δεξιός: Difference between revisions

|lstext='''δεξιός''': -ά, -όν, (ἴδε ἐν τέλ.), =ὁ ἐν δεξιᾷ, ἐπὶ τῆς δεξιᾶς, πρὸς τὴν δεξιὰν χεῖρα, ἀντίθ. τῷ [[ἀριστερός]], δ. [[μαζός]], [[γλουτός]], κτλ., Ὁμ. κτλ.· τὸ δ. (ἐνν. [[κέρας]]) =τὸ δεξιὸν [[μέρος]] στρατοῦ, Ξεν. Ἀγησ. 2. 9, κτλ.· πρβλ. [[δεξιτερός]]· ― [[συχνάκις]] ἐπιρρηματικῶς : ἐπὶ δεξιὰ = εἰς τὰ [[δεξιά]], ὡς τὸ Ἀττ. ἐν δεξιᾷ (ἴδε ἐν λ. [[δεξιά]]), Ἰλ. Η. 238, κτλ.· ἐπὶ [[δεξιόφιν]] (ἐπ. γεν.) = πρὸς τὰ [[δεξιά]], Ν. 308· [[μετέπειτα]] [[ὡσαύτως]], χειρὸς εἰς τὰ δεξιὰ Σοφ. Ἀποσπ. 527· ἐπὶ δ. χειρὸς Θεόκρ. 25, 18· (ὡς ἐπ’ ἀριστερὰ χειρὸς παρ’ Ὁμ.)· πρὸς δεξιὰ Ἡρόδ. 1. 51., 7. 89: πρβλ. ἐπὶ πᾶσι [[δεξιά]]. ΙΙ. [[εὐτυχής]], [[αἴσιος]], καλὸν προμηνύων, ἰδίως ἐπὶ τῆς πτήσεως πτηνῶν καὶ ἄλλων οἰωνῶν, δεξιὸς [[ὄρνις]], =[[αἴσιος]], συχνὸν παρ’ Ὁμήρῳ. ―Αὕτη ἡ [[ἔννοια]] προῆλθεν ἐκ τῆς συνηθείας τῶν Ἑλλήνων οἰωνοσκόπων, οἵτινες ἔβλεπον πρὸς βορρᾶν, [[ὥστε]] οἱ αἴσιοι οἰωνοί, οἵτινες ἤρχοντο ἐξ ἀνατολῶν, ἦσαν δεξιοὶ ἢ ἐκ δεξιῶν, οἱ δὲ ἀπαίσιοι οἱ ἐκ δυσμῶν ἐρχόμενοι ἦσαν ἀριστεροὶ ἢ ἐξ ἀριστερῶν. Παρὰ τοῖς Ρωμαίοις [[τοὐναντίον]] οἵτινες ἔβλεπον πρὸς νότον (Λίβ. 1. 18), οἱ καλοὶ οἰωνοὶ ἤρχοντο ἐξ ἀριστερῶν (laeva prospera existimantur, Πλίν. 2. 55)· ἀλλ’ οἱ ποιηταὶ αὐτῶν κατὰ τὸ πλεῖστον ἠκολούθησαν τῇ Ἑλληνικῇ χρήσει, ἴδε Coningt. Virg. G. 4. 7. Ἐκ τῆς παρὰ τοῖς Ἕλλησι προτιμήσεως τῆς δεξιᾶς χειρὸς ἐθεωρεῖτο εὐοίωνον καὶ αἴσιον νὰ δίδηται ὁ οἷνος ἀπὸ τῶν ἀριστερῶν πρὸς τὰ [[δεξιά]], Ἰλ. Α. 597· οὕτω καὶ ἐν τῇ διανομῇ κλήρων, ἐν τῇ περὶ τὴν τράπεζαν ἐπαιτείᾳ, πρβλ. Η. 184, Ὀδ. Ρ. 365., Φ. 141, Θέογν. 938· ἴδε [[ἐνδέξιος]], ἐπιδέξιος. ΙΙΙ. μεταφορ. = [[δεξιός]], ἕτοιμος, [[πρόθυμος]], ἀντίθ. τῷ [[σκαιός]] (sinister. γαλλιστὶ gauche)· καὶ ἐπὶ τοῦ νοῦ = [[ὀξύς]], εὐφυής, [[πανοῦργος]], πρῶτον παρὰ Πινδ. Ι. 5. 77 (4. 61), [[ὅστις]] ἔχει καὶ ὑπερθ. ἐπὶ ταύτης τῆς ἐννοίας, Ν. 3. 12· ἀκολούθως συχνὰ παρ’ Ἀριστοφ. ἐπί τε προσώπων καὶ πραγμάτων, ὡς ἐν Νεφ. 428, 834· [[ὡσαύτως]] παρὰ πεζοῖς, Θουκ. 3. 82, κτλ.· δεξιὸν ποιεῖν, εὐφυὲς [[πρᾶγμα]], Ἀντιφῶν. 113. 26· Εὐριπίδου [[δρᾶμα]] δεξιώτατον Στράττ. Ἀνθρ. 1· δ. [[περί]] τι Πλάτ. Ἱππάρχ. 225C: ― Ἐπίρρ. δεξιῶς Ἀντιφ. Ἀδήλ. 5, κτλ.· ὑπερθ. δεξιώτατα Ἀριστοφ. Νεφ. 148. (Ἐκ. τῆς √ΔΕΞ, ἥτις [[εἶναι]] ἐκτεταμένος [[τύπος]] τῆς ΔΕΧ ([[δέχομαι]], πρβλ. [[δεξιάζω]]), παράγεται καὶ τὸ [[δεξιτερός]]· πρβλ. Σανσκρ. daksh-inas (ad dextram), Λατ. dex-ter, ὑπερθ. dextimus· Γοτθ. traihs-v ô ([[δεξιά]])· Παλαιο-Γερμ. zes-awa, ἐπίθ. zes-o).

|ftr='''δεξιός''': {deksiós}<br />'''Meaning''': [[zur Rechten befindlich]], [[rechts]], [[glückverheißend]], [[geschickt]] (seit Il.),<br />'''Composita''' : Kompp. mit ἀ-, ἀμφι-, ἀμφοτερο-, δια-, δοκησι-, ἐν-, ἐπι-, ἰσο-, περι-, ὑπερ-.<br />'''Derivative''': [[δεξιά]], ion. -ιή [[die Rechte]] (seit Il.); [[δεξιτερός]] [[zur Rechten befindlich]] (ep. poet. seit Il.). — Ableitungen: [[δεξιότης]] [[Geschicklichkeit]], [[Gewandtheit]] (ion. att.). — Von [[δεξιά]]: 1. [[δεξιόομαι]] [[mit der Rechten fassen]], [[bewillkommnen]], [[grüßen]] (''h''. ''Hom''., att.) mit [[δεξίωσις]] [[Begrüßung]] Ph., Plu. usw.), [[δεξιωτικός]] [[bewillkommnend]] (Eust.), [[δεξίωμα]] [[Freundschaftsbezeugung]], [[willkommenes Ding]] (S., E., D. C.; vgl. zum poetischen Gebrauch Chantraine Formation 184ff.; [[varia lectio|v.l.]] δεξίαμα); — 2. δεξιάζομαι [[bewillkommnen]], [[gutheißen]] (LXX, Pap.) nach [[ἀσπάζομαι]].<br />'''Etymology''' : Falls, wie sehr wahrscheinlich (Wackernagel Verm. Beiträge 11), aus *δεξιϝός (vgl. s. [[λαιός]], [[σκαιός]]), ist [[δεξιός]] mit gall. ''Dexsiva'' ''dea'' identisch (vgl. Porzig Gliederung 138). Das Keltische und Germanische bieten auch sonst Formen mit ''u̯o''-Suffix, aber ohne -''i''-, z. B. air. ''dess'', got. ''taihswa'', ahd. ''zeso'', ''zesawer'' [[rechts]], idg. *''deḱs''-''u̯o''-. Daneben stehen im Indoiranischen und Baltisch-Slavischen eine ''n''-Ableitung, z. B. aind. ''dákṣiṇa''- (''dakṣiṇá''-), lit. ''dẽšinas'', im Albanischen eine ''t''-Bildung unsicheren Alters, ''djathtë'', vgl. Pedersen KZ 36, 291. — [[δεξιτερός]] = lat. ''dexter''. Vgl. im allg. Porzig 132 und 166, Schwyzer 58 und 472, Benveniste Noms d’agent 118. — Unwahrscheinlich Specht Ursprung 133: alter Stammwechsel ''i'' : ''u''. — Weiteres s. [[δέχομαι]].<br />'''Page''' 1,366-367