομασία]] που δόθηκε από τους ηγέτες της χιτλερικής Γερμανίας στη στρατηγική την οποία εφάρμοσαν [[κατά]] τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και που βασιζόταν στην ταχύτατη [[δράση]] ισχυρών δυνάμεων με σκοπό την άμεση [[σχεδόν]] [[κάμψη]] του αντιπάλου, αλλ. μπλιτς κρηγκ<br />ια) «[[πόλεμος]] νεύρων»<br />i) [[περίοδος]] ισχυρής πολιτικής έντασης [[μεταξύ]] αντίπαλων εθνών ή συνασπισμών<br />ii) η [[προσπάθεια]] καταπτόησης του αντιπάλου με ενέργειες που αποσκοπούν στην ψυχολογική εξουδετέρωσή του<br />ιβ) «[[ατομικός]] [[πόλεμος]]» — [[μορφή]] πολέμου [[κατά]] την οποία χρησιμοποιούνται και πυρηνικά όπλα<br />ιγ) «[[βιολογικός]] [[πόλεμος]]» ή «[[χημικός]] [[πόλεμος]]» — [[μορφή]] πολέμου [[κατά]] την οποία γίνεται [[χρήση]] βιολογικών ή χημικών όπλων<br />ιδ) «[[ηλεκτρονικός]] [[πόλεμος]]» [[χαρακτηρισμός]] του συνόλου τών μεθόδων που εφαρμόζουν οι ένοπλες δυνάμεις για [[εξουδετέρωση]] ή περιορισμό της αποτελεσματικότητας του ραδιοηλεκτρικού εξοπλισμού του αντιπάλου<br />ιε) «[[πόλεμος]] τών κυμάτων» — η υπό [[κλίμα]] ψυχρού πολέμου, ανταγωνισμών ή διεθνούς έντασης, [[συστηματική]] [[χρήση]] από τα αντίπαλα μέρη τών ραδιοφωνικών εκπομπών και της τηλεόρασης ως μέσων προπαγάνδας για [[κάμψη]] του ηθικού ενός λαού<br />ιστ) «[[οικονομικός]] [[πόλεμος]]» — η [[χρησιμοποίηση]] από μία [[κυβέρνηση]] οικονομικών μέτρων σε διεθνή [[διαμάχη]]<br />ιζ) «[[ψυχολογικός]] [[πόλεμος]]» — [[συστηματική]] [[χρήση]] διαφόρων μέτρων και μέσων που αποσκοπούν στον επηρεασμό της γνώμης ή συμπεριφοράς του πληθυσμού ή στρατού της αντίπαλης χώρας με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασθενίσει ή να παραλύσει ή να συντριβεί το μαχητικό του [[φρόνημα]]<br />ιη) «[[ιερός]] [[πόλεμος]]» — [[πόλεμος]] που διεξάγεται για θρησκευτικούς λόγους<br />ιθ) «[[υπονομευτικός]] [[πόλεμος]]» ή «[[ανατρεπτικός]] [[πόλεμος]]» — προμελετημένη [[ενέργεια]] που κατευθύνεται [[εναντίον]] τών αρχών μιας χώρας από μυστικές οργανώσεις με σκοπό την [[εξάρθρωση]] και [[ανατροπή]] τους<br />κ) «[[ολοκληρωτικός]] [[πόλεμος]]» — [[μορφή]] πολέμου που επινοήθηκε από τους Γερμανούς, έχει τις ρίζες της στις αντιλήψεις του στρατηγού Κλάουζεβιτς και αποσκοπεί στην ολοκληρωτική [[εξόντωση]] του αντιπάλου<br />κα) «υλικό πολέμου» — ο [[εξοπλισμός]] και τα [[κάθε]] είδους εφόδια που χρησιμοποιεί ο [[στρατός]] [[καθώς]] και τα υλικά και τα εργαλεία που απαιτούνται για τη [[συντήρηση]] και [[επισκευή]] τους<br />κβ) «Ανώτερη Σχολή Πολέμου» (ΑΣΠ)<br />ανώτερη στρατιωτική [[σχολή]] στην οποία μετεκπαιδεύονται αξιωματικοί του στρατού ξηράς<br />κγ) «Θρησκευτικοί Πόλεμοι» — πολυαίμακτες συγκρούσεις [[ανάμεσα]] στους Καθολικούς και στους Καλβινιστές στη Γαλλία από το 1562 ώς το 1598, που τερματίστηκαν με το [[διάταγμα]] της Νάντης, 13 Απριλίου 1598, και τη [[συνθήκη]] ειρήνης της Βερβέν, 2 Μαΐου 1598<br />κδ) «Επταετής Πόλεμος» — ευρωπαϊκή [[σύγκρουση]] η οποία από το 1756 ώς το 1763 έφερε σε [[αντιπαράθεση]] την Αγγλία και την Πρωσία από τη μια [[πλευρά]] και τη Γαλλία, την Αυστρία, τη Ρωσία, τη Σουηδία, την Ισπανία και τους Γερμανούς [[πρίγκιπες]] από την [[άλλη]]<br />κε) «Βαλκανικοί Πόλεμοι» — δύο πόλεμοι που διεξήχθησαν στα Βαλκάνια [[κατά]] την περίοδο 1912-1913, ο [[πρώτος]] [[μεταξύ]] της Ελλάδας και τών συμμάχων της Σερβίας, Βουλγαρίας και Μαυροβουνίου, αφ’ ενός, και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφ' ετέρου, από τις 30 Σεπτεμβρίου 1912 ώς τις 17 Μαΐου 1913, και ο [[δεύτερος]] [[μεταξύ]] Ελλάδας και τών συμμάχων της Σερβίας, Μαυροβουνίου και, αργότερα, Ρουμανίας, αφ' ενός, και της Βουλγαρίας, αφ’ ετέρου, από τις 16 Ιουνίου 1913 ώς τις 10 Αυγούστου 1913, πόλεμοι [[μετά]] τους οποίους το μεγαλύτερο [[μέρος]] της ευρωπαϊκής Τουρκίας περιήλθε στα βαλκανικά κράτη και τα [[σύνορα]] της Ελλάδας επεκτάθηκαν ώς τον ποταμό Νέστο, ενώ ο [[πληθυσμός]] της υπερδιπλασιάστηκε και έφτασε τα 5,5 εκατομμύρια<br />κστ) «Α' Παγκόσμιος Πόλεμος» — η πρώτη από τις δύο μεγάλες παγκόσμιες συρράξεις, που έγινε στο [[διάστημα]] 1914-1918 και [[κατά]] την οποία αντιπαρατάχθηκαν η Γερμανία, η Αυστρο-Ουγγαρία και η Τουρκία, αφ' ενός, [[προς]] τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ την Κίνα και [[πλήθος]] άλλα μικρότερα κράτη, [[μεταξύ]] τών οποίων και την [[Ελλάδα]], αφ' ετέρου, και η οποία έληξε με τη [[συντριβή]] της Γερμανίας και τών συμμάχων της, με την [[πτώση]] τών τεσσάρων μεγάλων αυτοκρατορικών δυναστειών, [[δηλαδή]] της Γερμανίας, της Αυστρο-Ουγγαρίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας, [[καθώς]] και με την [[κήρυξη]] της Οκτωβριανής Επανάστασης τών Μπολσεβίκων στη Ρωσία<br />κζ) «Β' Παγκόσμιος Πόλεμος» — η μεγαλύτερη ώς τα [[σήμερα]] και στην [[κυριολεξία]] παγκόσμια [[σύρραξη]] στον πλανήτη μας, που άρχισε το 1939, έληξε το 1945 και αντιπαρέταξε τις δυνάμεις του «Άξονα», [[δηλαδή]] τη χιτλερική Γερμανία, τη φασιστική Ιταλία, τη στρατοκρατούμενη Ιαπωνία και τους μικρότερους δορυφόρους του, αφ' ενός, και τις δυνάμεις τών Συμμάχων, [[δηλαδή]] της Γαλλίας, της Μεγάλης, Βρετανίας, τών ΗΠΑ, της Σοβιετικής Ένωσης, και πολλών άλλων κρατών, [[μεταξύ]] τών οποίων και της Ελλάδας, [[σύρραξη]] που έληξε με τη [[συντριβή]] του Άξονα και την [[άνευ]] όρων [[παράδοση]] τών δυνάμεών του και οδήγησε στη [[διαμόρφωση]] τών πραγμάτων στον σημερινό κόσμο<br />κη) «Ελληνοϊταλικός Πόλεμος» — ο [[πόλεμος]] που κήρυξε στις 28 Οκτωβρίου 1940 η μουσολινική Ιταλία [[εναντίον]] της Ελλάδας από την Αλβανία και που εντάσσεται ως ένα από τα [[σημαντικά]] επεισόδια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, [[γιατί]] η ελληνική [[αντίσταση]], που εξελίχθηκε σε [[αντεπίθεση]] η οποία έφθασε ώς την [[απελευθέρωση]] της Βόρειας Ηπείρου, απασχόλησε σοβαρές δυνάμεις του Άξονα και κάμφθηκε μόνον ύστερα και από την [[επίθεση]] της χιτλερικής Γερμανίας στα βόρεια [[σύνορα]] της Ελλάδας τον Απρίλιο του 1941 και την [[κατάληψη]] της χώρας από τις γερμανικές, ιταλικές και βουλγαρικές δυνάμεις<br />κθ) «Πόλεμος και Ειρήνη» — [[τίτλος]] περίφημου και πασίγνωστου μυθιστορήματος του Λέοντος Τολστόι.<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[πόλεμος]], [[κατά]] την επικρατέστερη [[άποψη]], ανάγεται στην ετεροιωμένη [[βαθμίδα]] της ρίζας του [[πελεμίζω]] με αρχική σημ. «[[κραδαίνω]] το [[δόρυ]]» υπό την [[έννοια]] της διέγερσης, της κίνησης, της ταραχής, της ετοιμασίας για [[επίθεση]], απ' όπου και η σημ. της λ. [[πόλεμος]] «ένοπλη [[σύγκρουση]], [[συμπλοκή]]». Προβλήματα [[ωστόσο]] γεννά η [[παρουσία]] αρκτικού συμφωνικού συμπλέγματος <i>πτ</i>- (<b>πρβλ.</b> [[πόλις]] / [[πτόλις]]) στον επικ. τ. [[πτόλεμος]], στα παράγωγα [[πτολεμίζω]], [[πτολεμιστής]] και στη Μυκηναϊκή (<b>πρβλ.</b> <i>potoremata</i> = <i>Πτολεμᾱτᾱς</i>). Η Μυκηναϊκή [[πρέπει]] να διέθετε [[συλλαβόγραμμα]] <i>pte</i>, το οποίο αναγόταν πιθ. σε [[φώνημα]] του προελληνικού γλωσσικού υποστρώματος. Παρ' όλα αυτά, [[ούτε]] η λ. [[πόλεμος]] / [[πτόλεμος]] [[ούτε]], πολύ περισσότερο, η λ. [[πόλις]] / [[πτόλις]] (<b>βλ. λ.</b> [[πόλη]]) [[πρέπει]] να θεωρηθούν δάνεια του προελληνικού γλωσσικού υποστρώματος και [[μάλλον]] οι τ. με αρκτικό <i>πτ</i>- οφείλονται σε διαφορετική [[προφορά]] του <i>π</i>- υπό την [[επίδραση]] φωνήματος του γλωσσικού υποστρώματος.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[πολεμικός]], [[πολέμιος]], [[πολεμώ]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[πολεμήιος]], [[πολεμόνδε]], [[πολεμώ]] (-<i>όω</i>), [[πολεμώδης]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[πολεμίζω]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[πολεμάρχης]], [[πολέμαρχος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[πολέμαιγις]], [[πολεμαίνετος]], [[πολεμηδόκος]], [[πολεμητόκος]], [[πολεμογράφος]], <i>πολεμο</i>-[[κέλαδος]], [[πολεμόκλονος]], [[πολεμόκραντος]], [[πολεμοποιός]], [[πολεμοτρόφος]], [[πολεμοφθόρος]], [[πολεμοφόνευτος]], [[πολεμόφρων]]<br /><b>μσν.</b><br />[[πολεμοστόλιστος]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[πολεμοχαρής]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[πολεμοκάπηλος]], [[πολεμολογία]], [[πολεμοπαθής]], [[πολεμότρυπα]], [[πολεμεφόδια]] και [[πολεμοφόδια]], [[πολεμόχαρος]]. (Β' συνθετικό) [[απειροπόλεμος]], <i>απ</i>(<i>τ</i>)<i>όλεμος</i>, [[εμπειροπόλεμος]], [[εμπόλεμος]], <i>φιλοπ</i>(<i>τ</i>)<i>όλεμος</i><br /><b>αρχ.</b><br /><i>αρτιπόλεμος</i>, [[βαθυπόλεμος]], [[δυσπόλεμος]], <i>ευπ</i>(<i>τ</i>)<i>όλεμος</i>, [[θρασυπτόλεμος]], [[λιποπτόλεμος]], [[λυσιπόλεμος]], [[μακροπτόλεμος]], [[μεγαλοπόλεμος]], [[μενεπτόλεμος]], [[μισοπόλεμος]], [[φερεπτόλεμος]], [[φυγοπτόλεμος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[ανεμοπόλεμος]], [[ανθοπόλεμος]], [[ανταρτοπόλεμος]], <i>γραφιδοπόλεμος</i>, [[ετοιμοπόλεμος]], [[κλεφτοπόλεμος]], [[μαξιλαροπόλεμος]], [[μεσοπόλεμος]], <i>ναρκοπόλεμος</i>, [[πετροπόλεμος]], <i>σοκολατοπόλεμος</i>, [[συμμοριτοπόλεμος]], [[χαρτοπόλεμος]], [[χιονοπόλεμος]], <i>ψευτοπόλεμος</i>].

}}