παῖς: Difference between revisions

|mltxt=ο, η (ΑΜ παῑς, παιδός, Α και παῑς και πάϊς)<br /><b>1.</b> [[ανήλικος]] [[άνθρωπος]], [[παιδί]]<br /><b>2.</b> [[γόνος]], [[τέκνο]], [[αγόρι]] ή [[κορίτσι]] («γενομένων δὲ παίδων ἀρρένων καὶ θηλειῶν», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[νεαρός]], [[νεανίας]] («ὣς τε γὰρ ἦ παῑδες νεαροὶ χῆραί τε γυναῑκες», <b>Ομ. Ιλ.</b>)<br /><b>2.</b> [[δούλος]] ή [[δούλη]] νεαρής ηλικίας («τίς [[ἔνδον]], ὦ παῑ, παῑ μάλ' [[αὖθις]] ἐν δόμοις;», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>3.</b> <b>στον πληθ.</b> <i>oἱ παῑδες</i><br />(<b>με περιλπτ. σημ.</b>) [[πλήρωμα]] πλοίου<br /><b>4.</b> <b>το αρσ. ως ουσ.</b> <i>ὁ παῑς</i><br />[[θετός]] [[γιος]]<br /><b>5.</b> <b>φρ.</b> α) «οἱ Λυδών παῑδες» — τα [[παιδιά]] τών Λυδών, δηλ. οι Λυδοί<br />β) «παῑδες Ἑλλήνων» — οι Έλληνες<br />γ) «οἱ παῑδες τοῡ Ἀσκληπιοῡ» — οι γιατροί<br />δ) «οἱ ζωγράφων παῑδες» — οι ζωγράφοι<br />ε) «ῥητόρων παῑδες» — οι ρήτορες<br />στ) «ἀμπέλου παῑς»<br /><b>μτφ.</b> ο [[οίνος]], το [[κρασί]]<br />ζ) «ἐκ παιδὸς» ή «ἐκ παίδων» — από την παιδική [[ηλικία]]<br />η) «ἐν παισὶ» — στην παιδική [[ηλικία]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[παῖς]] εντάσσεται σε μια [[οικογένεια]] τύπων που ανάγονται στην ΙΕ [[ρίζα]] <i>pew</i>- / <i>pow</i>- με σημ. «[[λίγος]], [[μικρός]]». Τη μηδενισμένη [[βαθμίδα]] της ρίζας <i>pu</i>- με [[επίθημα]] -<i>tlo</i>- εμφανίζουν τα: αρχ. ινδ. <i>putra</i>- «[[υιός]], [[αγόρι]]», αβεστ. <i>puθra</i> και οσκ. <i>puklum</i>. Στη μηδενισμένη [[επίσης]] [[βαθμίδα]] της ρίζας ανάγεται και το λατ. <i>pu</i>-<i>er</i> «[[παιδί]]» (σχηματισμένο [[κατά]] τα <i>gener</i>, <i>socer</i>). Οι υπόλοιποι τ. εμφανίζουν [[ωστόσο]] δυσερμήνευτο φωνηεντισμό -<i>α</i>- (<b>πρβλ.</b> λατ. <i>pau</i>-<i>per</i> «[[φτωχός]]» και paucus «[[λίγος]]», γοτθ. <i>faw</i>-<i>ai</i> «[[λίγα]]», αρχ. άνω γερμ. <i>fao</i>, <i>f</i><i>ō</i>). Στην [[κατηγορία]] αυτή τών τ. με φωνηεντισμό -<i>α</i>- εντάσσονται και οι ελλ. κυπρ. τ. [[παῖς]] (<b>πρβλ.</b> <i>ΦιλοπαFος</i>) και <i>πᾶς</i> (<b>πρβλ.</b> <i>δίπας</i>). Οι τ. [[παῖς]] / <i>πάϊς</i>, <i>παιδός</i> έχουν σχηματιστεί από θ. <i>παυ</i>- / <i>παF</i>- με [[επίθημα]] -<i>ιδ</i>-<i>ς</i>. Σε θ. <i>παυ</i>- [[επίσης]] ανάγεται και το επίθ. [[παῦρος]] «[[μικρός]]» (<b>πρβλ.</b> λατ. <i>parvus</i>). Η λ. [[παῖς]] ενώ αρχικά αναφερόταν και στο [[αγόρι]] και στο [[κορίτσι]] διαλεκτικά ήδη από τους αρχαίους χρόνους περιορίστηκε στη [[δήλωση]] αποκλειστικά του αγοριού.<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[παιδάκι]](<i>ον</i>), [[παιδάριο]](<i>ν</i>), [[παιδεύω]], [[παιδί]](<i>ον</i>), [[παιδιά]], [[παιδιακός]], [[παιδικός]], [[παιδίσκη]], [[παίζω]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[παίδειος]], [[παιδία]], <i>παδιστί</i>, [[παιδόθεν]], [[παιδοσύνη]], [[παίδωσις]], [[πάϊλλος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[παιδνός]], [[παιδούς]]<br /><b>μσν.</b><br />[[παιδοπούλα]], [[παιδύλλιον]]<br /><b>μσν.- νεοελλ.</b><br />[[παιδόπουλο]](<i>ν</i>)<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[παιδισμός]], [[παιδούλα]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[παιδαγωγός]], [[παιδεραστής]], [[παιδοκόμος]], [[παιδοκτόνος]], [[παιδολογία]], [[παιδονόμος]], [[παιδοτρόφος]], [[παιδοφόνος]], [[παιδοφύλαξ]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[παιδάδελφος]], [[παιδέρως]], [[παιδοβόρος]], [[παιδοβοσκός]], [[παιδόβρωτος]], [[παιδογόνος]], [[παιδοκόραξ]], [[παιδοκράτωρ]], [[παιδολετήρ]], [[παιδολέτωρ]], [[παιδολυμάς]], [[παιδομαθής]], [[παιδομανής]], [[παιδόπαις]], [[παιδοπίπης]], [[παιδοποιός]], [[παιδοπόρος]], [[παιδοτέκνωσις]], [[παιδοτρίβης]], [[παιδότριψ]], [[παιδότρωτος]], [[παιδοφάγος]], [[παιδοφθόρος]], [[παιδοφίλης]], [[παιδόφιλος]], [[παιδοφονεύς]], [[παιδοφορώ]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[παιδοσπόρος]], [[παιδοσφαγία]], [[παιδοτόκος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[παιδοβρώς]], [[παιδογραφία]], [[παιδοδιδάσκαλος]], [[παιδοθετώ]], [[παιδοκλέπτης]], [[παιδομήτωρ]], [[παιδομιξία]], [[παιδοπνίκτρια]], [[παιδοτριβή]], [[παιδουργός]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[παιδίατρος]], [[παιδογαμία]], [[παιδόγγονα]], [[παιδογένεση]], [[παιδογεννώ]], <i>παιδοδοντική</i>, [[παιδόλογο]], [[παιδομάζωμα]], [[παιδομετρία]], [[παιδομορφισμός]], [[παιδόπολη]], [[παιδότοπος]], [[παιδοχειρουργός]], [[παιδοψυχίατρος]], [[παιδοψυχολόγος]]. (Β' συνθετικό) [[άπαις]], [[παλίμπαις]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[αγλαόπαις]], <i>αδελφόπαις</i>, [[αείπαις]], <i>ανδρόπαις</i>, [[αντίπαις]], <i>απαλόπαις</i>, [[αρρενόπαις]], <i>αρτίπαις</i>, [[αυτόπαις]], [[βοτρυόπαις]], [[βούπαις]], [[γλυκύπαις]], [[δειρόπαις]], [[δίπαις]], [[δρυψόπαις]], [[δύσπαις]], [[δωδεκάπαις]], <i>ελευθερόπαις</i>, [[έμπαις]], [[εύπαις]], [[ευφιλόπαις]], [[θαλασσόπαις]], [[θεόπαις]], [[θηλύπαις]], [[ισόπαις]], [[καλλίπαις]], [[κατάπαις]], [[κλυτόπαις]], [[λαόπαις]], [[λιπόπαις]], [[μελλόπαις]], [[μισόπαις]], [[μονόπαις]], [[οβριμόπαις]], [[ολιγόπαις]], [[ομόπαις]], [[ορνιθόπαις]], [[ουρανόπαις]], [[παιδόπαις]], <i>πάμπαις</i>, <i>πάνπαις</i>, [[πεντηκοντάπαις]], [[πολύπαις]], [[πρατόπαις]], [[πρόπαις]], [[πυρίπαις]], [[τρίπαις]], [[φιλοβούπαις]], [[φιλόπαις]], [[χθονόπαις]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><i>αγροτόπαις</i>, <i>αλητόπαις</i>, [[βασιλόπαις]], [[γυμνασιόπαις]], [[ναυτόπαις]]].