Anonymous

κράτος: Difference between revisions

From LSJ
m
no edit summary
m (Text replacement - " πᾱν " to " πᾶν ")
mNo edit summary
Line 1: Line 1:
{{LSJ1
{{LSJ1
|Full diacritics=κράτος
|Full diacritics=κρᾰ́τος
|Medium diacritics=κράτος
|Medium diacritics=κράτος
|Low diacritics=κράτος
|Low diacritics=κράτος
Line 8: Line 8:
|Transliteration C=kratos
|Transliteration C=kratos
|Beta Code=kra/tos
|Beta Code=kra/tos
|Definition=[ᾰ], Ion. and Ep. κάρτος, εος, τό, both in Hom.; Aeol. κρέτος <span class="bibl">Alc.25</span>:—<span class="sense"><span class="bld">A</span> [[strength]], [[might]], in Hom. especially of [[bodily strength]], ἔπεφνε δόλῳ, οὔ τι κράτεΐ γε <span class="bibl">Il.7.142</span>; ἔχει ἥβης ἄνθος, ὅ τε κ. ἐστὶ μέγιστον <span class="bibl">13.484</span>, etc.; <b class="b3">τὸ γὰρ αὖτε σιδήρου γε κ. ἐστίν</b> this (i.e. <b class="b3">τὸ βάψαι</b>) is what gives [[strength]] to iron, <span class="bibl">Od.9.393</span>: generally, δικαία γλῶσσ' ἔχει κ. μέγα <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>80</span>; μηχανῆς ἔστω κ. <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>207</span>; <b class="b3">κατὰ κράτος</b> with [[all one's might]] or [[strength]], πολιορκεῖσθαι <span class="bibl">Th.1.64</span>; πολεμεῖν <span class="bibl">Pl. <span class="title">Lg.</span>692d</span>; ἐξελέγχεσθαι <span class="bibl">D.34.20</span>, etc.: freq. in phrase <b class="b3">αἱρεῖν κατὰ κ</b>. take [[by storm]], <span class="bibl">Th.8.100</span>, <span class="bibl">Isoc.4.119</span>, etc.; also ἀνὰ κράτος διώκειν <span class="bibl">X. <span class="title">Cyr.</span>1.4.23</span>; ἐλαύνειν <span class="bibl">Id.<span class="title">An.</span>1.8.1</span>, etc.; ἀπὸ κράτους <span class="bibl">D.S.17.34</span>; <b class="b3">πρὸς ἰσχύος κράτος</b>, opp. [[λόγῳ]], <span class="bibl">S.<span class="title">Ph.</span>594</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> personified, K. Βία τε <span class="bibl">A. <span class="title">Pr.</span>12</span>; K. καὶ Δίκη <span class="bibl">Id.<span class="title">Ch.</span>244</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> [[power]], <b class="b3">τοῦ γὰρ κ. ἐστὶ μέγιστον</b>, of Zeus, <span class="bibl">Il.2.118</span>, etc.; τοῦ γὰρ κ. ἔστ' ἐνὶ οἴκῳ <span class="bibl">Od.1.359</span>, cf. <span class="bibl">Il.12.214</span>; Ζηνὸς κ. <span class="bibl">Pi.<span class="title">O.</span>6.96</span>, cf. <span class="bibl">A.<span class="title">Pr.</span>527</span> (lyr.); <b class="b3">ἐκπίπτειν κράτους</b>, of Zeus, ib. <span class="bibl">948</span>; τὸ κ. τοῦ θεοῦ <span class="bibl">LXX <span class="title">Ps.</span>61(62).11</span>, etc.: pl., ὑποχείριος κράτεσιν ἀρσένων <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>393</span> (lyr.), cf. <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>485</span>; especially of political power, [[rule]], [[sovereignty]], ὁ μαιόμενος τὸ μέγα κρέτος ὀντρέψει τάχα τὰν πόλιν Alc. l.c.; τὸ κ. περιθεῖναί τινι <span class="bibl">Hdt.1.129</span>; ἐς τὸ πλῆθος φέρειν τὸ κ. <span class="bibl">Id.3.81</span>; <b class="b3">τὸ πᾶν κ. ἔχειν</b> to be all-[[powerful]], <span class="bibl">Id.7.3</span>; ἀρχὴ καὶ κ. τυραννικόν <span class="bibl">S.<span class="title">OC</span> 373</span>; <b class="b3">βασιλεὺς πρῶτος ἐν κράτει Ὀδρυσῶν ἐγένετο</b> in [[real power]], <span class="bibl">Th.2.29</span>; later τὸ κ. τῶν Ῥωμαίων <span class="bibl"><span class="title">POxy.</span>41i2</span> (iii/iv A. D.): in plural, κράτη καὶ θρόνους <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>173</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">OT</span>586</span>, etc.; <b class="b3">θρόνων κράτη</b> sovereign [[power]], <span class="bibl">Id.<span class="title">Ant.</span>166</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> c. gen., [[power over]], τὸ Περσέων κ. ἔχοντα <span class="bibl">Hdt.3.69</span>; τὸ κ. εἶχε τῆς στρατιῆς <span class="bibl">Id.9.42</span>; πᾶν κ. ἔχων χθονός <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>425</span> (lyr.); τῶν ἄλλων δαιμόνων <span class="bibl">E.<span class="title">Tr.</span>949</span>; δὸς κ. τῶν σῶν δόμων <span class="bibl">A.<span class="title">Ch.</span>480</span>; δωμάτων ἔχειν κ. <span class="bibl">Ar.<span class="title">Th.</span>871</span>; τὸ τῆς θαλάσσης κ. <span class="bibl">Th.1.143</span>; μετὰ κράτους τῆς γῆς <span class="bibl">Id.8.24</span>; <b class="b3">ὧν ἂν ᾖ τὸ κ. τῆς γῆς</b> whoever have [[possession]] of the land, <span class="bibl">Id.4.98</span>; κ. ἔχειν ἑαυτοῦ <span class="bibl">Pl.<span class="title">Plt.</span>273a</span>: pl., ἀστραπᾶν κράτη νέμων <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>201</span> (lyr.). </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> of persons, [[a power]], [[an authority]], Ἀχαιῶν δίθρονον κ. <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>109</span> (lyr.), cf. <span class="bibl">619</span>, <span class="bibl"><span class="title">Th.</span>127</span> (lyr.). </span><span class="sense"><span class="bld">III</span> [[mastery]], [[victory]], freq. in Hom., <span class="bibl">Il.1.509</span>, <span class="bibl">6.387</span>, <span class="bibl">Od.21.280</span>; κ. ἄρνυσθαι <span class="bibl">S.<span class="title">Ph.</span> 838</span> (lyr.); νίκη καὶ κράτη <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>951</span>; <b class="b3">ἀέθλων κ</b>. [[victory in]]... <span class="bibl">Pi.<span class="title">I.</span> 8(7).4</span>; νίκη καὶ κ. τῶν δρωμένων <span class="bibl">S.<span class="title">El.</span>85</span>; <b class="b3">κ. ἀριστείας</b> [[the meed]] of highest valour, <span class="bibl">Id.<span class="title">Aj.</span>443</span>; νίκη καὶ κ. πολεμίων <span class="bibl">Pl.<span class="title">Lg.</span>962a</span>; κ. πολέμου καὶ νίκη <span class="bibl">D.19.130</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">IV</span> Medic., in plural, [[ligaments]], <span class="bibl">Hp.<span class="title">Mul.</span> 2.167</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> = [[ταρσός]], [[back of the hand]], <span class="bibl">Poll.2.144</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">V</span> Pythag. name for [[ten]], Theol.Ar.59.—This word and its derivs. take two forms, κρατ- and καρτ-; the latter is mostly Ep., as [[κάρτος]], [[κάρτιστος]], [[καρτύνω]], but in [[κρατερός]] and [[καρτερός]] the reverse holds, v. [[κρατερός]] fin.; [[κρατέω]], [[κρατύς]] have no form <b class="b3">καρτ-.</b> (κρατ- and καρτ- from [[kṛt]]-, weak form of κρετ-, cf. [[κρέτος]], [[κρέσσων]].)</span>
|Definition=[ᾰ], Ion. and Ep. [[κάρτος]], εος, τό, both in Hom.; Aeol. [[κρέτος]] <span class="bibl">Alc.25</span>:—<span class="sense"><span class="bld">A</span> [[strength]], [[might]], in Hom. especially of [[bodily strength]], ἔπεφνε δόλῳ, οὔ τι κράτεΐ γε <span class="bibl">Il.7.142</span>; ἔχει ἥβης [[ἄνθος]], ὅ τε κ. ἐστὶ μέγιστον <span class="bibl">13.484</span>, etc.; <b class="b3">τὸ γὰρ αὖτε σιδήρου γε κ. ἐστίν</b> this (i.e. <b class="b3">τὸ βάψαι</b>) is what gives [[strength]] to [[iron]], <span class="bibl">Od.9.393</span>: generally, δικαία γλῶσσ' ἔχει κ. μέγα <span class="bibl">S.<span class="title">Fr.</span>80</span>; μηχανῆς ἔστω κ. <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>207</span>; [[κατὰ κράτος]] = [[with all one's might]] or [[with all one's strength]], πολιορκεῖσθαι <span class="bibl">Th.1.64</span>; [[πολεμεῖν]] <span class="bibl">Pl. <span class="title">Lg.</span>692d</span>; ἐξελέγχεσθαι <span class="bibl">D.34.20</span>, etc.: freq. in phrase [[αἱρεῖν κατὰ κράτος]] = [[take by storm]], <span class="bibl">Th.8.100</span>, <span class="bibl">Isoc.4.119</span>, etc.; also ἀνὰ κράτος διώκειν <span class="bibl">X. <span class="title">Cyr.</span>1.4.23</span>; ἐλαύνειν <span class="bibl">Id.<span class="title">An.</span>1.8.1</span>, etc.; ἀπὸ κράτους <span class="bibl">D.S.17.34</span>; <b class="b3">πρὸς ἰσχύος κράτος</b>, opp. [[λόγῳ]], <span class="bibl">S.<span class="title">Ph.</span>594</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> personified, K. Βία τε <span class="bibl">A. <span class="title">Pr.</span>12</span>; K. καὶ Δίκη <span class="bibl">Id.<span class="title">Ch.</span>244</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">II</span> [[power]], <b class="b3">τοῦ γὰρ κ. ἐστὶ μέγιστον</b>, of Zeus, <span class="bibl">Il.2.118</span>, etc.; τοῦ γὰρ κ. ἔστ' ἐνὶ οἴκῳ <span class="bibl">Od.1.359</span>, cf. <span class="bibl">Il.12.214</span>; Ζηνὸς κ. <span class="bibl">Pi.<span class="title">O.</span>6.96</span>, cf. <span class="bibl">A.<span class="title">Pr.</span>527</span> (lyr.); <b class="b3">ἐκπίπτειν κράτους</b>, of Zeus, ib. <span class="bibl">948</span>; τὸ κ. τοῦ θεοῦ <span class="bibl">LXX <span class="title">Ps.</span>61(62).11</span>, etc.: pl., ὑποχείριος κράτεσιν ἀρσένων <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>393</span> (lyr.), cf. <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>485</span>; especially of political power, [[rule]], [[sovereignty]], ὁ μαιόμενος τὸ μέγα κρέτος ὀντρέψει τάχα τὰν πόλιν Alc. l.c.; τὸ κ. περιθεῖναί τινι <span class="bibl">Hdt.1.129</span>; ἐς τὸ πλῆθος φέρειν τὸ κ. <span class="bibl">Id.3.81</span>; <b class="b3">τὸ πᾶν κράτος ἔχειν</b> to [[be all-powerful]], <span class="bibl">Id.7.3</span>; ἀρχὴ καὶ κ. τυραννικόν <span class="bibl">S.<span class="title">OC</span> 373</span>; <b class="b3">βασιλεὺς πρῶτος ἐν κράτει Ὀδρυσῶν ἐγένετο</b> in [[real]] [[power]], <span class="bibl">Th.2.29</span>; later τὸ κ. τῶν Ῥωμαίων <span class="bibl"><span class="title">POxy.</span>41i2</span> (iii/iv A. D.): in plural, κράτη καὶ θρόνους <span class="bibl">S.<span class="title">Ant.</span>173</span>, cf. <span class="bibl"><span class="title">OT</span>586</span>, etc.; <b class="b3">θρόνων κράτη</b> sovereign [[power]], <span class="bibl">Id.<span class="title">Ant.</span>166</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> c. gen., [[power over]], τὸ Περσέων κ. ἔχοντα <span class="bibl">Hdt.3.69</span>; τὸ κ. εἶχε τῆς στρατιῆς <span class="bibl">Id.9.42</span>; πᾶν κ. ἔχων χθονός <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>425</span> (lyr.); τῶν ἄλλων δαιμόνων <span class="bibl">E.<span class="title">Tr.</span>949</span>; δὸς κ. τῶν σῶν δόμων <span class="bibl">A.<span class="title">Ch.</span>480</span>; δωμάτων ἔχειν κ. <span class="bibl">Ar.<span class="title">Th.</span>871</span>; τὸ τῆς θαλάσσης κ. <span class="bibl">Th.1.143</span>; μετὰ κράτους τῆς γῆς <span class="bibl">Id.8.24</span>; <b class="b3">ὧν ἂν ᾖ τὸ κ. τῆς γῆς</b> whoever have [[possession]] of the [[land]], <span class="bibl">Id.4.98</span>; κ. ἔχειν ἑαυτοῦ <span class="bibl">Pl.<span class="title">Plt.</span>273a</span>: pl., ἀστραπᾶν κράτη νέμων <span class="bibl">S.<span class="title">OT</span>201</span> (lyr.). </span><span class="sense"><span class="bld">3</span> of persons, a [[power]], an [[authority]], Ἀχαιῶν δίθρονον κ. <span class="bibl">A.<span class="title">Ag.</span>109</span> (lyr.), cf. <span class="bibl">619</span>, <span class="bibl"><span class="title">Th.</span>127</span> (lyr.). </span><span class="sense"><span class="bld">III</span> [[mastery]], [[victory]], freq. in Hom., <span class="bibl">Il.1.509</span>, <span class="bibl">6.387</span>, <span class="bibl">Od.21.280</span>; κ. ἄρνυσθαι <span class="bibl">S.<span class="title">Ph.</span> 838</span> (lyr.); νίκη καὶ κράτη <span class="bibl">A.<span class="title">Supp.</span>951</span>; <b class="b3">ἀέθλων κ</b>. [[victory in]]... <span class="bibl">Pi.<span class="title">I.</span> 8(7).4</span>; νίκη καὶ κ. τῶν δρωμένων <span class="bibl">S.<span class="title">El.</span>85</span>; <b class="b3">κ. ἀριστείας</b> the [[meed]] of highest [[valour]], <span class="bibl">Id.<span class="title">Aj.</span>443</span>; νίκη καὶ κ. πολεμίων <span class="bibl">Pl.<span class="title">Lg.</span>962a</span>; κ. πολέμου καὶ νίκη <span class="bibl">D.19.130</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">IV</span> Medic., in plural, [[ligament]]s, <span class="bibl">Hp.<span class="title">Mul.</span> 2.167</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">2</span> = [[ταρσός]], [[back of the hand]], <span class="bibl">Poll.2.144</span>. </span><span class="sense"><span class="bld">V</span> Pythag. name for [[ten]], Theol.Ar.59.—This word and its derivs. take two forms, κρατ- and καρτ-; the latter is mostly Ep., as [[κάρτος]], [[κάρτιστος]], [[καρτύνω]], but in [[κρατερός]] and [[καρτερός]] the reverse holds, v. [[κρατερός]] fin.; [[κρατέω]], [[κρατύς]] have no form <b class="b3">καρτ-.</b> (κρατ- and καρτ- from [[kṛt]]-, weak form of κρετ-, cf. [[κρέτος]], [[κρέσσων]].)</span>
}}
}}
{{ls
{{ls
Line 41: Line 41:
}}
}}
{{elnl
{{elnl
|elnltext=κράτος -ους, zonder contr. -εος, τό, ep. κάρτος, ep. Aeol. κρέτος kracht, geweld:; κάρτος... Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη δώσουσ ( ι ) Athena en Hera zullen (jou) wel kracht geven Il. 9.254; τὸ γὰρ αὖτε σιδήρου γε κράτος ἐστίν want dat geeft nu juist de kracht aan ijzer Od. 9.393; κατὰ κράτος met geweld Thuc. 8.100.5; κατὰ κράτος τοῦ κυρίου λόγος ηὔξανεν καὶ ἴσχυεν zo groeide het woord van de Heer in kracht en kreeg de overhand NT Act. Ap. 19.20; ἔφευγον ἀνὰ κράτος zij vluchtten zo snel mogelijk Xen. Cyr. 4.2.30; personif. το Κράτος: Kracht. macht, gezag, heerschappij:; τοῦ γὰρ κράτος ἔστ ’ ἐνὶ οἴκῳ want mij komt het gezag in huis toe Od. 1.359; τούτοισι περιθέωμεν τὸ κράτος laten we deze mensen met de macht bekleden Hdt. 3.81.3; ἐγὼ κράτη δὴ πάντα... ἔχω ik bezit het volledige gezag Soph. Ant. 173; met gen.:; τὸ τῆς θαλάσσης κράτος de heerschappij op zee Thuc. 1.143.3; overdr.:; κράτος ἔχειν ἑαυτοῦ zelfbeheersing bezitten Plat. Plt. 273a; overhand:; θεὸς δώσει κράτος ᾧ κ ’ ἐθέλῃσι de god zal de overwinning geven aan wie hij wil Od. 21.280; concr. machthebber, heerser:. τῆσδε γῆς φίλον κράτος geliefde heerser van dit land Aeschl. Ag. 619.
|elnltext=κράτος -ους, zonder contr. -εος, τό, ep. κάρτος, ep. Aeol. κρέτος kracht, geweld:; κάρτος... Ἀθηναίη τε καὶ Ἥρη δώσουσ ( ι ) Athena en Hera zullen (jou) wel kracht geven Il. 9.254; τὸ γὰρ αὖτε σιδήρου γε κράτος ἐστίν want dat geeft nu juist de kracht aan ijzer Od. 9.393; κατὰ κράτος met geweld Thuc. 8.100.5; κατὰ κράτος τοῦ κυρίου λόγος ηὔξανεν καὶ ἴσχυεν zo groeide het woord van de Heer in kracht en kreeg de overhand NT Act. Ap. 19.20; ἔφευγον ἀνὰ κράτος zij vluchtten zo snel mogelijk Xen. Cyr. 4.2.30; personif. το Κράτος: Kracht. macht, gezag, heerschappij:; τοῦ γὰρ κράτος ἔστ ’ ἐνὶ οἴκῳ want mij komt het gezag in huis toe Od. 1.359; τούτοισι περιθέωμεν τὸ κράτος laten we deze mensen met de macht bekleden Hdt. 3.81.3; ἐγὼ κράτη δὴ πάντα... ἔχω ik bezit het volledige gezag Soph. Ant. 173; met gen.:; τὸ τῆς θαλάσσης κράτος de heerschappij op zee Thuc. 1.143.3; overdr.:; κράτος ἔχειν ἑαυτοῦ zelfbeheersing bezitten Plat. Plt. 273a; overhand:; θεὸς δώσει κράτος ᾧ κ ’ ἐθέλῃσι de god zal de overwinning geven aan wie hij wil Od. 21.280; concr. machthebber, heerser:. τῆσδε γῆς φίλον κράτος geliefde heerser van dit land Aeschl. Ag. 619.
}}
}}
{{etym
{{etym
|etymtx=Grammatical information: n.<br />Meaning: [[strength]], [[power]], [[authority]] (Il.; on the meaning Trümpy Fachausdrücke 202 ff.).<br />Other forms: ep. Ion. (Dor.) also [[κάρτος]], Aeol. [[κρέτος]]<br />Compounds: Often as 1. member, e. g. <b class="b3">ἀ-κρατής</b> <b class="b2">without strength, power (over others or over oneself)</b>; oppos. <b class="b3">ἐγ-κρατής</b> <b class="b2">having power over, controlling (oneself)</b> with [[ἐγκράτεια]], <b class="b3">-έω</b> etc.; <b class="b3">αὑτο-κρατής</b> [[having power over oneself]], [[independent]]; more usual <b class="b3">αὑτο-κράτωρ</b> [[with unlimited power]] (Ar., Th.); details in Debrunner FS Tɨèche (Bern 1947) 11f.; also <b class="b3">-κρέτης</b> in Aeol. and Arc. Cypr. PN, e. g. <b class="b3">Σω-κρέτης</b>.<br />Derivatives: Beside [[κράτος]], [[κρέτος]] there are several adjectives: 1. [[κρατύς]] [[strong]], [[powerful]] (Hom.; only <b class="b3">κρατὺς Ἀργεϊφόντης</b>, verse-end) with [[κρατύνω]], ep. also <b class="b3">καρτ-</b> <b class="b2">strengthen, conso;idate, rule</b> (Il.) with [[κρατυσμός]] [[strenghtening]], [[κρατυντήριος]] <b class="b2">id.</b>, <b class="b3">-τικός</b> <b class="b2">id.</b> (medic.), [[κρατύντωρ]] [[controller]] (PMag. Leid.). - 2. [[κρατερός]] (Il., A. Pr. 168, anap.), [[καρτερός]] (Il.) <b class="b2">id.</b> (IA.); also as 1. member, e.g. <b class="b3">κρατερό-φρων</b> (Il.). [[καρτερέω]], also with prefix, e.g. <b class="b3">δια-</b>, [[be steadfast]], [[hold out]], [[overcome onseself]] (IA.) with [[καρτερία]] (Pl., X.), <b class="b3">-ρησις</b> (Pl.) [[holding on]], [[firmness]], <b class="b3">-ρικός</b> (Att.); [[καρτερόω]] [[strengthen]] (Aq., Herm.). - 3. [[κραταιός]] <b class="b2">id.</b> (Il.), also as plant-name (Ps.-Dsc.; Strömberg Pflanzennamen 82); rarely as 1. member, e.g. <b class="b3">κραταιό-φρων</b> (PMag.). With [[κραταιότης]] = [[κράτος]] (LXX), [[κραταιόω]] [[strengthen]] (LXX, NT ) with [[κραταίωμα]], <b class="b3">-ωσις</b> (LXX). Fem. [[κραταιίς]] (Od.; Schwyzer 385). - 4. Primary comparison: comp. [[κρείττων]], (Atticising) [[κρείσσων]] with sec. <b class="b3">-ει-</b> for [[κρέσσων]] (Ion., Pi.); Dor. [[κάρρων]], Cret. [[κάρτων]]; denomin. [[κρειττόομαι]] [[have excrescences]], with [[κρείττωσις]] (Thphr.). sup. [[κράτιστος]], ep. <b class="b3">κάρτ-</b>, (Il.), with <b class="b3">-τεύω</b> [[be the best]], [[surpass]] (Pi., Att.); -(<b class="b3">ε)ία</b> as title, [[highness]] (pap.). -- 5. Adv. [[κάρτα]] [[in a high degree]], [[very]] (Ion. and trag.). - 6. As 1. member often <b class="b3">κραται-</b> (<b class="b3">καρται-</b>), e.g. <b class="b3">κραται-γύαλος</b> <b class="b2">with strong breast-pieces</b> (T 361). Further <b class="b3">Κρατι-</b>, <b class="b3">Καρτι-</b> in PN, e.g. <b class="b3">Κρατί-δημος</b>, <b class="b3">Καρτί-νικος</b>; also <b class="b3">Κρατ(ο</b>)-, <b class="b3">Κρατε-</b> a. o. (Bechtel Hist. Personennamen 256). Hypocoristic short-names [[Κρατῖνος]] (Schwyzer 491, Chantraine Formation 205), [[Κρατύλος]], [[Κράτυλλος]] (Leumann Glotta 32, 217 a. 225 A. 1), [[Κρατιεύς]] (Boßhardt Die Nom. auf <b class="b3">-ευς</b> 126). On [[Κρεσφόντης]] s. v. - 7. Verb: [[κρατέω]] (Il.), Aeol. [[κρετέω]], aor. [[κρατῆσαι]] (posthom.), [[κρέτησαι]] (Sapph.), often with prefix, e.g. <b class="b3">ἐπι-</b>, <b class="b3">κατα-</b>, <b class="b3">περι-</b>, [[controll]], [[possess]], [[rule]], [[conquer]]; with (<b class="b3">ἐπι-</b> etc.) [[κράτησις]] [[power]], [[rule]] (Th., LXX), (<b class="b3">δια-</b>, <b class="b3">ἐπι-</b>) [[κρατητικός]] [[controlling]] (late), (<b class="b3">δια-)κράτημα</b> [[support]], [[grip]] (medic.); [[κρατητής]] [[possessor]] (Procl.); <b class="b3">κρατῆρας τοὺς κρατοῦντας</b> H. for [[κρατητῆρας]] (Lewy KZ 59, 182). But [[ἐγκρατέω]] from <b class="b3">ἐγ-κρατής</b>, <b class="b3">ναυ-κρατέω</b>, <b class="b3">-τία</b> from <b class="b3">ναυ-κρατής</b> etc.; s. above. <b class="b3">καρταίνειν κρατεῖν</b> H. -- 8. On [[κρατευταί]] s. v.<br />Origin: IE [Indo-European] [??] <b class="b2">*kret-</b> [[strength]] [Pok. wrongly 531 <b class="b2">*kar-</b>!!]<br />Etymology: With the full grade in Aeol. [[κρέτος]] interchanges regularly the zero grade in [[κρατύς]], [[κάρτα]] (on [[ρα]] : [[αρ]] Schwyzer 342). Through analogy arose both [[κράτος]], [[κάρτος]] and the compp. [[κάρρων]] < <b class="b3">*κάρσ(σ)ων</b> < <b class="b3">*κάρτι̯ων</b> and [[κάρτων]] beside the old fullgrade [[κρέσσων]] < <b class="b3">*κρέτι̯ων</b>; details in Seiler Steigerungsformen 53 ff. A zero grade of the <b class="b3">σ-</b>stem in [[κρέτος]] is supposed in <b class="b3">Κρεσ-φόντης</b> ( < <b class="b3">*Κρετσ-</b>; Kretschmer Glotta 24, 237, Heubeck Beitr. z. Namenforsch. 5, 26). - The relation of the forms is not always clear. The adjective [[κρατερός]], [[καρτερός]] may conrain a alternating <b class="b3">ρ-</b>stem (Benveniste Origines 17, Leumann Hom. Wörter 115), if it is not an analogical innovation to [[κράτος]], [[κρατέω]] (e.g. Schwyzer 482). The form <b class="b3">Κρατι-</b>, <b class="b3">Καρτι-</b>, which appears only in PN, will not be old (like e.g. in <b class="b3">κυδι-άνειρα</b> : [[κῦδος]]), but rest on analogy (after <b class="b3">Ἀλκι-</b>, <b class="b3">Καλλι-</b> a. o.; Frisk Nom. 70). On [[κάρτα]] cf. e.g. [[τάχα]], [[ἅμα]]. The 1. member <b class="b3">κραται-</b> may have been built after <b class="b3">παλαι-</b> a. o.; and [[κραταιός]] after [[παλαιός]]? (cf. Schwyzer 448). Diff. Risch 117: [[κραταιός]] back formation to [[κραταιή]] for <b class="b3">*κράταια</b>, fem. to [[κρατύς]] ([[Πλαταιαί]] : [[πλατύς]]). Also [[κρατέω]] is discussed. Against the obvious explanation as denominative of [[κράτος]] (Schwyzer 724; [[κρατῆσαι]] only posthom.) see Leumann Hom. Wörter 113ff.; he assumes in [[κρατέω]] a backformation to [[ἐπικρατέω]] from <b class="b3">ἐπι-κρατής</b> (Hom. only adv. [[ἐπικρατέως]]). Again diff. Specht KZ 62, 35 ff. - An exact agreement to [[κράτος]] etc. is not found. Close are Skt. <b class="b2">krátu-</b> m. [[power]], [[mind]], [[will]], Av. <b class="b2">xratu-</b> m. <b class="b2">id.</b>. The objections that the Indo-Ir. word indicates primarily spiritual qualities ar refuted by OE [[cræft]] [[Kraft]], [[physical strength]], [[power]], also <b class="b2">insight, craft etc.</b>. The Germanic word for [[hard]], Got. [[hardus]] etc., which is usually adduced, differs in vowel (IE <b class="b2">*kortú-</b> against <b class="b2">*kr̥tú-</b> to <b class="b2">*kret-</b>). - Cf. Mayrhofer KEWA s. <b class="b2">krátuh</b>.
|etymtx=Grammatical information: n.<br />Meaning: [[strength]], [[power]], [[authority]] (Il.; on the meaning Trümpy Fachausdrücke 202 ff.).<br />Other forms: ep. Ion. (Dor.) also [[κάρτος]], Aeol. [[κρέτος]]<br />Compounds: Often as 1. member, e. g. <b class="b3">ἀ-κρατής</b> <b class="b2">without strength, power (over others or over oneself)</b>; oppos. <b class="b3">ἐγ-κρατής</b> <b class="b2">having power over, controlling (oneself)</b> with [[ἐγκράτεια]], <b class="b3">-έω</b> etc.; <b class="b3">αὑτο-κρατής</b> [[having power over oneself]], [[independent]]; more usual <b class="b3">αὑτο-κράτωρ</b> [[with unlimited power]] (Ar., Th.); details in Debrunner FS Tɨèche (Bern 1947) 11f.; also <b class="b3">-κρέτης</b> in Aeol. and Arc. Cypr. PN, e. g. <b class="b3">Σω-κρέτης</b>.<br />Derivatives: Beside [[κράτος]], [[κρέτος]] there are several adjectives: 1. [[κρατύς]] [[strong]], [[powerful]] (Hom.; only <b class="b3">κρατὺς Ἀργεϊφόντης</b>, verse-end) with [[κρατύνω]], ep. also <b class="b3">καρτ-</b> <b class="b2">strengthen, conso;idate, rule</b> (Il.) with [[κρατυσμός]] [[strenghtening]], [[κρατυντήριος]] <b class="b2">id.</b>, <b class="b3">-τικός</b> <b class="b2">id.</b> (medic.), [[κρατύντωρ]] [[controller]] (PMag. Leid.). - 2. [[κρατερός]] (Il., A. Pr. 168, anap.), [[καρτερός]] (Il.) <b class="b2">id.</b> (IA.); also as 1. member, e.g. <b class="b3">κρατερό-φρων</b> (Il.). [[καρτερέω]], also with prefix, e.g. <b class="b3">δια-</b>, [[be steadfast]], [[hold out]], [[overcome onseself]] (IA.) with [[καρτερία]] (Pl., X.), <b class="b3">-ρησις</b> (Pl.) [[holding on]], [[firmness]], <b class="b3">-ρικός</b> (Att.); [[καρτερόω]] [[strengthen]] (Aq., Herm.). - 3. [[κραταιός]] <b class="b2">id.</b> (Il.), also as plant-name (Ps.-Dsc.; Strömberg Pflanzennamen 82); rarely as 1. member, e.g. <b class="b3">κραταιό-φρων</b> (PMag.). With [[κραταιότης]] = [[κράτος]] (LXX), [[κραταιόω]] [[strengthen]] (LXX, NT ) with [[κραταίωμα]], <b class="b3">-ωσις</b> (LXX). Fem. [[κραταιίς]] (Od.; Schwyzer 385). - 4. Primary comparison: comp. [[κρείττων]], (Atticising) [[κρείσσων]] with sec. <b class="b3">-ει-</b> for [[κρέσσων]] (Ion., Pi.); Dor. [[κάρρων]], Cret. [[κάρτων]]; denomin. [[κρειττόομαι]] [[have excrescences]], with [[κρείττωσις]] (Thphr.). sup. [[κράτιστος]], ep. <b class="b3">κάρτ-</b>, (Il.), with <b class="b3">-τεύω</b> [[be the best]], [[surpass]] (Pi., Att.); -(<b class="b3">ε)ία</b> as title, [[highness]] (pap.). -- 5. Adv. [[κάρτα]] [[in a high degree]], [[very]] (Ion. and trag.). - 6. As 1. member often <b class="b3">κραται-</b> (<b class="b3">καρται-</b>), e.g. <b class="b3">κραται-γύαλος</b> <b class="b2">with strong breast-pieces</b> (T 361). Further <b class="b3">Κρατι-</b>, <b class="b3">Καρτι-</b> in PN, e.g. <b class="b3">Κρατί-δημος</b>, <b class="b3">Καρτί-νικος</b>; also <b class="b3">Κρατ(ο</b>)-, <b class="b3">Κρατε-</b> a. o. (Bechtel Hist. Personennamen 256). Hypocoristic short-names [[Κρατῖνος]] (Schwyzer 491, Chantraine Formation 205), [[Κρατύλος]], [[Κράτυλλος]] (Leumann Glotta 32, 217 a. 225 A. 1), [[Κρατιεύς]] (Boßhardt Die Nom. auf <b class="b3">-ευς</b> 126). On [[Κρεσφόντης]] s. v. - 7. Verb: [[κρατέω]] (Il.), Aeol. [[κρετέω]], aor. [[κρατῆσαι]] (posthom.), [[κρέτησαι]] (Sapph.), often with prefix, e.g. <b class="b3">ἐπι-</b>, <b class="b3">κατα-</b>, <b class="b3">περι-</b>, [[controll]], [[possess]], [[rule]], [[conquer]]; with (<b class="b3">ἐπι-</b> etc.) [[κράτησις]] [[power]], [[rule]] (Th., LXX), (<b class="b3">δια-</b>, <b class="b3">ἐπι-</b>) [[κρατητικός]] [[controlling]] (late), (<b class="b3">δια-)κράτημα</b> [[support]], [[grip]] (medic.); [[κρατητής]] [[possessor]] (Procl.); <b class="b3">κρατῆρας τοὺς κρατοῦντας</b> H. for [[κρατητῆρας]] (Lewy KZ 59, 182). But [[ἐγκρατέω]] from <b class="b3">ἐγ-κρατής</b>, <b class="b3">ναυ-κρατέω</b>, <b class="b3">-τία</b> from <b class="b3">ναυ-κρατής</b> etc.; s. above. <b class="b3">καρταίνειν κρατεῖν</b> H. -- 8. On [[κρατευταί]] s. v.<br />Origin: IE [Indo-European] [??] <b class="b2">*kret-</b> [[strength]] [Pok. wrongly 531 <b class="b2">*kar-</b>!!]<br />Etymology: With the full grade in Aeol. [[κρέτος]] interchanges regularly the zero grade in [[κρατύς]], [[κάρτα]] (on [[ρα]] : [[αρ]] Schwyzer 342). Through analogy arose both [[κράτος]], [[κάρτος]] and the compp. [[κάρρων]] < <b class="b3">*κάρσ(σ)ων</b> < <b class="b3">*κάρτι̯ων</b> and [[κάρτων]] beside the old fullgrade [[κρέσσων]] < <b class="b3">*κρέτι̯ων</b>; details in Seiler Steigerungsformen 53 ff. A zero grade of the <b class="b3">σ-</b>stem in [[κρέτος]] is supposed in <b class="b3">Κρεσ-φόντης</b> ( < <b class="b3">*Κρετσ-</b>; Kretschmer Glotta 24, 237, Heubeck Beitr. z. Namenforsch. 5, 26). - The relation of the forms is not always clear. The adjective [[κρατερός]], [[καρτερός]] may conrain a alternating <b class="b3">ρ-</b>stem (Benveniste Origines 17, Leumann Hom. Wörter 115), if it is not an analogical innovation to [[κράτος]], [[κρατέω]] (e.g. Schwyzer 482). The form <b class="b3">Κρατι-</b>, <b class="b3">Καρτι-</b>, which appears only in PN, will not be old (like e.g. in <b class="b3">κυδι-άνειρα</b> : [[κῦδος]]), but rest on analogy (after <b class="b3">Ἀλκι-</b>, <b class="b3">Καλλι-</b> a. o.; Frisk Nom. 70). On [[κάρτα]] cf. e.g. [[τάχα]], [[ἅμα]]. The 1. member <b class="b3">κραται-</b> may have been built after <b class="b3">παλαι-</b> a. o.; and [[κραταιός]] after [[παλαιός]]? (cf. Schwyzer 448). Diff. Risch 117: [[κραταιός]] back formation to [[κραταιή]] for <b class="b3">*κράταια</b>, fem. to [[κρατύς]] ([[Πλαταιαί]] : [[πλατύς]]). Also [[κρατέω]] is discussed. Against the obvious explanation as denominative of [[κράτος]] (Schwyzer 724; [[κρατῆσαι]] only posthom.) see Leumann Hom. Wörter 113ff.; he assumes in [[κρατέω]] a backformation to [[ἐπικρατέω]] from <b class="b3">ἐπι-κρατής</b> (Hom. only adv. [[ἐπικρατέως]]). Again diff. Specht KZ 62, 35 ff. - An exact agreement to [[κράτος]] etc. is not found. Close are Skt. <b class="b2">krátu-</b> m. [[power]], [[mind]], [[will]], Av. <b class="b2">xratu-</b> m. <b class="b2">id.</b>. The objections that the Indo-Ir. word indicates primarily spiritual qualities ar refuted by OE [[cræft]] [[Kraft]], [[physical strength]], [[power]], also <b class="b2">insight, craft etc.</b>. The Germanic word for [[hard]], Got. [[hardus]] etc., which is usually adduced, differs in vowel (IE <b class="b2">*kortú-</b> against <b class="b2">*kr̥tú-</b> to <b class="b2">*kret-</b>). - Cf. Mayrhofer KEWA s. <b class="b2">krátuh</b>.
}}
}}
{{mdlsj
{{mdlsj
Line 50: Line 50:
}}
}}
{{FriskDe
{{FriskDe
|ftr='''κράτος''': {krátos}<br />'''Forms''': ep. ion. (dor.) auch [[κάρτος]], äol. κρέτος<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Stärke]], [[Kraft]], [[Macht]], [[Herrschaft]], [[Sieg]] (seit Il.; zur Bed. Trümpy Fachausdrücke 202 ff.).<br />'''Composita''' : Oft als Vorderglied, z.B. [[ἀκρατής]] ‘ohne Kraft, ohne Macht (über andere oder über sich selbst)’; Gegensatz [[ἐγκρατής]] ‘Macht über etwas besitzend, (sich) beherrschend’ mit [[ἐγκράτεια]], -έω usw.; [[αὐτοκρατής]] [[Macht über sich selbst habend]], [[selbständig]]; gewöhnlicher [[αὐτοκράτωρ]] [[Selbstherrscher]] (seit Ar. und Th.; nach den Nom. ag. auf -τωρ); Einzelheiten bei Debrunner Festschrift Ed. Tièche (Bern 1947) 11f.; daneben -κρέτης in äol. und ark. kypr. EN, z.B. Σωκρέτης.<br />'''Derivative''': Neben [[κράτος]], κρέτος stehen mehrere Adjektiva: 1. [[κρατύς]] [[stark]], [[mächtig]] (Hom.; nur κρατὺς Ἀργεϊφόντης, Versende) mit [[κρατύνω]], ep. auch καρτ-, [[stärken]], [[befestigen]], [[herrschen]] (seit Il.) mit [[κρατυσμός]] [[Stärkung]], [[κρατυντήριος]] [[stärkend]], -τικός ib. (Mediz.), [[κρατύντωρ]] [[Beherrscher]] (''PMag''. ''Leid''.). — 2. [[κρατερός]] (ep. lyr. seit Il., A. ''Pr''. 168, anap.), [[καρτερός]] (seit Il.) [[stark]], [[mächtig]], [[gewaltsam]] (ion. att.); auch als Vorderglied, z.B. [[κρατερόφρων]] (poet. seit Il.). Davon [[καρτερέω]], auch mit Präfix, z.B. δια-, [[standhaft sein]], [[ausdauern]], [[über sich gewinnen]] (ion. att.) mit [[καρτερία]] (Pl., X. u. a.), -ρησις (Pl.) [[das Ausdauern]], [[Standhaftigkeit]], -ρικός (att.); [[καρτερόω]] [[stärken]] (Aq., Herm.). — 3. [[κραταιός]] [[stark]], [[kräftig]], [[mächtig]], [[hart]] (ep. poet. seit Il., sp. Prosa), auch als Pflanzenname (Ps.-Dsk.; Strömberg Pflanzennamen 82); selten als Vorderglied, z.B. [[κραταιόφρων]] (''PMag''.). Davon [[κραταιότης]] = [[κράτος]] (LXX), [[κραταιόω]] [[stärken]] (LXX, NT u. a.) mit [[κραταίωμα]], -ωσις (LXX). Fem. [[κραταιίς]] (Od.; Schwyzer 385). — 4. Primäre Steigerungsformen: Komp. [[κρείττων]], ep. (attisierend) [[κρείσσων]] mit sekundärem -ει- für [[κρέσσων]] (ion., Pi.); dor. [[κάρρων]], kret. [[κάρτων]]; Denominativum [[κρειττόομαι]] [[Auswüchse bekommen]], vom Wein, mit κρείττωσις (Thphr.). Sup. [[κράτιστος]], ep. κάρτ-, (seit Il.), mit -τεύω [[der Beste sein]], [[übertreffen]] (Pi., att.); -(ε)ία als Titel, [[Hoheit]] (Pap.). — 5. Adv. [[κάρτα]] [[in hohem Maße]], [[sehr]] (vorw. ion. und Trag.). — 6. Als Vorderglied mehrfach κραται- (καρται-), z.B. [[κραταιγύαλος]] [[mit starken Bruststücken]] (''T'' 361). Außerdem Κρατι-, Καρτι- in EN, z.B. Κρατίδημος, Καρτίνικος; auch Κρατ(ο)-, Κρατε- u. a. (Bechtel Hist. Personennamen 256). Hypokoristische Kurznamen Κρατῖνος (Schwyzer 491, Chantraine Formation 205), Κρατύλος, Κράτυλλος (Leumann Glotta 32, 217 u. 225 A. 1), Κρατιεύς (Boßhardt Die Nom. auf -ευς 126). Zu Κρεσφόντης s. u. — 7. Verb: [[κρατέω]] (seit Il.), äol. [[κρετέω]], Aor. κρατῆσαι (nachhom.), κρέτησαι (Sapph.), oft mit Präfix, z.B. ἐπι-, κατα-, περι-, ‘beherrschen, besitzen, vorherrschen, (be)siegen’; davon (ἐπι- usw.) [[κράτησις]] [[Macht]], [[Herrschaft]] (Th., [[LXX]] u. a.), (δια-, ἐπι-) [[κρατητικός]] [[beherrschend]] (spät), (δια-)[[κράτημα]] [[Stütze]], [[Griff]] (Mediz.); [[κρατητής]] [[Besitzer]] (Prokl.); κρατῆρας· τοὺς κρατοῦντας H. für κρατητῆρας (Lewy KZ 59, 182). Dagegen [[ἐγκρατέω]] von [[ἐγκρατής]], [[ναυκρατέω]], -τία von [[ναυκρατής]] usw.; s. oben. [[καρταίνειν]]· κρατεῖν H. — 8. Zu [[κρατευταί]] s. bes.<br />'''Etymology''' : Mit der Hochstufe in äol. κρέτος alterniert regelmäßig die Schwundstufe in [[κρατύς]], [[κάρτα]] ([[βένθος]] : [[βαθύς]] usw.; zu ρα : αρ Schwyzer 342). Durch Analogie entstanden sowohl [[κράτος]], [[κάρτος]] wie die Kompp. [[κάρρων]] < *κάρσ(σ)ων < *κάρτι̯ων und [[κάρτων]] neben dem alten hochstufigen [[κρέσσων]] < *κρέτι̯ων; Einzelheiten bei Seiler Steigerungsformen 53 ff. Eine Schwachstufe des σ-Stamms in κρέτος wird auch in Κρεσφόντης ( < *Κρετσ-) vermutet (Kretschmer Glotta 24, 237, Heubeck Beitr. z. Namenforsch. 5, 26). — Wie sich die Formen im übrigen zueinander verhalten, ist nicht ganz klargelegt. Das Adjektiv [[κρατερός]], [[καρτερός]] enthält vermutlich einen alten, mit dem σ-Stamm in κρέτος (und dem ν-Stamm in [[καρταίνειν]]?) alternierenden ρ-Stamm (Benveniste Origines 17, Leumann Hom. Wörter 115), obgleich eine analogische Neubildung zu [[κράτος]], [[κρατέω]] nicht als ausgeschlossen gelten kann (z.B. Schwyzer 482). Dagegen dürfte das nur in EN erscheinende Κρατι-, Καρτι- nicht alt sein (wie z.B. im [[κυδιάνειρα]] : [[κῦδος]]), sondern auf Analogie (nach Ἀλκι-, Καλλι- u. a.; Frisk Nom. 70) beruhen. Zu [[κάρτα]] vgl. z.B. [[τάχα]], [[ἅμα]]. Das Vorderglied κραται- dürfte nach παλαι- u. a. gebildet sein; dazu [[κραταιός]] nach [[παλαιός]]? (vgl. Schwyzer 448 m. Lit.). Anders Risch 117: [[κραταιός]] Rückbildung zu κραταιή für *κράταια, Fem. zu [[κρατύς]] (Πλαταιαί : [[πλατύς]]). Auch [[κρατέω]] ist umstritten. Gegen die nächstliegende Erklärung als Denominativum von [[κράτος]] (Schwyzer 724; κρατῆσαι erst nachhom.) wendet sich Leumann Hom. Wörter 113ff.; er will dafür in [[κρατέω]] eine Rückbildung aus [[ἐπικρατέω]] von [[ἐπικρατής]] (Hom. nur Adv. [[ἐπικρατέως]]) sehen. Noch anders Specht KZ 62, 35 ff. : [[κρατέω]] aus *κρατει̯-ω zu κρατι-; dagegen Leumann a.a.O. Eine genaue Entsprechung zu [[κράτος]] u. Verw. gibt es nirgends. Sehr nahe kommen indessen aind. ''krátu''- m. [[Kraft]], [[Verstand]], [[Wille]], aw. ''xratu''- m. [[Verstand]], [[Wille]]. Die gegen diese Zusammenstellung oft geäußerten Bedenken (z.B. WP. 1, 354) wegen des vorwiegend auf geistige Qualitäten bezüglichen indoiran. Wortes erledigen sich schon durch einen Hinweis auf ags. ''cræft'' ''‘Kraft'', physische Stärke, Macht’, auch [[Einsicht]], [[Gewandtheit]]. Das germanische Wort für [[hart]], got. ''hardus'' usw., das gewöhnlich, vielleicht mit Recht, hierhergezogen wird, weicht im Vokal (idg. *''qartú''- oder *''qortú''- gegenüber *''qr̥tú''- zu *''qret''-) ab. — Vgl. Mayrhofer Wb. s. ''krátuḥ'' m. Lit.<br />'''Page''' 2,8-10
|ftr='''κράτος''': {krátos}<br />'''Forms''': ep. ion. (dor.) auch [[κάρτος]], äol. κρέτος<br />'''Grammar''': n.<br />'''Meaning''': [[Stärke]], [[Kraft]], [[Macht]], [[Herrschaft]], [[Sieg]] (seit Il.; zur Bed. Trümpy Fachausdrücke 202 ff.).<br />'''Composita''' : Oft als Vorderglied, z.B. [[ἀκρατής]] ‘ohne Kraft, ohne Macht (über andere oder über sich selbst)’; Gegensatz [[ἐγκρατής]] ‘Macht über etwas besitzend, (sich) beherrschend’ mit [[ἐγκράτεια]], -έω usw.; [[αὐτοκρατής]] [[Macht über sich selbst habend]], [[selbständig]]; gewöhnlicher [[αὐτοκράτωρ]] [[Selbstherrscher]] (seit Ar. und Th.; nach den Nom. ag. auf -τωρ); Einzelheiten bei Debrunner Festschrift Ed. Tièche (Bern 1947) 11f.; daneben -κρέτης in äol. und ark. kypr. EN, z.B. Σωκρέτης.<br />'''Derivative''': Neben [[κράτος]], κρέτος stehen mehrere Adjektiva: 1. [[κρατύς]] [[stark]], [[mächtig]] (Hom.; nur κρατὺς Ἀργεϊφόντης, Versende) mit [[κρατύνω]], ep. auch καρτ-, [[stärken]], [[befestigen]], [[herrschen]] (seit Il.) mit [[κρατυσμός]] [[Stärkung]], [[κρατυντήριος]] [[stärkend]], -τικός ib. (Mediz.), [[κρατύντωρ]] [[Beherrscher]] (''PMag''. ''Leid''.). — 2. [[κρατερός]] (ep. lyr. seit Il., A. ''Pr''. 168, anap.), [[καρτερός]] (seit Il.) [[stark]], [[mächtig]], [[gewaltsam]] (ion. att.); auch als Vorderglied, z.B. [[κρατερόφρων]] (poet. seit Il.). Davon [[καρτερέω]], auch mit Präfix, z.B. δια-, [[standhaft sein]], [[ausdauern]], [[über sich gewinnen]] (ion. att.) mit [[καρτερία]] (Pl., X. u. a.), -ρησις (Pl.) [[das Ausdauern]], [[Standhaftigkeit]], -ρικός (att.); [[καρτερόω]] [[stärken]] (Aq., Herm.). — 3. [[κραταιός]] [[stark]], [[kräftig]], [[mächtig]], [[hart]] (ep. poet. seit Il., sp. Prosa), auch als Pflanzenname (Ps.-Dsk.; Strömberg Pflanzennamen 82); selten als Vorderglied, z.B. [[κραταιόφρων]] (''PMag''.). Davon [[κραταιότης]] = [[κράτος]] (LXX), [[κραταιόω]] [[stärken]] (LXX, NT u. a.) mit [[κραταίωμα]], -ωσις (LXX). Fem. [[κραταιίς]] (Od.; Schwyzer 385). — 4. Primäre Steigerungsformen: Komp. [[κρείττων]], ep. (attisierend) [[κρείσσων]] mit sekundärem -ει- für [[κρέσσων]] (ion., Pi.); dor. [[κάρρων]], kret. [[κάρτων]]; Denominativum [[κρειττόομαι]] [[Auswüchse bekommen]], vom Wein, mit κρείττωσις (Thphr.). Sup. [[κράτιστος]], ep. κάρτ-, (seit Il.), mit -τεύω [[der Beste sein]], [[übertreffen]] (Pi., att.); -(ε)ία als Titel, [[Hoheit]] (Pap.). — 5. Adv. [[κάρτα]] [[in hohem Maße]], [[sehr]] (vorw. ion. und Trag.). — 6. Als Vorderglied mehrfach κραται- (καρται-), z.B. [[κραταιγύαλος]] [[mit starken Bruststücken]] (''T'' 361). Außerdem Κρατι-, Καρτι- in EN, z.B. Κρατίδημος, Καρτίνικος; auch Κρατ(ο)-, Κρατε- u. a. (Bechtel Hist. Personennamen 256). Hypokoristische Kurznamen Κρατῖνος (Schwyzer 491, Chantraine Formation 205), Κρατύλος, Κράτυλλος (Leumann Glotta 32, 217 u. 225 A. 1), Κρατιεύς (Boßhardt Die Nom. auf -ευς 126). Zu Κρεσφόντης s. u. — 7. Verb: [[κρατέω]] (seit Il.), äol. [[κρετέω]], Aor. κρατῆσαι (nachhom.), κρέτησαι (Sapph.), oft mit Präfix, z.B. ἐπι-, κατα-, περι-, ‘beherrschen, besitzen, vorherrschen, (be)siegen’; davon (ἐπι- usw.) [[κράτησις]] [[Macht]], [[Herrschaft]] (Th., [[LXX]] u. a.), (δια-, ἐπι-) [[κρατητικός]] [[beherrschend]] (spät), (δια-)[[κράτημα]] [[Stütze]], [[Griff]] (Mediz.); [[κρατητής]] [[Besitzer]] (Prokl.); κρατῆρας· τοὺς κρατοῦντας H. für κρατητῆρας (Lewy KZ 59, 182). Dagegen [[ἐγκρατέω]] von [[ἐγκρατής]], [[ναυκρατέω]], -τία von [[ναυκρατής]] usw.; s. oben. [[καρταίνειν]]· κρατεῖν H. — 8. Zu [[κρατευταί]] s. bes.<br />'''Etymology''' : Mit der Hochstufe in äol. κρέτος alterniert regelmäßig die Schwundstufe in [[κρατύς]], [[κάρτα]] ([[βένθος]] : [[βαθύς]] usw.; zu ρα : αρ Schwyzer 342). Durch Analogie entstanden sowohl [[κράτος]], [[κάρτος]] wie die Kompp. [[κάρρων]] < *κάρσ(σ)ων < *κάρτι̯ων und [[κάρτων]] neben dem alten hochstufigen [[κρέσσων]] < *κρέτι̯ων; Einzelheiten bei Seiler Steigerungsformen 53 ff. Eine Schwachstufe des σ-Stamms in κρέτος wird auch in Κρεσφόντης ( < *Κρετσ-) vermutet (Kretschmer Glotta 24, 237, Heubeck Beitr. z. Namenforsch. 5, 26). — Wie sich die Formen im übrigen zueinander verhalten, ist nicht ganz klargelegt. Das Adjektiv [[κρατερός]], [[καρτερός]] enthält vermutlich einen alten, mit dem σ-Stamm in κρέτος (und dem ν-Stamm in [[καρταίνειν]]?) alternierenden ρ-Stamm (Benveniste Origines 17, Leumann Hom. Wörter 115), obgleich eine analogische Neubildung zu [[κράτος]], [[κρατέω]] nicht als ausgeschlossen gelten kann (z.B. Schwyzer 482). Dagegen dürfte das nur in EN erscheinende Κρατι-, Καρτι- nicht alt sein (wie z.B. im [[κυδιάνειρα]] : [[κῦδος]]), sondern auf Analogie (nach Ἀλκι-, Καλλι- u. a.; Frisk Nom. 70) beruhen. Zu [[κάρτα]] vgl. z.B. [[τάχα]], [[ἅμα]]. Das Vorderglied κραται- dürfte nach παλαι- u. a. gebildet sein; dazu [[κραταιός]] nach [[παλαιός]]? (vgl. Schwyzer 448 m. Lit.). Anders Risch 117: [[κραταιός]] Rückbildung zu κραταιή für *κράταια, Fem. zu [[κρατύς]] (Πλαταιαί : [[πλατύς]]). Auch [[κρατέω]] ist umstritten. Gegen die nächstliegende Erklärung als Denominativum von [[κράτος]] (Schwyzer 724; κρατῆσαι erst nachhom.) wendet sich Leumann Hom. Wörter 113ff.; er will dafür in [[κρατέω]] eine Rückbildung aus [[ἐπικρατέω]] von [[ἐπικρατής]] (Hom. nur Adv. [[ἐπικρατέως]]) sehen. Noch anders Specht KZ 62, 35 ff. : [[κρατέω]] aus *κρατει̯-ω zu κρατι-; dagegen Leumann a.a.O. Eine genaue Entsprechung zu [[κράτος]] u. Verw. gibt es nirgends. Sehr nahe kommen indessen aind. ''krátu''- m. [[Kraft]], [[Verstand]], [[Wille]], aw. ''xratu''- m. [[Verstand]], [[Wille]]. Die gegen diese Zusammenstellung oft geäußerten Bedenken (z.B. WP. 1, 354) wegen des vorwiegend auf geistige Qualitäten bezüglichen indoiran. Wortes erledigen sich schon durch einen Hinweis auf ags. ''cræft'' ''‘Kraft'', physische Stärke, Macht’, auch [[Einsicht]], [[Gewandtheit]]. Das germanische Wort für [[hart]], got. ''hardus'' usw., das gewöhnlich, vielleicht mit Recht, hierhergezogen wird, weicht im Vokal (idg. *''qartú''- oder *''qortú''- gegenüber *''qr̥tú''- zu *''qret''-) ab. — Vgl. Mayrhofer Wb. s. ''krátuḥ'' m. Lit.<br />'''Page''' 2,8-10
}}
}}
{{Chinese
{{Chinese