αρπάζω: Difference between revisions

|mltxt=και [[αρπάχνω]] (AM [[ἁρπάζω]])<br /><b>1.</b> [[παίρνω]] ή [[πιάνω]] [[κάτι]] στα χέρια μου [[γρήγορα]] και ορμητικά («άρπαξε το όπλο και πυροβόλησε» — πρβλ. «ἁρπάσσω τα ὅπλα», <b>Ξεν.</b><br />«άρπαξε ο [[λύκος]] το [[πρόβατο]]»)<br /><b>2.</b> [[αποσπώ]] ή [[παίρνω]] [[μαζί]] μου με τη βία («αρπάξανε μια [[κοπέλα]]» — πρβλ. «ὅτε σε πρῶτον Λακεδαίμονος ἐξ ἐρατεινῆς ἒπλεον ἁρπάσας» — όταν σε άρπαξα απ' την όμορφη Λακεδαίμονα, Όμ.)<br /><b>3.</b> (για άνεμο) [[αναρπάζω]], [[παρασύρω]] («μου [[άρπαξ]]' ο [[αέρας]] το [[καπέλο]]» — πρβλ. «ἁρπασθεὶς ὑπὸ τοῦ ἀνέμου», <b>Θουκ.</b>)<br /><b>4.</b> [[παίρνω]] κάποιον λόγο ή κάποια [[σκέψη]], [[προλαβαίνω]] και λέω [[κάτι]] [[πρώτος]] («τ' άρπαξες απ' το [[στόμα]] μου» — πρβλ. «Αἰσχύλος ἥρπασε τὸ ἐγὼ φράσω» — ο Αισχύλος άρπαξε, πρόλαβε και έγραψε αυτό που θα διηγηθώ, <b>Ηρόδ.</b>)<br /><b>5.</b> [[αντιλαμβάνομαι]], [[κατανοώ]] [[γρήγορα]], έχω [[ταχεία]] [[αντίληψη]] («ό,τι ακούσει το αρπάζει [[αμέσως]]»<br />«ό,τι αρπάξει το [[μάτι]] της το φτιάχνει το [[χέρι]] της» — πρβλ. «ἁρπάσας οὖν τὸ αἰνιχθὲν ἐκεῑνος» — [[αφού]] κατάλαβε [[αμέσως]] [[εκείνος]] τον υπαινιγμό, <b>Πλούτ.</b>)<br /><b>6.</b> [[παίρνω]] με τη βία, [[κλέβω]] ή [[λεηλατώ]] («άρπαξε να φας και κλέψε να 'χεις» — πρβλ. «ὁκὴ 'πιώρκεις ἡρπακὼς», <b>Αριστοφ.</b>)<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> προσβάλλομαι από [[αρρώστια]] («την άρπαξα τη [[γρίπη]]»)<br /><b>2.</b> [[πιάνω]] [[γρήγορα]] ή [[ξαφνικά]]<br /><b>3.</b> <b>φρ.</b> α) «[[άρπα]] τον ένα και χτύπα τον [[άλλο]]» — ο [[ένας]] [[είναι]] [[χειρότερος]] απ' τον [[άλλο]], [[είναι]] [[εξίσου]] κακοί και οι δύο<br />β) «άρπαξε [[φωτιά]] το [[σπίτι]], το [[μπαρούτι]], το [[φουστάνι]] κ.λπ.» (για ξαφνική [[ανάφλεξη]])<br />γ) «της άρπαξε ένα [[φιλί]]» — τη φίλησε [[ξαφνικά]]<br /><b>4.</b> (με άσεμνη [[σημασία]]) «τον αρπάζει» ή «τον άρπαξε» (για σαρκική [[σχέση]])<br /><b>5.</b> [[καίω]] εξωτερικά, [[καψαλίζω]]<br />α) <b>(μτβ.)</b> «τ' άρπαξε ο [[φούρνος]] τα ψωμιά» <br />β) <b>(αμτβ.)</b> «άρπαξε το βραστό» — τσίκνισε<br /><b>6.</b> (-ομαι) α) οργίζομαι, με πιάνει ξαφνική [[οργή]] («μην αρπάζεσαι τόσο εύκολα»)<br />6) συμπλέκομαι, [[έρχομαι]] στα χέρια («αρπάχτήκανε [[πάλι]]» — δέρνονται, μαλώνουν)<br /><b>αρχ.</b><br />[[καταβάλλω]], [[κυριεύω]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Αβέβαιης ετυμολ. Ο τ. [[αρπάζω]] πιθ. <span style="color: red;"><</span> [[ρίζα]] <i>άρπ</i>- (πρβλ. [[άρπη]]) παρεκτεταμένη σε -<i>άζω</i>, ενώ η [[υπόθεση]] [[κατά]] την οποία το ρ. [[αρπάζω]] αποτελεί παράγωγο ονόματος με λαρυγγικό θ. <i>αρπαγ</i>-δεν [[είναι]] ικανοποιητική. Κατ' [[άλλη]] [[άποψη]], από αρχική [[ρίζα]] <i>rep</i>- (πρβλ. [[ερέπτομαι]], λατ. <i>rapio</i> «[[αρπάζω]]») > <i>αρέπ</i>- > ρ. <i>αρέπω</i> > <i>αρεπάζω</i> (πρβλ. [[αλύσκω]] -[[αλυσκάζω]]) > [[αρπάζω]] (με [[συγκοπή]]) > [[αρπάζω]] (με [[δασύτητα]] [[κατά]] τα <i>αιρέω</i>, <i>είλον</i> <b>κ.λπ.</b>), ενώ άλλοι ανάγουν τον τ. σε [[ρίζα]] <i>serp</i>- <span style="color: red;"><</span> [[ρίζα]] <i>ser</i>-, με [[παρέκταση]] (πρβλ. λατ. <i>sarpi</i><i>ō</i> και <i>sarp</i><i>ō</i> «[[κλαδεύω]], [[αρπάζω]]»). Ο νεοελλ. τ. [[αρπάχνω]] <span style="color: red;"><</span> (αρχ. αόρ.) <i>ηρπάχθην</i> [[αντί]] <i>ηρπάσθην</i> [[κατά]] τα ρ. σε -<i>νω</i>, ο δε τ. <i>αρπώ</i> <span style="color: red;"><</span> <b>(αόρ.)</b> <i>ήρπασα</i> του [[αρπάζω]] [[κατά]] το [[σχήμα]]: <i>έσπασα</i>-<i>σπω</i>, <i>γέλασα</i>-[[γελώ]] κ.ά. Το ρ. [[αρπάζω]] απαντά ευρύτατα σε όλη τη [[διάρκεια]] της ελληνικής γραμματείας, με βασικές σημασίες «[[αφαιρώ]], [[απάγω]]» ([[γυναίκα]], [[λεία]]), «[[κατάσχω]]» (όπλο), «[[λεηλατώ]]» ([[πόλη]]).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[άρπαγας]] (-<i>αξ</i>), [[αρπάγη]], [[αρπαγή]], [[άρπαγμα]], [[αρπακτός]] (-<i>χτός</i>)<br /><b>αρχ.</b><br />[[αρπάγδην]], [[αρπακτήρ]], [[αρπακτήριος]] [[αρπακτής]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[αρπαγμός]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[αρπαξιά]], [[αρπάχτης]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> [[αναρπάζω]], [[αφαρπάζω]], [[διαρπάζω]], [[εξαρπάζω]], [[συναρπάζω]], [[υφαρπάζω]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[εισαρπάζω]], [[καθαρπάζω]], [[παραρπάζω]], [[προαρπάζω]]<br /><b>μσν.</b><br /><i>ανθαρπάζω</i>, [[εφαρπάζω]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[περιαρπάζω]]].