συν: Difference between revisions

{{grml

|mltxt=σύν ΝΜΑ, και ξὺν και βοιωτ. τ. [[σούν]] Α<br />(κύρια μονοσύλλαβη [[πρόθεση]], στη νεοελλ. [[κυρίως]] σε [[λόγια]] [[χρήση]], η οποία συντάσσεται με [[δοτική]])<br /><b>1.</b> [[μαζί]], από κοινού (α. «συν γυναιξί και τέκνοις» β. «ἐπαιδεύετο σὺν τῷ ἀδελφῷ», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>2.</b> με τη [[βοήθεια]] (α. «συν Αθηνά και χείρα κίνει», παροιμ.<br />β. «σὺν θεῷ» γ. «θεοῡ σὺν παλάμᾳ», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>3.</b> (για χρονική [[σύμπτωση]] ή [[ακολουθία]]) [[κατά]] τη [[διάρκεια]] ή με την [[παρέλευση]] (α. «συν τω χρόνω» — με την [[παρέλευση]] του χρόνου<br />β. «καὶ ὀρθοδίκαν γᾱς ὀμφαλὸν κελαδήσετ' ἄκρᾳ σὺν [[ἑσπέρα]]», <b>Πίνδ.</b>)<br /><b>4.</b> (για [[δήλωση]] συμφωνίας σε εκφράσεις που ισοδυναμούν με επίρρ.) σύμφωνα με... (α. «συν τω νόμω» — εννόμως<br />β. «σὺν τῷ δικαίῳ και καλῷ», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> «οι συν αυτώ» — οι φίλοι του, οι σύντροφοι ή οι οπαδοί του<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> (στα μαθημ. ως [[σύμβολο]] της πρόσθεσης) και («[[οκτώ]] συν [[δέκα]]»)<br /><b>2.</b> <b>χημ.</b> [[πρόθημα]] που χρησιμοποιείται στη [[στερεοχημεία]] στις περιπτώσεις γεωμετρικής ισομέρειας με την [[ίδια]] [[έννοια]] που χρησιμοποιείται και το [[πρόθημα]] <i>σις</i><br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> «τα συν και τα [[πλην]]» — τα [[υπέρ]] και τα [[κατά]], τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα<br /><b>αρχ.</b><br />Α' (αρχικώς είχε τη [[θέση]] επιρρήματος)<br /><b>1.</b> ταυτοχρόνως («[[οἴκαδε]] νισσόμεθα κενεὰς σὺν χεῑρας ἔχοντες», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>2.</b> [[ωσαύτως]], ομοίως («Δίρκα τε... σὺν τ' Ἀσωπιάδες κόραι», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>3.</b> [[κυρίως]] στην ΠΔ τίθεται [[μεταξύ]] του μεταβατικού ρήματος και της συντακτικής του πτώσης («ἔκτισεν ὁ θεὸς σὺν τὸν οὐρανὸν καὶ σὺν τὴν γῆν», ΠΔ)<br />Β'<br />(ως [[πρόθεση]]) Ι. ΘΕΣΗ: 1. τίθεται [[συνήθως]] [[πριν]] από την [[πτώση]] με την οποία εκφέρεται, μερικές φορές όμως τήν ακολουθεί («εἴ τινά οἱ σὺν μῆτιν ἀμύμονα τεκτήναιτο», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>2.</b> [[συχνά]] τίθεται [[μεταξύ]] του προτασσόμενου επιθέτου και του ουσιαστικού που προσδιορίζεται από αυτό («αὐτῇ σὺν φόρμιγγι», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br />II. ΣΗΜΑΣΙΕΣ: 1. για [[δήλωση]] σύμπραξης, συνεργείας («σύν τινι μάχεσθαι», <b>Ξεν.</b>)<br /><b>2.</b> για [[δήλωση]] του ότι [[κάποιος]] ή [[κάτι]] [[είναι]] [[προικισμένος]] με μία [[ιδιότητα]] («σὺν μεγάλῃ ἀρετῇ ἐκτήσω ἄκοιτιν», <b>Ομ. Οδ.</b>)<br /><b>3.</b> στην [[περίπτωση]] πραγμάτων που λαμβάνονται [[μαζί]] και ανήκουν σε κάποιον ή βρίσκονται υπό την [[κατοχή]] ή τη [[διακυβέρνηση]] κάποιου («σὺν ἵπποισιν καὶ ὄχεσφιν», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>4.</b> για [[δήλωση]] του οργάνου με το οποίο γίνεται [[κάτι]] («πλοῡτον ἐκτήσω ξὺν αἰχμῇ», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>5.</b> για [[δήλωση]] τρόπου με [[έκφραση]] η οποία ισοδυναμεί με [[τροπικό]] [[επίρρημα]] (α. «σὺν τύχῃ» — [[τυχαίως]], <b>Αισχύλ.</b><br />β. «σὺν τάχει» — [[ταχέως]], <b>Σοφ.</b>)<br /><b>6.</b> για [[δήλωση]] συνοδείας όσον αφορά πράγματα, καταστάσεις ή συνεργούσες περιστάσεις («ἐλθὼν δ' [[ἐξαπίνης]] [[ἄνεμος]] σὺν λαίλαπι [[πολλῇ]]», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>7.</b> για [[δήλωση]] αναγκαίας σχέσης ή ακολουθίας, δηλ. αναγκαίων επενεργειών ή αποτελεσμάτων («δημοσίῳ σὺν κακῷ» — ώστε το [[αποτέλεσμα]] να [[είναι]] η [[βλάβη]] όλου του λαού, <b>Θέογν.</b>)<br /><b>8.</b> <b>φρ.</b> α) «σὺν θεῷ [[λέγω]]» — [[μιλώ]] με θεϊκή [[έμπνευση]] (<b>Ηρόδ.</b>)<br />β) «σύν τινι [[εἰμί]]» ή «σύν τινι [[γίγνομαι]]» — [[είμαι]] με το [[μέρος]] κάποιου (<b>Ξεν.</b>).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Η [[πρόθεση]] <i>σύν</i> / <i>ξύν</i> θα μπορούσε να συνδεθεί με το ρ. <i>ξύω</i> με τη σημ. «[[άπτομαι]], [[αγγίζω]], [[έρχομαι]] [[κοντά]]» (<b>πρβλ.</b> και τα λιθουαν. <i>su</i> «[[μαζί]]» και αρχ. σλαβ. <i>sŭ</i>). Αρχικός [[είναι]] ο τ. <i>ξύν</i>, όπως αποδεικνύει το μυκην. <i>ku</i>-<i>su</i>, ενώ ο τ. <i>σύν</i> έχει σχηματιστεί με σίγηση του αρκτικού ουρανικού. Στην ιων.-αττ. χρησιμοποιείται ο τ. <i>σύν</i>. Ο [[Θουκυδίδης]], [[ωστόσο]], χρησιμοποιεί τον τ. <i>ξύν</i>. Το τελικό -ν, εξάλλου, του τ. [[είναι]], πιθανότατα, δευτερογενές (<b>βλ. λ.</b> [[μεταξύ]]). Ο τ. <i>σύν</i> αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως [[επίρρημα]] με σημ. «ταυτόχρονα, ομοίως». Η [[πρόθεση]] <i>σύν</i>, [[τέλος]], χρησιμοποιείται ως α' συνθετικό σε μεγάλο αριθμό συνθέτων όλων τών περιόδων της Ελληνικής (<b>βλ. λ.</b> <i>συν</i>-)].

}}