εὐγενής: Difference between revisions

|Definition=εὐγενές, in Hom. [[εὐηγενής]] ([[quod vide|q.v.]]), and in ''h.Ven.''94 [[ἠϋγενής]]: ([[γένος]]):—<br><span class="bld">A</span> [[well-born]], [[Aeschylus|A.]]''[[The Persians|Pers.]]''704 (troch.), [[Sophocles|S.]]''[[Oedipus Coloneus|OC]]''728, etc.; εὐ. [[δόμος]] [[Euripides|E.]]''[[Ion]]''1540; [[τὸ μὲν ἐστίχθαι εὐγενὲς κέκριται]] = [[being tattooed is esteemed a mark of nobility]], [[Herodotus|Hdt.]] 5.6.<br><span class="bld">2</span> in Trag. etc. with the connotation [[noble-minded]], [[generous]] (more prop. [[γενναῖος]], cf. Arist.''Rh.''1390b22), [[Sophocles|S.]]''[[Antigone|Ant.]]''38, ''Ph.''874, etc.; διαφέρει φύσις γενναίου σκύλακος… νεανίσκου εὐ. [[Plato|Pl.]]''[[Republic|R.]]'' 375a.<br><span class="bld">3</span> of animals, [[high-bred]], [[ἵππος]] Thgn.184, S.''El.''25; λέων [[Aeschylus|A.]]''[[Agamemnon|Ag.]]''1259; ὄρνιθες Plb.1.58.7; of plants, [[of a good sort]], Ael.''VH''2.14; ῥόαι Eriph. 2.11; πυροί Gal.11.120; βλαστοί ''Gp.''5.37.2: so in Comp., Eub.44; φλέβες καὶ ἶνες [[Theophrastus|Thphr.]] ''[[Historia Plantarum|HP]]'' 5.1.7 (s.v.l., cf. [[εὐτενής]]); χαλκός [[Sophocles|S.]]''[[Fragments|Fr.]]''864 ([[varia lectio|v.l.]]): metaph., of a wife, ὥσπερ εὐγενῆ χώραν ἐντεκνώσασθαι παρασχεῖν Plu.''Cat.Mi.''25.<br><span class="bld">4</span> of outward form, [[noble]], [[δέρη]], [[πρόσωπον]], E. ''Hel.''136, ''Med.''1072; of style, τὸ εὐ. τῆς λέξεως Ael.NA Epil.; εὐ. ῥυθμοί [[Dionysius of Halicarnassus|D.H.]]''[[De Compositione Verborum|Comp.]]''18.<br><span class="bld">II</span> Adv. [[εὐγενῶς]] = [[nobly]], [[bravely]], κατθανοῦμεν E.''Cyc.''201, cf. ''Tr.''727; εὐτυχεῖν Plu.2.7f.

|ptext=[[https://www.translatum.gr/images/pape/pape-01-1059.png Seite 1059]] ές, wohlgeboren, von edler Abkunft, Geburt, Aesch. Spt. 391; εὐγενὲς γύναι Pers. 690; λέοντος εὐγενοῦς [[ἀπουσία]] Ag. 1232; Soph., wo Kreon die Athener anredet, χθονὸς τῆσδ' εὐγενεῖς οἰκήτορες, O. C. 732, die als Autochthonen edler Abkunft sich rühmen; auch [[ἵππος]] [[εὐγενής]], El. 25; Eur. oft, auch εὐγενὴς [[δόμος]], Ion 1540; ἀπ' εὐγενοῦς ῥίζης I. T. 609; übertr. auf das edle Aeußere, εὐγενῆ παρθένον [[εἶδος]] Hel. 10; [[δέρη]], [[παρηΐς]], 136 Ion 242; [[πρόσωπον]] εὐγενὲς τέκνων Med. 1072; Her. 5, 6. – Arist. unterscheidet A. H. 1, 1 wie rhet. 2, 15 εὐγενὲς τὸ ἐξ ἀγαθοῦ γένους, κατὰ τὴν τοῦ γένους ἀρετήν von γενναῖον, τὸ μὴ ἐξιστάμενον ἐκ τῆς αὑτοῦ φύσεως. – Von Tieren u. Pflanzen, von guter Race, guter Art, Arist. H. A. 1, 8; Ael. V. H. 2, 14 u. A.; [[χώρα]], Plut. Cat. min. 25; Soph. frg. 713 sagt vom Monde [[ὅταν]] περ αὑτῆς εὐγενεστάτη φανῇ, d. i. beim Vollmonde. – Übertr., edelgesinnt, hochsinnig, eine Gesinnung, wie sie der von edler Geburt haben muß, κατὰ μεταφορὰν μεγαλοπρεπὴς καὶ [[γενναῖος]], Arist. rhet. 2, 15; [[φύσις]] Soph. Phil. 862; εἴτ' εὐγενὴς πέφυκας εἴτ' ἐσθλῶν κακή Ant. 38; Eur. u. in Prosa; Beschäftigungen, die des Edlen würdig sind, Aesch. u. A., <span class="ggns">Gegensatz</span> [[ἀγεννής]]. Auch von der Sprache u. dem Styl, D. Hal. u. a. Sp.

|elrutext='''εὐγενής:''' эп. [[εὐηγενής]] 2<br /><b class="num">1</b> [[славного происхождения]], [[родовитый]], [[знатный]] ([[ἄνδρες]], [[ῥίζα]], [[δόμος]] Eur.; [[γυνή]] Aesch., Plut.): τὸ ἐστίχθαι εὐγενὲς κέκριται Her. татуировка считается (у фракийцев) признаком знатности;<br /><b class="num">2</b> [[благородный]], [[возвышенный]] ([[φύσις]] Soph.; [[παιδεία]] Plut.);<br /><b class="num">3</b> [[хорошей породы]], [[породистый]] ([[λέων]] Aesch.; [[ἵππος]] Soph.; [[ζῷον]] Arst.; ὄρνιθες Polyb.);<br /><b class="num">4</b> [[отличный]], [[плодородный]] ([[χώρα]] Plut.);<br /><b class="num">5</b> [[красивый]], [[прекрасный]] ([[πρόσωπον]] Eur.).

|lstext='''εὐγενής''': -ές, παρ’ Ὁμ. [[εὐηγενής]], (ὃ ἴδε), καὶ ἐν Ὁμ. Ὕμν. εἰς Ἀφρ. 94 ἐϋγενής, (γένος) ἐκ καλοῦ γένους, ἐξ εὐγενοῦς γενεᾶς, ὑψηλῆς καταγωγῆς, [[εὐγενής]], Λατ. generosus, Αἰσχύλ. Πέρσ. 704· τὸ μὲν ἐστίχθαι εὐγενές, τὸ νὰ εἶναί τις ἐστιγμένος θεωρεῖται ὡς [[σημεῖον]] εὐγενείας, Ἡρόδ. 5. 6. 2) παρὰ τοῖς Τραγ. ἡ [[ἔννοια]] αὕτη σχετίζεται μετὰ τῆς ἐννοίας ὑψηλοῦ καὶ γενναίου φρονήματος, ὡς ἐν Σοφ. Ἀντ. 38, Φιλ. 874, κτλ.· διαφέρει [[φύσις]] γενναίου σκύλακος... νεανίσκου εὐγενοῦς Πλάτ. Πολ. 375 Α· - ἀλλ’ ἡ [[ἔννοια]] αὕτη [[κυρίως]] ἀνήκει εἰς τὸ [[γενναῖος]], Ἀριστ. Ρητ. 2. 15, 3, π. τὰ Ζ. Ἱστ. 1. 1. 32. 3) ἐπὶ ζῴων, καλοῦ γένους, [[εὐγενής]], [[γενναῖος]], [[ἵππος]] Θέογν. 184, Σοφ. Ἠλ. 25· [[λέων]] Αἰσχύλ. Ἀγ. 1259· ὄρνιθες Πολύβ. 1. 58, 7· ἐπὶ φυτῶν, καλοῦ εἴδους, Αἰλ. Ποικ. Ἱστ. 2. 14, Γαλην.· ἐπὶ χώρας, [[εὔφορος]] [[γόνιμος]], Πλουτ. Κάτων Νεώτ. 25· φλέβες καὶ ἶνες Θεοφρ. π. Φυτ. Ἱστ. 5. 1, 7. 4) ἐπὶ ἐξωτερικῆς μορφῆς, [[ἔξοχος]], [[ὅταν]] εὐγενεστάτη φανῇ (δηλ. ἡ [[σελήνη]]) Σοφ. Ἀποσπ. 713· [[παρθένος]] εὐγενὴς [[εἶδος]] Εὐριπ. Ἑλ. 10· εὐγ. [[πρόσωπον]], παρηΐς, κτλ. ὁ αὐτ. ἐπὶ ὕφους. τὸ εὐγ. τῆς λέξεως Αἰλ. π. Ζ. ἐν τέλει ΙΙ. Ἐπίρρ. -νῶς, ὡς καὶ νῦν, Εὐρ. Κύκλ. 201· γενναίως, μετὰ γενναιότητος, ὁ αὐτ. ἐν Τρῳ. 729.

|txtha=ἐυγενες (from εὖ and [[γένος]]);<br /><b class="num">1.</b> [[well-born]], of [[noble]] [[race]]: [[noble]]-[[minded]]: comparitive ἐυγενεστερος, Sept.; [[often]] in Greek writings from [[Aristophanes]] and Tragg. down.)

|mltxt=-ές (ΑΜ [[εὐγενής]], -ές, Α [[εὐηγενής]], -ὲς και ἠϋγενής, -ές)<br /><b>1.</b> αυτός που κατάγεται από καλή, αρχοντική [[γενιά]]<br /><b>2.</b> (για ζώα) αυτός που προέρχεται από καλή [[ράτσα]] («εὐγενὴς [[λέων]]», <b>Αισχύλ.</b>)<br /><b>3.</b> (για φυτά) εκλεκτής ποιότητας («εὐγενεῖς κλάδοι», Αιλ.)<br /><b>4.</b> φρ. «ευγενή μέταλλα» τα πολύτιμα μέταλλα: [[χρυσός]], [[πλατίνα]] και [[άργυρος]]<br /><b>5.</b> (για εξωτερική [[μορφή]]) [[αρχοντικός]], [[έξοχος]] («εὐγενὲς [[πρόσωπον]]», <b>Ευρ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>φρ.</b> «ευγενή [[αέρια]]» — το αργόν, το ήλιον κ.ά. [[αέρια]] τα οποία παρουσιάζουν χημική [[αδράνεια]]<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br />ο [[λεπτός]] στους τρόπους ή στη [[συμπεριφορά]], ο [[ευγενικός]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> [[γενναίος]]<br /><b>2.</b> όμορφος, [[κομψός]]<br /><b>3.</b> (ως τιμητική [[προσφώνηση]]) <b>φρ.</b> «κυρὰ χαρίτων, εὐγενὴς [[βασίλισσα]] Ροδάμνη»<br /><b>4.</b> <b>το αρσ. ως ουσ.</b> ὁ [[εὐγενής]]<br />α) ο εκ γενετής [[ελεύθερος]]<br />β) ο [[άρχοντας]]<br /><b>5.</b> <b>το ουδ. ως ουσ.</b> <i>τὸ εὐγενές</i><br />η [[γενναιότητα]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> ο [[υψηλόφρων]], ο [[γενναιόφρων]] («εἴτ' εὐγενὴς πέφυκας εἴτ' ἐσθλῶν κακή», <b>Σοφ.</b>)<br /><b>2.</b> (για σύζυγο) [[γόνιμος]] («[[ὥσπερ]] εὐγενῆ χώραν ἐκτεκνώσασθαι παρασχεῖν», <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>3.</b> (για ύφος) [[μεγαλοπρεπής]] («τὸ εὐγενὲς τῆς λέξεως», Αιλ.).<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> <span style="color: red;"><</span> <i>ευ</i> <span style="color: red;">+</span> -<i>γενής</i> (<span style="color: red;"><</span> [[γένος]]), [[πρβλ]]. [[αγενής]], [[συγγενής]]. Η αρχ. [[σημασία]] της λ. ήταν «αυτός που κατάγεται από καλή [[γενιά]]» και, συνεκδοχικά, ο «[[γενναιόφρων]]». Η [[σημασία]] «[[γενναίος]]» διατηρήθηκε και στη μεσαιωνική Ελληνική, αργότερα όμως μετέπεσε στη [[σημασία]] «όμορφος» και, στη [[συνέχεια]], περιορίστηκε στο να δηλώνει «την καλή [[συμπεριφορά]], τους καλούς τρόπους». Με τη [[σημασία]] αυτή χρησιμοποιείται στη Νέα Ελληνική και το επίθ. [[ευγενικός]]. Στο [[ζεύγος]] [[ευγενής]]-[[ευγενικός]] ο [[λόγιος]] τ. [[ευγενής]] αναφέρεται και στην καλή [[καταγωγή]], ενώ ο [[νεώτερος]] τ. [[ευγενικός]] δηλώνει μόνο αυτόν που συμπεριφέρεται με καλό τρόπο. Παράλληλη με τη λ. [[ευγενής]] σημασιολογική [[εξέλιξη]] παρουσιάζει και το αντίθετό της [[αγενής]], που ξεκινώντας από τη [[σημασία]] «αυτός που κατάγεται από ταπεινή [[οικογένεια]]» κατέληξε στη [[σημασία]] «αυτός που δεν έχει καλούς τρόπους»].