νεῦρον: Difference between revisions

|lstext='''νεῦρον''': τό, (ἴδε ἐν τέλ.)· Ι. τὸ «[[νεῦρον]]», ἡ λευκὴ καὶ στιλπνὴ [[ἄκρα]] τοῦ μυός, δι’ ἧς [[οὗτος]] προσκολλᾶται εἰς τὸ [[ὀστοῦν]], ἐπί τε ζῴων καὶ ἐπὶ ἀνθρώπων (παρὰ τοῖς [[μετέπειτα]] συγγραφεῦσι [[τένων]], [[τόνος]], καὶ παρὰ τοῖς μεταγεν. Ἰατρ. [[ἀπονεύρωσις]])· ἐπὶ τῆς σημασίας ταύτης παρ’ Ὁμήρῳ μόνον [[ἅπαξ]], ἐν τῷ πληθ., ἐπὶ τῶν τενόντων τῶν ποδῶν, περὶ δ’ ἔγχεος αἰχμῇ [[νεῦρα]] διεσχίσθη Ἰλ. Π. 316· [[συχνάκις]] παρ’ Ἱππ. καὶ Ἀττ.: τὰ [[νεῦρα]] οἷα ἐπιτείνεσθαι καὶ ἐφίεσθαι [τὰ ὀστᾶ] Πλάτ. Φαίδων 98D· ν. ἐξ ἰνῶν [γίγνεται] ὁ αὐτ. ἐν Τιμ. 82C· σάρκες καὶ ν. [[αὐτόθι]]· ξύγκειταί μοι τὸ [[σῶμα]] ἐξ ὀστῶν καὶ ν. ὁ αὐτ. ἐν Φαίδωνι 98C· [[συχνάκις]] παρ’ Ἀριστ.· (π. τὰ Ζ. Ἱστ. 5. 2, 9 κεῖται ἐπιθετικῶς, ἀλλ’ [[ἴσως]] ἡ ἀληθὴς γραφὴ [[εἶναι]] νεύρινον, ὅμοιον πρὸς [[νεῦρον]]): ― [[ὡσαύτως]], [[νεῦρον]] ἔναιμον, [[φλέψ]], Ἱππ. 425. 48. 2) μεταφορ. ἐν τῷ πληθ., «[[νεῦρα]]», [[ῥώμη]], [[ἰσχύς]], [[δύναμις]], [[δραστηριότης]], τὰ [[νεῦρα]] τῆς τραγῳδίας, ἐπὶ τῶν λυρικῶν ᾠδῶν, Ἀριστοφ. Βάτρ. 862· ὑποτέτμηται τὰ [[νεῦρα]] τῶν πραγμάτων Αἰσχίν. 77. 27· [[οὕτως]], ἐκτέμνειν [[ὥσπερ]] τὰ [[νεῦρα]] ἐκ τῆς ψυχῆς Πλάτ. Πολ. 411B· ἐκτέμνειν τὰ [[νεῦρα]] [οἴνου] Πλούτ. 2. 692C· πρβλ. [[ἐκνευρίζω]]· [[ὡσαύτως]], [[νεῦρα]] ἔχειν Δημ. 432. 10· πρβλ. ἴς. ΙΙ. χορδὴ ἢ [[σχοινίον]] ἐκ νεύρων κατεσκευασμένον, νεῦρόν τε καὶ ὄγκους, «[[νεῦρον]] μὲν ἐν ᾧ δέδεται τὸ [[σίδηρον]] τοῦ βέλους πρὸς τὸν κάλαμον, ὄγκους δὲ τὰς ἀκίδας καὶ ἐξοχὰς τοῦ βέλους» (Σχόλ.), Ἰλ. Δ. 151· οὕτω, δέρματα συρράπτειν νεύρῳ βοὸς Ἡσ. Ἔργ. κ. Ἡμ. 542· ἡ χορδὴ σφενδόνης, Ξεν. Ἀν. 3. 4, 17, πρβλ. Κόϊντ. Σμ. 11. 112· ― [[ὡσαύτως]], ἡ χορδὴ τόξου, ὡς τὸ [[νευρά]], γλυφίδας τε λαβὼν καὶ [[νεῦρα]] βόεια, πιάσας [[ὁμοῦ]] τὰς παρὰ τοῖς πτεροῖς ἐντομὰς τοῦ βέλους καὶ τὴν νευράν, Ἰλ. Δ. 122, Πολύβ. 4. 56, 3, Ἀππ. Μιθρ. 107, Νόνν., κλ.· ― ἡ χορδὴ λύρας, Ἀνθ. Π. 9. 584, Λουκ. Ἐνάλ. Διάλ. 1. 4. ΙΙΙ. ἐπὶ τῶν ἰνῶν τῶν φυτῶν, Πλάτ. Πολιτικ. 280C. IV. ἐπὶ τῶν νεύρων, [[ἤτοι]] τῶν ὀργάνων τῆς αἰσθήσεως ἐκπορευομένων ἐκ τοῦ ἐγκεφάλου, ἡ [[χρῆσις]] οὐχὶ πρὸ τῶν χρόνων τοῦ Γαληνοῦ. V. ὡς τὸ Λατ. nervus = penis, τὸ [[πέος]], [[τρίγλη]] οὐκ ἐθέλει νεύρων περιήρανος [[εἶναι]], παρθένου γὰρ Ἀρτέμιδος ἔφυ καὶ στύματα μισεῖ Πλάτ. Κωμικ. ἐν «Φάωνι» 1. 20. (Πρὸς τὰς λ. νευρά, νεῦρον, πρβλ. Λατ. ner-vus, nerv-iae (ἐξ ἐντέρων χορδαί), nerv-osus· ― ἀλλ’ ἡ [[ῥίζα]] φαίνεται ἦτο snar, πρβλ. Ἀρχ. Γερμ. snar-a, snar-ahha, snu-or (snare), καὶ πιθαν. Σανσκρ. snâ-yus, snâ-sâ (tendo, nervus), Ζενδ. śna (tendo)).

|btext=ου (τό) :<br /><b>I.</b> nerf, fibre ; <i>fig.</i> force, vigueur <i>(cf. franç. le nerf de la guerre, des affaires, etc.)</i>;<br /><b>II.</b> objet fait de nerfs <i>ou</i> de tendons d’animaux :<br /><b>1</b> corde <i>ou</i> courroie;<br /><b>2</b> corde d’instrument.<br />'''Étymologie:''' p. νέρϜον ; cf. [[νευρά]], <i>lat.</i> nervus.

|mltxt=το (ΑΜ [[νεῦρον]])<br /><b>1.</b> <b>συν. στον πληθ.</b> τα [[νεύρα]]<br /><b>βιολ.</b> όργανα υπό [[μορφή]] υπόλευκης ταινίας ή [[νήματος]] τα οποία μεταφέρουν τις αισθητικές και κινητικές διεγέρσεις [[μεταξύ]] εγκεφάλου και νωτιαίου μυελού αφ' ενός και τών διαφόρων οργάνων, αφ' ετέρου, και [[πρός]] τις δύο κατευθύνσεις<br /><b>2.</b> το [[λευκό]] και στιλπνό [[άκρο]] του μυός με το οποίο αυτός προσκολλάται στο [[οστό]], ο [[τένοντας]] («τὰ νεῡρα οἷα ἐπιτείνεσθαι καὶ ἀνίεσθαι», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>3.</b> <b>μτφ.</b> το ουσιώδες [[στοιχείο]] πράγματος ή κατάστασης το οποίο [[είναι]] απαραίτητο για την κίνησή του ή για την [[εκτέλεση]] της λειτουργίας για την οποία [[είναι]] προορισμένο («τἄπη, τὰ [[μέλη]], τὰ νεῡρα τῆς τραγῳδίας», <b>Αριστοφ.</b>)<br /><b>4.</b> φυτική ίνα («ὁπόσα φυτῶν νεῡρα κατὰ λόγον εἴπωμεν», <b>Πλάτ.</b>)<br /><b>5.</b> [[χορδή]] τόξου ή μουσικού οργάνου, [[νευρά]]<br /><b>νεοελλ.</b><br /><b>1.</b> <b>μτφ.</b> [[φυσική]] [[ρώμη]], [[δύναμη]], [[ζωτικότητα]] («[[είναι]] όλος [[νεύρο]]»)<br /><b>2.</b> <b>φρ.</b> α) «έχω τα [[νεύρα]] μου» ή «[[είμαι]] στα [[νεύρα]] μου» — βρίσκομαι σε νευρική [[ταραχή]], [[είμαι]] εκνευρισμένος<br />β) «μού δίνει στα [[νεύρα]]» ή «μέ χτυπάει στα [[νεύρα]]» — μέ εκνευρίζει<br />γ) «μέ πιάνουν τα [[νεύρα]] μου» — εκνευρίζομαι, [[νευριάζω]], εξοργίζομαι<br /><b>νεοελλ.-μσν.</b><br /><b>στον πληθ.</b> το νευρικό [[σύστημα]]<br /><b>μσν.</b><br /><b>1.</b> [[μυώνας]]<br /><b>2.</b> [[είδος]] θαλασσινού<br /><b>μσν.-αρχ.</b><br />το [[πέος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><b>1.</b> [[επιβολή]], [[δύναμη]], δραστικά [[μέτρα]] [[εναντίον]] κάποιου<br /><b>2.</b> η [[χορδή]] της σφενδόνας<br /><b>3.</b> [[έμβολο]] πολιορκητικής μηχανής<br /><b>4.</b> <b>φρ.</b> «νεῦρον ἔναιμον» — η [[φλέβα]].<br />[<b><span style="color: brown;">ΕΤΥΜΟΛ.</span></b> Η λ. [[νεῦρον]] ανάγεται σε ΙΕ [[ρίζα]] <i>sn</i><i>ē</i>- «[[συναρμόζω]] νήματα, [[γνέθω]]» (<b>πρβλ.</b> <i>νέω</i> [ΙΙ] [[γνέθω]]») και εμφανίζει [[θέμα]] σε <i>wer</i>- / <i>n</i>- (<b>πρβλ.</b> αρχ. ινδ. <i>sn</i><i>ā</i><i>van</i> «[[τένοντας]]» και αβεστ. <i>sn</i><i>ā</i><i>var</i><i>ә</i> «[[τένοντας]]»). Η λ. συνδέεται [[επίσης]] με λατ. <i>nervus</i> «[[νεύρο]], [[τένοντας]]», τοχαρ. Β' <i>snaura</i>, αρμεν. <i>neard</i> «[[τένοντας]], [[χορδή]]». Παράλληλα με το ουδ. [[νεῦρον]] μαρτυρείται και τ. θηλυκού [[νευρά]] / -<i>ή</i> «[[χορδή]] τόξου ή μουσικού οργάνου» με σημ. πιο περιορισμένη από εκείνην του [[νεῦρον]]. Ο [[ποιητικός]] τ., εξάλλου, [[νευρειή]] παραμένει [[δυσερμήνευτος]], παρ' ότι έχει θεωρηθεί αναλογικός [[σχηματισμός]] του [[ἐγχείη]] «[[δόρυ]]». Το [[ζεύγος]] [[νεῦρον]] / [[νευρά]] μπορεί να παραβληθεί με εκείνο τών [[φῦλον]] / [[φυλή]], όπου και [[πάλι]] το ουδ. έχει ευρύτερο σημασιολ. [[περιεχόμενο]] από το θηλ. Η λ. [[νεῦρον]], [[τέλος]], με τη σημ. του αισθητηρίου οργάνου χρησιμοποιήθηκε σχετικά μεταγενέστερα ως [[ιατρικός]] όρος (<b>βλ.</b> και λ. <i>νευρ</i>[[ο]]-).<br /><b><span style="color: brown;">ΠΑΡ.</span></b> [[νευράς]], [[νευρικός]], [[νευρώδης]], [[νευρώνω]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[νευρίζω]], [[νεύρινος]], [[νευρίον]], [[νευρίτης]] (II)<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[νευριάζω]], [[νευρίδιο]], [[νευρίνη]], [[νευρίτης]] (Ι), [[νευρίτιδα]], [[νευριτικός]], [[νευρώνας]].<br /><b><span style="color: brown;">ΣΥΝΘ.</span></b> (Α' συνθετικό) [[νευροειδής]], [[νευρόσπασμα]], [[νευρόσπαστος]]<br /><b>αρχ.</b><br />[[νευρόθλαστος]], [[νευρόκαυλος]], [[νευροκοπώ]], [[νευρομήτραι]], [[νευρόνοσος]], [[νευρόπαχυς]], [[νευροποιητικός]], <i>νευρορ</i>(<i>ρ</i>)<i>άφος</i>, [[νευροσιδηρούς]], <i>νενροσπαδης</i>, [[νευροστασία]], [[νευροσύμφορος]], [[νευροτενής]], [[νευροτόμος]]<br /><b>αρχ.-μσν.</b><br />[[νευροβάτης]], [[νευρότρωτος]]<br /><b>μσν.</b><br />[[νευρότμητος]], [[νευροφάγος]], [[νευροχαλαστικόν]], [[νευροχονδρώδης]]. (Για συνθ. με Α' συνθετικό [[νεύρο]] που χρησιμοποιούνται στην επιστημον. [[ορολογία]] <b>βλ. λ.</b> <i>νευρ</i>[[ο]]-). (Β συνθετικό σε -<i>νευρον</i>) <b>αρχ.</b> <i>επίνευρον</i>, [[πολύνευρον]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[βούνευρο]](<i>ν</i>). (Β' συνθετικό σε -<i>νευρος</i>) [[άνευρος]]<br /><b>αρχ.</b><br /><i>έκνευρος</i>, [[κατάνευρος]], [[λεπτόνευρος]]<br /><b>νεοελλ.</b><br />[[πολύνευρος]], [[τρίνευρος]]].